14. Омыртқалардың опистоцельді, процельді, амфицельді түрлерінің айырмашылығын салыстыра отырып, қарастырыңыз

14. Омыртқ алардың опистоцельді, процельді, амфицельді тү рлерінің айырмашылығ ын салыстыра отырып, қ арастырың ыз

Тө менгі сатыдағ ы қ ос мекенділердің омыртқ асы (аяқ сыздар да, тө менгі қ ұ йрық тыларда) амфицельді, бұ л жағ дайда хорда ө мір бойы сақ талады. Қ ұ йрық сыздардың омыртқ асы — процельді, яғ ни алдың ғ ы жағ ынан ойық, арт жағ ынан дө ң ес келеді. Жоғ арғ ы сатыдағ ы қ ұ йрық тылардың омыртқ асы — опистоцельді, анығ ырақ айтқ анда, алдың ғ ы жағ ынан дө ң ес, арт жағ ынан ойық келеді. Омыртқ аның пішіні ә р тү рлі. Бірінші мойын Омыртқ аны ауыз Омыртқ а, екіншісін эпистрофей деп атайды. Кеуде Омыртқ ада қ абырғ а басы бекитін ойық тар бар. Бел Омыртқ аның кө лденең қ анаттары жалпақ тау, ірілеу, бұ л – қ абырғ а рудименті. Ә р тү рлі жануарлар Омыртқ асының алдың ғ ы, артқ ы беті қ ұ рылысында айырмашылық болады. Балық тардың, кейбір қ осмекенділер мен бауырымен жорғ алаушылардың Омыртқ а денесінің екі беті де ойыс (амфицельді), кө пшілік қ осмекенділер мен бауырымен жорғ алаушылардың Омыртқ асының алдың ғ ы беті ойыс (процельді), артқ ы беті кейбір жағ дайларда ойыс (опистоцельді), қ ұ стардаер тә різді (гетероцельді), ал сү тқ оректілердің Омыртқ асы арасында шеміршек болады, осығ ан байланысты олардың Омыртқ асы беттері жалпақ ойыс (платицельді) пішінді болып келеді. Омыртқ алары амфицельді (қ ос ойысты), процельді (алды ойыс, арты дө ң ес), опистоцельді (алды дө ң ес, арты ойыс) типті.

15. Бауырымен жорғ алаушылар класына жалпы сипаттама жасап, кө рсетің із

Бауырымен жорғ алаушылар, рептилиялар (лат. Reptilia) – жер бетінде тіршілік ететін, жоғ арғ ы сатыдағ ы омыртқ алылар. Жер бетінде тіршілік ететін барлық жоғ арғ ы сатыдағ ы омыртқ алыларғ а тә н белгілер бауырымен жорғ алаушылардан айқ ын байқ алады. Олардың миы ә лде кайда жақ сы жетілген. Сондық тан бауырымен жорғ алаушылардың рефлекторлық ә рекеті кү рделі болады. Қ ұ рлық та тіршілік етуіне байлднысты бұ лардың денесі амфибилер мен балық тарғ а қ арағ анда жақ сы жіктелген. Ә сіресе, басын ә р тү рлі бағ ытта қ озғ ауына мү мкіндік беретін мойын бө лімінің болуы. Денесін қ ұ рғ ап кетуден сақ тайтын терісінде мү йізді эпидермис қ абаты мен мү йізді қ абыршақ тарының болуы. Ө кпе арқ ылы тыныс алады. Жү регі мен артериялық доғ асы жақ сы жіктелген. Оң жә не сол қ арыншаның арасында перде болады, осы қ арыншадан ү ш артерия қ ан тамыры шығ ады.

Ә йткенмен рептилилер жоғ арғ ы сатыдағ ы омыртқ алылар-дың ішінде нашар ұ йымдасқ ан организм болып саналады. Аортаның екі системалы доғ асына байланысты, олардың тұ лғ а бө лімінің артерия қ аны аралас болады. Денежылуының реттелу қ абілеті нашар. Дене температурасы тұ рақ ты емес; мысалы кейбір кесірткелердің актив қ озғ алысы кезіндегі дене температурасы 14—32° градустың арасында болады.

Ежелгі бауырымен жорғ алаушылар – котилозаврлар орта тас кө мір кезең інде қ арапайым, қ осмекенді стегоцефалдан тарағ ан. Котилозаврлардан триас кезең інің аяғ ында аң тә різді бауырымен жорғ алаушылар тобы – сү тқ оректілердің алғ ашқ ы тү рлері шық ты. Бауырымен жорғ алаушылардың ең жақ сы дамығ ан кезең і – мезозой. Бұ л кезде ихтиозаврлар, мозазаврлар, птерозаврлар (ұ шқ ыш кесірткелер), динозаврлар тарағ ан. Бұ лардың бә рі мезозойдан кайнозойғ а ө ткен кезде жойылып кетті де, олардың орнына Бауырымен жорғ алаушылардың қ азіргі тү рлері қ алыптасты.

Қ азақ станда юра кезең інде тіршілік еткен ұ шатын кесірткенің, бор кезең індегі динозаврлардың, мезозой, кайнозой шө гінділерінен тү рлі тасбақ аның, кесірткенің, қ олтырауынның (крокодилдің ) қ алдық тары табылғ ан.

Бауырымен жорғ алаушылар – салқ ынқ анды жануарлар. Бұ л олардың денелерін қ ыздыру ү шін кү н сә улесі қ ажет екенін білдіреді, сондық тан да оларды ө те суық климатта кездестіре алмайсың. Ауа райы суық кезде олар кө бінесе тә тті ұ йқ ығ а кетеді.

Бауырымен жорғ алаушылар тең ізде, тұ щы суда жә не қ ұ рлық та тіршілік етеді.

Бауырымен жорғ алаушылардың 6500-ден астам тү рі бар. Олардың ішінде ең кө бі – 3700 тү рі бар кесірткелер. Онан кейінгі орында – жыландар (2800). Тіршілік етіп жатқ ан жорғ алаушылардың ең ірісі жорғ алаушылардың ең аз тұ қ ымтобына жататын тә мсақ тар болып табылады. Олардың не бары 25 тү рі бар.

Ми сауыты Ми сауытының бір ерекшелігі ондағ ы алғ ашқ ы шеміршек сауыт толық сү йектеніп, кө птеген тері сү йектер дамып, тө бе сү йегі, бү йір жә не ми сауытынын, тү бі негізделген. Бас сү йегінің шү йде бө лімі (хондральдық ) шеміршек тектес тө рт сү йектен: жоғ арғ ы шү йде, негізгі шү йде жә не екі бү йір шү йде сү йегінен қ ұ ралғ ан. Бұ л сү йектер қ арақ ұ с тесігінің айналасына орналасқ ан. Оның астың ғ ы жағ ында бір ғ ана қ арақ ұ с ө сіндісі болады. Оның қ алыптасуына екі бү йір жә не негізгі шү йде сү йек қ атысады. Негізгі шү йде сү йегінің алдыдғ ы жағ ында негізгі сына тә різді (hаsіsрһ епоіdеиm) сү йек орналасқ ан. Бұ л ми сауытының тү п жағ ын қ ұ рауғ а қ атысады. Парасфеноид сү йегі кішкене, ол негізгі сына тә різді сү йектің алдың ғ ы ұ шына жалғ асып жатады.

Ас қ орыту Органдарының қ ұ рылысы амфибилердің ас қ орыту органдарынан ә лдеқ айда кү рделі. Бұ л ас қ орыту жолының ү лкен бө лімдерге бө лінуіне жә не кейбір жаң а бө лімдердің пайда болуына байланысты ауыз қ уысы жұ тқ ыншақ тан айқ ын бө лінген.

Тыныс органдары Рептилилердің амфибилерден айырма-шылығ ы, бұ лардың суда тіршілік ететін личинкалары болмайды. Ұ рық тарының эмбриональдық даму кезінде желбезек аппараты қ алыптаспай, жұ мыртқ аның ішіндегі ұ рық тың газ алмасуы алантоис пен сары уыз қ апшығ ы арқ ылы орындалады. Ересек рептилилер тек қ ана ө кпемен тыныс алады. Терісінде мү йізді қ абаттың пайда болуына байланысты тыныс алура қ атыспайды

Зә р шығ ару органдары Рептилилердің ересектерінің зә р шығ ару органы жамбас бү йректерінен (metanерһ гоs) тұ рады. Метанефрос дене бойымен созылып жатқ ан — дене бү йрегі бастамасының алдың ры жағ ынан дамиды. Дене бү йректері ұ рық тың даму кезең інде болатын орган. Дене бү йректері ұ рық жұ мыртқ адан шық қ анша, кейде жү мыртқ адан шық қ ан соң біраз уақ ытқ а дейін жұ мыс істейді.

Жыныс органдары Жыныс бездері дене қ уысының ішінде, омыртқ а жотасының екі жақ бү йіріне орналасқ ан. Ұ рық безі, мезонефростың қ алдығ ы, ұ рық қ осалқ ысы екені айтылғ ан болатын. Ұ рық қ осалқ ысының қ аналы рептилилерде тек қ ана ұ рық ө ткізгіш болып саналатын вольфов каналына жалғ асады. Гаттериден басқ а рептилилердің барлығ ында да шағ ылыс органы болады. Кесірткелерде, жыландарда шағ ылыс органдары клоаканың арт жақ керегесінен ө скен бір пар ө сінді болып есептеледі. Крокодилдер мен тасбақ алардың шағ ылыс органдары сың ар болады.

Жү йке жү йесі Рептилилердің жү йке жү йесі амфибилердікінен анағ ұ рлым жақ сы жетілген. Ми жарты шарлары ү лкен, олардың мидың сұ р затынан тұ ратын қ ыртысы болады. Ә йткенмен бұ л қ ыртысы ә лі де жақ сы жетілмеген, сондық тан да алдың ғ ы мидың кө пшілік бө лімі жолақ ты денеден тұ рады. Алдың ғ ы мидың ү лкенірек болуы, аралық миды ү стінен жауып қ арағ анда кө рсетпейді. Тө бе органы мен эпифиз жақ сы жетілген.

Сезім органдары Механикалық қ озуларды қ абыршақ тарының ү стіне, эпидермистің астындағ ы сезім клеткаларының жи-налғ ан жеріне, сезім дақ тарына орналасқ ан сезгіш “тү ктері” арқ ылы қ абылдайды. Бірақ суда тіршілік ететін тө менгі саты-дағ ы омыртқ алыларда болатын бү йір сызық тарының органдары болмайды.

⇐ Предыдущая 19 20 21 22 232425 26 27 28 Следующая ⇒