Пәні: Абайтану. Сыныбы: 9-сынып. Ақын өмір сүрген заман

Кү ні: 09. 09. 2016

Пә ні: Абайтану

Сыныбы: 9-сынып

Сабақ тың тақ ырыбы: Ақ ын ө мір сү рген заман

Сабақ тың мақ саты:

1. Білімділік: оқ ушыларғ а Абай ө мір сү рген заман, сол дә уірдегі саяси кө зқ арас, ақ ынның ө мір сү рген ортасы туралы тү сінік беру.
2. Дамытушылық: ой-ө рісін, ойлау белсенділігін, сө йлеу шеберлігін, тіл мә дениетін дамыту, сө здік қ орын молайту, шығ армашылық ізденіске баулу.

3. Тә рбиелік: елін, жерін, Отанын қ адірлеуге, адамгершілікке, адалдық қ а,
ең бексү йгіштікке тә рбиелеу.

Сабақ тың тү рі: қ алыпты сабақ.

Сабақ тың ә дісі: тү сіндіру, суреттеу, салыстыру, сұ рақ -жауап, бағ алау, бекіту, қ орытындылау.

Сабақ тың кө рнекілігі: кө ркем ә дебиеттер, бейнелі суреттер, рефераттар, бү ктемелер.

Сабақ тың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұ жымымен жұ мыс жү ргізу..

Сабақ тың типтері: ұ йымдастыру кезең і, ү й тапсырмасын сұ рау, жаң а сабақ ты тү сіндіру, бекіту, бағ алау, қ орытындылау,

Сабақ тың барысы:

І Ұ йымдастыру кезең і:

1. Оқ ушылармен амандасу, тү гелдеу;

2. Оқ у қ ұ ралдарын, сабақ қ а дайындығ ын тексеру;

3. Сыныптың тазалығ ына кө ң іл бө лу;

4. Оқ ушылардың зейінін сабақ қ а аудару;

5. Cабақ тың мақ сатымен таныстыру;

ІІ Ү й тапсырмасын тексеру:

1. Абайтану курсы туралы тү сінік.

2. Оқ ып келу.

Сұ рақ қ ою арқ ылы ө ткен тақ ырыпты пысық таймын.

1. Абайтану курсының мақ саты не?

2. Бұ л курс қ андай міндеттерді жү ктейді?

3. Абай кім?

4. Абайдың «Адамзаттың Абайы» деп аталуы неліктен деп ойлайсың дар?

ІІІ Жаң а сабақ:

Ақ ын ө мір сү рген заман

Абайдың ө з сө зімен айтсақ, «соқ тыкпалы, соқ пақ сыз» жерде, Сарыарканың шө лінде ү дере кө шкен қ айшылық дә уірде» ө мір сү рген Абайдың заманы — XIX ғ асырдың екінші жартысы — қ азақ халқ ының тарихында ө ткен дә уірлермен салыстырғ анда ерекше орын алғ ан кезең болды. Бұ л кезде Қ азақ стан жерінің тү гелімен Ресейге қ осылу кезең і аяқ талып, соның нә тижесінде жә не қ азақ қ оғ амы дамуының объективті заң дылық тарына сай кө птеген ө згеріс-жаң алық тар пайда болғ аны мә лім. Ол ө згерістер қ оғ ам қ ұ рылымында да, елдің экономикалық тұ рмысында да, ел билеу жү йесінде де жә не мә дени-рухани ө мірінде де орын алды. Кейбір ә леуметтік топтар тарих тө рінен кетіп, жаң алары пайда болды. Қ анаушы мен каналушылардың жаң а тү рлері дү ниеге келді. Казақ қ ауымының экономикасының тұ рмысында егіншілік, сауда, ішінара ө ндіріс кә сібі тә різді кұ былыстар жанданып, кү шейді. Казақ қ оғ амының орыс халқ ымен қ арым-қ атысы да жаң а сипатқ а ие болды: Казақ стан жерінде қ алалардың орнап, ұ лғ аюлары, орыс шаруаларының келіп қ оныс тебулері екі халық тың ең бекші бұ қ арасының жү збе-жү з кө рісіп, араларында қ арым-қ атынас орнауына мү мкіндік берді. XIX ғ асырдың II жартысың да қ азақ даласында болғ ан қ оғ амдық -саяси ө згерістер мен оқ иғ алар мұ ндағ ы адамдардың мә дени-рухани ө мірін баяғ ы калпында қ алдыра алмады. Кең далағ а қ азақ тілі тарихында із қ алдырғ ан рухани, мә дениет факторлары келе бастады.
       Мұ ның ішінде ең алдымен оқ у-білімнің едә уір таралуын атауғ а тура келеді. Бұ л оқ у-білім екі сипатта болды: бірі — діни, яғ ни мектептер мен медреселерде жә не ауыл молдаларында мұ сылманша оқ у, екіншісі — ү кімет тарапынан ашылғ ан школдар мен училищелерде жә не орыс мектептерінде азаматтық білім беру. Бұ лардың қ ай-қ айсының да саны аз болды жә не оларда оқ ығ андар да кө п болмады, дегенмен жыл сайын ұ лғ ая тү сіп отырды. Мысалы, Ішкі Ордада ү кімет школдарында 1891/92 оқ у жылында небары 160 қ азақ баласы оқ ыса, 1898 жылы 573 бала оқ ыпты. Азаматтық оқ у-білім беру ісі Қ азақ станның солтү стік-батыс аудандарында едә уір жақ сы жү ргізілді. Мұ нда тұ ң ғ ыш ағ артушы-демократ Ыбырай Алтынсариннің рө лі мен қ ызметі айрыкша болды. Ү кімет школдарының кө пшілігінің жанында интернат болды (Интернатта окып жү р Талай қ азақ баласы — Абай). Бір кластық жә не екі кластық деп бө лінетін бұ л школдар 5-6 жылдық программамен қ азақ ша-орысша азаматтық жалпы білім беруді кө здеген. Бұ лар мұ ғ алімдерді, хат жү ргізушілерді, тілмаштарды жә не ә кімшілік аппаратының кіші чиновниктерін даярлап шығ аратын болғ ан. Бұ л мектептер де сан жағ ынан кө п емес. Бү кіл Қ азақ станда XIX ғ асырдың II жартысында небары 100 шақ ты орыс-қ азақ школдары болып, оларда 4000-ғ а жуық бала оқ ығ ан. Кейбір отаршылдық мақ сат кө здегенімен, бұ л школдардың маң ызы зор еді. Алғ ашқ ы қ азақ ағ артушылары мен интеллигенциясы осылардан тә рбиеленгендер жә не казақ халқ ын орыс мә дениетімен, ә дебиетімен, тілімен жақ ын таныстырғ ан осы мектептер болды.
       Абай ө мір сү рген тұ с қ азақ даласындағ ы саяси-ә леуметтік кү штердің арасындағ ы идеологиялық қ айшылық тардың ә рі қ арай шиеленісе тү скен кезең і болды. Ә леуметтік ой-санада негізгі екі тү рлі бағ ыт ө мір сү рді: бірі — реакцияшыл-кертартпа, екіншісі — ағ артушы-демократтық. Реакцияшыл-кертартпа бағ ыттағ ылар бай-феодалдардың идеологиясын жақ тап, кө не феодалдық шаруашылық тү рлері мен ел билеу системасын сақ тауды қ олдады. Сондық тан қ азақ даласына келген кү ллі ә леуметтік-экономикалық жаң алық тарга қ арсы шық ты, бұ л ә рекеттері орыс мә дениетін жатырқ ау тенденциясын туғ ызды. Идеологиялық кү рестері де ислам дініне иек артты. Қ азақ арасына ислам дінін кү шейтуге ат салысты. Бұ л бағ ыттың ө кілдері, негізінен, ә дебиет қ айраткерлері — ақ ындар болды. Олардың бастылары Шортанбай Қ анайұ лы (1818 — 1881), Дулат Бабатайұ лы (1802 — 1874), Мұ рат Мө ң кеұ лы (1843 — 1906).
       Ү стем феодал табы идеологтарының келесі бір тобы жоғ арғ ылардан біраз ерекше тұ рды, Олардың кейбіреулері (Ә убә кір т. б. ) қ азақ феодалдарының мү ддесін кө здей тұ рса да, заман ағ ымын бағ дарлап, Қ азақ станның Ресей қ ол астына кіру ісіндей жағ ымды сә ттерді теріске шығ армады, орысша білім-ғ ылым ү йренуге де қ арсы болмады. Сө йте тұ ра олар мұ сылман дінін қ азақ арасына жайып, нағ ыз уағ ыздаушылар болды. Олар халық ты оқ у-білімге шақ ырғ анда, ең алдымен, дін оқ уды еске тұ тты. Бұ л топтың ішінде айтарлық тай талантты ақ ындар да (Ә убә кір Кердері) жә не бір алуан ақ ынсымақ молдалар да болды. Сө з етіп отырғ ан кезенде сахна тө ріне шығ ып айқ ын кө рінген демократиялық идеологияны жақ таушылар болды. Олар қ азақ ең бекшілерінің мү ддесін кө здеп, азаматтық білім беруді, шаруашылық тың прогрессивтік тү рлерін қ олдануды (егіншілік пен отырық шылық ты) қ олдады. Орыс мә дениетіне иек артты. Кертартпа феодалдық идеологияғ а қ арсы шық ты. Бұ л топтың ішінде Абай сияқ ты ірі ақ ын да, Шоқ ан Уә лиханов тә різді ғ алым да, Ыбырай Алтынсарин тә різді ағ артушы-педагог та жә не қ азақ интеллигенциясының ө зге де ө кілдері болды. Осы екі бағ ыт бұ л кездегі тіл мә дениетіне тікелей ық палын тигізді: тіл практикасында да аралары ажырағ ан екі тенденция пайда болды. Демократтық -прогрессивтік идеологияны жақ таушылар қ азақ тың жалпы халық тық сө йлеу тілі мен ә деби тілін (ауыз ә дебиеті мен кө ркем ә дебиет тілін) негіз етіп алды да, соны пайдаланды, ә рі қ арай дамытты. Феодалдық -патриархалдық бағ ыттағ ылардың да бірқ атары (Дулат, Шортанбай, Мұ рат т. б. ) қ азақ ә деби тілін қ олданды, ал қ алғ андары ислам дініндегі кү ллі тү ркі халық тарына ортақ тіл деп тапқ ан «тү ркі тілін, қ азақ филологиясында кітаби тіл» деп атанғ ан тілді негіз етіп, оның таралуына, орнығ уына ә рекет жасады.

IV Сабақ ты бекіту: Сабақ соң ында сұ рақ қ ою арқ ылы жаң а тақ ырыпты қ орытындылаймын.

1. Абайдың ө мір сү рген заман қ андай кезең болды?

2. Осы кезең де оқ у-білім қ андай сипатта болды?

3. Азаматтық оқ у-білім беру ісі Қ азақ станның қ ай аудандарында едә уір жақ сы жү ргізілді?

4. Қ азақ арасына ислам дінін кү шейтуге атсалысқ ан, реакцияшыл-кертартпа бағ ыттағ ылар бай-феодалдардың идеологиясын жақ тап, кө не феодалдық шаруашылық тү рлері мен ел билеу системасын сақ тауды қ олдағ ан қ андай ақ ындар?

5. Кертартпа феодалдық идеологияғ а қ арсы шық қ ан ақ ындар тобы.

V Бағ алау: оқ ушылардың берген жауаптарына қ арай білімдерін бағ алаймын.

VI Ү йге тапсырма:

1. Абай ө мір сү рген заман туралы тү сінік.

2. Реферат жазу.

Тексерілді:

⇐ Предыдущая 1 234 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒