Rozdział 4. Podmioty prawa międzynarodowego

§ 1. Poję cie podmiotowoś ci w prawie mię dzynarodowym

· poję cie podmiotowoś ci – podmiot prawa musi legitymować się zdolnoś cią prawną, czyli zdolnoś cią do posiadania praw i obowią zkó w oraz zdolnoś cią do czynnoś ci prawnych – moż liwoś ć bezpoś redniego zacią gania praw i obowią zkó w, co jest zwią zane ze zdolnoś cią do wystę powanie w stosunkach mię dzynarodowych;

· podmiotami PM są tylko pań stwa, któ re posiadają mię dzynarodową zdolnoś ć do czynnoś ci prawnych, czyli: utrzymania stosunkó w dyplomatycznych i konsularnych, uczestniczenia w organizacjach mię dzynarodowych, zawierania umó w, ponoszenia odpowiedzialnoś ci mię dzynarodowej, posiadania wł asnego obywatelstwa itp.

· podmiotowoś ć a suwerennoś ć – podmiotami PM są obecnie nie tylko suwerenne pań stwa ale takż e niesuwerenni uczestnicy stosunkó w mię dzynarodowych: organizacje mię dzynarodowe i Stolica Apostolska; podmiotowoś ć ich jest rezultatem nadania lub uznania, nie mają charakteru pierwotnego jak suwerenne podmioty PM

· podmiotowoś ć pierwotna i wtó rna:

PIERWOTNA podmiotowoś ć pań stwa powstaje w konsekwencji jego utworzenia, jest nastę pstwem suwerennoś ci, niezależ nie od czyjejś woli

WTÓ RNA stworzona przez pań stwa, któ re przyznał y jej zdolnoś ć prawną i zdolnoś ć do czynnoś ci; podmiotowoś ć wtó rna jest zależ na od stopnia zdolnoś ci do czynnoś ci prawnych

· Konwencja wiedeń ska potwierdza istnienie podmiotó w PM innych niż pań stwa w art. 3 ’ „Fakt, ż e niniejszej konwencji nie stosuje się ani do porozumień mię dzynarodowych, zawartych mię dzy pań stwami a innymi podmiotami prawa mię dzynarodowego lub mię dzy takimi innymi podmiotami prawa mię dzynarodowego, ani do porozumień mię dzynarodowych zawieranych w formie innej niż pisemna, nie wpł ywa na: a) moc prawną takich porozumień; b) zastosowanie d nich któ rejkolwiek z norm sformuł owanych w niniejszej konwencji, któ rym podlegał yby one na podstawie prawa mię dzynarodowego niezależ nie od tej konwencji; c) zastosowanie konwencji do wzajemnych stosunkó w mię dzy pań stwami, opartych na porozumieniach mię dzynarodowych, któ rych stronami są ró wnież inne podmioty prawa mię dzynarodowego”

· nie wszyscy uczestnicy stosunkó w mię dzynarodowy (np. mię dzynarodowe korporacje, koś cioł y, osoby fizyczne) są podmiotami PM, gdyż nie posiadają oni zdolnoś ci do czynnoś ci prawnych w stos. m., czyli PM nie reguluje ich stosunkó w z innymi krajami, umowy zawierane przez nich nie są umowami mię dzynarodowymi, nie podlegają prawu traktató w itp.

· podmiotowoś ć a zdolnoś ć prawna – sama zdolnoś ć prawna (posiadanie praw i obowią zkó w bezpoś rednio wynikają cych z PM, np. obowią zek nie popeł niania przestę pstw i zbrodni mię dzynarodowych przez osoby fizyczne) nie wystarcza do nabycia podmiotowoś ci; osoba fizyczna nie jest zdolna do czynnoś ci prawnych w stosunkach mię dzynarodowych co oznacza, ż e nie jest podmiotem PM

o PM zna sytuacje, gdy pań stwo pozbawione moż liwoś ci wystę powania w pł aszczyź nie zewnę trznej zachowywał o swą podmiotowoś ć, ja w wypadku III Rzeszy po II wojnie ś wiatowej, jednakż e sytuacja taka ma wyją tkowy i przejś ciowy charakter uzasadniony w tym przykł adzie odpowiedzialnoś cią za agresję

§ 2. Pań stwo jako podmiot prawa mię dzynarodowego

1. Elementy skł adowe i istota pań stwa

trzy elementy niezbę dne do powstania i istnienia pań stwa: ludnoś ć, terytorium i wł adza najwyż sza
konwencja z 1933 r. (Montevideo) o prawach i obowią zkach pań stwa – czwartym elementem jest zdolnoś ć do utrzymywania stosunkó w z innymi pań stwami
wymó g posiadania efektywnego rzą du, jako najważ niejszego elementu warunkują cego istnienie pań stwa – np. Polska jako pań stwo przestał a istnieć po rozbiorach mimo istnienia ludnoś ci polskiej i terytorium, przyczyną był brak wł adzy najwyż szej

o Stuyt ’ efektywne funkcjonowanie organizacji politycznej jest najważ niejszą okolicznoś cią dla powstania i istnienia pań stwa

suwerennoś ć – niezbę dnym warunkiem istnienia pań stwa jako podmiotu PM jest niezależ noś ć i samodzielnoś ć wystę powania w stosunkach mię dzynarodowych – tylko gdy pań stwo jest suwerenne. Istnienie suwerennoś ci jest formalnym kryterium podmiotowoś ci prawno-mię dzynarodowej. Obecnie suwerennoś ć oznacza przede wszystkim niezależ noś ć konstytucyjną (wewnę trzną i zewnę trzną ). Do utraty suwerennoś ci dochodzi w przypadku zniknię cia pań stwa, poł ą czenia kilku pań stw w federację, bą dź rozpadu federacji na samodzielne pań stwa
znaczenie ludnoś ci – naró d jest nosicielem suwerennoś ci (przejaw zwierzchnictwa narodu); pań stwo jest wyrazem jego woli i interesó w (rezultat samostanowienia)

2. Powstawanie i upadek pań stw. Zagadnienie sukcesji

PM a powstanie pań stwa – PM nie ma bezpoś redniego wpł ywu na powstawanie lub upadek pań stw, jest tylko ś wiadkiem jego narodzin bez wpł ywu na przyczyny i skutki. Poś rednio determinuje powstawanie pań stw zakazem kolonializmu. PM ustala jednakż e warunki, któ re pań stwo musi speł nić aby stać się peł noprawnym uczestnikiem stosunkó w mię dzynarodowych
sposoby powstania nowych pań stw – oderwanie się czy wyodrę bnienie z istnieją cych podmiotó w, ich poł ą czenie lub powstają na terytorium res nullius

o prawo narodó w do samostanowienia – prawo narodó w do tworzenia wł asnej organizacji pań stwowej (konsekwencja rozwijania się ś wiadomoś ci narodowej i kulturowej)

o dekolonizacja – proces wyzwalania się kolonii zapoczą tkowany oderwaniem się USA od Anglii a osią gną ł swó j szczyt w latach 60. i 70. XX w.

o system mandatowy – procedura prowadzą ca do usamodzielnienia się niektó rych obszaró w zależ nych – Pakt Ligi Narodó w (art. 22 „[…] Niektó re wspó lnoty, należ ą ce poprzednio do Cesarstwa Otomań skiego, osią gnę ł y taki stopień rozwoju, ż e ich istnienie jako narodó w niepodległ ych moż e być tymczasowo uznane, pod warunkiem ż e rady i pomoc mandatariusza kierować bę dą ich administracją aż do chwili, kiedy się staną zdolne do samodzielnych rzą dó w […]”; Irak, Palestyna, Transjordania (mandaty brytyjskie), Syria i Liban (mandaty francuskie)

o system powierniczy – ustanowiony w Karcie NZ; celem doprowadzenia obszaró w powierniczych do samodzielnego bytu pań stwowego; wszystkie tereny powiernicze osią gnę ł y już niepodległ oś ć poprzez utworzenie nowego pań stwa, bą dź samorzą dnoś ć poprzez stowarzyszenie się z są siednim pań stwem

ocena legalnoś ci – klasyczne PM nie zakł adał o oceny legalnoś ci powstania czy zniknię cia pań stwa, jednakż e obecnie, ze wzglę du na zakaz wojny i kolonializmu, praktyka ONZ dowodzi, iż taki proces jest moż liwy np. uznanie za nielegalną i sprzeczną z zasadą samostanowienia deklarację niepodległ oś ci Rodezji (Zimbabwe) przez rasistowski rzą d biał ej mniejszoś ci
sukcesja – przeję cie praw i obowią zkó w w odniesieniu do okreś lonego terytorium przy powstaniu lub zniknię ciu pań stwa

o sukcesja to rezultat zmiany zwierzchnictwa terytorialnego nad czę ś cią lub cał oś cią okreś lonego terytorium pań stwowego

przedmiotem sukcesji mogą być: umowy mię dzynarodowe, zobowią zania i prawo pozatraktatowe, czł onkostwo w organizacjach mię dzynarodowych
problemem sukcesji zaję ł a się Komisja Prawa Mię dzynarodowego ’ wynikiem jej prac są dwie Konwencje: Konwencja wiedeń ska o sukcesjipań stwa w odniesieniu do traktató w z 1978 r. i Konwencja wiedeń ska w odniesieniudo sukcesji dł ugó w i wł asnoś cipań stwowej z 1983 r.
sukcesja w odniesieniu do traktató w – w odniesieniu do umó w wielostronnych - tzw. teoria tabula rasa – nowe pań stwo uznaje, ż e nie jest zwią zane ż adnymi dawniejszymi umowami wielostronnymi; teoria prawa wyboru – wybó r umó w jakie chce utrzymać w mocy. W odniesieniu do umó w bilateralnych – umowa jest obowią zują ca gdy obie strony się na to zgadzają („prawo do namysł u”). Swoboda wyboru umó w ograniczona jest zasadą trwał oś ci granic
sukcesja dł ugó w pań stwowych – zasada dobrej wiary; wię kszą swobodę w tym wzglę dzie mają pań stwa powstał e w wyniku dekolonizacji

§ 3. Rodzaje pań stw z uwagi na ich strukturę

1. Pań stwa jednolite

wystę puje na zewną trz jako jeden podmiot
istnieje zcentralizowana wł adza, nie ma podział u suwerennoś ci mię dzy cał oś ć i czę ś ci skł adowe
jednostki administracyjne nie mają ż adnej zdolnoś ci prawnej i zdolnoś ci do czynnoś ci prawnych w stosunkach mię dzynarodowych
stosunki zagraniczne należ ą wył ą cznie do kompetencji wł adz centralnych

2. Pań stwa zł oż one

istotą pań stwa zł oż onego jest podział suwerennoś ci mię dzy cał oś ć i czę ś ci skł adowe
w przeszł oś ci pań stwami zł oż onymi był y unie realne i personalne
pań stwa zwią zkowe – cał oś ć jest podmiotem PM a czę ś ci skł adowe mogą mieć jedynie ograniczoną zdolnoś ć do utrzymywania stos. mię dzynarodowych ( federacje). Federacja wystę puje jako jeden podmiot w stosunkach mię dzynarodowych
zwią zki pań stw – podmiotami PM są czę ś ci skł adowe, a cał oś ć albo w ogó le nie ma, albo ma ograniczoną zdolnoś ć do czynnoś ci ( konfederacje ). Konfederacja jest luź nym zwią zkiem pań stw opartym na umowie mię dzynarodowej dla prowadzenia wspó lnej polityki zagranicznej i obronnej. Pań stwa zwią zkowe pozostają suwerenne i stanowią odrę bne podmioty PM

konfederacja wspó ł cześ nie nie wystę puje, jej historycznymi przykł adami są konfederacja USA 1776-1787, konfederacja szwajcarska 1648-1848 i Zwią zek Niemiecki 1815-1866 ’ wszystkie przekształ cił y się z czasem w federacji

3. Zwią zek Radziecki

zwią zkowe pań stwo wielonarodowe skł adają ce się z 15 republik
specyfiką federalizmu radzieckiego miał a być zdolnoś ć do dział ań w stosunkach mię dzynarodowych (podmiotowoś ć ) republik zwią zkowych
konstytucja z 1977 r. ’ republiki zwią zkowe poza sprawami należ ą cymi do kompetencji ZSRR miał y samodzielnie sprawować wł adzę pań stwową na swoim terytorium oraz uczestniczyć w rozwią zywaniu problemó w należ ą cych do kompetencji ZSRR (oczywiś cie dalekie od realizacji J)

4. Wspó lnota Niepodległ ych Pań stw

utworzona w grudniu 1991 r. po rozpadzie ZSRR (czę ś ciowy sukcesor ZSRR). Skł ad: Rosja, Biał oruś, Ukraina, Armenia, Kazachstan, Kirgistan, Moł dawia, Tadż ykistan, Turkmenia, Uzbekistan i Gruzja
zał oż enia – czł onkami są pań stwa niepodległ e, suwerenne, prowadzą ce wł asną politykę zagraniczną, należ ą ce do ONZ; wspó ł praca gospodarcza, wprowadzenie ekonomii wolnorynkowej itp.
wyraź ne rozdź wię ki w momencie okreś lania celó w i zasad Wspó lnoty (Rosja, Biał oruś, Kazachstan - ekonomiczna i polityczna integracja mię dzy czł onkami, Ukraina i Gruzja – organizacja pań stw cał kowicie niezależ nych)

5. Wspó lnota Narodó w (brytyjska)

szczegó lna forma prawnomię dzynarodowych stosunkó w i wię zi jakie ł ą czą pań stwa wchodzą ce w skł ad imperium brytyjskiego (uprzednio jako kolonie lub dominia)
proklamowanie w 1926 r. brytyjskiej Wspó lnoty Narodó w, po drugiej wojnie ś wiatowej – Wspó lnota Narodó w
w skł ad wchodzą dominia, republiki i samodzielne monarchie, któ re ł ą czy uznanie monarchy brytyjskiego za gł owę pań stwa ( dominia – na zasadzie unii personalnej) lub za gł owę Wspó lnoty ( republiki i samodzielne monarchie )

cał kowita ró wnoś ć w stosunkach, nieograniczone zdolnoś ci do czynnoś ci prawnych (mogą zawierać umowy mię dzynarodowe, korzystają z czynnego i biernego prawa legacji); w stosunkach wzajemnych mię dzy czł onkami Wspó lnoty przedstawiciele dyplomatyczni noszą nazwę Wysokich Komisarzy

wię zy o charakterze ekonomicznym, stosowanie wzajemnych preferencji gospodarczych, strefa funta szterlinga; wspó lnym fundamentem prawnym jest prawo angielskie; kooperacja w dziedzinach kultury, oś wiaty, polityki i gospodarki
elementem organizacji mię dzynarodowej jest doroczna konferencja premieró w pań stw czł onkowskich, a takż e spotkania ministró w finansó w i handlu oraz oś wiaty; od 1967 r. dział a w Londynie Sekretariat (rozsył anie informacji do wszystkich pań stw czł onkowskich w sprawach interesują cych cał ą Wspó lnotę, popieranie i rozwijanie wię zó w ł ą czą cych Wspó lnotę we wszystkich dziedzinach, przygotowywanie konferencji premieró w)

§ 4. Rodzaje pań stw ze wzglę du na ograniczenie zdolnoś ci do czynnoś ci prawnych w stosunkach mię dzynarodowych

1. Pań stwa zależ ne

pań stwa zależ ne – w rozumieniu PM zależ ne jest pań stwo, któ rego zdolnoś ć do utrzymywania stosunkó w mię dzynarodowych i prowadzenia polityki zagranicznej jest ograniczona na rzecz innego podmiotu (wystę powanie w imieniu jednego pań stwa przez inne pań stwo). Upoś ledzenie podmiotowoś ci mię dzynarodowej poprzez odebranie zdolnoś ci do czynnoś ci prawnych

o protektoraty:

§ mię dzynarodowe (pań stwa) – umowa mię dzy 2 suwerennymi pań stwami, w któ rej jedno pań stwo (zwane protegowanym) zrzeka się w cał oś ci lub czę ś ci swej zdolnoś ci do dział ania w pł aszczyź nie zewnę trznej i przekazuje je pań stwu protektorowi ’ przykł adem Bhutan (Indie)

§ kolonialne (terytoria i obszary nie mają ce takiego statusu)

o pań stwa wasalne – istnienie pań stwa wasalnego (lennego) i pań stwa suwerennego; zobowią zania charakterystyczne dla stosunkó w feudalnych w postaci daniny – do niedawna przykł adem był a Andora (symboliczna danina dla Francji w wysokoś ci 960 frankó w i Hiszpanii 460 peset); po 1993 konstytucja wprowadził a zmiany w systemie feudalnym

2. Minipań stwa

minipań stwa – Liechtenstein, Monako i San Marino moż na uznać za protektoraty mię dzynarodowe ze wzglę du na maleń kie terytorium i niewielką liczbę mieszkań có w. Liechtenstein jest reprezentowany przez Szwajcarię, Monako – Francja (prawo reprezentowania i zawierania umó w mię dzynarodowych), Republika San Marino – Wł ochy
ograniczona podmiotowoś ć minipań stw nie jest kwestionowana ’ uczestniczą one w licznych konferencjach mię dzynarodowych, m. in. KBWE oraz podpisują umowy mię dzynarodowe
w latach 1990-1993 przystą pił y do ONZ

3. Pań stwa trwale neutralne

pań stwa trwale neutralne – przyję cie trwał ej neutralnoś ci powoduje pewne ograniczenia zdolnoś ci do czynnoś ci prawnych w pł aszczyź nie mię dzynarodowej. Pań stwo takie w zamian za uzyskaną gwarancję niepodległ oś ci i integralnoś ci terytorialnej zobowią zuje się nie uż ywać sił y zbrojnej przeciwko innemu pań stwu (wyją tek samoobrona)
wył ą czenie z moż liwoś ci przystą pienia do sojuszy i org. wojskowych, uczestniczenia w systemie bezpieczeń stwa zbiorowego itp.
status trwał ej neutralnoś ci musi być zaakceptowany przez inne pań stwa; nie wystarczy sama tylko jednostronna decyzja, jak w przypadku deklaracji Islandii z roku 1918 czy Laosu z roku 1962
stał ą neutralnoś ć należ y odró ż niać od neutralnoś ci czę ś ci terytorium, neutralnoś ci wojennej oraz polityki neutralnoś ci
Szwajcaria od 1648 r. (przystą pił a do ONZ dopiero w 2002 r. ), Austria 1955 r.

§ 5. Inne podmioty prawa mię dzynarodowego

1. Podmiotowoś ć narodu

podmiotowoś ć narodu – prawo narodó w do samostanowienia tylko ogó lnikowo wymienione w Karcie NZ; deklaracja ONZ z 14 grudnia 1960 r. w sprawie przyznania niepodległ oś ci krajom i narodom kolonialnym ’ „Wszystkie narody mają prawo do samostanowienia; na mocy tego prawa okreś lają wg wł asnej woli swó j status polityczny i swobodnie rozwijają swe ż ycie gospodarcze, społ eczne i kulturalne”

o uś ciś lenie zasady (deklaracja z 1970 r. ), aby uniemoż liwić powoł ywanie się na nią w celu naruszania integracji terytorialnej i politycznej pań stw niepodległ ych (ruchy separatystyczne) ’ „Nic, co został o powiedziane […] nie bę dzie rozumiane jako upoważ nienie lub zachę ta do podję cia jakiegokolwiek dział ania, któ re prowadził oby do rozbicia lub naruszenia, cał kowicie lub czę ś ciowo, integracji terytorialnej lub jednoś ci politycznej suwerennych i niepodległ ych pań stw, któ re postę pują zgodnie z zasadą ró wnouprawnienia i samostanowienia narodó w […] i któ re posiadają tym samym rzą d reprezentują cy cał ą ludnoś ć należ ą cą do danego terytorium, bez wzglę du na rasę, wyznanie lub kolor”

wyraż enie woli narodu (wybó r wł asnego statusu wewnę trznego i zewnę trznego) moż e dokonać się w drodze pokojowej lub w drodze walki narodowowyzwoleń czej; naró d swobodnie wyraż a swoja wolę wytworzenia wł asnej pań stwowoś ci lub przył ą czenia się do istnieją cego podmiotu
naró d, któ ry w trakcie walki narodowowyzwoleń czej tworzy zrę by swej pań stwowoś ci, wykształ ca organy cywilne lub wojskowe zdolne do reprezentowania w stos. mię dzynarodowych, staje się podmiotem PM (pań stwo in statu nascendi)

2. Podmiotowoś ć organizacji mię dzynarodowych

po II wojnie ś wiatowej ’ organizacja mię dzynarodowe są z reguł y uznawane za podmiot prawa mię dzyn.
podmiotowoś ć organizacji mię dzynarodowych – zdolnoś ć dział ania w pł aszczyź nie mię dzynarodowej, do nabywania praw i zacią gania obowią zkó w mię dzynarodowych: zawieranie umó w mię dzynarodowych z pań stwami i innymi organizacjami, korzystanie z biernego prawa legacji, ponoszenie odpowiedzialnoś ci i sprawowanie opieki nad funkcjonariuszami, korzystanie z przywilejó w i immunitetó w, dział alnoś ć jest okreś lona przez PM (na przykł adzie ONZ)
organizacja ma w stosunku do pań stwa charakter pochodny, korzysta z podmiotowoś ci w zakresie ustalonym przez tworzą ce organizację pań stwa w umowie konstytucyjnej, jest powoł ywana i rozwią zywana w zależ noś ci od woli pań stw czł onkowskich; podmiotem PM jest tylko ta organizacja, któ ra ma niezbę dną sumę kompetencji mię dzynarodowych

3. Podmiotowoś ć Stolicy Apostolskiej

podmiotowoś ć Stolicy Apostolskiej - gł owa Koś cioł a katolickiego (zgodnie z prawem kanonicznym) – papież wraz z podległ ym mu zespoł em urzę dó w kurialnych; zdolnoś ć papież a do wystę powania w stos. mię dzynarodowych był a uznawana już w ś redniowieczu

traktat laterań ski – 11 luty 1929 r. podpisanie traktatu laterań skiego mię dzy Stolicą Apostolską a Wł ochami (utworzenie pań stwa-miasta Watykanu); traktat ten wyposaż ył Stolice Apostolską w atrybuty pań stwowoś ci umoż liwiają c wystę powanie takż e jako Pań stwo-Miasto Watykan (dwoistoś ć podmiotu); jednakż e to Stolica Apostolska czę ś ciej wystę puje w stosunkach mię dzynarodowych, podpisuje konkordaty, korzysta z prawa biernej i czynnej legacji

4. Podmiotowoś ć osó b fizycznych i prawnych

podmiotowoś ć osó b fizycznych i prawnych - istnienie norm PM bezpoś rednio skierowanych do osó b fizycznych, dają cych im okreś lone prawa i nakł adają cych na nie obowią zki i odpowiedzialnoś ć – normy adresowane do jednostek – zakaz piractwa, poję cie zbrodni mię dzynarodowych (zbrodnie wojenne, przeciwko pokojowi i przeciwko ludzkoś ci, ludobó jstwo, apartheid) pocią gają za sobą odpowiedzialnoś ć karną osó b fizycznych (wynikają ca z naruszenia norm PM)
zdolnoś ć dział ań w pł aszczyź nie mię dzynarodowej ’ istnienie norm adresowanych do osó b fizycznych oraz posiadanie praw i obowią zkó w niezależ nie od ich sporadycznoś ci nie wystarcza do uzyskania podmiotowoś ci, gdyż nie został y one uzyskane czy zacią gnię te poprzez wł asne dział ania ale poprzez wolę pań stwa i za jego zgodą (np. prawa czł owieka czy mniejszoś ci narodowych)
prawo petycji ’ moż liwoś ć skł adania petycji jest uwzglę dniona w niektó rych umowach o ochronie praw czł owieka (Europejska Konwencja o Ochronie Praw Czł owieka i Podstawowych Wolnoś ci, Mię dzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej oraz protokó ł dodatkowy do MPPOiP)
sytuacja prawna osó b fizycznych i prawnych jest regulowana przez prawo wewnę trzne

§ 6. Uznanie mię dzynarodowe

1. Poję cie i formy uznania

· uznanie mię dzynarodowe to akt prawny, w któ rym podmiot PM (pań stwo lub organizacja mię dzynarodowa) stwierdza istnienie pewnych faktó w oraz przyznaje im okreś lone skutki prawne. Przedmiotem uznania moż e być pań stwo, rzą d, powstań cy, strona wojują ca, naró d; szersze rozumienie ’ uznanie moż e odnosić się do każ dej w zasadzie sytuacji prawnej

· uznanie moż e być udzielane indywidualnie przez poszczegó lne pomioty PM lub kolektywnie przez grupę pań stw lub organizację mię dzynarodową (w tym przypadku uznaniem podmiotowoś ci pań stwa jest przyję cie go w poczet czł onkó w)

o uznanie wyraź ne (notyfikowanie tego zainteresowanemu podmiotowi w sposó b jednoznaczny i nie budzą cy wą tpliwoś ci) i dorozumiane (wynika ono z faktó w konkludentnych ’ uznanie pań stwa lub rzą du wynika z nawią zania stosunkó w dyplomatycznych lub podpisania umowy bilateralnej z pań stwem lub rzą dem uznanym)

· uznanie de facto i de iure – uznanie de facto traktowane jest jako niepeł ne i ograniczone, a wię c warunkowe i odwoł ywalne (uznanie jeś li zostanie wypeł niony sformuł owany przezeń warunek); uznanie de iure jest bezwarunkowe i nieodwracalne

· obowią zek uznania – uznanie, zgodnie z PM, jest faktem pozostają cym w sferze swobodnej decyzji poszczegó lnych podmiotó w PM; obowią zek nieuznawania w przypadku gdy mamy do czynienia z nieuznawaniem fundamentalnych zasad PM (np. nielegalna okupacja jakiegoś terytorium)

· w szczegó lnych sytuacjach, jak miał o to miejsce w przypadku Rodezji (przed powstaniem Zimbabwe), obok obowią zku nieuznawania, na czł onkó w Narodó w Zjednoczonych moż e być nał oż ony obowią zek zastosowania sankcji

2. Uznanie pań stwa

istnienie pewnych kryterió w pozwalają cych na rozstrzygnię cie wą tpliwoś ci czy należ y udzielić już uznania nowopowstał emu pań stwu ’ jednym z nich jest efektywnoś ć – stabilnoś ć i skutecznoś ć wł adzy najwyż szej nowopowstał ego pań stwa, jej zdolnoś ć do utrzymywania stosunkó w mię dzynarodowych; uzyskuje wtedy zdolnoś ć do czynnoś ci prawnych w rozumieniu PM (staje się suwerennym podmiotem PM)

inne kryteria moż na podzielić na polityczne i prawne (subiektywne i obiektywne), przy czym pierwsze odnoszą się do opinii, drugie zaś do faktó w

przedwczesne uznanie – uznanie udzielone, mimo iż istnieją poważ ne wą tpliwoś ci co do stabilnoś ci i trwał oś ci nowej organizacji terytorialnej, uznanie za pań stwo jeszcze w trakcie walki

przedwczesne uznanie stanowi naruszenie PM, gdyż jest ono udzielane bezpodstawnie (uznawana społ ecznoś ć nie tworzy jeszcze pań stwa w ś wietle faktó w) oraz jest ono w pewnym sensie interwencja w sprawy wewnę trzne jakiegoś pań stwa

warunki uznania w praktyce mię dzynarodowej – praktyka potwierdza tezę, ż e warunkiem i podstawą uznania pań stwa jest istnienie okreś lonych elementó w faktycznych, skł adają cych się na efektywnoś ć nowego porzą dku prawnego

wspó ł cześ nie nowymi kryteriami stają się przestrzeganie prawa do samostanowienia i praw czł owieka

konsekwencje uznania pań stwa:

teoria konstytutywna – skutki prawne powstają dopiero z momentem uznania stanu faktycznego, nabycie podmiotowoś ci zależ y od uznania; teoria ta wynika z teorii pozytywistycznej i mó wi, iż skoro ź ró dł em praw i obowią zkó w jest zgoda pań stw, wyraż ona lub dorozumiana, to ona tez jest ź ró dł em podmiotowoś ci; nowe pań stwo staje się podmiotem PM tylko w drodze uznania przez inne podmioty PM
teoria deklaratoryjna – skutki prawne maja miejsce z chwilą, gdy sytuacja faktyczna speł nia stawiane przez PM warunki; nabycie podmiotowoś ci bę dzie wynikiem nie uznania przez inne podmioty PM ale przez uzyskanie efektywnoś ci przez nowy porzą dek prawny, co jest tylko odnotowywane przez uznanie

znaczenie uznania – polityczne ’ jest warunkiem zapewnienie mię dzynarodowego pokoju i wspó ł pracy oraz tworzy trwał ą i normalną podstawę prawną stosunkó w mię dzy pań stwami; prawne skutki uznania ’ zarejestrowanie i akceptowanie nowego pań stwa, nawią zanie stosunkó w dyplomatycznych, stwierdzenie kompetencji jego organó w i przedstawicieli oraz przyznanie im stosownych przywilejó w i immunitetó w, moż liwoś ć wystę powania przed są dami wewnę trznymi, korzystania z immunitetu są dowego oraz stwierdzenia obowią zywania aktó w wewnę trznych uznawanego pań stwa

3. Uznanie rzą du

gdy rzą d dochodzi do wł adzy w drodze pozakonstytucyjnej czyli w drodze puczu, zamachu stanu, przewrotu czy rewolucji
kryteria uznania rzą du ’ kryteria prawne (obiektywne) – efektywnoś ć grupy pretendują cej do wł adzy (zasadą przeciwstawną w przedmiocie uznania efektywnoś ci jest legitymizm, postulują cy nieuznawanie rzą dó w, któ re nie mogą się powoł ać na odpowiednią legitymację prawną, czyli zgodnoś ć z okreś lonym wewnę trznym porzą dkiem prawnym); rzeczywiste sprawowanie wł adzy pań stwowej nad okreś loną grupą ludzi, na okreś lonym terytorium (milczą ce lub wyraź ne poparcie ludnoś ci i zdolnoś ć do wykonywania zobowią zań mię dzynarodowych) i kryteria polityczne (subiektywne)

doktryna Tobara ’ MSZ Ekwadoru, któ ry postulował, by pań stwa amerykań skie dział ają ce wspó lnie odmawiał y uznania wszystkich rzą dó w ustanowionych w drodze rewolucyjnej, sprzecznie z porzą dkiem konstytucyjnym
doktryna Estrady ’ 1930, Meksyk bę dzie utrzymywał bą dź wycofywał swych przedstawicieli dyplomatycznych bez wypowiadania się przedwstę pnego czy nastę pnego co do prawa innych narodó w do zachowania czy zmiany ich rzą dó w lub wł adz; specjalny akt uznania nowych wł adz jest zbę dny

zagadnienie uznania rzą dó w na emigracji powstał o w okresie pierwszej wojny ś wiatowej

podstawa uznania – rzą d na emigracji ma kompetencje pod warunkiem efektywnych dział ań tak dł ugo, jak istnieje okupacja; prowadzenie dział alnoś ci mają cej na celu odzyskanie niepodległ oś ci (walka z okupantem, posiadanie wł asnych sił zbrojnych lub kierowanie ruchem oporu na okupowanym terenie)
jeś li okupacja się koń czy, a rzą d emigracyjny nie odzyskał rzeczywistej wł adzy nad okupowanym terytorium, traci on swą kompetencję i nie moż e być dł uż ej uważ any za rzą d tego pań stwa ’ gdy na terytorium okupowanego kraju zostaje utworzony rzą d sprawują cy efektywną wł adzę przy poparciu ludnoś ci

4. Uznanie za stronę wojują cą i za powstań có w

ruch niepodległ oś ciowy, wojna domowa lub powstanie przekształ cił y się z konfliktu wewnę trznego w konflikt o charakterze mię dzynarodowym
dwa zespoł y kryterió w: obiektywne (wł asny rzą d i organizacja wojskowa powstań có w, kontrola rzą du nad czę ś cią terytorium bę dą cego w stanie wojny domowej, powstanie ma przybrać formę dział ań wojennych) i subiektywne (prawdopodobień stwo sukcesu powstań có w, jak też istnienie bezpoś redniego wł asnego interesu)
poprzez nabycie uznania powstań cy uzyskują prawa i obowią zki pań stwa prowadzą cego wojnę

nastę puje zmiana w odpowiedzialnoś ci mię dzynarodowej ’ rzą d konstytucyjny zostaje zwolniony z odpowiedzialnoś ci za wydarzenia, jakie mają miejsce na terytorium niepodlegają cym jego wł adzy, a na jego miejsce wchodzi, z racji sprawowania rzeczywistej wł adzy, rzą d strony wojują cej

ró ż nica mię dzy uznaniem za stronę wojują cą i za powstań có w ’ grupa powstań cza nie jest upoważ niona do uzyskania statusu strony wojują cej, jeż eli: walczy dopiero o stworzenie warunkó w do powoł ania wł asnych organó w rzą dowych, nie ma pod swą rzeczywistą wł adzą czę ś ci terytorium, sił y jej nie dział ają pod jednolitym dowó dztwem bą dź nie przestrzegają obowią zują cych sposobó w prowadzenia wojny
konsekwencje prawne: powstań cy nie są przez uznają ce pań stwo traktowani jako przestę pcy czy piraci; pań stwa trzecie nie mają obowią zku do zachowania neutralnoś ci w stosunku do pań stwa wojują cego.

5. Uznanie za naró d

miał o miejsce w stosunku do Czechó w i Polakó w walczą cych w I wojnie ś wiatowej po stronie Ententy; stworzenie narodowych komitetó w uznanych przez mocarstwa pozwolił o im na korzystanie z pewnych kompetencji rzą dowych (prawo posiadania armii, trybunał ó w wojskowych, uż ywanie flagi narodowej) ’ nie był o ró wnoznaczne z automatycznym uznaniem przyszł ej pań stwowoś ci
obecnie instytucja ta nie jest stosowana

§ 7. Odpowiedzialnoś ć mię dzynarodowa pań stwa

koncepcje odpowiedzialnoś ci:

konserwatywna – odpowiedzialnoś ć pań stwa za szkody poniesione na jego terytorium przez cudzoziemca (szkody finansowe); obowią zek naprawienia szkody (reparacja i satysfakcja)
postę powa – centralnym zadaniem PM jest zachowanie pokoju i bezpieczeń stwa mię dzynarodowego, dlatego tez odpowiedzialnoś ć za naruszenie zakazu uciekania się do wojny, za zbrodnie mię dzynarodowe wysunę ł a się na pierwsze miejsce; poza naprawieniem szkody ró wnież sankcje

1. Ź ró dł a odpowiedzialnoś ci

naruszenie norm PM – odpowiedzialnoś ć mię dzynarodowa pań stw powstaje tylko w konsekwencji naruszenia zobowią zania mię dzynarodowego (naruszenie wynikają ce z dział ania bą dź z zaniechania dział ania)
rodzaje naruszeń – przynoszą ce szkodę jakiemuś pań stwu oraz wyrzą dzają ce istotną szkodę cał ej społ ecznoś ci mię dzynarodowej, godzą c w fundament prawa i stosunkó w mię dzynarodowych
zbrodnie mię dzynarodowe – zbrodnie to bezprawne dział ania, któ re powodują naruszenie zobowią zania mię dzynarodowego istotnego dla ochrony fundamentalnych interesó w cał ej społ ecznoś ci mię dzynarodowej (naruszenie mię dzynarodowego pokoju i bezpieczeń stwa)
delikty mię dzynarodowe – inne formy bezprawnej dział alnoś ci
przypisanie odpowiedzialnoś ci – sposó b przypisania odpowiedzialnoś ci: naruszenie jakiejś normy PM oraz zachowanie danego podmiotu zezwalają ce na przypisanie mu odpowiedzialnoś ci
podstawy odpowiedzialnoś ci:

o odpowiedzialnoś ć mię dzynarodowa powstaje tylko w wyniku jego winy (Grocjusz)

o skutek jako podstawa odpowiedzialnoś ci mię dzynarodowej (H. Triepel i D. Anzzilotti)

o koncepcja odpowiedzialnoś ci obiektywnej – odpowiedzialnoś ć ponosi pań stwo, któ remu moż na przypisać naruszenie normy, bez potrzeby ustalania czy jakiś organ ponosi winę za to naruszenie, czy nie; podstawą odpowiedzialnoś ci jest tu skutek, jaki miał o naruszenie normy

2. Odpowiedzialnoś ć bezpoś rednia i poś rednia

odpowiedzialnoś ć bezpoś rednia (pierwotna) jest ponoszona przez pań stwo za swe wł asne dział ania, tj. swoich organó w
odpowiedzialnoś ć poś rednia (pochodna) ’ odpowiedzialnoś ć ponoszona za akty poszczegó lnych osó b prywatnych
pań stwo odpowiada nie tylko za swoje dział ania ale takż e za dział ania swoich obywateli a nawet cudzoziemcó w przebywają cych na jego terytorium; ró ż ne konsekwencje wynikają ce z odpowiedzialnoś ci bezpoś redniej (zobowią zanie odszkodowania) i poś redniej (ukaranie winnych)
odpowiedzialnoś ć za dział ania organó w wykonawczych – pań stwo odpowiada za dział ania swoich organó w wykonawczych sprzeczne z ich kompetencjami, podobnie jest z przedstawicielami dyplomatycznymi; w przypadku czł onkó w sił zbrojnych należ y rozró ż nić okres pokoju i wojny (w czasie wojny strona wojują ca jest odpowiedzialna za każ dy czyn osó b wchodzą cych w skł ad jej sił zbrojnych)
odpowiedzialnoś ć za dział ania wł adzy ustawodawczej – pań stwo moż e odpowiadać za samo uchwalenie ustawy sprzecznej z jego zobowią zaniami mię dzynarodowymi
odpowiedzialnoś ć za dział ania organó w są dowych – jeś li akty są dó w są sprzeczne z PM powstaje odpowiedzialnoś ć mię dzynarodowa (niezależ nie czy był y one wynikiem omył ki, czy ś wiadomego dział ania)
odpowiedzialnoś ć za dział ania osó b prywatnych – pań stwo odpowiada za dział anie bezprawne osó b prywatnych wymierzone przeciw innemu pań stwu bą dź cudzoziemcom, jeż eli szkoda wynikł a wskutek zachę cania czy tolerowania tych dział ań, niezastosowania przez pań stwo ś rodkó w prewencyjnych bą dź nie ukarania sprawcó w bezprawnych dział ań

3. Formy odpowiedzialnoś ci

reparacja (naprawienie szkó d) – w formie restytucji (przywró ceniu poprzedniego stanu rzeczy, jaki istniał przed popeł nieniem deliktu np. wykonanie zobowią zań, odwoł anie bezprawnego dział ania itp. ); w pewnych sytuacjach, gdy doszł o do zniszczenia obiektu podlegają cego zwrotowi, wystę puje tzw. restytucja zastę pcza; lub odszkodowania (zapł acenie pewnej sumy, bą dź danie ekwiwalentu w celu wyró wnania szkó d materialnych bę dą cych wynikiem deliktu); PM nie dopuszcza kar pienię ż nych jako formy zadoś ć uczynienia
satysfakcja – forma wynagrodzenia niematerialnych szkó d poniesionych przez pań stwo, polega na wyraż eniu dezaprobaty wobec aktó w jednego pań stwa skierowanych przeciwko czci i honorowi innego pań stwa; przeprosiny i wyrazy ubolewania, zobowią zanie ukarania winnych itp.
sankcje – zbrodnie mię dzynarodowe – sankcje ekonomiczne i wojskowe (np. embargo) ’ art. 41 i 42 Karty NZ; sankcje mogą być stosowane takż e przez inne organizacje mię dzynarodowe (1991 – EWG nał oż ył a embargo na Serbię i Czarnogó rę, OPA w 1992 r. na Haiti)

⇐ Предыдущая 3 4 5 6 789 10 11 12 Следующая ⇒