XVIII. ФÆДИС

XVIII. ФÆДИС

Дзæцъу авд дæлимонимæ, нæсæттонты къуыммæ фæцæйцæугæйæ, йæхинымæры худтис, йæ хъæбулы туг райсын йæ къухы кæй бафтыд æмæ Нарты Сосланы йе ’мбалимæ Сау цъыззы цъасы кæй ауагъта, ууыл. «Иллитт-биллитт, диссаг у ацы адæймæгтæн сæ ахаст! Æгæрыстæмæй ма мæн дæр фæцахуыр кодтой сæ мæнгард митыл. Зыгъуыммæ мæ цы фæфæнды, уый мын рæстырдæм фæвæййы. Дæлимон зыгъуыммæ цы фæндон снывæнды, уымæн йæ цардуагон халдих дæр рауайы зыгъуыммæ. Адæймаг та йæхинымæры хъуыды кæны иуæрдæм, искæмæн та амоны иннæрдæм. Дæлимонтыл сайæгойы ном сæвæрдтой æмæ дзы фидис кæнынц, сæ цотæй æнаккагдæр чи рацæуы, уымæн. Афтæмæй та сæ мыггаг у дывæр сайæгой. Сæ мæнгард миты фæзилæнты хатт афтæ ныххиутæ вæййынц, æмæ йæ сæхæдæг дæр нал фæзонынц, æцæгæй сæм цы фæндон уыдис, кæнæ сæ сыхаг æмæ се ’фсымæры цæмæй фæсайдтой, уый. Иллитт-биллитт, фæсайынц, фæсайынц æмæ уыцы сайды хай фæвæййынц сæхæдæг. Стæй сæ бауырны, урссау кæй у, æмæ сау та урс кæй у, уый. Лæгъза йæ мыггаджы сайы, фæлæ афæстаг рæстæджы райдыдта йæхи сайын дæр, уымæн æмæ йæхимидæг цы мæнгард хъуыдытæ фæфыхта, уыдон æй бауырныдтой. Табу гæныстоны саудалынгæн, æз æй дзæнæтæй куы радавтон, уæдæй нырмæ мæ коммæ кæсы æмæ ныллæууыд, адæймæгтæ афтæ кæмæй фæзæгъынц, сайды фæцис, зæгъгæ, ахæм фæндагыл. Йæхæдæг дæр æй нæ зоны, афтæмæй æз сдæн йæ фæндаг, йæ миддуне, йæ фæндон, йе скаст, йæ хъуыды, йе сныхас, йе ’мырдзинад, йæ азмæлд æмæ йæ сагъæс. Мæн куынæ фæнда, уæд нæ уыдзысты йæ хъуыдытæ æмæ йæхæдæг дæр. Дзæцъу мæ рахиз цонг у, зæгъгæ, раппæлы хатт! Иллитт-биллитт, уадз æмæ æппæла! Кæд Дзæцъу Лæгъзайы рахиз цонг у, уæд Лæгъза йæхæдæг та у Дзæцъуйы фæндоны тадздзаг. Уадз æмæ адæймæгтæн сегасæн дæр бацæрой сæ удты дæлимонтæ, Лæгъзайы уды Дзæцъу куыд бацард, афтæ! Табу гæныстоны саудалынгæн, æхсыры цад кæны зæнæгдоны куыст æмæ ары ног адæймæгтæ, фæлæ сæ сылгоймаджы хъауджыдæр ары æрдызт зондимæ, къуымых æнкъарæнтимæ, куырм зæрдæ æмæ гуымиры удимæ. Гæныстоны æхцон саудалынгты бад, Хъуыза, уыдон иууылдæр дæ фæлдисинæгтæ сты æмæ Лæгъза та афтæ æнхъæлы, мæ зæрдæйы фæндон æххæст кæнын, ме знæгтæй мæ маст исын, зæгъгæ. Мады гуыбынæйдзыд адæймагмæ вæййы æрмæст цæрыны хъæппæрис æмæ йæ равдисы, дзидзимæ йæ былтæ кæй баивазы, уымæй. Æхсыры цады хуылфæй гуырд адæймагмæ та уый дæр нал баззайы æмæ фæхилы йæ цъенгæсалд зондимæ, иллитт-биллитт. Дæлдзæхыты æхцон саудалынгтæ дæ хæтæнтæ, Хъуыза. Лæгъза Хурзæрины зæхмæ кæй æрсайдта æмæ йæ амарынмæ кæй хъавы, уый дæр у дæ номарæн æмæ йыл фидар хæц, Хъуыза! Уадз æмæ йæ амара! Уадз æмæ дæлдзæхыты талынгтæ абæстæ дæр бацахсой æмæ дæ хæтæнтæ фæуæрæхдæр уой, Хъуыза! Дæ ныййарæг Дзæцъу ма дын ноджы иу сусæгдзинад раргом кæндзæн, Хъуыза, æмæ йæ ма ферох кæн: Хурзæрины Лæгъза нæ мары! Хурзæрины мары дæ фыд Дзæцъу æмæ йæ фæлдисы дæ сау удæн, иллитт-биллитт! Дæ дæлимондзинад дæ фæсайдта, Хъуыза, уый йеддæмæ дæ куыд ферохис æрбатары кæнын, уыцы тæссарвад дæм йæ фæринкæй куы февзыста, уæд? Багъæцæд, уый кæд уæлбæхæй нæ мыггаджы æхсæнмæ æрбабырста, уæд ын Дзæцъу та бахъуыздзæн йæ мыггаджы удмæ æмæ йæ скъæрдзæн йæхи фæндоныл, иллитт-биллитт, и-хи-хи! И-хи-хи! И-хи-хи!

Цы гæс ма сты ивгъуыд æмæ сомбон, кæд амбонæн æхсыры цады фæрцы ныддаргъгæнæн ис, уæд? Æз зонын, Лæгъза ма цæуыл тыхсы, уый. Зонын, уымæн æмæ æз мæхæдæг дæн Лæгъзайы тыхсыны ’руаг. Иллитт-биллитт, æз куынæ уон, уæд нæ уыдзæн Лæгъза дæр. Лыггæнинаг ма йын кæд исты баззад, уæд уыцы лыггæнинаг хъуыддæгтæ сты мæ хъуыддæгтæ æмæ сæ бæлвырдæй зонын: фыццаг фарст уыдис, æхсыры цадæн йæ ахадæн æнусон кæй нæ уыдис æмæ йæ рæстæгæй-рæстæгмæ сног кæнын кæй хъуыдис, уый. Дыккаг уыдис, Хурзæрин ын ком кæй нæ дæтты, уый. Хынджылæг дзы скъæры, алы фидистæ йын кæны, йæхимæ йæ æмгæрон нæ уадзы, куыддæр мæм æввахс æрбацæуай, афтæ дын дæ къоти уæнгтæ асудздзынæн, зæгъгæ. Иллитт-биллитт, йæ рæхыстæ йын сисид æмæ йæ уæлæрвтæм суадзид, фæлæ мæн нæ фæнды. Нæ мæ фæнды, уымæн æмæ йæ куыддæр суадза, афтæ æхсыры цад бахуыскъ кæндзæн, Æртыккаг дунейы цæрджыты сæрты хъуыдыйы маргджын кæлмытæ схæлбурцъ кæндзæн æмæ ничиуал ацæудзæн мæ амынд фæндагыл. Худгæ йыл кæй кæны, уый дæр хорз у! Дæлзæххыты саудалынгты фарн æй ма зæгъæд, фæлæ Лæгъза æмæ Хурзæрин æмдзых æмæ æмуат куы æруой, уæд уæлæрвтæм дæр иумæ сфардæг уыдзысты æмæ сæм æз та хъуамæ кæсон мæстæй мæлгæйæ, кæд ма мæ кæсын дæр бауадзой, уæд! Æртыккаг фарст та у, Дзорсæн æхсыры цад æххæст амонд кæй нæ ратты æмæ йæ цæстыты хатт æрвонг хъуыдыйы стъæлфæн кæй ферттивы, уый. Иллитт-биллитт, иухатт йе ’хсыры цады æмгъуыд куы фæуа, уæд цы уыдзæн? Уайтагъд ныффалгæрон кæнид æппæт, Хурзæрины уæлæрвтæм суадзид æмæ йæ фыдызнæгты Сау цъыззы цъасы ауадзид. Нæ, фæлтау ыл хъæуы узæлын æмæ йын уæртæ йе ’гоммæгæс фыдыфсымæры та Алыккаты Хазбиимæ ауадзын хъæуы сау цъыззы цъасы...»

Дзæцъу йæ дæлимонтимæ дурцæджындзты рæнхъытæй баивгъуыдта æмæ цъистгæнæны сау хъæлæсы аныгъуылдис. Цъистгæнæн Дзæцъуйæн йæхи æрымысгæ уыд æмæ йæ зыдта, адæймаджы йеддæмæ дæлимонæн тых кæй нæ кодта, уый. Дæлимоны уæз нæй, бинаг къулыл та уæз куынæ æрцыдаид, уæд дыууæ фæрссаг къулы не скуыстаиккой. Мæнæ, гъеныр Дзæцъу цъистгæнæнæй бахиздзæн, Нарты Уырызмæг æмæ Алыккаты Хазбийæн сæ дуæрттæ бакæндзæн æмæ сын зæгъдзæн:. «Иллитт-биллитт, ферох кæнут, адæймаг æмæ дæлимон тъымы-тъыматы дæргъы фыдызнæгтæ кæй уыдысты, уый. Адæймаг уыл хæрамæй рацыд æмæ уæ сау хъоргъы мидæг ауагъта. Æз та уæм мæнæ мæ авд æмбалимæ æрбацыдтæн хæрзиуæджы сæраппонд. Дис мацæуыл кæнут, дæлимонтæ æрмæст фыдбылызæн гуырд не сты! Рæстæджы куы бафæнды, уæд йæ уды хæрзиуæджы тауинаг дæр рафтауы билцъ. Нæ мыггæгтæ фыдызнæгтæ кæй сты, уый у хуыцауы аххос, фæлæ йæм æз фездæхтон мæ чъылдым æмæ нал кæнын, дæлимонæн цы зыгъуыммæ митæ ныффыста, уыдон. Цалынмæ Хызы фырт ардæм хæццæ кæна («Хызы фырт» зæгъын æнæмæнг хъæуы! «Лæгъза» мæ дзыхæй куы схауа, уæд ыл фæгуырысхо уыдзысты!), уалынмæ мæнæ уыцы хуынчъы абырут, уæлхызтæй уæ хъахъхъæнджытæ куыннæ фæфиппайой, афтæ. Мæ дæлимонтæ уын дзæнæты ’рдæм фæндаг бацамондзысты æмæ фæстæмæ нæфæкæсгæйæ хахх кæнут, иллитт-биллитт!.. Хуынкъ цы у, кæнæ цахæм куыст кæны, уый нæ зонынц. Æфсæн голладжы хуылфæй æддæмæ рахизæн куы феной, уæд дзы абырдзысты, уæд цы ми кæндзысты, иллитт-биллитт, и-хи-хи!»

Дзæцъу Дзæбуйы хатæны чысыл рудзынгæй мидæмæ бакаст æмæ йæ цыма мидæгæй цæвгæ ныччындæуыд, афтæ фæстæмæ фæлæууыд: «Иллитт-биллитт, мидæмæ ма бакæсут, кæддæра мæ мæ цæстытæ сайынц, æви æз кæй федтон, уый æцæг у!» Дæлимонтæй иу мидæмæ бакаст æмæ Саухъуситы куы ауыдта, уæд адæргæй йæ мукъутæ йæ сагæхсты атъыста, афтæмæй, хъи-хъи-хъи, зæгъгæ, лыстæг хъæлæсæй ныцъæхахст кодта. Дзæцъу дæлимонæн йæ-дзых ахгæдта æмæ фæйнæрдæм ахъахъхъæдта. Лæгъза афтæ кæмæй дзырдта, Нарты тæссарвад Сосланимæ дыууæ къулы ’хсæн бабын сты, зæгъгæ, уыдон иууылдæр бадтысты Дзæбуйы чысыл хатæны... Кæм ис Дзæбу йæхæдæг, кæнæ Сантар æмæ уыцы тæссарвад?.. О, дæлзæххыты саудалынгты сау фарн, иугæр Зæнджи æмæ Саухъуситæ ам сты, уæд уыцы тæссарвад дæр нæ аирвæзтис Сау цъыззы цъасæй. Кæлæнгæнджытæ сты ацы Нартæ! Иллитт-биллитт, Сослан кæд хин скодта дыууæ къулæн, кæнæ та дæлимон фестад, уый йеддæмæ куыд аирвæзтис! Науæд кæд аирвæзтис, уæд кæм ис? Кæм ис? Кæм ис? Науæд Сантар кæм бамбæхстис?.. Иллитт-биллитт, ныккалдысты сæ бæстыхæйдтæ æмæ сæ дуне! Зыгъуыммæ разылдис йæ куырой, йæ фæндтæ йæ хъуыры фæбадтысты!.. Дзæцъуйыл аталынг æмæ арухс, йæ уæрджытæ сгæв-гæв кодтой, йæ къæдзил андзыг æмæ фыццаг хатт банкъардта, Лæгъза адæймагон рис кæй хуыдта, уый. Йæхи уыцы иу æхст фæкодта, æфсæн хызыл ацауындзæг ис æмæ зыхъхъырæй йæ сæр уæлæмæ сдардта, афтæмæй обæуттыл афæлгæсыд æмæ згъæрты æвзистгъуыз æрттывд куы ауыдта, уæд ын гыццыл фенцондæр ис. Йæ къæдзил æфсæнхызы мæцъисыл атыхта æмæ йæ уæлæ ацауындзæг ис, афтæмæй дуæрттыл афæлгæсыд. Иуæй-иутыл дзы гуыдыртæ куынæ фæфиппайдта, уæд йæ къæдзилы æлхынцъ сцæйхæлдис æмæ æрцæйхаудта. «Иллитт-биллитт, обæутты цур Æртыккаг дунейы иузæрдыг хæстонтæ куы лæууынц, уæд уый цавæр хин у?» — йæ сæры тенкæ йын сцæйтыдта уыцы хъуыды. Йæ дæлимонтæ йæм бынæй æнхъæлмæ кастысты æмæ хъыллиппытæ кодтой. Уырдыгæй йæхи рауагъта, Нарты Уырызмæгæн æнхъæл цы хъоргъы уыд, уый дуарыл йæхи ныццавта æмæ зыхъхъырæй мидæмæ бакаст æмæ ма йе уæнгты цы хъару уыд, уый та йын уым атадис митау.

— Æтт, фæстæмæкъахджытæ, уæдæ ма мын дуар бакæнут, кæддæра Нарты Хæмыцы азар уæ сæрыл нæ ныккæлид! — фæбогъ ыл кодта мидæггаг æмæ Дзæцъу уайтагъд йæ дæлимоны зондæй базыдта, уый Уырызмæг нæ, фæлæ Дзоко кæй уыд.

«Иллитт-биллитт, йе ’хсыры цады æмгъуыд аивгъуыдта æмæ нал ис Дзоко!» — йæ дæлимонтæн цæстæй ацамыдта æмæ цъистгæнæны ’рдæм йæхи айста, фæлæ æнæнхъæлæджы айнæджы фæстигъæй йæ размæ æрбагæпп ласта, ардæм кæй фесафыны сæраппонд æрбацыд, уый. Кæрæдзимæ фæкомкоммæ сты æмæ сæ кæрдтæм фæлæбурдтон. Хазби йæ мидбылтыхудгæ кастис Дзæцъуйы пуси хæлафы хæлбурцъмæ, йе схъæлфындз дзабырты фадыбарцмæ, йæ хъуынджын цæсгоммæ.

— Дзæцъу, цæмæннæ кæныс Дзокойæн дуар, цы йæ дарыс талынг хъоргъы, йæ сæр дæ куы хъæуы, уæд? — уæзбынæй афарста Хазби.

— Ме ’фсымæры мын цы фæкодтат, къæдзилджын куыйтæ? — фæбогъ кодта Дзоко æмæ уыцы богъ Хазбийы зæрдæйыл сæрдæнау аныдзæвдис.

«Иллитт-биллитт, фæтары уон? Нæ, уый алы хатт дæр бафтдзæн мæ къухы, фæлæ дæлимонты æлдар тохы быдырæй куы алидза, уæд цы зæгъдзæн йæ дæлбартæн, Лæгъзайæн? Нæ, фæлтау уал мæ авд дæлимонимæ ам хъуамæ бафæлварон мæ тых!» — йæ кард фæцъортт ласта æмæ йæ зыгъуыммæ ныззылдта, фæлæ Хазби æвиппайды фæкъуыбылой æмæ дæлимоны цыргъаджы бырынкъ айнæг ахафта.

— Уæу, мæнæ къæдзилджын Дзæцъу адæймаджы хотыхæй дæр базыдта хæцын! — бахудтис Хазби. Дæлимонмæ цæстыныкъуылдмæ йæ хъыримаг фæдардта, фæлæ йыл талынг хъоргъыты кæронæй Æхсæртæджы хъæр фæцыд:

— Хазби, зыгъуыммæ йæ цæв, рæстырдæм ын ницы ракæндзынæ!

Хазби йæ хъыримаджы дзых фæстæмæ фæзылдта æмæ йын йæ мæнгвæдæг æруагъта. Гæрахы агъоммæ дæлимонты цъах-цъах ссыд. Стæй хотых йæ сау дзыхæй арт рахуыфыд, Хазбийæн йæ галиу хъус ныззарыд æмæ дæлимонтæй иу йæ риумæ фæлæбурдта, афтæмæй, зæронд бызгъуырау, æрдыдагъ ис. Хъула адæймаджы тохы миниуæг у, Дæлимонтæ та Хазбийыл ныйисты тыгуыр æмæ йæм бахъавыдысты уæлейæ, бынæй æмæ фæрстырдыгæй. Æхсæртæг æм йæхи раскъæрдта, фæлæ йæм Хазби асидтис:

— Æхсæртæг, Хæмыцæн йæ дуар бакæн, ныр уый не ’рдыгæй ис! Иннæ дуæрттæ дæр бакæн æмæ нæсæттонты иууылдæр рауадз, цæмæй ацы дæлимонтæн сæ къæдзилтæ сыздухæм!

— Зыгъуыммæ цæв, Хазби, зыгъуыммæ!

Хазби дæлимонты ’хсæн скуысси ис, йæ кард йе уæхсчы сæрты зыгъуыммæ ныззылдта æмæ дæлимонтæй иуæн йæ къæдзил акъуырдта.

— Æтт, уæдæ та ардæм дæр мæ дыууæ доны астæу мемæ куы ’рбацыд!

Цæф дæлимон уыгау бауасыд æмæ йе ’рбадæныл йæ къухæй хæцгæ, сгæпп-гæпп кодта. Дзæцъу цармæ йæхи фехста, айпæджы тигъы йæ ныхтæ ныссагъта æмæ йыл ацауындзæг ис. Хазбийы дыууæ дæлимоны астæу куы ауыдта, уæд ыл уырдыгæй йæхи рауагъта. Хазби йæхи фæтылиф кодта æмæ Дзæцъуйæн зæххыл йæ дзæхст куы фæцыд, уæд дæлимонты æвзистгъуыз згъæртыл йæ кард скафын кодта.

Уалынмæ хъоргъытæй нæсæттонтæ рагæр-гæр кодтой. Дзæцъу Хæмыцы куы ауыдта, уæд базыдта, йæ хъуыддаг хорз кæй нал уыдис, уый. Фырмæстæй йæхи уызынау фæтымбыл кодта, Хазбийы ма риу-æмриу фæстаг цæф ныккодта. Стæй, цъæхснаг, хъи-хъи-хъи-и-и, зæгъгæ, ныккодта æмæ йæ дæлимонтимæ фæтары.

Цалынмæ Хазби æмæ Æхсæртæг хъахъхъæнджыты хъоргъыты ауагътаиккой æмæ нæсæттонты æмгуылфæй сахары ’рдæм ракодтаиккой, уалынмæ Дзæцъу Челæхсæртæджы хатæны смидæг ис æмæ йæ дæлимоны уд сцæйхаудта, афтæмæй йын загъта:

— Лæгъза, фесæфтыстæм! Нарты Уырызмæджы хъоргъы Дзокойы баййæфтон. Сантар æмæ Зæнджииты æнæхонгæ уазджытимæ цъистгæнæг нæ ныцъцъист кодта æмæ уыцы тæссарвад, æвæццæгæн, кæмдæр сахары ралли-балли кæны!

⇐ Предыдущая 11 12 13 14 15 16 171819 20 Следующая ⇒