11.Абылай хан: ішкі және сыртқы саясаты.

1711 жылы дү ниеге келген Абылай Уә лиұ лының бастапқ ы есімі Ә білмансұ р болды. Ол жастай жетім қ алды. 1731 жылы жоң ғ арлармен шайқ аста кө зге тү сті. Жоң ғ арияның ханы Қ алдан Серен 1745 жылы ө ліп, оның мұ рагерлері тақ қ а таласты. Осы кезде оғ ан Цинь империясы тиісе бастайды. Абылай осы сә тті пайдаланды. Ол сыр бойындағ ы қ алаларды азат етуге кірісті. Ол бұ л жорық та қ азақ ә скерлерін ү ш топқ а бө лді. Оның бірінші тобын Қ анжығ алы Бө генбай мен Ү мбетей жырау басқ арды. Бө генбай басқ арғ ан 10 мың ә скер Тү ркістанның солтү стік жағ ына, Созақ бекінісіне барып тиісуге тиіс еді. Екінші қ олды Жә нібек батыр басқ арды. Оғ ан Тә тіқ ара жырау қ осылды. Олар Сырдың тө менгі ағ асына қ арай кетті. Ү шінші негізгі қ олды Абылайдың ө зі басқ арды. Жорық қ а қ атысушылар Шиелі, Жаң ақ орғ ан бойымен Тү ркістанның кү нбатыс жағ ына қ арай жылжыды. Бұ л топта Қ абанбай, Баян, Сырымбет, Малайсары, Жанұ зақ болды. Жоң ғ ар ә скерін басқ арғ ан Қ алдан Сереннің ортаншы ұ лы Цевен Доржи де ө з ә скерін ү шке бө лді. Ол ө зінің басты кү шін Абылайғ а қ арай бағ ыттады. Оның қ ару-мылтығ ы, тү йе ү стіне орнатқ ан 15 зең бірегі бар еді. Қ азақ жасақ тары сойыл, шоқ пар, садақ пен қ аруланды. Цевен Доржи ө зінің ауыр қ олымен Абылай ә скерлерінен бұ рын келіп, Жаң ақ орғ анғ а бекініп алды. Абылай Жаң ақ орғ ан бекінісін алуды Қ абанбайғ а тапсырды. Сырымбетті оң жақ қ анатқ а, Баянды ә скердің сол жақ қ анатына қ ойды. Олардың сыртынан ү ш мың қ олы бар Малайсары, Оразымбет батырлардың ә скерін топтастырды. Бұ л соғ ыс екі айғ а созылды. Қ азақ ә скерлері Жаң ақ орғ анды, Шымкентті жаудан тазартты. Тү ркістанғ а дейін жетті. Бө генбай басқ арғ ан ә скерлер Созақ пен Сайрамды босатты. Батыр Баян Талас ө зеніне дейін барды. Жә нібек батырдың ә скерлері қ арақ алпақ жерін босатып, қ алмақ тарды Сырдың жоғ арғ ы сапасына шегіндірді. Амалы таусылғ ан Цевен Доржи Абылайдан бітім сұ рауғ а мә жбү р болды. Келісім бойынша Созақ, Сайрам, Манкент, Шымкент қ алалары Ә білмә мбеттің қ арамағ ына ө тті. Тү ркістан туралы мә селе кейінірек шешілетін болды. Абылой бұ л жолғ ы жең істерін жоң ғ ар хандығ ының кү йреуінің бастамасы деп есептеді. 1745 жылғ ы соғ ыс осымен бітті. [2]Қ азақ жерін қ алмақ тардан толық тазарту мақ сатымен Абылай бастапан қ азақ жасақ тары 1750 жылы жауды жоң ғ ар қ ақ пасы маң ында оң дырмай соқ қ ы берді. 1755 жылы жоң ғ арлар бірнеше ұ сақ иеліктерге бө лініп кетті. Осыдан кейін 1758 жылы Жоң ғ ар мемлекеті қ ұ лады. 1758 ж. Цинь қ ытайлары Шығ ыс Тү ркістандағ ы қ азіргі Синь-Цзянь жерін басып алды. Цинь империясының батыс шекарасы қ азақ жерімен шектесті. Қ ытайлар дү ркін-дү ркін шабуыл жасап қ азақ тарғ а тыным бермеді. Абылай келісімге келу туралы Пекинге адамдар жіберді. Сө йтіп, Қ ытаймен сауда, экономикалық қ атынас орнату жолдарын іздестірді. Ол Ресеймен де қ арым-қ атынас орнатты. [3]1771 жылы Ә білмә мбет хан ө лгеннен кейін, Тү ркістанда Абылайды Орта жү здің ханы етіп сайлады. Бір жылдан кейін 1772 жылы вице-канцлер М. Л. Воронцовтың жарлығ ымен Абылайғ а арналып Есіл ө зеніне таяу жерде Жаң ғ ызтө беге ағ аш ү й салынды. Абылай 1780 жылы мамыр айында Ташкентте 69 жасында қ айтыс болды. Орнына Уә ли сайланды.

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒