Rozdział 10. Prawo konfliktów zbrojnych

§ 1. Wojna, konflikt zbrojny, uż ycie sił y

· tradycyjnie okreś la się wojnę jako stan walki orę ż nej mię dzy pań stwami i jako przeciwstawienie stanu pokoju. Okreś lenia te w przeszł oś ci był y podstawą do podział u prawa mię dzynarodowego na prawo wojny i pokoju, nie odpowiada to jednak wspó ł czesnym tendencjom zmierzają cym do obję cia przepisami prawa mię dzynarodowego dział ań o charakterze zbrojnym, dlatego coraz czę ś ciej znajduje zastosowanie szersze okreś lenie,, konflikt zbrojny”

· w konwencjach genewskich o ochronie ofiar wojny stwierdza się, ż e konwencje te znajdują zastosowanie ,, w razie wypowiedzenia wojny lub powstania jakiegokolwiek konfliktu zbrojnego... ”, znajdują one zastosowanie nawet, gdy jedna ze stron nie uznał a stanu wojny, w przypadku okupacji cał oś ci lub czę ś ci terytorium, nawet, gdy ta okupacja nie napotkał a oporu zbrojnego. Ustanawiają one pewne minimum obowią zkó w, jakie przyję ł y pań stwa w odniesieniu do,, konfliktu niemają cego charakteru mię dzynarodowego i powstają cego na terytorium jednej z umawiają cych się stron”

· począ wszy od konwencji haskiej z roku 1954 o ochronie dó br kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, okreś lenie,, konflikt zbrojny” jest szeroko stosowane w prawie mię dzynarodowym zamiast okreś lenia,, wojna”

· podział konfliktó w zbrojnych na konflikty mię dzynarodowe i konflikty niemają ce charakteru mię dzynarodowego

o zakres zobowią zań, co do konfliktó w zbrojnych jest znacznie szerszy. Konferencja dyplomatyczna obradują ca nad projektami protokoł ó w dodatkowych do konwencji genewskich dotyczą cych ochrony ofiar w mię dzynarodowych konfliktach zbrojnych (w r. 1974) uznał a za konflikty mię dzynarodowe – poza wymienionymi w art. 2 konwencji z 1949 r. – takż e ,, konflikty zbrojne, w któ rych narody walczą przeciwko panowaniu kolonialnemu i obcej okupacji oraz przeciwko reż imom rasistowskim w wykonaniu praw narodó w do samostanowienia”

o poję cie konfliktu zbrojnego nie mają cego charakteru mię dzynarodowego definiuje się jako konflikt, któ ry się toczy ,, mię dzy sił ami zbrojnymi pań stwa a rozł amowymi sił ami zbrojnymi i innymi zorganizowanymi grupami uzbrojonymi, dowodzonymi przez odpowiedzialne dowó dztwo”; nie są to konflikty mię dzy pań stwami – stronami konwencji genewskich

· poję ciem szerszym niż wojna i konflikt zbrojny jest uż ycie sił y . Obejmuje nie tylko przypadki starcia się dwó ch lub wię cej zbrojnych przeciwnikó w, ale takż e akcje zbrojne, któ re nie napotykają zbrojnego oporu (np. interwencje zbrojne).

§ 2. Zakaz uż ycia sił y zbrojnej w rozwoju historycznym

1. Doktryna wojny sprawiedliwej

· chrześ cijań ska doktryna, rozwijana nastę pnie przez szkoł ę praw naturalnego

· wojna sprawiedliwa – pań stwa mają prawo wszczynać wojnę, gdy istnieje sprawiedliwa przyczyna, w celu uzyskania zadoś ć uczynienia za doznane bezprawia, jeś li w inny sposó b nie moż na go uzyskać

· od XVIII w. – i w zwią zku z dominacją szkoł y pozytywistycznej ’ ustala się poglą d, ż e prawo mię dzynarodowe przyznaje pań stwu nieograniczone prawo prowadzenia wojen, a wskazania wojny sprawiedliwej należ y traktować jako nakazy moralne

· powszechnie przyjmowano, ż e na suwerennoś ć pań stwa w stosunkach mię dzynarodowych skł adają się trzy zasadnicze prawa: prawo zawierania traktató w, prawo wysył ania i przyjmowania posł ó w i prawo do wojny

2. Pakt Ligi Narodó w

w Pakcie ograniczono w istotny sposó b prawo pań stwa do wszczynania wojen ’ pań stwa nie miał y prawa wszczynania wojen przed wyczerpaniem procedury zał atwiania sporó w okreś lonej w art. 12-15 Paktu Ligi. W szczegó lnoś ci nie wolno był o pań stwom należ ą cym do Ligi odwoł ywać się do wojny w nastę pują cych przyczynach:

jeż eli spó r przekazano do rozstrzygnię cia na drogę arbitraż u lub drogę są dową i jeż eli druga strona zastosował a się do orzeczenia
jeż eli spó r przekazano do zał atwienia Radzie Ligi, a Rada przyję ł a sprawozdanie jednomyś lnie (nie liczą c gł osó w stron sporu)i jeż eli strona przeciwna zastosował a się do wnioskó w sprawozdania
jeż eli spó r na ż ą danie Rady lub jednej ze stron został przekazany Zgromadzeniu Ligi, a jego sprawozdanie został o przyję te przez czł onkó w Rady i przez wię kszoś ć pozostał ych czł onkó w Ligi (nie liczą c gł osó w stron sporu) i jeż eli strona przeciwna zastosował a się do wnioskó w w sprawozdaniu

zatem Pakt znał przypadki wojny legalnej w przypadku pań stw, któ re nie zastosował y się do wyroku rozjemczego lub są dowego, lub, gdy sprawozdanie Rady nie został o jednomyś lnie przyję te. Przyję to tez, ż e nie budzi zastrzeż eń legalnoś ć wojny obronnej. Zgodnie z art. 10 Paktu Ligi czł onkowie powinni się ,, szanować i utrzymać przeciwko wszelkiej napaś ci z zewną trz integralnoś ć terytorialną i niepodległ oś ć polityczną wszystkich czł onkó w Ligi”. W przypadku napaś ci Rada zaproponuje ś rodki do wykonania tego zobowią zania
art. 11 – wszelka wojna interesuje Ligę i powinna ona zastosować wszelkie ś rodki, aby zabezpieczyć pokó j mię dzy narodami.

3. Pakt Paryski z roku 1928

Pakt Paryski o wyrzeczeniu się wojny podpisany w 1928 r. (zwany takż e Paktem Kelloga lub Branda-Kelloga) zawiera w art. 1 oś wiadczenie pań stw, iż potę piają wojnę i wyrzekają się jej jako narzę dzia polityki narodowej w swych wzajemnych stosunkach
art. 2 – zał atwianie sporó w i konfliktó w mię dzynarodowych ’ powinno być osią gane tylko za pomocą ś rodkó w pokojowych. W preambule ’ pań stwo uciekają ce się do wojny ,, bę dzie musiał o być pozbawione korzyś ci traktatu niniejszego”. Pakt Paryski został ratyfikowany przez prawie wszystkie pań stwa (m. in. przez Niemcy). Zajmował on waż ne miejsce w uzasadnieniu wyrokó w skazują cych w procesie norymberskim i tokijskim

§ 3. Zakaz uż ycia sił y zbrojnej w ś wietle obecnie obowią zują cego prawa mię dzynarodowego

1. Karta Narodó w Zjednoczonych

jedna z siedmiu zasad wg któ rych czł onkowie ONZ zobowią zani są postę pować ’ ,, wszyscy czł onkowie powstrzymują się w swych stosunkach mię dzynarodowych od groź by uż ycia sił y lub uż ycia jej przeciwko integralnoś ci terytorialnej lub niezawisł oś ci politycznej któ regokolwiek pań stwa bą dź w jakikolwiek inny sposó b niezgodny z celami Organizacji Narodó w Zjednoczonych”.

o wyją tkiem od zasady zabraniają cej uż ycia sił y jest naturalne prawo do obrony indywidualnej lub zbiorowej przed napaś cią, zanim Rada Bezpieczeń stwa zastosuje ś rodki konieczne dla utrzymania mię dzynarodowego pokoju i bezpieczeń stwa – ale nawet prawo samoobrony został o ograniczone w czasie (przysł uguje do momentu podję cia skutecznej akcji przez Rade Bezpieczeń stwa)

o drugi wyją tek o charakterze przejś ciowym – art. 107 – Upoważ nienie do dział ań przeciwko ,, któ remukolwiek z pań stw nieprzyjacielskich z okresu drugiej wojny ś wiatowej podję tych lub sankcjonowanych w wyniku tej wojny przez rzą dy, któ re za te dział ania odpowiadają ”

Deklaracja zasad prawa mię dzynarodowego z 24 paź dziernika 1970 r. – dział anie wbrew zasadzie zabraniają cej uż ycia sił y jest pogwał ceniem prawa mię dzynarodowego i Karty NZ, a ,, wojna agresywna jest zbrodnią przeciwko pokojowi, za któ rą ponosi się odpowiedzialnoś ć zgodnie z prawem mię dzynarodowym”. Pań stwa mają się powstrzymać od: propagandy na rzecz wojny, groź by uż ycia sił y, lub jej uż ycia w celu naruszenia istnieją cych granic mię dzynarodowych, od przemocy, któ re pozbawiają narody ich prawa do samostanowienia, wolnoś ci i niepodległ oś ci, od stosowania represalió w pocią gają cych za sobą uż ycie sił y
terytorium pań stwa nie moż e być w wyniku uż ycia sił y okupowane
wg Aktu Koń cowego KBWE pań stwa powinny powstrzymać się od groź by uż ycia lub bezpoś redniego albo poś redniego uż ycia sił y, od demonstracji sił y w celu skł onienia innego pań stwa do rezygnacji z peł nego wykonywania jego praw suwerennych

2. Zasada nieinterwencji

interwencja – mieszanie się do spraw drugiego pań stwa w sposó b wł adczy (dictatorial interference), zwł aszcza w drodze groź by uż ycia sił y lub jej uż ycia

niektó rzy autorzy opowiadają się za interwencją w przypadku pogwał cenia podstawowych praw czł owieka (tzw. interwencja humanitarna ), w praktyce jednak ochrona praw czł owieka wielokrotnie był a pretekstem dla interwencji mają cych na celu osią gnię cie okreś lonych celó w politycznych
w doktrynie odró ż nia się interwencję od intercesji, któ rą okreś lano jako udzielanie przyjacielskich rad i wskazó wek

zawarta w Karcie zasada zabraniają ca uż ycia sił y obejmuje zakaz interwencji zbrojnej. Deklaracja Zasad Prawa Mię dzynarodowego z 1970 r. – pań stwa zobowią zane są powstrzymać się od organizowania lub zachę cania do organizowania nieregularnych sił lub grup zbrojnych, w celu wtargnię cia na terytorium innego pań stwa oraz do organizowania, podż egania, wspomagania lub uczestniczenia w aktach wojny domowej lub w aktach terrorystycznych w innym pań stwie bą dź zezwolenia na zorganizowaną dział alnoś ć na jego wł asnym terytorium obliczoną na dokonanie takich aktó w, jeż eli wią ż ą się one z groź bą uż ycia sił y lub jej uż yciem
wg Karty na pań stwach cią ż y obowią zek nieinterweniowania w sprawy należ ą ce do wył ą cznej kompetencji jakiegokolwiek pań stwa. Każ de pań stwo ma prawo do swobodnego wyboru wł asnego systemu politycznego, gospodarczego, społ ecznego i kulturalnego
Akt Koń cowy KBWE nakł ada na pań stwa obowią zek powstrzymania się od: ingerencji (bezpoś redniej, indywidualnej lub zbiorowej) w wewnę trzne lub zewnę trzne sprawy należ ą ce do zakresu wewnę trznej jurysdykcji innego pań stwa. Zakaz ingerencji obejmuje nacisk militarny, polityczny, gospodarczy. Ró wnież obowią zek powstrzymania się od udzielania pomocy terrorystycznej, wywrotowej lub innej zmierzają cej do obalenia sił ą ustroju innego pań stwa uczestniczą cego
prawo mię dzynarodowe nie zawiera zakazu wszczynania wojen domowych; jakkolwiek powstań com walczą cym z rzą dem zarzuca się zazwyczaj zdradę stanu, to ani oni, ani też rzą d legalny, uczestniczą c w wojnie domowej, nie naruszają obowią zują cego obecnie prawa mię dzynarodowego. Wyją tkiem jest uż ycie sił y przeciwko prawu narodó w do samostanowienia uznanemu w Karcie i innych aktach mię dzynarodowych

przy podejmowaniu pró b uzasadnienia legalnoś ci udzielanej pomocy w wojnach domowych wył onił y się dwa stanowiska:

rzą d każ dego pań stwa tak dł ugo jak dł ugo sprawuje wł adzę ma prawo zwracać się do innych pań stw o udzielenie mu pomocy przeciwko pró bom obalenia go w drodze przemocy
lub dozwolone jest udzielanie pomocy jednej ze stron wojny domowej, gdy druga strona już taką pomoc od innego pań stwa otrzymuje, w celu zró wnoważ enia obcej przemocy i ochrony niepodległ oś ci pań stwa, w któ rym toczy się wojna domowa

3. Samoobrona indywidualna i zbiorowa

wg Karty NZ ż adne postanowienie Karty nie narusza prawa każ dego czł onka ONZ do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony przeciwko zbrojnej napaś ci, zanim Rada Bezpieczeń stwa nie zastosuje ś rodkó w koniecznych do utrzymania mię dzynarodowego pokoju i bezpieczeń stwa
ś rodki, któ re podję ł y pań stwa do samoobrony powinny być poddane do wiadomoś ci Rady i w niczym nie powinny naruszać kompetencji i odpowiedzialnoś ci Rady do podję cia w każ dym czasie akcji, jaką uzna za konieczną, aby przywró cić pokó j
Karta NZ zakwalifikował a prawo pań stwa do samoobrony jako „prawo naturalne”, nawią zują c do zasady przyję tej przez inne systemy prawne ,, na odparcie sił y sił ą wszystkie prawa pozwalają ”. Art. 51 zawiera jednak istotne ograniczenia: przedmiotowe i czasowe

uż ycie sił y jest dopuszczalne w celach samoobrony przed bezprawnym uż yciem sił y, ale nie przed innymi naruszeniami prawa
prawo takie przysł uguje tylko do czasu podję cia przez Radę Bezpieczeń stwa ś rodkó w koniecznych do utrzymania pokoju

4. Okreś lenie napaś ci (agresji)

· wg Karty nastę pują ce akty bez wzglę du na to czy wypowiedziano wojnę bę dą uważ ane za akt napaś ci:

o inwazja lub atak dokonany przez sił y jednego pań stwa na terytorium drugiego albo okupacja wojskowa, nawet czasowa, bę dą ca nastę pstwem takiej inwazji, albo aneksja (przy uż yciu sił y) terytorium pań stwa lub czę ś ci terytorium

o bombardowanie lub uż ycie jakiejkolwiek broni przez sił y zbrojne jednego pań stwa na terytorium drugiego pań stwa

o blokada portó w lub wybrzeż a pań stwa przez sił y zbrojne drugiego pań stwa

o atak dokonany na sił y lą dowe, morskie lub powietrzne drugiego pań stwa

o uż ycie sił zbrojnych jakiegoś pań stwa, któ re znajduje się na terytorium drugiego pań stwa na mocy porozumienia z pań stwem przyjmują cym, w sposó b naruszają cy warunki ustalone w tym porozumieniu lub przedł uż enie obecnoś ci tych sił zbrojnych na danym terytorium poza okres przewidziany w porozumieniu

o dział alnoś ć pań stwa polegają ca na udzieleniu zezwolenia w odniesieniu do terytorium oddanego do dyspozycji drugiego pań stwa, aby był o ono uż yte przez to pań stwo dla wykonania aktu napaś ci przeciwko trzeciemu pań stwu

o wysył anie przez jakieś pań stwo w imieniu tego pań stwa zbrojnych band, grup, oddział ó w nieregularnych lub najemnikó w, któ re dokonują zbrojnych dział ań przeciwko drugiemu pań stwu o takiej wadze, ż e ró wnają się one aktom wymienionym powyż ej lub poważ nemu zaangaż owaniu na tym obszarze (art. 3)

· wg Karty wojna napastnicza jest zbrodnią przeciwko mię dzynarodowemu pokojowi i ż adne wzglę dy polityczne, gospodarcze, wojskowe lub innej nie są usprawiedliwieniem

§ 4. Rozbrojenie

1. Rozwó j historyczny

· „I przekują ludzie miecze na lemiesze” J

· pierwsze akcje dyplomatyczne w sprawie rozbrojenia – II poł. XIX w.

o 1863 – inicjatywa Napoleona III w sprawie zwoł ania kongresu dla rozważ enia moż liwoś ci redukcji zbrojeń

o 1899 i 1907 – dwie konferencje haskie ’ jedynie ogó lnikowe zalecenia redukcji wydatkó w na zbrojenia

o Pakt LN ’ „utrzymanie pokoju wymaga zmniejszenia zbrojeń narodowych do minimum dają cego się pogodzić z bezpieczeń stwem narodowym oraz z wykonywaniem zobowią zań mię dzynarodowych nał oż onych przez wspó lną akcję (art. 8)”

o 1932 – konferencja rozbrojeniowa pod auspicjami LN ’ bez rezultató w

2. Rozbrojenie w ś wietle Karty Narodó w Zjednoczonych

Karta NZ nie nał oż ył a obowią zkó w prawnych na pań stwa w zakresie rozbrojenia
natomiast Deklaracja zasad z roku 1970 gł osi ze „wszystkie pań stwa powinny prowadzić w dobrej wierze rokowania w celu szybkiego zawarcia uniwersalnego traktatu w sprawie powszechnego i cał kowitego rozbrojenia pod skuteczną kontrolą mię dzynarodową ”
Akt koń cowy KBWE z1975 r. – pań stwa postanowił y podją ć ś rodki, któ re mają stanowić krok w kierunku osią gnię cia cał kowitego i powszechnego rozbrojenia pod kontrolą mię dzynarodową i zapowiedział y stosowanie ś rodkó w budowy zaufania (uprzednie poinformowanie o manewrach, wielkich ruchach wojsk)

3. Rokowania rozbrojeniowe

w latach 1945-1949 sprawą rozbrojeń zajmował y się dwa organy ONZ: Komisja Energii Atomowej i Komisja Zbrojeń Konwencjonalnych. W pierwszej komisji USA, mają ce wtedy monopol w zakresie produkcji energii atomowej przedstawił y tzw. Plan Barucha zmierzają cy do przekazania mię dzynarodowemu organowi (w któ rym decyzje podejmowane był yby wię kszoś cią gł osó w) produkcji energii atomowej; organ ten mó gł by udzielać pań stwom pod kontrolą zezwoleń na tą produkcję w celach pokojowych
propozycje radzieckie zmierzał y do zakazu produkcji i stosowania broni atomowej, stworzenia zorganizowanej kontroli mię dzynarodowej; pań stwa miał y posiadać swobodę produkcji energii atomowej w celach pokojowych; ZSRR chciał przekazać te sprawy Radzie Bezpieczeń stwa, natomiast USA Zgromadzeniu Ogó lnemu (miał y tam wię kszoś ć gł osó w)
1954-1955 ’ ZSRR w czę ś ci zaakceptował memorandum francusko-angielskie zawierają ce m. in. wyrzeczenie się przez mocarstwa broni atomowej i okreś lenie maksymalnej liczebnoś ci sił zbrojnych
1957-1963 ’ rokowania doprowadził y do podpisania w 1963 w Moskwie traktatu o czę ś ciowym zakazie doś wiadczeń z bronią ją drową ; w roku 1959 zawarty został traktat w sprawie demilitaryzacji Antarktyki; w tym samym roku Zwią zek Radziecki przedstawił plan cał kowitego rozbrojenia w trzech etapach w cią gu 4 lat, USA odpowiedział y kontrpropozycjami
od 1962 rokowania rozbrojeniowe prowadzone był y w Genewie ’ Komitet Rozbrojeniowy (genewski) opracował traktat o nierozprzestrzenianiu broni ją drowej któ ry został podpisany w roku 1968 i uzyskał ponad 100 ratyfikacji, oraz bakteriologicznej i toksyn oraz ich zniszczeniu podpisanej w 1972
rokowania radziecko-amerykań skie doprowadził y do porozumienia SALT I (Strategic Armaments Limitation Talks) oraz SALT II. Nastę pnie porozumienie w sprawie wyrzeczenia się produkcji, magazynowania i stosowania broni chemicznej (1990). Natomiast rokowania wiedeń skie doprowadził y w 1990 do ukł adu w sprawie redukcji broni konwencjonalnych w Europie

inne porozumienia: denuklearyzacja Ameryki Ł aciń skiej (traktat z 1967), Afryki (Uchwał a Zgromadzenia Ogó lnego z 1965) i Oceanu Indyjskiego (Uchwał a ZgromadzeniaOgó lnego z 1971 r. )

1967 – ukł ad dotyczą cy przestrzeni kosmicznej (zabrania wprowadzenia na orbitę wokó ł ziemi obiektó w z bronią nuklearną ), podobna treś ć – ukł ad z 1971 w odniesieniu do mó rz i oceanó w oraz wnę trza ziemi pod tym dnem
na sesji w 1978 ZO ONZ przyję ł o Dokument koń cowy obejmują cy Deklarację i Program dział ania w sprawie rozbrojenia
traktaty pokoju zawarte z satelitami Osi w 1947 zabraniają pań stwom zwycię ż onym posiadania broni atomowej, biologicznej i chemicznej
polska inicjatywa to plan sfery bezatomowej (Plan Rapackiego), zapowiedziany na sesji ZO ONZ w 1957 i przedstawiony w 1958 r.

w memorandum z 26 lutego 1964 r. Polska zaproponował a zamroż enie zbrojeń nuklearnych i termonuklearnych na obszarze dwó ch pań stw niemieckich, Polski i Czechosł owacji, z tym zastrzeż eniem, ż e strefa ta mogł aby ulec rozszerzeniu w drodze przystą pienia innych pań stw do niej

§ 5. Ogó lne zagadnienia prawa wojennego (ius in bello)

1. Cechy szczegó lne prawa wojennego

· prawo wojenne należ y do najstarszych dział ó w prawa mię dzynarodowego

· takż e w czasie wojny istnieją pewne wspó lne wartoś ci, któ re są w jakiejś mierze uznawane i respektowane przez wojują cych. Są to nie tylko okreś lone wartoś ci humanitarne, ugruntowane w ś wiadomoś ci społ eczeń stw, jak zakaz zabijania starcó w i dzieci, niszczenia pó l uprawnych itp. Istotne znaczenie mają takż e wartoś ci polityczne i militarne, któ re wymagają, aby w wojnach zaniechano okreś lonych dział ań wykraczają cych poza zakres racjonalnie uzasadnionych celó w wojny i któ re by prowadził y do biologicznego wyniszczenia przeciwnika

· przepisy prawa wojennego cechuje mniejsza skutecznoś ć w poró wnaniu z przepisami podczas pokoju (np. pogwał cenie podstawowych zasad prawa wojennego w czasie II wojny)

· wś ró d czynnikó w skł aniają cych pań stwa do przestrzegania prawa wojennego wymienia się obawy, ż e zgodnie z zasadą wzajemnoś ci strona przeciwna odpowie w podobny sposó b na naruszenie prawa wojennego. Nowsze konwencje dotyczą ce humanitarnego prawa konfliktó w kł adą nacisk na upowszechnienie znajomoś ci tego prawa i nakł adają na pań stwo obowią zki w tym zakresie

2. Rozwó j historyczny prawa wojennego

konwencje haskie (1907) – istotne znaczenie dla rozwoju prawa wojny. Szczegó lnie IV konwencja z doł ą czonym regulaminem praw i zwyczajó w wojny lą dowej. III konwencja – rozpoczę cie krokó w wojennych; V i XIII konwencja – o neutralnoś ci wojennej. Takż e konwencje haskie o stanowisku prawnym statkó w handlowych nieprzyjacielskich po rozpoczę ciu wojny (VI) i przemiany takich statkó w w okrę ty wojenne (VII), bombardowaniach morskich (IX), polepszaniu losó w rannych (X), o ograniczeniach w wykonaniu prawa ł upu (XI) itd.
Klauzula Martena – zamieszczona w preambule do IV konwencji haskiej ’ zobowią zuje pań stwa do przestrzegania przepisó w prawa haskiego oraz prawa zwyczajowego nieobję tego kodyfikacją haską i do dostosowania swego postę powania do zasad ludzkoś ci i wymagań sumienia publicznego
konwencje genewskie – 1925 – podpisanie protokoł u genewskiego w sprawie uż ycia gazó w i ś rodkó w bakteriologicznych:

Konwencje genewskie z 1929 o traktowaniu jeń có w i polepszeniu losu rannych i chorych
Konwencje genewskie z 1949 o ochronie ofiar wojny (dwie pierwsze to rozwinię cie przepisó w dotyczą cych konwencji o polepszeniu losu rannych i chorych w wojnie lą dowej i morskiej, trzecia – rozwija przepisy prawa dotyczą cego jeń có w, czwarta – dotyczy ochrony ludnoś ci cywilnej i zawiera w znacznej czę ś ci przepisy zupeł nie nowe)

przyczyny zahamowania rozwoju prawa wojennego – prawo wojenne w ograniczonym zakresie moż e przyczynić się do humanitaryzacji wojny. Gł ó wny wysił ek powinien być skierowany na rozwó j prawa antywojennego, gdyż w epoce broni masowej zagł ady trudno jest oczekiwać humanitaryzacji wojny. W Karcie NZ pań stwa zobowią zał y się do powstrzymania uż ycia sił y, wię c wg niektó rych autoró w prawo wojenne w ogó le powinno przestać istnieć, a przynajmniej nie należ y troszczyć się o jego dalszy rozwó j. KPM ró wnież stwierdził a ze jest przeciwna badaniu tego problemu w obecnym stanie sytuacji

3. Zakres mocy obowią zują cej prawa wojennego

Konwencje genewskie z 1949 znajdują zastosowanie w konfliktach o charakterze mię dzynarodowym a takż e „we wszystkich przypadkach okupacji cał oś ci lub czę ś ci terytorium jednej ze stron umawiają cych się, nawet gdyby ta okupacja nie napotkał a na ż aden opó r zbrojny”.
w klauzuli powszechnego udział u (do IV konwencji) stwierdzono ze postanowienia Regulaminu praw i zwyczajó w wojny lą dowej ,, obowią zują tylko w stosunkach pomię dzy ukł adają cymi się mocarstwami i tylko jeś li wszystkie pań stwa wojują ce należ ą do konwencji’’
Sił y Zbrojne ONZ nie są w stanie przestrzegać wszystkich przepisó w prawa wojennego, gdyż ONZ nie jest pań stwem, nie ma terytorium, ludnoś ci itd. Sił y ONZ w wyją tkowych okolicznoś ciach mogą prowadzić dział ania o charakterze wojennym (samoobrona), natomiast normalnie ich funkcje okreś lane są jako ,, bierna obecnoś ć sił paramilitarnych’’. Teren wojny obejmuje terytorium lą dowe i morskie pań stw wojują cych oraz morze otwarte i przestrzeń powietrzną nad tymi obszarami. Pań stwa wojują ce mają obowią zek wstrzymać się od prowadzenia dział ań wojennych na terytorium pań stw neutralnych
zasada koniecznoś ci wojennej – pań stwa przestrzegają prawa wojennego tylko w zakresie w jakim nie koliduje z koniecznoś cią wojskową, gdyż „koniecznoś ć nie zna nakazó w” ’ obecnie nie jest uznawana
zasada proporcjonalnoś ci – wojują cy mogą być zwolnieni od przestrzegania niektó rych przepisó w prawa wojennego, jeż eli szkody wyrzą dzone nieprzyjacielowi są niewspó ł miernie mniejsze od korzyś ci wojskowej. Zasada ta został a uwzglę dniona w niektó rych postanowieniach Protokoł u dodatkowego I z 1977 do konwencji genewskich z 1949

4. Rozpoczę cie wojny

wojna rozpoczyna się z chwilą jej wypowiedzenia, bą dź z chwilą rozpoczę cia dział ań wojennych
III konwencja haska zabrania rozpoczynania wojny bez uprzedniego i umotywowanego wypowiedzenia bą dź ultimatum z warunkowym wypowiedzeniem wojny
Konwencje genewskie znajdują zastosowanie we wszystkich konfliktach nawet, gdy jedna ze stron nie uznał a stanu wojny
po rozpoczę ciu wojny stosunki dyplomatyczne i konsularne zostają zerwane; opiekę nad obywatelami pań stwa nieprzyjacielskiego oraz nad budynkami i archiwami przedstawicielstw dyplomatycznych przejmują placó wki dyplomatyczne jednego z pań stw neutralnych, tzw. mocarstw opiekuń czych. Cudzoziemcy mogą opuś cić to pań stwo, gdy wyjazd nie jest sprzeczny z interesami danego pań stwa
Konwencja zaleca by pozwolono odpł yną ć statkom handlowym

5. Porozumienia mię dzy pań stwami wojują cymi

prawo wojenne dopuszcza zawieranie porozumień mię dzy pań stwami wojują cymi. Mogą być zawarte przez rzą dy lub przez dowó dcó w wojskowych (np. w sprawie polepszenia losu ofiar wojny)
rozejm ’ wstrzymanie dział ań wojennych za zgodą stron wojują cych
kartele ’ porozumienia mię dzy dowó dcami stron wojują cych
kapitulacje wojskowe ’ umowy koń czą ce na uzgodnionych warunkach lub bezwarunkowo obronę (należ y odró ż nić od faktycznego poddania się )
prawo wojenne umoż liwia prowadzenie rokowań poprzez zapewnienie nietykalnoś ci parlamentarzystom (osoby przybywają ce z biał ą flagą )

6. Mocarstwa opiekuń cze

instytucja mocarstw opiekuń czych sł uż y potrzebie kontaktowania się wojują cych stron ze sobą. Są nimi pań stwa neutralne ’ peł nią funkcje peł nomocnika i poś rednika w przekazywaniu protestó w, propozycji, rokowań, w sprawie rozejmu, wymiany jeń có w itp.; sprawują opiekę nad obywatelami pań stwa, o któ rego interesy się troszczą
Konwencje genewskie z 1949 zobowią zują je do ochrony interesó w jeń có w, a takż e osó b internowanych jak ró wnież do ogó lnego nadzoru nad wykonywaniem konwencji genewskich

7. Organizacje Czerwonego Krzyż a

Konwencje genewskie wymieniają Mię dzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyż a jako bezstronną organizacje humanitarną, któ ra moż e ś wiadczyć usł ugi stronom konfliktu. MKCK powstał w 1863 i skł ada się wył ą cznie z obywateli szwajcarskich. Dział a jako centrum informacji o jeń cach, internowanych oraz zaginionych osobach cywilnych, wykonują c zadania okreś lone w konwencjach i troszczą c się o ich przestrzeganie. MKCK zabiega o rozwó j humanitarnego prawa konfliktó w przygotowują c projekty konwencji.
powoł ana w 1919 Liga Towarzystw Czerwonego Krzyż a zrzesz krajowe organizacje czerwonego krzyż a i czerwonego pó ł księ ż yca (kraje muzuł mań skie). Siedzibą MKCK i Ligi jest Genewa
dewizą MKCK jest ,, mił oś ć bliź niego wś ró d broni”, a Ligi, , przez humanitaryzm do pokoju”
najwyż szym organem uchwał odawczym jest Mię dzynarodowa Konferencja Czerwonego Krzyż a, zbiera się co 4 lata. W okresie mię dzy konferencjami okreś lone funkcje peł ni Stał a Komisja zł oż ona z 9 czł onkó w. W 1991 Liga Towarzystw został a zastą piona Mię dzynarodową Federacją Stowarzyszeń Czerwonego Krzyż a i Czerwonego Pó ł księ ż yca
w Polsce – PCK (od 1919 r. ); podstawowe zasady, któ rymi PCK kieruje się w swojej dział alnoś ci to humanitaryzm, bezstronnoś ć, neutralnoś ć, niezależ noś ć, dobrowolnoś ć, jednoś ć, uniwersalnoś ć

8. Jeń cy

status jeń ca przysł uguje wszystkim czł onkom sił zbrojnych któ rejkolwiek strony w konflikcie mają cym prawo uczestniczenia w dział aniach wojennych (Protokó ł dodatkowy I z 1977). Jeń cy znajdują się we wł adzy pań stwa nieprzyjacielskiego, a nie we wł adzy poszczegó lnych osó b lub oddział ó w, któ re wzię ł y ich do niewoli
powinni oni być traktowani w sposó b humanitarny, mieć prawo do poszanowania swojej osoby i czci; wolno zatrudniać (z wynagrodzeniem) zdrowych jeń có w (praca nie moż e być upokarzają ca)
nie moż na zmuszać do pracy oficeró w, podoficerowie tylko do prac nadzorczych
jeń cy mają prawo do korespondencji, otrzymywania paczek z ż ywnoś cią itd. Jeniec uję ty w czasie ucieczki podlega tylko karze dyscyplinarnej. Konwencja przyznaje prawo delegatom mocarstw opiekuń czych i MKCK do wizytowania obozó w i miejsc pracy jeń có w

9. Ranni i chorzy

I konwencja z 1949 zapewnia ochronę rannym i chorym w wojnie lą dowej, a II w morskiej
protokó ł I dodatkowy z 1977 – ranni i chorzy bę dą cy czł onkami sił zbrojnych powinni być traktowani w sposó b humanitarny i korzystać z ochrony niezależ nie od okolicznoś ci, ró ż nic pł ci, rasy, narodowoś ci, religii, poglą dó w politycznych i innych
zabronione jest dokonywanie doś wiadczeń biologicznych na nich, pozostawienie z premedytacją bez opieki medycznej. Nikt nie moż e być karany za udzielenie opieki rannym i chorym. Formacje i zakł ady sanitarne i personel sanitarny korzystają z ochrony
nie uważ a się za powó d do pozbawienia ochrony gdy:

personel sanitarny uż ywa broni w ochronie wł asnej lub rannych i chorych
w przypadku braku uzbrojonych sanitariuszy – zakł adu strzeż e pikieta, warta lub konwó j
gdy w zakł adzie znajduje się broń odebrana rannym, a nie oddana jeszcze wł aś ciwej wł adzy
gdy formacje czy zakł ady rozcią gają pomoc na rannych i chorych cywilnych.

10. Ochrona ludnoś ci cywilnej

zakaz bombardowania i atakowania niebronionych miast, wsi, domó w mieszkalnych i budowli
obowią zek uprzedzenia o mają cym nastą pić bombardowaniu; Protokó ł I dodatkowy z 1977 zabrania stosowania przeciwko osobom cywilnym gł odu jako metody prowadzenia wojny. Ustala takż e ogó lną zasadę, ż e ,, strony w konflikcie zawsze rozró ż niać bę dą ludnoś ć cywilną i kombatantó w oraz dobra o charakterze cywilnym i cele wojskowe, a w zwią zku z tym kierować bę dą operacje wojskowe przeciwko celom wojskowym”

za osoby i ludnoś ć cywilną uważ a się ,, każ dą osobę, któ ra nie należ y do jednej z kategorii sił zbrojnych wymienionych w art. 4 A pkt. 1, 2, 3 i 6 trzeciej konwencji i w art. 43 niniejszego Protokoł u. Ludnoś ć cywilna obejmuje wszystkie osoby cywilne”

zabronione jest szerzenie terroru wś ró d cywiló w. Nie wolno niszczyć dó br przeznaczonych do przeż ycia ludnoś ci cywilnej. Należ y powstrzymać się od atakó w któ re mogą spowodować straty i szkody cywilne nadmiernie wysokie w poró wnaniu z korzyś cią wojskową jakiej się oczekuje
IV konwencja przewiduje moż liwoś ć zawierania ukł adó w mię dzy wojują cymi dotyczą cych stworzenia stref i miejscowoś ci sanitarnych w celu zapewnienia ochrony rannym.

11. Zakoń czenie wojny i likwidacja skutkó w wojny

· zazwyczaj zawarciem traktató w pokoju, w któ rych pań stwa regulują swe stosunki zwią zane z przywró ceniem pokoju i likwidacją skutkó w wojny

· czę sto pań stwa w jednostronnych aktach stwierdzają zakoń czenie stanu wojny, co pocią ga za sobą okreś lone skutki prawne w danym pań stwie, a ponadto oznacza formalne potwierdzenie zakoń czenia dział ań wojennych

· zakoń czenie wojny przez zawojowanie – w kolizji z zasadami prawa mię dzynarodowego

· traktaty pokoju zawierają z reguł y szereg postanowień wojskowych, politycznych, mają tkowych zwią zanych z likwidacją skutkó w wojny

o reparacje wojenne (w pienią dzach lub naturze)

o restytucja – zwrot przedmiotó w zabranych przez wł adze okupacyjne z obszaró w okupowanych

o odmienny charakter mają odszkodowania należ ne osobom, któ rym pań stwa wojują ce wyrzą dził y szkody na skutek niezgodnego z prawem mię dzynarodowym prowadzenia wojny (odpowiedzialnoś ć w tym zakresie wynika z podstawowych zasad prawa mię dzynarodowego – z tytuł u deliktu ) ’ art. 3 IV konwencji haskiej, kodyfikują cej prawo wojny lą dowej: „strona wojują ca, któ ra by naruszył a postanowienia powyż szego Regulaminu, bę dzie obowią zana do odszkodowania, jeś li tego zajdzie potrzeba; bę dzie ona odpowiedzialna za każ dy czyn osó b wchodzą cych w skł ad jej sił y zbrojnej”

12. Odpowiedzialnoś ć za przestę pstwa wojenne

1943 X ’ powoł ano komisję Narodó w Zjednoczonych do badania zbrodni wojennych
porozumienie londyń skie – 8 sierpnia 1945 ’ Zwią zek Radziecki, USA, Wlk. Brytania i Francja utworzył y Mię dzynarodowy Trybunał Wojskowy do są dzenia gł ó wnych przestę pcó w wojennych w Europie. Skł adał się z 4 sę dzió w i 4 zastę pcó w.

dla osą dzenia japoń skich przestę pcó w stworzono Mię dzynarodowy Trybunał w Tokio. Statut Mię dzynarodowego Trybunał u Wojskowego wyodrę bnia trzy kategorie przestę pstw, za któ re ponoszą odpowiedzialnoś ć gł ó wni przestę pcy wojenni, są to:

zbrodnie przeciwko pokojowi (planowane przygotowanie, rozpoczynanie wojny napastniczej albo wojny bę dą cej pogwał ceniem traktató w mię dzynarodowych)
zbrodnie wojenne (pogwał cenie praw i zwyczajó w wojennych, obejmuje m. in. morderstwa, znę canie, deportacje na roboty przymusowe, zabijanie zakł adnikó w itp. )
zbrodnie przeciwko ludzkoś ci – morderstwa, wytę pianie, obracanie ludzi w niewolnikó w, deportacje i inne czyny nieludzkie, któ rych dopuszczono się przeciwko ludnoś ci cywilnej przed wojną lub podczas niej

dział anie z rozkazu rzą du lub zwierzchnika nie zwalnia od odpowiedzialnoś ci za popeł nione przestę pstwa wojenne, moż e jedynie spowodować zł agodzenie kary. Mię dzynarodowy Trybunał Wojskowy na sesji w Norymberdze w 1946 osą dził 22 przestę pcó w hitlerowskich a Tokijski w 1948 28 przestę pcó w wojennych japoń skich. Inni przestę pcy są dzeni byli przez są dy pań stw, na obszarach któ rych popeł nili przestę pstwa

zasady norymberskie:

każ dy kto dopuś ci się czynu, któ ry wg prawa mię dzynarodowego stanowi przestę pstwo, jest odpowiedzialny za ten czyn i podlega ukaraniu
jeż eli prawo wewnę trzne nie przewiduje kary za taki czyn nie uwalnia to danej osoby od odpowiedzialnoś ci, nawet gdy czynu dopuś cił się szef pań stwa lub inny funkcjonariusz rzą dowy, lub gdy przestę pstwo popeł niono na rozkaz rzą du lub zwierzchnika

Konwencje genewskie – za cię ż kie naruszenie konwencji uważ a się:

umyś lne zabó jstwo
tortury lub nieludzkie traktowanie, wł ą czają c w to doś wiadczenia biologiczne
umyś lne sprawianie wielkich cierpień lub cię ż kie zamachy na nietykalnoś ć cielesną lub zdrowie
niszczenie lub przywł aszczanie sobie rzeczy nieusprawiedliwione koniecznoś ciami wojskowymi i dokonywane w szerokich rozmiarach bezprawnie i samowolnie

nieprzedawnialnoś ć zbrodni wojennych – konwencja o nieprzedawnialnoś ci zbrodni wojennych (1968) zobowią zuje pań stwa do niestosowania ustawowych terminó w przedawnienia do

zbrodni wojennych okreś lonych w statucie Trybunał u Norymberskiego oraz cię ż kich naruszeń konwencji wymienionych w konwencjach genewskich z 1949 r.
zbrodni przeciwko ludzkoś ci, popeł nionych zaró wno w czasie pokoju, jak i w czasie wojny, oraz nieludzkich czynó w, bę dą cych rezultatem polityki apartheidu i zbrodni ludobó jstwa, nawet gdy czyny te nie stanowią naruszenia prawa wewnę trznego pań stwa na któ rego obszarze został y dokonane

Mię dzynarodowy Trybunał Karny dla Był ej Jugosł awii – utworzony w 1993 przez Radę Bezpieczeń stwa w 1993 do osą dzenia osó b któ re dopuś cił y się cię ż kiego pogwał cenia prawa humanitarnego w był ej Jugosł awii. Siedziba w Hadze, 11 sę dzió w. W 2001 r. przed Trybunał em został postawiony był y prezydent Jugosł awii Slobodan Milosević (któ remu niestety zmarł o się na począ tku 2006 r. )
powoł anie do ż ycia Mię dzynarodowego Trybunał u Karnego – Statut MTK został przyję ty przez KPM w czasie jej sesji w 1994. Zgromadzenie Ogó lne ONZ powoł ał o do ż ycia komitet ad hoc do zajmowania się tą sprawą, w1995 przedstawił raport.

nastę pnie powstał Komitet Przygotowawczy, któ ry zwoł ał konferencję dyplomatyczną (obradował a w Rzymie) i przyję ł a 17 lipca 1998 Statut Mię dzynarodowego Trybunał u Karnego, któ ry wszedł w ż ycie 1 lipca 2002. W 2003 stronami był y 92 pań stwa. Kompetencja Trybunał u jest ograniczona do najcię ż szych zbrodni: ludobó jstwa, zbrodni przeciwko ludzkoś ci, zbrodni wojennych i zbrodni agresji popeł nionych po jej wejś ciu w ż ycie.
sprawy mogą być wnoszone przez Rade Bezpieczeń stwa lub Prokuratora. Trybunał uzupeł nia jurysdykcję narodową i ma jurysdykcję tylko, gdy zainteresowane pań stwa nie są w stanie lub nie chcą pocią gną ć do odpowiedzialnoś ci sprawcó w zbrodni.
Trybunał skł ada się z 18 sę dzió w, zgromadzenie stron Statutu wybrał o ich w 2003 w Nowym Yorku (7 z Europy Zach., 4 z Ameryki Ł ac., 3 z Azji, 3 z Afryki, 1 z Europy Wsch.; 11 to mę ż czyzni, 7 to kobiety); Prezes Trybunał u to Philippe Kirsch (Kanada).
Prokurator Trybunał u stoi na czele Urzę du Prokuratora, któ ry dział a jako niezależ ny organ Trybunał u. Należ y do niego przyjmowanie zawiadomień i innych informacji o zbrodniach, badanie tych informacji i prowadzenie postę powania przygotowawczego. W kwietniu 2003 Prokuratorem został L. Moreno Ocampo (Argentyna). Sekretarzem został Bruno Cathala (Francja). Z 5-ciu stał ych czł onkó w Rady Bezpieczeń stwa stronami Statutu są tylko Francja i Wlk. Brytania

§ 6. Wojna lą dowa

1. Sił y zbrojne uczestniczą ce w wojnie lą dowej

art. 1 Regulaminu haskiego z 1907 – ustawy, prawa i obowią zki wojenne stosuje się nie tylko do armii, ale też do pospolitego ruszenia i oddział ó w ochotniczych, jeż eli:

mają na czele osobę odpowiedzialną za podwł adnych
noszą stał a i dają cą się z daleka rozpoznać odznakę wyró ż niają cą
jawnie noszą broń
przestrzegają praw i zwyczajó w wojennych
ludnoś ć terytorium zaję tego, któ ra przy zbliż eniu nieprzyjaciela dobrowolnie chwyta za broń, aby walczyć, i nie miał a czasu się zorganizować bę dzie uznawana za wojują cą, jeż eli jawnie nosi broń i zachowuje prawa i zwyczaje wojenne
Protokó ł dodatkowy z 1977 – sił y zbrojne strony w konflikcie to,, wszelkie zorganizowane sił y zbrojne grupy i jednostki, któ re pozostają pod dowó dztwem odpowiedzialnym za swych podwł adnych takż e wó wczas gdy ta strona jest reprezentowana przez rzą d lub wł adzę nieuznaną przez stronę przeciwną; takie sił y zbrojne powinny być poddane systemowi sił y wewnę trznej, któ ry mię dzy innymi powinien wymusić przestrzeganie przepisó w prawa mię dzynarodowego, znajdują cego zastosowanie w konfliktach zbrojnych”. O wcieleniu do sił oddział ó w paramilitarnych lub policyjnych należ y powiadomić inne strony
najemnikom nie przysł uguje status kombatanta i jeń ca; najemnik to osoba, któ ra:

§ został a specjalnie zwerbowana na miejscu lub za granicą do walki w konflikcie zbrojnym

§ uczestniczy faktycznie w dział aniach wojennych

§ motywem uczestniczenia w dział aniach wojennych jest w istocie rzeczy pragnienie prywatnej korzyś ci i faktycznie uzyskał a ona obietnicę, od strony w konflikcie lub w jej imieniu, materialnego wynagrodzenia w sposó b znacznie przewyż szają cy wynagrodzenie obiecywane lub wypł acane kombatantom podobnej rangi i funkcji w sił ach zbrojnych tej strony

§ nie jest ani obywatelem strony w konflikcie, ani stał ym mieszkań cem terytorium pozostają cego pod wł adzą tej strony

§ nie jest czł onkiem sił zbrojnych w konflikcie

§ nie jest wysł ana przez stronę niebę dą cą w konflikcie w misji oficjalnej jako czł onek sił zbrojnych tej strony (art. 47)

2. Metody i ś rodki walki

regulamin haski – „strony nie mają nieograniczonego prawa wyboru ś rodkó w szkodzenia nieprzyjacielowi”. Nie moż na uż ywać broni, pociskó w mogą cych zadać niepotrzebne cierpienia. Cele jakie powinny sobie postawić pań stwa to tylko osł abienie sił zbrojnych nieprzyjaciela
regulamin haski z 1907 r. zabrania w szczegó lnoś ci:

o uż ywać trucizny lub broni zatrutej

o zabijać lub zadawać rany nieprzyjacielowi, któ ry zł oż ywszy broń lub mniemają c już ś rodkó w obrony zdał się na ł askę

o oś wiadczać ż e nikomu nie da się pardonu

o wydawać na ł up miast i miejsc nawet zdobytych szturmem

o zabijać lub ranić zdradziecko osoby należ ą ce do ludnoś ci lub wojsk nieprzyjaciela

„podczas bombardowań powinno oszczę dzać się ś wią tynie, gmachy sł uż ą ce szkolnictwu, sztuce, dobroczynnoś ci, pomniki historyczne, szpitale, miejsca zgromadzenia rannych, pod warunkiem aż eby te gmachy nie sł uż ył y jednocześ nie celom wojennym (art. 27)”
w r. 1980 podpisana konwencja zawierają ca zakazy i ograniczenia w stosowaniu nowych rodzajó w broni konwencjonalnej, protokó ł II zawiera zakazy i ograniczenia w stosowaniu min, mini-puł apek itp., a III zakaz atakowania ludnoś ci cywilnej, obiektó w cywilnych i wojskowych w rejonie skupienia ludnoś ci cywilnej przy uż yciu broni zapalają cej
konwencja haska z 1954 zobowią zuje do szanowania dó br kulturalnych. Zobowią zanie to moż e być uchylone w przypadku koniecznoś ci wojskowej. Protokó ł z 1977 zabrania dział ań wojennych przeciwko zabytkom historycznym, dzieł om sztuki itp.
regulamin haski stwierdza ze szpieg pojmany na gorą cym uczynku nie moż e być ukarany bez uprzedniego są du
Protokó ł genewski z 1925 zabronił uż ywania w czasie wojny gazó w duszą cych, trują cych lub podobnych ś rodkó w wojny bakteriologicznej. Konwencja z 1972 o zakazie badań, produkcji i magazynowania broni bakteriologicznej i toksyn oraz ich niszczeniu („pań stwa zdecydowane cał kowicie wyeliminować w interesie cał ej ludzkoś ci moż liwoś ci stosowania ś rodkó w bakteriologicznych (biologicznych) lub toksyn jako broni”)
broń ją drowa – nie ma konwencji zabraniają cej jej stosowania. W doktrynie rozpowszechniony poglą d, ż e jej stosowanie narusza prawo haskie. Zgromadzenie Ogó lne w 1961 stwierdza ż e,, uż ycie broni nuklearnej i termonuklearnej jest sprzeczne z duchem, literą i celami ONZ, a w zwią zku z tym stanowi pogwał cenie Karty”

3. Okupacja wojenna

· okupowane terytorium to takie, któ re znajduje się pod wł adzą armii nieprzyjacielskiej

· przepisy dotyczą ce okupacji został y skodyfikowane w regulaminie haskim z 1907. Wł adza okupanta ma charakter przejś ciowy, los terytorium zostanie rozstrzygnię ty po wojnie

· okupant nie moż e decydować jednostronnie o losie tego terytorium ani zmieniać porzą dku prawnego

· od okupacji wojennej trzeba odró ż nić okupacje pokojową i okupację, bę dą cą nastę pstwem bezwarunkowego poddania się

· okupant powinien podją ć ś rodki w celu przywró cenia i zapewnienia porzą dku ż ycia społ ecznego, przestrzegają c prawa obowią zują cego w tym kraju. Terytorium pozostaje pod dotychczasowym zwierzchnictwem pań stwowym, jednak wykonanie wł adzy należ y do okupanta

· okupant powinien respektować honor i prawa rodzinne, ż ycie jednostek i wł asnoś ć prywatną, przekonania religijne. Moż e pobierać podatki (musi z nich pokrywać koszty administracji danego terytorium). Okupant jest jedynie „administratorem i uż ytkownikiem gmachó w publicznych, nieruchomoś ci, lasó w i rolnych gospodarstw należ ą cych do pań stwa nieprzyjacielskiego”. Obowią zek ochraniania tych mają tkó w.

· armia zajmują ca daną miejscowoś ć moż e zabrać gotó wkę, fundusze i papiery wartoś ciowe stanowią ce wł asnoś ć pań stwową, skł ady broni, ś rodki transportu itp., któ re mogą sł uż yć do celó w wojskowych

· art. 47-78 konwencji genewskiej z 1949 zabrania masowego i indywidualnego przesiedlania oraz deportacji ludnoś ci z obszaró w okupowanych. Zobowią zuje okupanta do zaopatrzenia ludnoś ci w ż ywnoś ć i leki w razie zaistnienia takiej potrzeby

§ 7. Wojna morska

1. Odrę bnoś ci wojny morskiej

· wojna morska jest w wyż szym stopniu wojną gospodarczą niż wojna lą dowa, gdyż zmierza do zniszczenia handlu przeciwnika

· nieprzyjacielska wł asnoś ć na morzu nie jest chroniona przez prawo mię dzynarodowe i podlega prawu ł upu

· niektó rzy wyodrę bniają dwie koncepcje wojny: kontynentalną (kł adzie nacisk przede wszystkim na dział ania przeciw sił om zbrojnym nieprzyjaciela) oraz anglosaską (któ ra zmierza do osł abienia gospodarczego przeciwnika)

2. Metody i ś rodki wojny

miny i torpedy – prawo haskie ogranicza ich stosowanie, zakazuje stosowania min automatycznych i niezakotwiczonych (chyba, ż e stają się nieszkodliwe w godzinę po utracie nad nimi kontroli)
korsarstwo ( kaperstwo ) – upoważ nienie statkó w prywatnych do zajmowania statkó w nieprzyjacielskich, któ re stawał y się ich ł upem; utracił o znaczenie w XIX w. W deklaracji paryskiej z 1856 r. pań stwa wyrzekł y się korsarstwa; od korsarstwa należ y odró ż nić piractwo, czyli rozbó j na morzu
blokada wojenna – operacja wojenna podję ta przez okrę ty jednego pań stwa z zamiarem przerwania wszelkiej komunikacji drogą morską z pewnym odcinkiem wybrzeż a lub portem strony przeciwnej. Dla swej waż noś ci blokada wymaga oficjalnego ogł oszenia.
uż ycie okrę tó w podwodnych – protokó ł londyń ski z 1936 ’ nie wolno im zatapiać statku handlowego, ani uczynić niezdolnym do ż eglugi nie umieś ciwszy uprzednio pasaż eró w, zał ogi i dokumentó w okrę towych w bezpiecznym miejscu (wyją tek – statek handlowy uporczywie odmawia zatrzymania się po skierowaniu do niego przepisowego ż ą dania lub stawia opó r przy rewizji)
wizytowanie i rewizja statkó w handlowych – w celu sprawdzenia czy statek okazuje banderę pań stwa neutralnego, jest rzeczywiś cie statkiem uprawnionym do podnoszenia bandery, a jeś li tak – czy ł adunek któ ry wiezie nie bę dzie stanowił pomocy dla nieprzyjaciela w prowadzeniu wojny

zwizytowanie – polega na wysł aniu ł odzią oficera na pokł ad statku wizytowanego w celu sprawdzenia dokumentó w okrę towych; moż e też mieć miejsce udanie się kapitana statku handlowego ł odzią na pokł ad okrę tu wojennego dla okazania dokumentó w okrę towych
rewizja – przeszukanie statku handlowego przez czł onkó w zał ogi okrę tu wojennego; ma ona na celu stwierdzenie naruszenia prawa wojennego i ewentualnie zabezpieczenie dowodó w

3. Prawo ł upu

wł asnoś ć nieprzyjacielska, z wyją tkiem tej znajdują cej się na statku neutralnym, chyba ze stanowi kontrabandę wojenną, podlega prawu ł upu. Nie obejmuje ono przybrzeż nych statkó w rybackich, kartelowych, ż eglugi lokalnej, statkó w sanitarnych sł uż ą cych bezpieczeń stwu ż eglugi lub przeznaczonych do nadań religijnych, dobroczynnych czy naukowych. Zasada, iż tylko są d moż e zatwierdzić zabó r statku lub towaru tytuł em prawa ł upu
deklaracja londyń ska zawiera przepisy utrudniają ce zmianę bandery z nieprzyjacielskiej na neutralną w czasie wojny (domniemanie, ż e zmiana bandery został a dokonana in fraudem legis)

4. Kontrabanda wojenna

są to towary przeznaczone na cele wojenne i dostarczane stronom wojują cym wbrew zakazowi. Podlega zaborowi takż e wó wczas, gdy stanowi wł asnoś ć neutralną
deklaracja londyń ska przyję ł a podział kontrabandy na bezwzglę dną (materiał y uż ywane wył ą cznie na wojnie – broń, amunicja itd. ) i warunkową (mogą sł uż yć zaró wno uż ytkowi wojennemu, jak i pokojowemu – odzież, ż ywnoś ć itd. )

§ 8. Wojna powietrzna

lotnictwo wojskowe podlega przepisom prawa wojny lą dowej i morskiej
w szczegó lnoś ci przepisy dotyczą ce bombardowań, a zwł aszcza regulamin haski, zabraniają cy bombardowania wsi, miast, domó w mieszkalnych i budowli, któ re nie są bronione.
Konwencja genewska z roku 1949 w postanowieniach dotyczą cych transportó w sanitarnych zapewnia ochronę – podobnie jak innym ś rodkom transportu sanitarnego – takż e samolotom sanitarnym, okreś lają c je jako ,, samoloty uż ywane wył ą cznie do ewakuacji rannych i chorych, jak ró wnież do przewozu personelu i materiał u sanitarnego”

§ 9. Konflikty zbrojne niemają ce charakteru mię dzynarodowego

1. Rozwó j historyczny

· w minionych wiekach prawo wojenne z reguł y nie znajdował o zastosowania w wojnach domowych

· przez dł ugie lata rzą dy był y zdecydowane niechę tnie podejmowaniu jakichkolwiek zobowią zań mię dzynarodowych w zakresie traktowania powstań có w

· projekt konwencji w sprawie ochrony ofiar wojen domowych, przedstawiony w 1912 na Mię dzynarodowej Konferencji Czerwonego Krzyż a w Waszyngtonie spotkał się z bardzo chł odnym przyję ciem

2. Konwencje genewskie z roku 1949

art. 3, wspó lny dla wszystkich konwencji, nakł ada na każ dą ze stron w konfliktach zbrojnych niemają cych charakteru mię dzynarodowego obowią zek stosowania się do postanowień:

osoby nie biorą ce bezpoś rednio udział u w dziedzinach wojennych, wł ą cznie z czł onkami sił zbrojnych, któ rzy zł oż yli broń, oraz osobami któ re stał y się niezdolne do walki powinny być traktowane w sposó b humanitarny
zakazane są:

zamachy na ż ycie i nietykalnoś ć cielesną, zabó jstwa, powodowanie kalectwa, tortury
branie zakł adnikó w
zamachy na godnoś ć osobistą, w szczegó lnoś ci traktowanie poniż ają ce
skazywanie na karę ś mierci i egzekucje bez uprzedniego wyroku

ranni, chorzy i rozbitkowie powinni być zbierani i leczeni

pań stwa zgodził y się, ż e bezstronna organizacja humanitarna moż e oferować swe usł ugi stronom konfliktu. Art. 3 rozcią ga ochronę prawną takż e na powstań có w któ rzy nie są uznani za stronę wojują cą. Art. ten nie chroni powstań ca, któ ry wpadł w rę ce przeciwnika, przed postę powaniem karnosą dowym, a nawet karą ś mierci

3. Protokó ł dodatkowy z roku 1977

· protokó ł dodatkowy II do konwencji z 1949 dotyczy konfliktó w zbrojnych nie mają cych charakteru mię dzynarodowego. Rozwija zasady prawne art. 3 konwencji genewskich z 1949 i w ogó lnych postanowieniach zobowią zuje do ochrony rannych i chorych, rozbitkó w, do ochrony personelu medycznego i religijnego, ludnoś ci cywilnej, do ochrony dó br niezbę dnych dla przeż ycia ludnoś ci cywilnej, ochrony zakł adó w i urzą dzeń ujarzmiają cych niebezpieczne sił y, obiektó w kulturalnych i miejsc kultu religijnego

· zabrania przymusowego przesiedlania ludnoś ci, poza przypadkami w któ rych wymaga tego jej bezpieczeń stwo. Upoważ nia stowarzyszenia pomocy (Czerwonego Krzyż a) do wykonywania swych funkcji w odniesieniu do ofiar konfliktu

· dodaje zakaz stosowania kar zbiorowych, zakaz dział ań terrorystycznych, zakaz niewolnictwa i handlu niewolnikami, grabież y oraz groź by popeł nienia jednego z zabronionych czynó w. Szczegó lna ochrona dzieci

4. Umię dzynarodowione konflikty wewnę trzne

sprawa umię dzynarodowienia konfliktó w wewnę trznych, tzn. takich konfliktó w wewnę trznych, w któ rych uczestniczą sił y zbrojne innych pań stw, ani nie został a obję ta protokoł ami dodatkowymi z 1977 ani nie był a dyskutowana na konferencji dyplomatycznej w l. 1974-1977. Postuluje się zatem stosowanie w umię dzynarodowionych konfliktach wewnę trznych przepisó w prawa humanitarnego – tak, jak w konfliktach zbrojnych mię dzynarodowych. Tego rodzaju stanowisko zają ł MKCK
niektó rzy autorzy są zdania, ż e jeś li pomoc zbrojna został a udzielona rzą dowi legalnemu, interwencja jest dopuszczalna, w konsekwencji powoduje ona przekształ cenie konfliktu wewnę trznego w konflikt mię dzynarodowy, natomiast jeś li pomocy udzielono powstań com, interwencja jest nielegalna i jako taka nie moż e zmienić dotychczasowego charakteru konfliktu zbrojnego
wg innej propozycji należ y w umię dzynarodowionym konflikcie wewnę trznym rozró ż niać 4 stosunki prawne:

mię dzy wojskami interweniują cymi pań stw walczą cych ze sobą
mię dzy wojskami interweniują cymi a sił ami zbrojnymi rzą du legalnego
mię dzy wojskami interweniują cymi a sił ami zbrojnymi powstań có w
miedzy sił ami zbrojnymi rzą du legalnego a silami zbrojnymi powstań có w
proponuje się, aby w 1 i 2 przypadku znajdował o zastosowanie prawo humanitarne konfliktó w zbrojnych w cał oś ci, w 3 i 4 prawo dotyczą ce konfliktó w wewnę trznych

§ 10. Neutralnoś ć wojenna

1. Poję cie neutralnoś ci wojennej

neutralne jest pań stwo, któ re nie uczestniczy w wojnie
neutralnoś ć jest stanem faktycznym, z któ rego wynikają okreś lone obowią zki prawne (odró ż niamy stał ą neutralnoś ć, polegają cą na zobowią zaniu się w umowach mię dzynarodowych do nieuczestniczenia w wojnach)
pań stwo nie ma obowią zku zachowania neutralnoś ci podczas wojny, chyba ze zobowią zał o się do tego w umowie mię dzynarodowej. Pań stwo neutralne nie ma ró wnież obowią zku deklarowania swego zamiaru zachowania neutralnoś ci
w rozwoju prawa neutralnoś ci w wojnie morskiej istotne znaczenie miał o sformuł owane w 1871 przez USA i Wlk. Brytanię w sporze dotyczą cym statku Alabama tzw. trzech reguł waszyngtoń skich; zgodnie z nimi rzą d neutralny jest zobowią zany:

o doł oż yć należ ytego starania, aby nie dopuś cić do uzbrajania i zaopatrywania w swych portach oraz zezwalania na odpł ynię cie statkó w, któ re mają wojować przeciwko pań stwu, z któ rym ten rzą d pozostaje w stanie pokoju

o nie pozwalać aby jedna ze stron wojują cych uczynił a z jego portó w lub wó d terytorialnych bazę dla dział ań wojennych przeciwko drugiemu pań stwu, a takż e dla odnawiania lub powię kszania swych zasobó w wojennych albo werbowania ż oł nierzy

o doł oż yć należ ytego starania w swych portach i na swych wodach oraz w stosunku do osó b podlegają cych jego jurysdykcji aby zapobiec pogwał ceniu wymienionych powyż ej zobowią zań

2. Prawa i obowią zki pań stw neutralnych

· na pań stwach wojują cych cią ż y obowią zek respektowania nietykalnoś ci terytorium pań stwa neutralnego, któ re w ż adnych okolicznoś ciach nie powinno być obję te dział aniami wojennymi

· pań stwom wojują cym nie przysł uguje prawo przejś cia przez terytorium pań stwa neutralnego. Nie wolno ró wnież zakł adać na terytorium pań stwa neutralnego stacji radiotelegraficznych i innych urzą dzeń sł uż ą cych do komunikacji wojskowej. Pań stwo neutralne moż e dopuś cić do wywozu i tranzytu na koszt strony wojują cej broni itp., a takż e zezwolić na korzystanie z kabli telefonicznych i komunikacji radiowej pod warunkiem, ż e ograniczenia i zakazy w tych sprawach bę dą ró wnomiernie stosowane wobec stron wojują cych

· pań stwo neutralne obowią zane jest internować oddział y należ ą ce do pań stw wojują cych, któ re przyjmuje na swe terytorium. XIII konwencja haska dotyczą ca wojny morskiej zabrania pań stwom wojują cym prowadzenia dział ań wojennych na wodach terytorialnych pań stw neutralnych; ta sama konwencja zabrania pań stwom neutralnym odstę powania bezpoś rednio lub poś rednio pań stwom wojują cym okrę tó w wojennych, sprzę tu wojennego

· w braku odmiennych przepisó w, zawartych w ustawodawstwie pań stwa neutralnego nie wolno okrę tom wojennym pań stw wojują cych pozostawać w portach, na redach i na wodach terytorialnych pań stwa neutralnego dł uż ej niż 24 godziny

· w portach neutralnych okrę ty wojenne pań stw wojują cych mogą naprawiać swe uszkodzenia tylko w granicach koniecznych dla zapewnienia bezpieczeń stwa ż eglugi i nie mogą zwię kszać swej sił y bojowej

· nieró wne traktowanie przez pań stwo neutralne obu stron wojują cych nazywane jest,, ż yczliwą neutralnoś cią ”

o w okresie II wojny ś wiatowej wykształ cił a się doktryna nieczestniczenia w wojnie (non-belligerncy), zwana takż e doktryną neutralnoś ci kwalifikowanej, wg któ rej pań stwo deklarują ce zamiast neutralnoś ci – nieuczestniczenie w wojnie nie był oby zobowią zane do ró wnego traktowania obu stron wojują cych

3. Neutralnoś ć wojenna w ś wietle Karty Narodó w Zjednoczonych

w Karcie pań stwa zobowią zał y się okazać Organizacji wszelką pomoc w każ dej akcji podję tej zgodnie z Kartą i powstrzymać się od pomocy pań stwu przeciw któ remu organizacja podję ł a ś rodki przymusu. Idea bezpieczeń stwa zbiorowego wchodzi w kolizje z zasadami prawa neutralnoś ci, jednak art. 43 Karty pozwala zwolnić pewną liczbę mniejszych pań stw od obowią zku udział u w zbiorowych akcjach zbrojnych

poprawił i uzupeł nił (a niech tam, nie bę dę skromny…J) Szymon Petka

⇐ Предыдущая 7 8 9 10 11 12 13 14 1516