8.Мағжан өлеңдеріндегі азаматтық рух, ағартушылық-демократтық сарынды талдап жазыңыз.

6. С. Торайғ ыровтың «Қ амар сұ лу» романындағ ы Қ амар мен Ахметтің арасындағ ы махаббат сезіміне бө гет болғ ан қ иыншылық тарды талдап жазың ыз.

«Қ амар сұ лу» - ө зінің тақ ырыбы мен мазмұ ны жағ ынан ә леуметтік роман. Жазушы қ азақ ә йелінің тең сіздіктегі жай-кү йін роман оқ иғ асының негізіне алып, сол арқ ылы ө з дә уірінің қ оғ амдық шындығ ын ә леуметтік тұ рғ ыда талдайды. Қ оғ амдық топтардың Қ амар тағ дыры туралы ә р тү рлі тү сінігін, ә рекет тіршілігін жан-жақ ты суреттей отырып, шығ арма идеясын ө зі ө мір сү рген қ оғ амның негіздерін сынауғ а бейімдейді. Қ алың малғ а сатып шалдардың жас қ ыз алуын, ә лділердің ә лсіздерге зорлығ ын, халық тың қ араң ғ ыдағ ы қ апас тіршілігін ө ткір сынайды. Сол негізде феодалдық патриархалдық салт-сананың кү йреуін жә не оны ұ ғ а алмай отырғ ан елдің надан мінез-қ ұ лқ ын ә шкерелейді.

Қ амар ө зіне тең жар боларлық адамды сұ лудан, байдан іздемейді, ақ ылды, сырлас, мұ ң дас адамдардан іздейді. Мұ ндай адам деп Ахметті таниды. Бірақ қ ыз ғ ашық тық сезіміне беріліп, кү йректікке тү спейді. Сезімді ақ ылғ а жең діріп, алды-артын ойлайды. Сол дә уір жағ дайында Қ амар мен Ахметтің қ осылуына мү мкіндік те жоқ еді. Қ амар – ауқ атты ортадан шық қ ан қ ыз. Ахмет – кедей жігіт. Екеуі – екі ортаның адамдары.

А, қ ұ дай жасты-жасқ а пар қ ылғ аның,

Біреуді жоқ, біреуді бар қ ылғ аның.

Біреуге алтын, гауһ ар тақ ыт беріп,

Астана жұ рт билеген хан қ ылғ аның.

Жазушы Қ амар бейнесі арқ ылы қ азақ қ ызының басындағ ы ауыр халді кө рсетіп, «елдің ең ардақ тысы Қ амарды осындай ит қ орлық пен ө лтіргенде, басқ а қ ыздардың кү йі не болмақ? »- деген сұ рақ қ а жауап іздейді. Осы мысал негізінде ескі ауылды қ ұ рт аурудай жайлап, есең гіретіп бара жатқ ан ә дет-ғ ұ рып маң ын айыптайды. Автордың бұ л ойы – Қ амардың ө лердегі сө зінен айқ ын кө рінеді.

Тоқ тау бер мұ нан былай қ азағ ың а,

Шалдардың қ ызды салмай мазағ ына...

Қ орытындыласақ, Ахмет пен Қ амар арасындағ ы ің кә р сезімге ү стем халық ө кілдерінің қ ысымы, ә леуметтік тең сіздік пен надан халық тың жаң аша ойлай алмауы кесірін тигізді. Шығ арма Қ амар сұ лу бейнесінде заман қ асіретін кө рсетті. Мазмұ нында тек ә йел тең сіздігі емес, астарында халық тың қ араң ғ ылығ ы мен байдың озбырлығ ы қ ыл тағ дырында бейнеленген.

7. С. Торайғ ыровтың «Қ амар сұ лу» романындағ ы отбасылық тә рбие мә селесін қ азіргі кездегі отбасындағ ы тә рбиемен салыстыра отырып талдаң ыз.

«Қ амар сұ лу» романы – С. Торайғ ыров шығ армаларының жаң а сапағ а ө ткелі тұ рғ анын, кө ркемдік-идеялық ізденістерін анық кө рсететін шығ арма. Ал бұ л шығ армада отбасылық тә рбие мә селесі қ алай кө терілді?

ХХ ғ асырдың басындағ ы қ азақ тың іріп-шіріген билеуші тобының ө кен, тә рбие алғ ан ортасы, ескілікке қ арсы ү н кө терген «Қ амар сұ лу» шығ армасы, жастарды асқ ақ қ иял, зор талапқ а бастайтын лирикасы – оны қ азақ ә дебиетіндегі демократтық ә дебиеттің ірі ө кілі етті. Негізінен «Қ амар сұ лу» романында қ азақ салт-дә стү рлері туралы сыни пікір айтылғ ан. Ең кө рнекті кө терілетін мә селесі қ азақ қ ыздарының қ алымғ а сатылуы, қ ыз-ә йел баласының ө мірде алатын орны болып табылады. Ахмет Қ амарғ а ғ ашық болғ анымен қ алың малғ а ақ ша тө леуге қ арааты жетпеді. Содан соң Қ амарды он бес жасына Нұ рым деген азаматқ а тұ рмысқ а береді. С. Торайғ ыров бұ ны заманның ащы қ иындығ ы ретінде сипаттағ ан жә не «Қ азақ тарихының ұ йқ ыдағ ы қ азағ ымның ұ зын да ұ зақ жолы» - деп суреттеген.

Ал қ азіргі кездегі отбасы тә рбиесі Қ азақ станның ә р тү кпірінде ә рқ алай. Қ азақ станның оң тү стік ө ң ірінде қ алың мал міндетті тү рді алынады жә не оны жасауымен қ айтарады. Батыс ө ң ірлерді қ алың малды сұ рау дә стү рі оң тү стіктегіден ә лдеқ айда кө бірек. Бағ асы жағ ынан да, жанындағ ы жералғ ылар жағ ынан да батыстың қ ыздары дес бермейді. Шығ ыс ө ң ірлерде қ алың малды «бергенінше береді», «бермесе қ ояды», «жағ дайына қ араймыз» диалектілерін қ олданады. Ал Солтү стік Қ азақ станның тұ рғ ындары «Тең ін тапса тегін бер» деген салтты ұ станады. Егер қ ыз бен жігіт бір-бірін ұ натып тұ рса, қ алың мал да, жасау да сұ рамай, еншісін беріп бө лек шығ арады. Менің ойымша, «қ алың мал» беру ол дұ рыс нә рсе. Себебі ол қ ыздың ата-анасына зор кө мек болады. Ә рі қ алың мал жат жұ ртқ а емес, жасау қ ылып қ ыздың артынан қ айта жол тартады. Бірақ қ алың мал берерде кө рпесіне қ арай кө сілген жө н.

Қ орыта келе, менің жеке ойымша Қ амардың ата-анасы қ алың малғ а қ ызығ ып, қ ыздың обалына қ алды. Бұ ндай жағ дай қ азіргі қ азақ халқ ының басына тиіп, Қ амардың тағ дырын қ айталағ анын қ аламаймын.

8. Мағ жан ө лең деріндегі азаматтық рух, ағ артушылық -демократтық сарынды талдап жазың ыз.

Мағ жан Жұ мабаевтың алғ ашқ ы ө лең дері ағ артушылық сарында жазылды. Ол қ азақ ө лең інің Абайдан кейінгі ақ ындарының бірі де бірегейі. Абай Қ ұ нанбайұ лынан ү лгі алып, шығ армалары мен ө лең дерін де ү лгі тұ тқ ан болатын. Алғ ашқ ы ө лең дерінің бірін «Алтын хакім Абайғ а» деп атауының ө зінен ақ ынның ұ лы Абайды ерекше қ ұ рмет тұ тқ аны сезіледі. Ол ө з ө лең дерінде қ азақ арасындағ ы ә р тү рлі келең сіз мінез-қ ұ лық ты, ә рекетсіздік пен жалқ аулық ты, сауатсыздық ты сынай жазды. Елін білім алуғ а, ө нер ү йренуге шақ ырады. «Жазғ ы таң », «Ө нер-білім қ айтсе табылар», «Қ азағ ым», т. б. ө лең дерінде ақ ын сол тақ ырыптарды талқ ылайды. Мағ жан Жұ мабаевтың ағ артушылық сарындағ ы ө лең дерінің арасына ел мен жер тағ дырына алаң даушылық жатады. Ақ ын туғ ан елін, халқ ын сү йді, туғ ан жерін жү регіне жақ ын тұ тты. Ол:

Басқ а жү рт аспан-кө кке асып жатыр,

Кілтін ө нер-білім ашып жатыр, -

дей келіп, қ азақ арасында мұ ндай ұ мтылыстың жоғ ына қ ынжылады. Байлар да, оқ у оқ ығ ан тө релер де ө з басының қ амын ойлаумен жү р. Халық тың жайына алаң дайтын ешкім жоқ. Оқ удағ ы шә кірттерге де дұ рыс білім берілмейді. Қ ыз балалар малғ а сатылуда. Халық ішінде ө зара дау-жанжал кө п. Міне, Мағ жанның ө кініші осылар еді. Осы мә селелердің бә рін ө з ө лең дерінде қ ынжыла жазады жә не ол ө лең дерінде заман шындығ ы, халық тың басынан ө ткен қ иыншылық тарды ойғ а алу арқ ылы тү сіндіреді.

Ақ ын айналасындағ ы жастарды да «арыстандай айбатты, жолбарыстай қ айратты» қ алыпта кө ргісі келді. Халқ ының болашағ ы ү шін кү ресетін негізгі кү ш – жастар. Сондық тан Мағ жан ү шін жастардың орны бө лек. Ө зінің «Мен жастарғ а сенемін» деп асқ ақ тағ ан ө лең інде ол жастарғ а ү лкен ү мітпен қ арайды. Жастардың бойынан қ айсарлық пен кү штілікті, таза жү рек пен шыншылдық ты, азаматтық рух пен туғ ан жерге деген махаббатты кө реді жә не соғ ан мақ танады. Ақ ын нені жырласа да ерекше махаббатпен, шынайы жү рекпен жырлайды. Сол себепті де оның ө лең дері сырлы, сазды, кө ркем.

Міне, ақ ын барлық ө лең дерінде, жоғ арыда айтып ө ткенімдей, сол кездегі мә селелерді кө теріп ең бірінші халқ ын ойлап жазады.

⇐ Предыдущая 1 2 3 456 7 8 9 10 Следующая ⇒