Rozdział 3. Źródła prawa międzynarodowego

§ 1. Poję cie ź ró deł prawa mię dzynarodowego

ró ż ne znaczenia terminu „ź ró dł a PM” (proces normatywny, sposoby tworzenia prawa, dział ania ustalają ce prawo):

o w sensie materialnym (ź ró dł a wewnę trzne, realne, gł ę bsze) ź ró dł em prawa jest to co sprawia, ż e PM kształ tuje się i nabywa moc obowią zują cą; przyczyny sprawcze maja charakter pozaprawny – wola pań stw (kierunki pozytywistyczne), nakazy rozumu (kierunki prawa natury), wię ź społ eczna (kierunki socjologiczne), ś wiadomoś ci i emocje ludzi (kierunki psychologiczne)

o w znaczeniu formalnym (ź ró dł a zewnę trzne, pozytywne) ź ró dł ami PM nazywamy zewnę trzny wyraz procesu, któ ry doprowadził do powstania normy prawnej; należ ą do sfery prawnej

o są dwa niekwestionowane ź ró dł a PM: umowy mię dzynarodowe (pacta sunt servanda) i zwyczaj mię dzynarodowy; brak ustaw, gdyż nie istnieje ż adna wł adza ponadpań stwowa zdolna narzucić swą wolę suwerennym pań stwom.

ź ró dł a poznawcze – zbiory umó w, kompilacje zwyczajó w pomocne w wyszukiwaniu przepisó w prawnych; nie są to osobne ź ró dł a PM; wydawany przez ONZ „Treaty Series”, w Polsce „Zbió r dokumentó w” Polski Instytut Spraw Mię dzynarodowych;
podstawa wyrokowania są dó w mię dzynarodowych – pań stwa, okreś lają c kompetencje są dó w mię dzynarodowych, powoł ują się na ź ró dł a prawa mię dzynarodowego jako podstawę wyrokowania

o poję cie ź ró dł a prawa mię dzynarodowego nie pokrywa się cał kowicie z poję ciem podstaw wyrokowania ’ np. w art. 38 ust. 1 statutu Mię dzynarodowego Trybunał u Sprawiedliwoś ci: „Trybunał, któ rego funkcją jest rozstrzygać zgodnie z prawem mię dzynarodowym przedł oż one mu spory, stosuje:

a. Konwencje mię dzynarodowe, bą dź ogó lne, bą dź partykularne, ustanawiają ce normy uznane przez pań stwa spó r wiodą ce;

b. Zwyczaj mię dzynarodowy, jako dowó d ogó lnej praktyki przyję tej za prawo;

c. Ogó lne zasady prawa, uznane przez pań stwa cywilizowane;

d. Z zastrzeż eniem art. 59, orzeczenia są dowe i poglą dy posiadają cych najwyż sze kwalifikacje pisarzy ró ż nych narodó w w zakresie prawa mię dzynarodowego, jako pomocniczy ś rodek ustalania norm prawa”

· za podstawę wyrokowania pań stwa mogą uznać ró wnież zasadę sł usznoś ci; moż liwoś ć orzekania ex aequo et bono jeż eli strony się na to zgodzą (art. 38 ust. 2)

§ 2. Umowa mię dzynarodowa

1. Poję cie i rodzaje umó w mię dzynarodowych

definicje i nazwy umó w mię dzynarodowych:

konwencja wiedeń ska z 1969 r. o prawie traktató w mó wi, iż traktat mię dzynarodowy (treaty) to „mię dzynarodowe porozumienie mię dzy pań stwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez PM, niezależ nie od tego, czy jest uję te w jednym dokumencie, czy w dwó ch lub wię cej, i bez wzglę du na jego szczegó lna nazwę ” (art. 2) – definicja ta odnosi się tylko do umó w zawartych mię dzy pań stwami, nie dotyczy umó w zawartych mię dzy innymi podmiotami PM a pań stwami lub mię dzy tymi innymi podmiotami PM
stronami umó w mię dzynarodowych mogą być takż e inne podmioty PM, z tym, ż e przepisy Konwencji wiedeń skiej nie mają zastosowania do tych umó w.

§ umowami regulowanymi prawem mię dzynarodowym nie są umowy mię dzy pań stwami a spó ł kami i korporacjami zagranicznymi

nie wszystkie umowy mię dzynarodowe są ź ró dł ami PM:

umowy prawotwó rcze ’ umowy ustalają ce reguł y postę powania, przez co stają się ź ró dł em PM
umowy-kontrakty ’ akty stwarzają ce lub zmieniają ce stosunek prawny; nie są ź ró dł ami PM

jednakż e jedna umowa moż e zawierać zaró wno postanowienia prawotwó rcze jak i postanowienia dotyczą ce konkretnych stosunkó w prawnych np. traktaty pokoju
ró ż ne nazwy umó w mię dzynarodowych; jednak nazwa, jaką nosi umowa, nie ma znaczenia prawnego, co podkreś lono definicji wiedeń skiej

rodzaje umó w mię dzynarodowych:

ze wzglę du na iloś ć stron umowy

§ umowy bilateralne ’ dwustronne

§ umowy multilateralne ’ wielostronne

ze wzglę du na sposó b przystą pienia do umowy pań stw trzecich:

wielostronne otwarte ’ zawierają klauzule dopuszczają cą inne pań stwa bez zgody dotychczasowych kontrahentó w
wielostronne zamknię te ’ wymagana zgoda kontrahentó w
pó ł otwarte ’ otwarte tylko dla okreś lonej grupy pań stw np. umowy regionalne lub pań stwa, któ re speł nią podane warunki (Karta NZ)

ze wzglę du na organ wystę pują cy jako strona:

umowy pań stwowe ’ gł owa pań stwa; w szczegó lnoś ci traktaty pokoju, ukł ady o przyjaź ni, wspó ł pracy i wzajemnej pomocy
umowy rzą dowe ’ zatwierdzenie przez Radę Ministró w (premiera)
umowy resortowe ’ przedmiot wł aś ciwy dla jednego ministra, nie są ani pań stwowe, ani resortowe

ze wzglę du na treś ć umó w:

umowy polityczne
umowy gospodarcze i administracyjne

umowy dotyczą ce wspó ł pracy gospodarczej
dotyczą ce wspó ł pracy w dziedzinie nauki i kultury
dotyczą ce wspó ł pracy w dziedzinie prawa

statuty organizacjimię dzynarodowych

na przestrzeni wiekó w wykształ cił y się okreś lone typy umó w:

traktaty pokoju ’ regulują stosunki mię dzy pań stwami, któ re przechodzą ze stanu wojny w stan pokoju
traktaty przymierza ’ (sojusznicze) pań stwa zobowią zują się do udzielania sobie pomocy w okreś lonych w traktacie przypadkach, wł ą czają c w to uż ycie sił zbrojnych (casus foederis)

obecnie tylko przymierza obronne, wcześ niej zaczepne i obronne
noszą nazwy umó w wzajemnej pomocy lub umó w gwarancyjnych

traktaty przyjaź ni ’ dą ż enie do rozwoju przyjaznych stosunkó w wzajemnych, nie zawierają konkretnych zobowią zań (dlatego ł ą czy się je zazwyczaj z zawarciem innych umó w)
umowy handlowe, konsularne, nawigacyjne, lotnicze, kolejowe, pocztowe, telekomunikacyjne, finansowe, dotyczą ce wspó ł pracy naukowo-technicznej, kulturalnej, pomocy prawnej

2. Forma umó w mię dzynarodowych

rozwó j historyczny - w epoce feudalizmu umowy mię dzynarodowe zawierane był y gł ó wnie przez monarchó w, musiał y one speł niać ogó lne wymogi formalne; obecnie forma jest bardziej uproszczona, mimo to zachowane są dla umó w o wię kszym znaczeniu formy bardziej uroczyste:
zgodnie z dawnymi wymaganiami formalnymi umowy powinny obejmować:

1. tytuł umowy (np. traktat przymierza)

2. inwokacja, czyli wezwanie do Boga

3. intytulacja – wyszczegó lnienie monarchó w zawierają cych umowę wraz z ich tytuł ami

4. arenga – przyczyny, któ re skł onił y do zawarcia umowy

5. narracja – opis czynnoś ci i wydarzeń, któ re spowodował y wszczę cie rokowań, wyznaczenie peł nomocnikó w, zbadanie peł nomocnictw, wyraż enie zgody

6. dyspozycja – wł aś ciwa treś ć umowy podzielona na art. i rozdział y; klauzule odnoś nie ratyfikacji, wejś cia w ż ycie, czasu trwania itp. lub milczą cego przedł uż enia mocy obowią zują cej umowy

7. korroboracja – wzmocnienie umowy

8. data i miejsce zawarcia umowy

9. podpisy i pieczę cie

obecnie forma uproszczona; umowy o wię kszej wadze politycznej poprzedzone zazwyczaj są wstę pem (preambuł ą )
umowę dwustronną sporzą dza się w dwó ch egzemplarzach – reguł a alternatu ’ wymienienie w egzemplarzu przeznaczonym dla danego pań stwa w pierwszej kolejnoś ci jego nazwy (zasada ró wnoś ci i kurtuazja mię dzynarodowa); w umowach wielostronnych pań stwa zawierają ce umowę wymieniane są w porzą dku alfabetycznym

w umowach wielostronnych podpisy w porzą dku alfabetycznym pań stw albo wg reguł y pê le-mê le – w dowolnym miejscu pod tekstem

ję zyk, w jakim sporzą dza się umowy – w okresie feudalizmu ję zykiem umó w mię dzynarodowych był a ł acina; w XVII w. – j. francuski; od I wojny ś wiatowej j. angielski wypiera powoli j. francuski

obecnie umowy bilateralne sporzą dza się w dwó ch ję zykach (ję zykach stron), czasami spisuje się takż e w trzecim ję zyku, kopia ta jest rozstrzygają ca w przypadku sporu
dokonywanie interpretacji w przypadku trudnoś ci z przekł adem tekstu umowy

„porozumienie dż entelmeń skie” – umowy ustne zakł adają ce znaczny stopień wzajemnego zaufania

konwencja wiedeń ska w art. 3 stwierdza, ż e jej postanowienia nie znajdują zastosowania do „porozumień mię dzynarodowych zawieranych w innej formie niż pisemna”, co jednak nie wpł ywa na moc prawną takich porozumień

§ 3. Procedura zawierania umó w mię dzynarodowych

Ustalenie tekstu i podpisanie umowy

przygotowanie tekstu umowy – opracowania i uzgadniania tekstu umó w dwustronnych dokonuje się w drodze wymiany not lub w toku rokowań mię dzy zainteresowanymi pań stwami

dla zawarcia umowy wielostronnej zwoł ywane są konferencje z udział em peł nomocnikó w. Uzgadnianie tekstu umowy nastę puje w drodze gł osowania ( Konwencja wiedeń ska 1969 art. 9 ), wymagana wię kszoś ć 2/3 gł osó w obecnych
projekty umó w wielostronnych są czę sto przygotowywane przez org. mię dzynarodowe np. przez ONZ – Komisja Prawa mię dzynarodowego przygotowuje projekty konwencji kodyfikują ce dział y PM

parafowanie i podpisanie umowy – uzgodniony tekst jest przedł oż ony do podpisania, niekiedy dokonuje się parafowania umowy czyli zł oż enia parafy przez peł nomocnikó w pod umową (potwierdzenie ukoń czenia uzgadniania tekstu umowy, poś wiadczenie jego autentycznoś ci, niemoż liwoś ć dokonywania w nim zmian)

podpisanie umowy nadaje moc wią ż ą cą tylko umowom nie wymagają cym ratyfikacji lub zatwierdzenia (o mniejszym znaczeniu politycznym czy gosp. )

peł nomocnictwa – osoba, któ ra przedstawi odpowiednie peł nomocnictwo jest uważ ana za przedstawiciela pań stwa (moż e przyją ć lub ustalić autentycznoś ć tekstu umowy lub wyrazić zgodę pań stwa na przyję cie umowy) lub też peł nomocnictwo wynika z praktyki pań stw. Bez peł nomocnictw za przedstawicieli pań stw uważ a się:

szefó w pań stw, rzą dó w i ministró w spraw zagranicznych – dla wszystkich czynnoś ci zwią zanych z zawarciem umowy;
szefó w misji dyplomatycznych – dla przyję cia tekstu umowy z pań stwem przyjmują cym;
przedstawicieli akredytowanych przez pań stwa bą dź na konferencjach mię dzynarodowych, bą dź przy organizacji mię dzynarodowej bą dź przy jednym i drugim – dla przyję cia tekstu umowy na danej konferencji itd.

czynnoś ci zwią zane z zawarciem umowy dokonane przez osoby nieupoważ nione do reprezentowania pań stwa mogą być uznane za prawnie skuteczne, jeś li zostaną pó ź niej przez dane pań stwo zatwierdzone
art. 2 Konwencji wiedeń skiej 1969 – „ peł nomocnictwo oznacza dokument wystawiony przez kompetentną wł adzę pań stwową, wyznaczają cy pewną osobę lub osoby do reprezentowania pań stwa w negocjowaniu, przyję ciu lub ustaleniu autentycznoś ci tekstu traktatu, w wyraż eniu zgody pań stwa na zwią zanie się traktatem lub dokonaniu jakiejkolwiek czynnoś ci zwią zanej z traktatem”
w Polsce peł nomocnictwa do prowadzenia rokowań i parafowania podpisuje bą dź minister spraw zagranicznych bą dź odpowiedni minister (umowy resortowe)

peł nomocnictwa do podpisania umowy – Prezydent RP (umowy pań stwowe), premier (umowy rzą dowe), wł aś ciwy minister (umowy resortowe)

Ratyfikacja i wejś cie w ż ycie

ratyfikacja jako sposó b zabezpieczenia się monarchó w w okresie feudalnym przez zacią ganiem zobowią zań przez swych peł nomocnikó w (klauzula zastrzegają ca, iż umowa bę dzie obowią zywał a dopiero po ratyfikacji); w pań stwach konstytucyjnych ratyfikacja stał a się instrumentem wpł ywania parlamentu na politykę zagraniczną prowadzona przez rzą dy (zgoda parlamentu na ratyfikację umowy przed jej podpisaniem przez gł owę pań stwa)
ratyfikacja wedł ugprawa polskiego – art. 133 Konstytucji RP z 1997 r. stanowi: „Prezydent RP jako reprezentant pań stwa w stosunkach zewnę trznych ratyfikuje i wypowiada umowy m., o czym zawiadamia Sejm i Senat [... ]. Prezydent RP przed ratyfikowaniem umowy m. moż e zwró cić się do Trybunał u Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodnoś ci z Konstytucją [.... ”.

o Ustawa z 14 kwietnia 2000 r. o umowach m. okreś la zasady oraz tryb zawierania, ratyfikacji, zatwierdzania, ogł aszania, wykonywania, wypowiadania i zmian zakresu obowią zywania umó w mię dzyn.

umowy niepodlegają ce ratyfikacji – stosowanie uproszczonej procedury ratyfikacyjnej – ratyfikacja lub zatwierdzenie umowy przez szefa rzą du lub ministra bez udział u parlamentu; wystę puje tendencja do rozszerzania poję cia „umó w resortowych” w celu wzmocnienia wł adzy wykonawczej

o przyję ł o się, ż e ratyfikacji nie podlegają: deklaracje o treś ci politycznej zawierane przez mę ż ó w stanu, umowy resortowe lub administracyjne, umowy zawierane w czasie wojny przez dowó dcó w wojskowych

o w Polsce umowy pań stwowe podlegają ratyfikacji przez Prezydenta RP, przy czym w odniesieniu do okreś lonych kategorii umó w wymagana jest uprzednia zgoda Sejmu; umowy rzą dowe – zatwierdza Rada Ministró w; umowy resortowe – Prezes Rady Ministró w lub Rada Ministró w

klauzule ratyfikacyjne – w treś ci umowy zaznacza się , ż e dana umowa podlega ratyfikacji. Umowy, w któ rych brak klauzuli, dochodzą do skutku po podpisaniu lub zatwierdzeniu

o art. 11 Konwencji wiedeń skiej: „Zgoda pań stwa na zwią zanie się traktatem moż e być wyraż ona przez podpisanie, wymianę dokumentó w stanowią cych traktat, ratyfikację, przyję cie, zatwierdzenie lub przystą pienie albo w jakikolwiek inny uzgodniony sposó b”

o art. 14 Konwencji wiedeń skiej – zgoda pań stwa na zwią zanie się umową nastę puje w drodze ratyfikacji, jeś li:

§ umowa to przewiduje

§ w inny sposó b moż na ustalić, ż e pań stwa zgodził y się, aby umowa podlegał a ratyfikacji

§ przedstawiciel pań stwa podpisał umowę z zastrzeż eniem ratyfikacji

§ zamiar podpisania umowy z zastrzeż eniem ratyfikacji wynika z peł nomocnictw przedstawiciela lub zamiar ten został wyraż ony w czasie negocjacji

skutki prawnebraku ratyfikacji – odmowa ratyfikacji z punktu widzenia prawnego jest dozwolona – odmowa ratyfikacji traktatu wersalskiego z 1919 r. przez Stany Zjednoczone wynikał a ze zmiany partii rzą dzą cej

o art. 18 Konwencji wiedeń skiej: „pań stwo jest obowią zane powstrzymać się od dział ań, któ re udaremniał yby przedmiot i cel umowy, jeż eli podpisał o umowę lub dokonał o wymiany dokumentó w stanowią cych umowę z zastrzeż eniem ratyfikacji, przyję cia lub zatwierdzenia, dopó ki wyraź nie nie ujawni, ż e nie zamierza stać się stroną tej umowy”

wymiana dokumentó wratyfikacyjnych – o ratyfikacji (aby wywoł ał a skutki prawne) muszą zostać powiadomione pań stwa umawiają ce się – wymiana dokumentó w ratyfikacyjnych przy umowach bilateralnych

o dokumenty ratyfikacyjne dot. umó w wielostronnych skł adane są u depozytariusza (z reguł y pań stwo, na terytorium któ rego podpisano umowę; jeś li umowa podpisana na konferencji zwoł anej przez ONZ lub inną org. mię dz. – depozytariuszem Sekretariat ONZ lub innej organizacji)

§ Konwencja wiedeń ska okreś la funkcje depozytariusza w art. 76 ’ m. in. troska o przechowanie oryginalnego tekstu umowy, sporzą dzenie wierzytelnych odpisó w, przyjmowanie podpisó w pod umową oraz innych dokumentó w dotyczą cych umowy, informowanie stron oraz pań stw upoważ nionych do stania się stronami umowy a takż e o aktach prawnych dotyczą cych umowy

§ w sytuacji gdy Polska jest depozytariuszem jego funkcje w stosunku do umó w pań stwowych i rzą dowych peł ni Minister Spraw Zagranicznych, a do umó w resortowych – odpowiedni minister

wejś cie w ż ycie umowy mię dzynarodowej – umowa okreś la datę wejś cia jej w ż ycie; wejś cie w ż ycie jeszcze przed ratyfikacją w chwili podpisania; tymczasowe stosowanie przed wejś ciem w ż ycie; wejś cie w ż ycie z chwilą wymiany dokumentó w ratyfikacyjnych.

Przystą pienie do umowy

na skutek przystą pienia (akcesja) do umowy pań stwo, któ re nie brał o udział u w procedurze zawierania umowy staje się stroną umowy; moż liwoś ć przystą pienia przed wejś ciem umowy w ż ycie

adhezja – przystą pienie do czę ś ci umowy

art. 15 Konwencji wiedeń skiej „Zgoda pań stwa na wią zanie się traktatem jest wyraż ona przez przystą pienie, gdy 1. traktat postanawia, ż e zgoda taka moż e być wyraż ona przez to pań stwo w drodze przystą pienia; 2. w inny sposó b ustalono, ż e pań stwa negocjują ce uzgodnił y, iż zgoda taka moż e być wyraż ona przez to pań stwo w drodze przystą pienia, lub 3. wszystkie strony pó ź niej zgodził y się, ż e taka zgoda moż e być przez to pań stwo wyraż ona w drodze przystą pienia”

Rejestracja i publikacja umó w

zasada jawnoś ci stosunkó w mię dzynarodowych i zaniechanie „tajnej dyplomacji”, któ ra stał a się przyczyną wojen ś wiatowych – art. 102 Karty NZ nakł ada na pań stwa czł onkowskie obowią zek rejestracji umó w jednak bez sankcji nieważ noś ci w przypadku nie zarejestrowania
publikacja umó w przez Sekretariat ONZ w zbiorze traktató w „Treaty Series”

Typowe klauzule wystę pują ce w umowach mię dzynarodowych

klauzula wzajemnoś ci – traktowanie obywateli (osó b prawnych, statkó w, towaró w) ukł adają cej się drugiej strony w taki sam sposó b, w jaki jej obywatele (osoby prawne itd. ) są traktowani przez to pań stwo

czę sto klauzula ta ogranicza zakres zastosowania umowy lub innych klauzul w niej wystę pują cych

klauzula narodowa – traktowanie obywateli itd. drugiej strony tak, jak traktuje wł asnych obywateli itd. (nie obejmuje nigdy praw politycznych)
klauzula najwię kszego uprzywilejowania – przyznanie drugiej stronie praw i przywilejó w, któ re został y lub zostaną przyznane w przyszł oś ci jakiemukolwiek pań stwu trzeciemu (stosowana w umowach handlowych, nawigacyjnych i konsularnych)
klauzula arbitraż owa (koncyliacyjna) – zobowią zanie do przekazywania jakichkolwiek sporó w wynikł ych na tle stosowania umowy do są du rozjemczego (komisji koncyliacyjnej)
klauzule o ratyfikacji lub zatwierdzeniu – jeś li umowa podlega w jednym pań stwie ratyfikacji, a w innym zatwierdzeniu, to wó wczas zamieszcza się klauzulę o przyję ciu zgodnie z prawem każ dej umawiają cej się strony

§ 4. Zakres mocy obowią zują cej umó w mię dzynarodowych

Obowią zywanie umó w w czasie i przestrzeni

prawo nie dział a wstecz ( lex retro non agit ) – art. 28 Konwencji wiedeń skiej
umowa zawarta pó ź niej uchyla moc obowią zują cą umowy zawartej wcześ niej, dotyczą cej tego samego przedmiotu ( lex posterior derogat legi priori ); art. 30 Konwencji wiedeń skiej:

ust. 2: „Jeż eli traktat precyzuje, ż e jest podporzą dkowany traktatowi wcześ niejszemu lub pó ź niejszemu, bą dź nie należ y uważ ać go za niezgodny z takimi traktatami, postanowienia tego traktatu maja przewagę . ”
ust. 3. „Jeż eli wszystkie strony traktatu wcześ niejszego są zarazem stronami traktatu pó ź niejszego, lecz traktat wcześ niejszy nie wygasł ani stosowanie jego nie został o zawieszone zgodnie z art. 59, traktat wcześ niejszy ma zastosowanie tylko w tym zakresie, w jakim jego postanowienia moż na pogodzić z postanowieniami traktatu pó ź niejszego. ”
ust. 4. „Jeż eli strony traktatu pó ź niejszego nie obejmują wszystkich stron traktatu wcześ niejszego:

a) w stosunkach mię dzy pań stwami bę dą cymi stronami obu traktató w ma zastosowanie ta sama reguł a, co w ust. 3;

b) w stosunkach mię dzy pań stwami bę dą cymi stronami obu traktató w a pań stwem bę dą cym stroną jedynie jednego traktatu ich wzajemne prawa i obowią zki reguluje traktat, któ rego stronami są oba pań stwa. ”

powyż sze zasady nie znajdują zastosowania w przypadkach, w któ rych strony same zgodził y się na podporzą dkowanie jednych umó w innym ’ art. 103 Karty NZ mó wi, iż w razie sprzecznoś ci zobowią zań czł onkó w ONZ, wynikają cymi z Karty, a ich zobowią zaniami z jakiejkolwiek innej umowy mię dzynarodowej, zobowią zania wynikają ce z Karty mają pierwszeń stwo
umowa wią ż e każ de pań stwo w odniesieniu do cał ego terytorium, chyba, ż e umowa postanawia inaczej (art. 29)

Zastrzeż enia

· praktyka, ż e pań stwa przy podpisywaniu ratyfikacji lub przystą pienia do umowy zgł aszają zastrzeż enia (rezerwacje); uznanie przez MTS w 1951 r., iż „zastrzeż enia są dopuszczalne pod warunkiem, zgodnoś ci zastrzeż enia z przedmiotem i celem konwencji”;

· art. 19 konwencji wiedeń skiej ’ „Przy podpisywaniu, ratyfikacji, przyję ciu lub zatwierdzeniu traktatu oraz przy przystą pieniu do niego pań stwo moż e zgł osić zastrzeż enie, chyba ż e: a) zastrzeż enie to jest zakazane przez traktat; b) traktat postanawia, ż e mogą być skł adane tylko okreś lone zastrzeż enia, a dane zastrzeż enie do nich nie należ y, lub c) chodzi o przypadki nie obję te literami a) i b), a zastrzeż enie jest niezgodne z przedmiotem i celem traktatu”

· zastrzeż enia, na któ re umowa zezwala, nie wymagają przyję cia przez pozostał e strony; gdy umowa jest aktem konstytucyjnym organizacji mię dzyn., zastrzeż enie wymaga przyję cia przez wł aś ciwy organ tej org.

· przyję cie zastrzeż eń moż e być wyraź ne lub milczą ce (brak sprzeciwu w cią gu 12 miesię cy od notyfikowania mu zastrzeż enia lub w dniu wyraż enia zgody na zwią zanie się umową ). Zgł oszenie sprzeciwu wobec zastrzeż eń przed jedno pań stwo nie stanowi przeszkody dla wejś cia w ż ycie umowy mię dzynarodowej mię dzy pań stwem sprzeciwiają cym się a pań stwem zgł aszają cym zastrzeż enia (niestosowanie postanowień, co do któ rych został y zgł oszone zastrzeż enia)

Zakres mocy obowią zują cej umó w wobec pań stw trzecich

· zasada, ż e umowa mię dzynarodowa wią ż e strony tej umowy ( ius facit inter partes ) i nie wpł ywa na sytuacje prawną pań stw trzecich ( pacta tertiis nec prosunt nec nocent ); postanowienia umó w, któ re formuł ują przepisy prawa zwyczajowego, są obowią zują ce dla pań stw trzecich, gdyż czerpią one moc obowią zują cą ze zwyczaju

· zawierane są umowy wywierają ce skutek prawny w pań stwach trzecich: umowy ustanawiają ce prawa dla pań stw trzecich i umowy ustanawiają ce obowią zki dla pań stw trzecich (nie bez zgody pań stwa trzeciego)

§ 5. Nieważ noś ć, wygaś nię cie i zawieszenie stosowania umó w

Nieważ noś ć umó w

· przyczyny nieważ noś ci:

o niedopeł nienie warunkó w co do podmiotu, jak i przedmiotu umowy powoduje, iż jest ona nieważ na

o bł ą d (error) – powoduje nieważ noś ć gdy dotyczy faktu lub sytuacji, któ ra istniał a w czasie zawierania umowy i stanowił a podstawę wyraż enia zgody pań stwa na zwią zanie się ta umową

§ jeś li pań stwo zawarł o umowę na skutek podstę pu, czyli umyś lnego wprowadzenia w bł ą d (dolus) ze strony innego pań stwa negocjują cego, moż e powoł ywać się na podstę p dla unieważ nienia swej zgody na zwią zanie się umową

o zastosowanie przymusu – groź ba uż ycia sił y wobec przedstawiciela pań stwa w celu podpisania przez niego umowy pozbawia wszelkich skutkó w prawnych tą zgodę; stosowanie przymusu w stosunku do pań stwa w celu wyraż enia zgody na zawarcie umowy – unieważ nienie traktatu

o podstę p

o wykorzystanie przymusowej sytuacji

o pogwał cenie przy zawieraniu umowy zasadniczych przepisó w prawa wewnę trznego

o pań stwo nie moż e w celu unieważ nienia umowy powoł ywać się na fakty – jeż eli po uzyskaniu wiadomoś ci o tych faktach bą dź to zgodził o się wyraź nie, aby umowę uważ ać za waż ną, zachowują cą moc obowią zują cą lub nadal podlegają cą zastosowaniu, bą dź też należ y uważ ać – ze wzglę du na zachowanie się pań stwa – ż e pogodził o się ono z waż noś cią umowy, utrzymaniem jej mocy obowią zują cej lub dalszym jej stosowaniem ( art. 45 Konwencji wiedeń skiej )

o Konwencja wiedeń ska zawiera sposoby postę powania, jakie należ y stosować w zwią zku z nieważ noś cią umowy, jej wygaś nię ciem, wycofaniem się z niej lub zawieszeniem stosowania. Strona powoł ują ca się na jaką kolwiek przyczynę nieważ noś ci powinna poinformować o tym pozostał ym stronom umowy oraz podać uzasadnienie

Ius cogens

· w stosunkach mię dzynarodowych obowią zują pewne normy prawne o nadrzę dnym znaczeniu (ze wzglę du na istotne znaczenie dla społ. mię dzynarodowej), któ re nie mogą być uchylone ż adna umowa mię dzynarodową np. zakaz uż ycia sił y, zakaz interwencji w wewnę trzne sprawy pań stw, zasada wolnoś ci morza otwartego, przepisy o treś ci moralnej i humanitarnej

· stanowią one w pewnej mierze odpowiednik zasady porzą dku publicznego w prawie wewnę trznym, zabezpieczają c interes społ ecznoś ci mię dzynarodowej jako cał oś ci

· Konwencja wiedeń ska – okreś la imperatywne normy powszechnego PM jako przyję ta i uznaną „przez mię dzynarodową społ ecznoś ć pań stw jako cał oś ć za normę, od któ rej ż adne odstę pstwo nie jest dozwolone i któ ra moż e być zmieniona jedynie przez pó ź niejszą normę postę powania PM o tym samym charakterze”; wszystkie umowy muszą być zgodne z ius cogens pod sankcją nieważ noś ci (art. 53 & 64)

Wygaś nię cie umowy

· przyczyny wygaś nię cia (utrata mocy obowią zują cej) umowy:

o przyczyny przewidziane w umowie: upł yw czasu, na jaki umowa został a zawarta (actus contrarius); speł nienie warunku rozwią zują cego; wypowiedzenie umowy

o inne przyczyny: zgoda stron na uznanie umowy za wygasł ą; cał kowite wykonanie umowy; trwał a niemoż noś ć wykonania umowy (imposibilium nemo tenetur); niezgodnoś ć z nowo powstał ą imperatywną normą powszechnego prawa mię dzynarodowego (ius cogens); pogwał cenie umowy przez jedna z umawiają cych się stron

§ zasadnicza zmiana okolicznoś ci (dawniej nazywana klauzulą „rebus sic stantibus”) – wg Konwencji wiedeń skiej (art. 62) „na podstawową zmianę okolicznoś ci, jaka zaszł a od momentu zawarcia umowy i nie był a przewidziana przez strony, jako na przyczynę wygaś nię cia umowy lub wycofania się z niej, wolno powoł ywać się tylko wó wczas, gdy istnienie tych okolicznoś ci stanowił o istotną podstawę zgody stron na zwią zanie się umową, a skutkiem zaszł ej zmiany jest radykalne przekształ cenie zakresu obowią zkó w, jakie na podstawie umowy pozostają jeszcze do wypeł nienia”

§ zasadnicza zmiana okolicznoś ci nie moż e stanowić przyczyny wygaś nię cia umowy, gdy:

· chodzi o umowę ustanawiają cą granicę

· zasadnicza zmiana jest wynikiem pogwał cenia przez stronę, któ ra na nią się powoł uje, bą dź to obowią zku wypł ywają cego z umowy, bą dź też jakiegokolwiek innego mię dzynarodowego obowią zku wobec któ rejkolwiek z pozostał ych stron umowy

· wygaś nię cie ró ż ni się od stwierdzenia nieważ noś ci tym, ż e pocią ga ono za sobą skutki prawne od chwili wygaś nię cia (ex nunc), a stwierdzenie nieważ noś ci oznacza, ż e umowa był a nieważ na od samego począ tku i nie mogł a wywoł ać ż adnych skutkó w prawnych (ex tunc)

Wypowiedzenie umowy

· klauzula w tekś cie umowy dotyczą ca wypowiedzenie umowy przez strony i okreś lają ca tryb tego procesu;

· wg Konwencji wiedeń skiej wypowiedzenie umowy (w wypadku braku klauzuli wypowiedzenia) jest dopuszczalne tylko, gdy moż na ustalić, ż e strony zamierzał y dopuś cić taka moż liwoś ć albo charakter umowy na to pozwala (art. 56)

· pewne kategorie umó w, któ re nie zawierają klauzul wypowiedzenia i swym charakterem nie dozwalają dokonać tego procesu – traktaty pokoju, umowy kodyfikują ce PM itp.

· jeś li umowa nie okreś la trybu wypowiedzenia, notyfikacja dot. zamiaru wypowiedzenia umowy powinna być zł oż ona co najmniej na 12 miesię cy naprzó d (art. 56 Konwencji wiedeń skiej)

Zawieszenie stosowania umowy

· zawieszenie stosowania zwalnia strony umowy z obowią zku wypeł niania jej postanowień we wzajemnych stosunkach w okresie zawieszenia; nie wpł ywa na stosunki prawne ustanowione przez umowę mię dzy stronami

· zawieszenie spowodowane moż e być przyczynami podobnymi do przyczyn wygaś nię cia oraz naruszeniem umowy przez kontrahenta, niemoż noś ć jej wykonania lub zasadniczą zmianę okolicznoś ci

· zawieszenie powinno być przewidziane w umowę lub przynajmniej nie zabronione

Wpł yw wybuchu wojny na umowy mię dzynarodowe

umowy wielostronne nie tracą mocy obowią zują cej w nastę pstwie wojny, a tylko ulega ona zawieszeniu w stosunkach mię dzy pań stwami wojują cymi; są przywracane po przywró ceniu stanu pokoju
kategorie umó w, któ re nie tracą mocy obowią zują cej podczas wojny: umowy zawierane na czas wojny (prawo wojenne), umowy zawierają ce klauzule obowią zywania w czasie takż e wojny (np. konwencja o latarni morskiej pod Tangerem), umowy ustalają ce stan rzeczy (np. o cesji terytorium), umowy powoł ują ce do ż ycia org. m. (Karta NZ);

§ 6. Obowią zek przestrzegania i zasady interpretacji umó w mię dzynarodowych

Pacta sunt servanda

· obowią zek przestrzegania zawartych umó w (pacta sunt servanda) – moc obowią zują cą tej zasady wywodzi się z prawa zwyczajowego; znalazł a ona potwierdzenie w wielu umowach mię dzynarodowych: na konferencji londyń skiej 1871, w Pakcie Ligi Narodó w; Karta NZ; Deklaracja przyjaznych stosunkó w i wspó ł pracy z 1970 r.

· wg Konwencji wiedeń skie „każ dy traktat bę dą cy w mocy wią ż e jego strony i powinien być przez nie wykonywany w dobrej wierze” (art. 26)

Ś rodki zabezpieczają ce wykonanie umó w

· w czasach minionych: przysię ga, dawanie zakł adnikó w, oddanie w zastaw ruchomoś ci lub nieruchomoś ci

· w czasach nowszych: okupacja pokojowa czę ś ci terytorium do czasu wykonania zobowią zań, oddanie w zastaw pewnych ź ró deł dochodó w

· umowy lub deklaracje gwarancyjne

· w celu zabezpieczenia skutecznoś ci umowy moż e odbywać się kontrola wykonania umowy, przeprowadzana na zasadzie wzajemnoś ci przez same pań stwa zainteresowane bą dź przez organizację mię dzynarodową

o przewidziana w wielu umowach o charakterze humanitarnym a takż e np. dotyczą cych ochrony biologicznej zasobó w morskich

· przedmiotem gwarancji moż e być utrzymanie niepodległ oś ci lub integralnoś ci terytorialnej jakiegoś pań stwa

Interpretacja umó w mię dzynarodowych

· interpretacja (wykł adnia) umowy polega na wyjaś nieniu treś ci jej postanowień

· teorie interpretacyjne:

o szkoł a subiektywistyczna (L. Ehrlich)– interpretacja powinna zmierzać do ustalenia prawdziwej woli umawiają cych się stron; co strony chciał y wyrazić w danym postanowieniu

o szkoł a obiektywistyczna, tekstualna – nacisk na sam tekst umowy, któ ry jest oś wiadczeniem woli stron a nie spekulować rzeczywisty zamiar stron; reguł y interpretacyjne Instytutu Prawa Mię dzynarodowego (1956) i przepisy Konwencji wiedeń skiej (1969)

o szkoł a teleologiczna, funkcjonalna – nacisk na przedmiot i cel umowy; interpretacja w sposó b odpowiadają cy potrzebom społ. mię dzynarodowej w czasie jej stosowania

· interpretacja autentyczna – dokonana przez strony zawierają ce umowę; interpretacja są dowa – dokonana przez są dy mię dzynarodowe (zwł aszcza MTS); interpretacja doktrynalna – przeprowadzona przez poszczegó lnych prawnikó w; interpretacja urzę dowa – dokonana przez jedno z umawiają cych się pań stw

· interpretacja wg Konwencji wiedeń skiej – traktat należ y interpretować „w dobrej wierze, zgadnie ze zwykł ym znaczeniem, jakie należ y przypisywać uż ytym w nim wyrazom w ich kontekś cie oraz w ś wietle jego przedmiotu i celu” (art. 31)

o przy interpretacji należ y brać pod uwagę kontekst (tekst umowy, wszelkie porozumienia w zwią zku z tą umową oraz dokumenty dot. tej umowy) oraz: pó ź niejsze porozumienia mię dzy stronami dot. interpretacji lub stosowania, pó ź niejsza praktykę stosowania umowy (jako porozumienie w sprawie interpretacji), wszelkie normy prawa mię dzynarodowego obowią zują ce w stosunkach mię dzy stronami

o do pomocniczych ś rodkó w interpretacji, ł ą cznie z pracami przygotowawczymi do umowy, oraz okolicznoś ci, w jakich został a ona zawarta, wolno się gać w celu potwierdzenia znaczenia wynikają cego z zastosowania wyż ej wymienionych wskazó wek interpretacyjnych albo wó wczas, gdy interpretacja oparta na tych wskazó wkach pozostawia wą tpliwoś ci lub niejasnoś ci albo też prowadzi do rezultatu oczywiś cie absurdalnego lub nierozsą dnego (art. 31-32)

§ 7. Zwyczaj mię dzynarodowy

· przez dł ugi okres PM był o gł ó wnie prawem zwyczajowym, obecnie zostaje ono wypierane w zwią zku z duż ą iloś cią umó w wielostronnych;

· zwyczaj mię dzynarodowy, zgodnie z art. 38 statutu MTS, jest dowodem ogó lnej praktyki uznanej za prawo;

· dla wykształ cenia się przepisu prawa zwyczajowego konieczne są dwa elementy: praktyka ( usus ) i przekonanie o zgodnoś ci praktyki z prawem ( opinio iuris vel necessitatis )

· statut MTS – zwyczaj jest „ dowodem istnienia powszechnej praktyki przyję tej za prawo” (art. 38)

· praktyka – istotne znaczenie ma dział alnoś ć pań stwa (szef pań stwa, minister spraw zagranicznych, przedstawiciele dyplomatyczni) oraz innych organó w (sady, parlament)

o ró wnież dział alnoś ć organizacji mię dzynarodowych

· nie moż e być jednostronna i dotyczyć tylko jednego pań stwa, przepis prawny obowią zuje w krę gu społ ecznoś ci mię dzynarodowej;

· reguł a powinna znaleź ć zastosowanie w pewnej liczbie przypadkó w;

· praktyka powinna być dł ugotrwał a (dawny poglą d); obecnie przepis prawa zwyczajowego moż e wykształ cić się w kró tkim okresie czasu ze wzglę du na dynamikę stosunkó w mię dzynarodowych;

· praktyce musi towarzyszyć przekonanie, ż e dana reguł a jest norma PM (element psychologiczny); brak dział ań ze strony pań stwa jak ró wnież dział anie pań stwa, moż e wyrazić jego zgodę na wykształ cenie się normy PZ;

· wg sę dziego Negulesco praktyka powinna „polegać jednocześ nie na nieprzerwanym potwierdzeniu faktó w dokonywanych w dziedzinie stosunkó w mię dzynarodowych i na ś wiadomoś ci prawnej wspó lnej dla pań stw, któ re w niej uczestniczą, opartej na przekonaniu, ż e powtarzanie faktó w jest przejawem obowią zują cej reguł y”;

· moż liwoś ć istnienia zwyczajó w obowią zują cych pań stwa danego regionu

· moc obowią zują ca – norma PZ traci ją na skutek:

o wykształ cenia się nowej, kolidują cej z nią normy PZ

o odstą pienia pań stw od jej praktykowania – odwyknię cie ( desuetudo )

o w skutek wykształ cenia się przeciwnego zwyczaju moż e też utracić moc obowią zują cą norma prawa umownego

· uzasadnienie mocy obowią zują cej prawa zwyczajowego – podstawą mocy obowią zują cej jest zgoda pań stwa; zwyczaj czę sto jest okreś lany jako „milczą ca zgoda” (tacitus consensus)

· polskie orzecznictwo są dowe potwierdza moc obowią zują cą zasad prawa zwyczajowego i poszczegó lne ustawy odsył ają do zwyczajó w mię dzynarodowych

· kurtuazja mię dzynarodowa (comitas gentium) – grzecznoś ć przestrzegana w stosunkach mię dzynarodowych; należ y odró ż nić ja od zwyczaju mię dzynarodowego gdyż reguł y kurtuazji mimo, ż e oparte są na zasadzie wzajemnoś ci nie mają charakteru prawnego. Postę powanie wbrew tym reguł om nie narusza PM ale moż e zostać ź le odebrane. Najwię cej zasad kurtuazji wykształ cił o się w dziedzinie stosunkó w dyplomatycznych (ceremoniał dyplomatyczny) i konsularnych oraz w obrocie morskim

§ 8. Ogó lne zasady prawa

art. 38 statutu MTS „ogó lne zasady prawa uznane przez pań stwa cywilizowane”; ogó lne zasady prawa nie są ani zasadami prawa wewnę trznego ani zasadami PM; są ogó lnymi zasadami prawa w ogó le

§ 9. Inne ź ró dł a prawa mię dzynarodowego

Orzecznictwo są dó w mię dzynarodowych

· są dy mię dzynarodowe, zajmują c stanowisko w jakiejś kwestii prawnej, nie tworzą nowych przepisó w prawa, gdyż opierają zawsze swe orzeczenia na przepisach prawa umownego lub zwyczajowego

· są d mię dzynarodowy nie moż e oprzeć orzeczenia wył ą cznie na poprzednich wyrokach, moż e je tylko wykorzystać w celu ustalenia treś ci nie doś ć jasnej normy prawa umownego lub zwyczajowego

· są dy oddział ują w pewnej mierze na rozwó j prawa, precyzują c i wyjaś niają c treś ć przepisó w prawnych

Doktryna

· poglą dy nauki prawa – doktryna wyjaś nia i precyzuje przepisy prawa, kształ tuje poczucie prawne społ eczeń stwa, poddaje krytyce przepisy prawa obowią zują cego i przedstawia propozycje nowych przepisó w bez mocy obowią zują cej

· tylko w epoce rozwoju prawa rzymskiego doktryna był a ź ró dł em prawa, kiedy są dy musiał y wyrokować zgodnie z jednomyś lną opinią grona prawnikó w (przyznano im ius publice respondendi )

· wg art. 38 statutu MTS orzecznictwo i doktryna peł nią rolę „ś rodka pomocniczego do stwierdzenia przepisó w prawnych”

· poś rednie oddział ywanie doktryny i orzecznictwa na proces tworzenia prawa ’ zaję cie stanowiska w kwestiach prawa mię dzynarodowego przez poszczegó lne pań stwa jest z reguł y poprzedzone analizą doktryny i orzecznictwa w departamentach prawnych MSW; MTS i STSM czę sto odwoł ywał y się do orzeczeń, natomiast unikał y odwoł ywania się do doktryny

Ustawodawstwo pań stw

akty ustawodawcze poszczegó lnych pań stw dot. stosunkó w mię dzynarodowych nie są ź ró dł em PM, gdyż nie mogą one nakł adać obowią zkó w na inne pań stwa; wyraż ają jedynie stanowisko tego pań stwa w danej sprawie co moż e w konsekwencji stanowić czę ś ć procesu tworzenia się nowej normy prawa zwyczajowego lub umownego (np. ustawa o szelfie kontynentalnym)

Akty jednostronne

· akty jednostronne - wydawane przez pań stwa w celu wywoł ania okreś lonych skutkó w prawnych

o notyfikacja – oficjalne, pisemne powiadomienie drugiego podmiotu PM o pewnym wydarzeniu, z któ rym prawo ł ą czy skutki prawne. Czę sto notyfikacja jest niezbę dna celem wywoł ania skutku prawnego

§ notyfikacja fakultatywna – wyjaś nienie stosunku prawnego, któ ry inaczej budził by wą tpliwoś ci (np. notyfikacje dotyczą ce utworzenia nowego pań stwa lub zmiany rzą du)

o uznanie – potwierdzenie przez pań stwo, ż e przedmiot uznania istnieje powinien być traktowany w pł aszczyź nie PM; np.:

§ uznanie nowego pań stwa jako podmiotu PM

§ uznanie rzą du jako reprezentanta pań stwa (w przypadkach utworzenia rzą du w drodze niekonstytucyjnej)

§ uznanie ruchu narodowowyzwoleń czego

§ uznanie za powstań có w lub za stronę wojują cą (w wojnie domowej)

§ uznanie praw pań stwa do okreś lonego terytorium

o protest – stwierdzenie przez pań stwo, ż e okreś lona czynnoś ć lub stan rzeczy są niezgodne z PM; zawsze charakter fakultatywny; moż e być wyraż ony pisemnie (wysł anie noty) i ustnie

o zrzeczenie się (renonciation) – akt rezygnacji pań stwa z pewnych praw; w sposó b wyraź ny, nie domniemany

Uchwał y organizacji mię dzynarodowych

· uchwał y organó w organizacji mię dzynarodowych – moż na w pewne mierze dopatrywać się ź ró deł PM w uchwał ach organizacji mię dzynarodowych, zwł aszcza Zgromadzenia Ogó lnego ONZ; charakter prawotwó rczy i moc obowią zują cą przypisuje się przede wszystkim prawu wewnę trznemu organizacji mię dzynarodowych

· mię kkie PM – soft law w przeciwień stwie to prawa twardego (hard law); „sł abe prawo”, „zobowią zania paraprawne”, poprzedzają ce prawo, prawo niedoskonał e itp.

· akty normatywne należ ą ce do „mię kkiego” PM – uchwał y organó w organizacji mię dzynarodowych skierowane do pań stw czł onkowskich; porozumienie mię dzypań stwowe (wielostronne, dwustronne), któ rym z ró ż nych wzglę dó w nie nadano charakteru prawa „twardego” (charakteru umó w); umowy, któ re nie został y jeszcze ratyfikowane lub zatwierdzone przez odpowiedni organ

· przykł adem porozumienia mię dzynarodowego, któ remu ś wiadomie nie nadano charakteru umowy jest Akt koń cowy Konferencji Bezpieczeń stwa i Wspó ł pracy w Europie z 1975 r.

§ 10. Kodyfikacja prawa mię dzynarodowego

Rozwó j historyczny

· projekty skodyfikowania PM w celu zastą pienia mał o precyzyjnego prawa zwyczajowego;

· zawarcie 13 konwencji haskich w 1907 r. i podpisanie deklaracji londyń skiej w 1909 r. – kodyfikacja prawa wojennego i dot. pokojowego rozwią zywania sporó w mię dzynarodowych

Kodyfikacja prawa mię dzynarodowego po drugiej wojnie ś wiatowej

· Zgromadzenie Ogó lne ONZ powoł ał o Komisje Prawa Mię dzynarodowego 1949 r. w celu „stopniowego rozwoju PM i jego kodyfikacji”; przyję te kodyfikacje:

o cztery Konwencje dotyczą ce prawa morza (1958)

o Konwencja dotyczą ca statusu bezpań stwowcó w (1954)

o Konwencja o stosunkach dyplomatycznych (1961)

o Konwencja o stosunkach konsularnych (1963)

o Konwencja o prawie traktató w (1969)

o Konwencja o misjach specjalnych (1969)

o Konwencja o reprezentacji pań stw w ich stosunkach z organizacjami mię dzynarodowymi (1975)

o Konwencja o sukcesji pań stw w zakresie umó w mię dzynarodowych (1978)

o Konwencja o sukcesji pań stw w zakresie mienia, archiwó w i dł ugó w (1983)

· prace nad kodyfikacja PM prowadzone są takż e poza KPM w ramach ONZ np. Komitet Specjalny Zgromadzenia Ogó lnego (Deklaracja zasad PM), Komisja Praw Czł owieka (opracował a Pakty Praw Czł owieka; poza ONZ: Mię dzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyż a (Konwencje dot. ochrony ofiar wojny)

Nastę pstwa kodyfikacji

· proces kodyfikacji PM jest zjawiskiem pozytywnym gł ó wnie ze wzglę du na to, iż prowadzi on do wyjaś niania i usystematyzowania przepisó w obowią zują cego prawa.

· negatywnym nastę pstwem kodyfikacji PM jest dwoistoś ć stanu prawnego, w któ rym jedne pań stwa zwią zane są tylko przepisami prawa zwyczajowego, a inne – przepisami konwencji, któ ra rozwija i precyzuje przepisy prawa zwyczajowego (niektó re pań stwa nie przystę pują do nowych konwencji, jednakż e nadal obowią zują je przepisy prawa zwyczajowego, któ re maja charakter powszechny)

⇐ Предыдущая 2 3 4 5 678 9 10 11 Следующая ⇒