Абайдың отыз жетінші қарасөзі

Абай отыз жетінші қ ара сө зінде нақ ыл сө здерді тізеді. Нақ ылдардың барлығ ы дерлік адам бойындағ ы адамшылық қ асиеттерді ардақ тауғ а бағ ытталғ ан. " Адамның адамшылығ ы істі бастағ андығ ынан білінеді, қ алайша бітіргендігінен емес", – дейді Абай.

Жалпы, қ ара сө зде ақ ын адам бойындағ ы қ айратсыздық, заманның адамғ а ә сері, білімге талпыныс, достық, тіленшілік, білгенді ү йрету сынды тақ ырыптарды қ озғ айды.

" Адам баласын заман ө сіреді, кімде-кім жаман болса, оның замандасының бә рі виноват", – деп ә р адамның заманғ а, заманның адамғ а ә серін сө з қ ылады. Осылайша, Абай заманды қ алыптастыратын адамдардың ө здері екендігін, сондық тан, ә ркім ө зін дамытуғ а, ө зін тә рбиелеуге кү ш салуы керектігін мең зейді. Ол, сонымен қ атар, " Мен егер закон қ уаты қ олымда бар кісі болсам, адам мінезін тү зеп болмайды деген кісінің тілін кесер едім", – деп, адамның кез келген уақ ытта ө зін қ олына алып, тү зеле алатындығ ын айтады.

" Бақ пен асқ ан патшадан
Мимен асқ ан қ ара артық;
Сақ алын сатқ ан кә ріден
Ең бегін сатқ ан бала артық ", – деп, білімге қ ұ штарлық ты, адал ең бекті насихаттайды.

Абай, осылайша, қ ара сө зінде қ оғ амдағ ы олқ ылық тарды сынап, ұ рпақ қ а, замандастарына жақ сылық қ а апарар жолды мең зеп, ә сер етуге тырысады.

ОТЫЗ ЖЕТІНШІ СӨ З

Адамның адамшылығ ы істі бастағ андығ ынан білінеді, қ алайша бітіргендігінен емес.

Кө ң ілдегі кө рікті ой ауыздан шық қ анда ө ң і қ ашады.

Хикмет сө здер ө зімшіл наданғ а айтқ анда, кө ң іл уанғ аны да болады, ө шкені де болады.

Кісіге біліміне қ арай болыстық қ ыл; татымсызғ а қ ылғ ан болыстық ө зі адамды бұ зады.

Ә кесінің баласы - адамның дұ шпаны.

Адамның баласы - бауырың.

Ер артық сұ раса да азғ а разы болады.

Ез аз сұ рар, артылтып берсең де разы болмас.

Ө зің ү шін ең бек қ ылсаң, ө зі ү шін оттағ ан хайуанның бірі боласың; адамдық тың қ арызы ү шін ең бек қ ылсаң, алланың сү йген қ ұ лының бірі боласың.

Сократқ а у ішкізген, Иоанна Аркті отқ а ө ртеген, Ғ айсаны дарғ а асқ ан, пайғ амбарымызды тү йенің жемтігіне кө мген кім? Ол – кө п, ендеше кө пте ақ ыл жоқ. Ебін тап та, жө нге сал.

Адам баласын заман ө сіреді, кімде-кім жаман болса, оның замандасының бә рі виноват.

Мен егер закон қ уаты қ олымда бар кісі болсам, адам мінезін тү зеп болмайды деген кісінің тілін кесер едім.

Дү ниеде жалғ ыз қ алғ ан адам – адамның ө лгені. Қ апашылық тың бә рі соның басында. Дү ниеде бар жаман да кө пте, бірақ қ ызық та, ермек те кө пте. Бастапқ ығ а кім шыдайды? Соң ғ ығ а кім азбайды?

Жамандық ты кім кө рмейді? Ү мітін ү збек – қ айратсыздық. Дү ниеде ешнә рседе баян жоқ екені рас, жамандық та қ айдан баяндап қ алады дейсің? Қ ары қ алың, қ атты қ ыстың артынан кө гі мол жақ сы жаз келмеуші ме еді?

Ашулы адамның сө зі аз болса, ыза, қ уаты артында болғ аны.

Қ уанбақ тық пен бақ – мастық тың ү лкені, мың нан бір кісі-ақ к... н ашпайтұ ғ ын ақ ылы бойында қ алады.

Егер ісім ө нсін десең, ретін тап

Биік мансап - биік жартас

Ерінбей ең бектеп жылан да шығ ады,
Екпіндеп ұ шып қ ыран да шығ ады;
Жікшіл ел жетпей мақ тайды,
Желө кпелер шын деп ойлайды.

Дү ние - ү лкен кө л,
Заман - соқ қ ан жел,

Алдың ғ ы толқ ын - ағ алар,

Артқ ы толқ ын - інілер,

Кезекпенен ө лінер,

Баяғ ыдай кө рінер.

Бақ пен асқ ан патшадан
Мимен асқ ан қ ара артық;
Сақ алын сатқ ан кә ріден
Ең бегін сатқ ан бала артық.

Тоқ тіленші - адам сайтаны,
Харекетсіз - сопы монтаны.

Жаман дос - кө лең ке:
Басың ды кү н шалса,
Қ ашып қ ұ тыла алмайсың;
Басың ды бұ лт алса,
Іздеп таба алмайсың.

Досы жоқ пен сырлас,
Досы кө ппен сыйлас;
Қ айғ ысыздан сақ бол,
Қ айғ ылығ а жақ бол.

Қ айратсыз ашу - тұ л,
Тұ рлаусыз ғ ашық - тұ л,
Шә кіртсіз ғ алым - тұ л.

Бағ ың ө скенше тілеуің ді ел де тілейді, ө зің де тілейсің, бағ ың ө скен соң - ө зің ғ ана тілейсің.

Ү ш тілде сө йлет.
Абай – ұ лы ақ ын, ғ алым, философ, кө ркем ә дебиеттің темірқ азығ ы.
Абай насихаты – ынтымақ шыл, арлы, адал, ең бекқ ор, иманды, талапты, ү лкен жү ректі кісі болу. Абай «Жиырма тоғ ызыншы» қ ара сө зі арқ ылы кез - келген нә рсені сол қ алпында қ абылдай бермей, сын кө збен қ арауғ а, ө зің е керекті нә рсені танып, талғ ап ала білуге шақ ырады. Абайдың ө з сө зімен айтсақ:
Терең ойдың тү бінде тең ізі бар,
Тесіле кө п қ араса, кө ң іл ұ ғ ар.
Бү гін ақ ынның «Отыз жетінші сө зімен» танысамыз.

IV Топпен жұ мыс:
1) Отыз жетінші қ ара сө здерді оқ ып, талдайды.
2) Салыстыр.
1. Ө зге ақ ындар шығ армаларымен салыстыру.
2. Мақ ал - мә телдермен, даналық сө здермен салыстыру.

V Психологиялық сә т. Сергіту.
Кө ршілерімен дә птерлерін алмастырып, бір - бірінің жазуына бағ а береді.
Адамның жазуына қ арап кө п нә рсені білуге болады. Атап айтсақ оның мінезін, ө зін ө зі бағ алауын, эмоционалдылығ ын білдіреді. Егер жазу ү лкен болса, онда ол адамның тез тіл табысқ ыш, ортада, қ андай жер болмасын сө йлесіп кете алатындығ ын кө рсетсе, ал жазу кішкентай болса, онда адамның тұ йық мінезді екендігін кө рсетеді. Бұ рыштап жазылғ ан жазу ө зін ғ ана ойлайтын (эгоист) адамдарғ а тә н, ал тү зу жазылғ андар кең пейілді мейірімді адам екендігін кө рсетеді. Жазу қ атты батырылып жазылса сө зі ө тімді, қ олында билігі бар адам екендігін білдірсе, кү ң гірт жазылғ ан жазу ә лсіздікті білдіреді екен. Жазуы дұ рыс адамдар кө біне асық пайтын, тура мінезді адамдарды білдірсе, ал жазуы нашар адамдар кө біне асық қ ыш, логикасы дамығ ан адам екендігін кө рсетеді.

VІ Бекіту:

Ой толғ аныс.
Мағ ан ұ нағ ан жолдар...............
Несімен ұ нады?....................

VІІ Бағ алау: оқ ушылардың берген жауаптарына қ арай білімдерін бағ алаймын.

VІІІ Ү йге тапсырма:

1. А. Қ ұ нанбаев «Отыз жетінші сө з» оқ у.

2. «Қ арасө зден алғ ан ә серім» эссе жазу.

Тексерілді:

⇐ Предыдущая 19 20 21 22 232425 26 27 28 Следующая ⇒