Rozdział 6. Terytorium w prawie międzynarodowym

⇐ ПредыдущаяСтр 10 из 16Следующая ⇒

poję cie terytorium: ogó lnie jest to okreś lony obszar geograficzny lub przestrzenna strefa ludzkiej dział alnoś ci; jednak najczę ś ciej traktowane jest jako synonim terytorium pań stwowego. Z dodatkowymi okreś leniami sł uż y do wskazania, opisania okreś lonego obszaru np. terytorium powiernicze; terytorium zdemilitaryzowane
rodzaje terytorió w:

podlegają ce suwerennoś ci pań stwowej;
nie podlegają ce suwerennoś ci pań stwowej:

res communis – wspó lne dziedzictwo ludzkoś ci (morza otwarte, przestrzeń kosmiczna, dno mó rz i oceanó w);
res nullius – obszary niczyje, podlegają ce zawł aszczeniu (wspó ł cześ nie już nie wystę pują );

§ 1. Terytorium pań stwowe

1. Znaczenie terytorium pań stwowego

jest ono niezbę dne do istnienia pań stwowoś ci, odgrywa ogromną rolę w stosunkach mię dzynarodowych
ż adna z norm prawa mię dzynarodowego nie jest wyraź niejsza niż ta, któ ra zakazuje pań stwom wykonywania suwerennoś ci na terytorium innego podmiotu

2. Istota prawna terytorium pań stwowego

wypowiadane w doktrynie poglą dy, co do istoty prawnej terytorium pań stwowego moż na sprowadzić do czterech zasadniczych teorii:

teoria przedmiotowa – klasyczna i mają ca szeroką rzeszę zwolennikó w w prawie mię dzynarodowym, teoria uznają ca terytorium za przedmiot wł adzy pań stwowej. Wł adza ta jest przedstawiona w dwojaki sposó b, albo jako wł asnoś ć oparta na zasadach prawa publicznego (jest ona przedmiotem poważ nej krytyki), lub jako suwerennoś ć (znacznie bardziej przekonywują ca)
teoria podmiotowa – wystę puje w dwó ch postaciach: jako czę ś ć szerszej teorii przestrzennej lub jako koncepcja samodzielna (prawo do terytorium moż e być poró wnane tylko z prawem jakie przysł uguje jednostce ludzkiej w stosunku do samej siebie, a wię c z prawem osobistym ze skutkami erga omnes). Teoria ta jest sł usznie krytykowana, gdyż wprawdzie terytorium jest warunkiem istnienia pań stwa, ale nie jest czę ś cią jego osobowoś ci w znaczeniu dosł ownym
teoria przestrzenna – pojawiał a się w drugiej poł owie XIX w. jako reakcja na teorię terytorium jako przedmiotu wł asnoś ci. Wg tej teorii terytorium nie jest rzeczą, któ rą wł ada pań stwo, lecz przestrzenią w obrę bie, któ rej wł adza pań stwowa istnieje i dział a. Jest granicą wł adzy pań stwowej. Teoria ta prowadzi do twierdzenia, ż e obszary niezamieszkane nie mogą być uznane za terytorium pań stwowe, jest to bł ą d gdyż w prawie mię dzynarodowym istnieje poję cie suwerennoś ci w oderwaniu od ludnoś ci, w stosunku do terytorium materialnego
teoria kompetencji – wywodzi się z przesł anki, ż e pań stwo jest porzą dkiem normatywnym. Terytorium przedstawione jest jako sfera kompetencji przestrzennej pań stwa, jako zakres obowią zywania jego porzą dku prawnego. Kompetencja pań stwa moż e podlegać trojakim ograniczeniom: ratione loci; ratione personae i ratione materiae. W obrę bie wł asnego terytorium pań stwo wykonuje kompetencje dyskrecjonalną bez ż adnych ograniczeń. Wbrew tej teorii, obok kompetencji waż na jest takż e moż liwoś ć dysponowania terytorium

definicja: Terytorium pań stwowe stanowi tak przedmiot wł adzy pań stwowej, jak przestrzeń, w granicach, któ rej pań stwo wykonuje wł adzę w sposó b wył ą czny i peł ny w stosunku do osó b, rzeczy i zdarzeń. Terytorium jest takż e podstawą wykonywania kompetencji pań stwowych (personalnych) poza jego granicami

3. Skł ad terytorium pań stwowego

rodzaje terytorium ’ terytorium pań stwa skł ada się z przestrzeni lą dowej, morskiej i powietrznej. Moż e być jednolite lub obejmować wiele fragmentó w (enklawy, pó ł enklawy). Lą d stanowi trzon każ dego terytorium pań stwowego, a powierzchnia lą dowa utoż samiana jest z terytorium pań stwa. W skł ad terytorium pań stwowego wchodzi też przestrzeń powietrzna nad obszarem lą dowym i morskim
granice ’ t erytorium jest tró jwymiarowe. Bezsporna jest teza, ż e wł adza pań stwa rozcią ga się ró wnież na jego obszar podziemny, a zasię g zwierzchnictwa pań stwowego determinowany jest moż liwoś cią eksploatacji
teoria przylegania i cią gł oś ci – powoł ywana przy rozważ aniu praw pań stwa do wnę trza ziemi – moż e być odniesiona takż e do terytorium morskiego i powietrznego, któ re podobnie jak wnę trze ziemi nie mogą być rozpatrywane w oderwaniu od terytorium lą dowego (w przypadku granicy morskiej moż e ona się gać max 12 mil od linii podstawowej; w przypadku przestrzeni powietrznej zasię g zwierzchnictwa terytorialnego nie jest wyraź nie uregulowany)

4. Ochrona integralnoś ci terytorialnej pań stwa w prawie mię dzynarodowym

geneza poję cia integralnoś ci terytorialnej ’ zwrot „integralnoś ć terytorialna” pojawił się w stosunkach mię dzynarodowych na Kongresie Wiedeń skim w 1815 r. kiedy zagwarantowano integralnoś ć Szwajcarii i czę ś ci Sabaudii. Ró wnież pó ź niejsze traktaty gwarantował y integralnoś ć innym pań stwom. Art. 10 Paktu Ligi Narodó w ró wnież zawierał sformuł owania dotyczą ce integralnoś ci – „Czł onkowie Ligi zobowią zują się szanować i utrzymywać przeciwko wszelkiej napaś ci zewnę trznej integralnoś ć terytorialną i obecną niezależ noś ć polityczną wszystkich czł onkó w […]”
Karta Narodó w Zjednoczonych ’ po drugiej wojnie ś wiatowej sprawa poszanowania integralnoś ci terytorialnej zaję ł a centralne miejsce w stosunkach mię dzynarodowych. Zasada ta obecna jest w wielu umowach i deklaracjach mię dzynarodowych, któ re nawią zują do zasady Karty Narodó w Zjednoczonych – w szczegó lnoś ci art. 2 ust. 4 zawiera zakaz groź by i uż ycia sił y „przeciwko integralnoś ci terytorialnej i niepodległ oś ci jakiegokolwiek pań stwa”. Poró wnują c art. 10 Paktu z art. 2 ust. 4 KNZ widoczna jest ewolucja poję cia integralnoś ci
Deklaracja KBWE ’ zawiera wszystkie istotne elementy zasady poszanowania integralnoś ci. Deklaracja Konferencji Bezpieczeń stwa i Wspó ł pracy w Europie został a przyję ta 1 sierpnia 1975 r. Chroni zaró wno cał oś ć terytorium poprzez zakaz i nielegalnoś ć nabywania go sił ą, jak i nietykalnoś ć poprzez zakaz okupacji wojskowej, a takż e zakaz podejmowania innych, bezpoś rednich lub poś rednich aktó w przymusu

§ 2. Zwierzchnictwo terytorialne

Poję cie i istota zwierzchnictwa terytorialnego

zwierzchnictwo terytorialne jest formą wykonywania przez pań stwo suwerennoś ci na swoim terytorium. Jest cechą pań stwa wynikają cą z jego suwerennoś ci. Obejmuję wł adzę polegają cą z jednej strony na sprawowaniu w obrę bie terytorium wszystkich dział ań i funkcji wł aś ciwych pań stwu, z drugiej zaś – na zapobieganiu wykonywania analogicznych dział ań ze strony innych podmiotó w
cechy zwierzchnictwa moż na sprowadzić do dwó ch zasadniczych aspektó w:

o zwierzchnictwo terytorialne w aspekcie pozytywnym: podporzą dkowanie wł adzy pań stwowej wszystkiego co się na terytorium danego pań stwa znajduje i w jego obrę bie zachodzi. A wię c nie tylko wł asnych obywateli, jak i cudzoziemcó w, lecz takż e bogactwo naturalne kraju (Rezolucja Zgromadzenia Ogó lnego ONZ z 12 grudnia 1962 r. podkreś la niezbywalne prawo wszystkich pań stw do swobodnego dysponowania zasobami i bogactwami naturalnymi, zgodnie z ich wł asnymi interesami narodowymi)

§ zwierzchnictwo personalne ’ pań stwo sprawuje ró wnież zwierzchnictwo personalne, bę dą ce konsekwencją obywatelstwa i przynależ noś ci pań stwowej. Pań stwo okreś la w swym ustawodawstwie wewnę trznym sposoby nabycia i utraty obywatelstwa jak ró wnież organizuje cał ą dział alnoś ć pań stwa i jego sł uż b

o zwierzchnictwo terytorialne w aspekcie negatywnym ’ pań stwo moż e wył ą czyć dział anie jakiejkolwiek obcej wł adzy na swym terytorium. Ekskluzywizm ten widoczny jest zwł aszcza w monopolu przymusu i jurysdykcji lub monopolu organizacji sł uż b publicznych. Jego konsekwencją jest to, ż e na okreś lonym terytorium istnieć moż e tylko jedno pań stwo i dział ać jedna tylko wł adza najwyż sza. Terytorium jest jak to się czasem okreś la „nieprzenikliwe”

Obowią zki wynikają ce ze zwierzchnictwa terytorialnego

zakaz wyrzą dzania szkó d innym pań stwom ’ pań stwo wykonuje swe kompetencje nie tylko w interesie wł asnym, lecz takż e w interesie społ ecznoś ci mię dzynarodowej, musi wię c brać pod uwagę i chronić prawa tej społ ecznoś ci i jej czł onkó w. We wspó ł czesnym prawie mię dzynarodowym w zwią zku z zakazem stosowania sił y, ale i jej groź by, konsekwencją zwierzchnictwa jest obowią zek pań stwa zapobiegania w obrę bie swego terytorium przestę pstwom przeciwko pokojowi i propagandzie wojennej
zasada dobrosą siedztwa ’ konsekwencją sprawowania zwierzchnictwa jest zobowią zanie pań stwa do niedopuszczenia do prowadzenia na swym terytorium dział alnoś ci zabronionej przez prawo mię dzynarodowe, takiej, któ ra mogł aby zaszkodzić pań stwom są siadują cym. Z tej zasady wynika ró wnież wiele innych zakazó w: zakaz zmiany spł ywu jakiejś rzeki, jeś li pł ynie ona w innych pań stwach; zakaz budowania zapó r bez zgody są siada; zakaz zanieczyszczania ś rodowiska, jeś li ma to skutki w pań stwie są siednim
kompetencje pań stw wynikają ce ze zwierzchnictwa terytorialnego teoretycznie są cał kowite i dyskrecjonalne, w praktyce jednak zmuszone są one czę sto ograniczyć wykonywanie swoich praw zwierzchnich z uwagi na wymogi stosunkó w mię dzynarodowych. Ograniczenia te mogą być nie tylko ratione personae, lecz takż e ratione materiae – w obu przypadkach jest ograniczone z uwagi na koniecznoś ć wspó ł pracy i obrotu mię dzynarodowego oraz wzglę dy bezpieczeń stwa zbiorowego

§ 3. Szczegó lne ograniczenia wykonywania zwierzchnictwa terytorialnego

Demilitaryzacja i neutralizacja terytorium

demilitaryzacja ’ wś ró d ograniczeń zwierzchnictwa terytorialnego ratione materiae wymienia się przede wszystkim demilitaryzację i neutralizację (wystę pują one oddzielnie albo ł ą cznie). Demilitaryzacja zgodnie z umową mię dzynarodową nakł ada na pań stwo obowią zek zlikwidowania oraz zakaz budowy i utrzymywania w przyszł oś ci urzą dzeń i obiektó w wojskowych na okreś lonej czę ś ci terytorium, a takż e zakaz utrzymywania tam sił zbrojnych (moż e być czę ś ciowa lub cał kowita). Np. umowa poczdamska przewidywał a zupeł ne rozbrojenie i demilitaryzację Niemiec
neutralizacja ’ umowne wył ą czenie moż liwoś ci dział ań wojennych na danym terytorium oraz nakaz powstrzymania się od wykorzystania go w charakterze bazy do prowadzenia takich dział ań. Stosowana zwł aszcza w przypadku mię dzynarodowych dró g wodnych np. w 1881 r. taki status uzyskał a Cieś nina Magellana
czę sto naturalizacja wystę puje ł ą cznie z demilitaryzacją np. w stosunku do Antarktyki od 1 grudnia 1959r.

Bazy wojskowe

są one daleko idą cym ograniczeniem zwierzchnictwa terytorialnego, rozpowszechnione po II wojnie ś wiatowej
wg Berezowskiego są 3 cechy charakterystyczne dla bazy terytorialnej: wł adza terytorialna na terenie bazy, prawo ł ą cznoś ci z bazą przez terytorium przylegają ce oraz pobyt na terenie bazy i wokó ł niej obcych sił zbrojnych
na podstawie analizy dwustronnych porozumień o bazach, moż na stwierdzić, ż e ustanawiają ce je pań stwa, w zamian za okreś lone korzyś ci, uzyskują na pewien okres czasu prawo do pewnych obszaró w, na któ rych wykonują szerokie prawa i wł adzę w celach wojskowych
na pozytywną ocenę zasł ugują takie ograniczenia zwierzchnictwa terytorialnego jak: demilitaryzacja, neutralizacja, strefy bezatomowe, limitowanie zbrojeń, wyeliminowanie pewnych rodzajó w broni i zakaz doś wiadczeń z nimi (bazy wojskowe nie)

Dzierż awa

polega na udzieleniu czasowej zgody przez suwerena terytorialnego na wykorzystywanie czę ś ci jego terytorium przez inne pań stwo na warunkach okreś lonych w zawartej umowie dwustronnej. Umowa o dzierż awę jest dopuszczalna i zgodna z prawem mię dzynarodowym, jeż eli ma ró wnoprawny charakter, nie prowadzi do wył ą czenia zwierzchnictwa terytorialnego wydzierż awiają cego pań stwa i nie jest utrzymywana przez dzierż awcę wbrew woli suwerena

§ 4. Nabycie i utrata terytorium pań stwowego

nabycie terytorium – dopuszczalne przez prawo rozcią gnię cie zwierzchnictwa terytorialnego, dają cym nie tylko prawo wykonywania kompetencji pań stwowych, ale ró wnież dysponowania nabytym obszarem ze skutkami erga omnes. Prawo mię dzynarodowe mó wi, w jaki sposó b mię dzy pań stwami dochodzi do nabycia terytorium, natomiast prawo wewnę trzne wyjaś nia, jakie organy i poprzez jakie dział ania mogą dokonać zmian terytorialnych
sposoby nabycia terytorium ’ najbardziej rozpowszechniony jest podział na tytuł y pierwotne i pochodne. Acquisitio originaria oznacza rozcią gnię cie zwierzchnictwa na terytorium nie bę dą ce dotą d czę ś cią innego podmiotu, natomiast acquisitio derivativa to nabyć terytorium innego pań stwa
L. Ehrlich ’ pań stwo bę dą ce podmiotem prawa mię dzynarodowego ma nad terytorium podlegają cym jego suwerennoś ci wł adzę wł asną, pierwotną i suwerennoś ci nad tym terytorium nie moż e być nigdy przeniesiona z innego podmiotu prawa mię dzynarodowego na drugi

Cesja

najczę ś ciej w stosunkach mię dzynarodowych zmiany terytorialne nastę pują w wyniku cesji ’ na mocy umowy mię dzynarodowej nastę puje transfer terytorium, kiedy jedno pań stwo przestaje a drugie rozpoczyna wykonywań zwierzchnictwo nad przekazanym obszarem
podmiotem cesji mogą być tylko pań stwa; niezależ nie od liczby stron umowy o cesji, ma ona charakter dwustronny
elementy cesji. Do przeprowadzenia cesji niezbę dne są dwa elementy:

o prawny – zawarcie umowy zobowią zują cej cedenta do opuszczenia terytorium

o faktyczny – realizacja tego zobowią zania i obję cie terytorium przez drugie pań stwo

umowa o cesji legalizuje obję cie terytorium w posiadanie
legalnoś ć cesji ’ nie jest ona uwarunkowana ani koniecznoś cią przeprowadzenia plebiscytu, ani uznaniem cesji przez pań stwo trzecie. Uzasadniona jest interwencja pań stw trzecich tylko, gdy cedowane terytorium ma okreś lony status prawny, zachowaniu, któ rego są zainteresowane inne podmioty

Efektywna okupacja (zawł aszczenie)

efektywna okupacja uzyskał a swe ostateczne znaczenie w XIX w. ’ ekspansja kolonialna w Afryce
„efektywna okupacja” obejmuje dwa zakresy poję ciowe: po pierwsze wskazuje, ż e jest rzeczywista i faktyczna, a po drugie, ż e okupacja ta daje tytuł suwerenny i wywoł uje okreś lone skutki w prawie mię dzynarodowym
warunek efektywnoś ci ’ okupacja daje tytuł tylko wtedy, gdy terytorium podlega wył ą cznej, efektywnej wł adzy pań stwa rzą dzą cego. Efektywnoś ć zależ y od dwó ch czynnikó w: charakteru okupowanego terytorium oraz stopnia, w jakim społ ecznoś ć mię dzynarodowa jest nim zainteresowana
efektywna okupacja stracił a na znaczeniu wspó ł cześ nie, w zwią zku z zakazem i potę pieniem kolonializmu

Zasiedzenie

niezbę dne jest cią gł e i pokojowe wykonywanie praw suwerennych na danym terytorium oraz jedynie we wł asnym imieniu
jest to nabycie suwerennoś ci poprzez efektywne, trwał e wykonywanie kompetencji pań stwowych. Jednak dział anie zasiedzenia jest ograniczone przez prawo mię dzynarodowe w wielu przypadkach np. okupacji wojskowej lub rezultató w wojny

Przyrost

terytorium pań stwa moż e być powię kszone wskutek dział alnoś ci sił przyrody lub pracy czł owieka. Przyrost jest sposobem nabycia terytorium, niewymagają cym od pań stwa podję cia ż adnych specjalnych aktó w

Zawojowanie (podbó j)

wymó g ostatecznoś ci i nieodwracalnoś ci zawojowania ’ do I wojny ś wiatowej, zawojowanie oznaczał o legalny sposó b nabycia terytorium. Warunkiem legalnoś ci był a ostatecznoś ć (nic nie wró ż ył o zmiany tego stanu) i nieodwracalnoś ć (ostateczne zakoń czenie wojny)
przyję cie zakazu wojny w prawie mię dzynarodowym oznaczał o koniec instytucji zawojowania

Utrata terytorium

sposoby utraty terytorium. Prawo mię dzynarodowe zna tyle samo sposobó w nabycia, co utraty terytorium. A wię c cesja, zasiedzenie moż e być sposobem nabycia jak i utraty terytorium. Efektywna okupacja ma odpowiednik porzucenia, a przyrost – zmniejszenia itp. Zwykle, jeś li jedno pań stwo nabywa terytorium to inne je traci, zdarza się jednak, ż e traci się nie na rzecz innego pań stwa, lecz np. ono zanika na skutek dział ania ż ywioł ó w itp.
derelikcja jest przykł adem utraty terytorium nie na rzecz innego podmiotu ’ pań stwo przestaje wykonywać swe kompetencje na danym obszarze i porzuca je, co prowadzi do przekształ cenia w ziemie niczyją. Wspó lnym mianownikiem wszystkich sposobó w utraty terytorium jest brak lub niemoż liwoś ć wykonywania kompetencji pań stwowych, bez wzglę du na powody z wyją tkiem zawojowania, któ re jest wył ą czone z moż liwoś ci

§ 5. Granice

Poję cie i rodzaje granic

granicę linearną zawdzię czamy rewolucji francuskiej, gdyż tak rozumiana był a w traktatach zwieranych przez Francję w latach 1797 i 1801. Granica jest to linia, a ś ciś lej pł aszczyzna, w obrę bie, któ rej zawiera się terytorium pań stwowe; oddziela ona je od terytorium innego pań stwa
rodzaje granic ’ naturalne (morza, gó ry, stepy, pustynie) lub sztuczne. Natomiast ze wzglę du na sposó b ich ustalania dzielą się na orograficzne (uwzglę dniają ce ukształ towanie powierzchni) i geometryczne (przebiegają ce niezależ nie od rzeź by terenu). Szczegó lnym rodzajem granic są granice astronomiczne biegną ce wzdł uż poł udnikó w i ró wnoleż nikó w (np. mię dzy USA a Kanadą lub mię dzy Egiptem a Libią i Sudanem)
granicę ustala się zwykle za pomocą odpowiednich umó w mię dzynarodowych, rzadziej w wyniku decyzji arbitraż owej lub są dowej.

o 3 etapy ustalania granicy: decyzja polityczna przyznają ca terytorium; delimitacja granicy w umowie mię dzynarodowej i demarkacja granicy

Delimitacja granicy pań stwowej

ustalenie przebiegu granicy pań stwowej; obejmuje sporzą dzenie opisu granicy oraz naniesienie jej przebiegu na mapę o stosunkowo mał ej skali np. 1: 1000 000 – dokumenty te stanowią podstawę do przeprowadzenia demarkacji. Delimitacja powinna być kompletna, precyzyjna i dokł adna.

Demarkacja granicy pań stwowej

ma na celu szczegó ł owe wytyczenie i oznakowanie przebiegu granicy pań stwowej w terenie. Przeprowadzana jest przez komisję mieszaną i opiera się na dokumentach z procesu delimitacji. Uwzglę dnia się zachowanie niezbę dnych warunkó w dla prowadzenia gospodarki rolnej oraz nie przeprowadzanie granicy przez miasta i wsie. Mapa granicy wykonana jest zwykle w wię kszej skali niż delimitacja np. 1: 2500
redemarkacja granicy polega na sprawdzeniu istnieją cej i wytyczonej już granicy

Administracja granicy pań stwowej

przepisy wewnę trzne regulują sprawy ochrony granicy, jej przekraczania czy eksploatacji bogactw naturalnych w jej pobliż u np. ustawa z 12 paź dziernika 1990 r. o ochronie granicy pań stwowej
nie wszystkie problemy moż na rozwią zać jednostronnie, dlatego pań stwa zawierają c ze sobą umowy o wspó ł pracy i wzajemnej pomocy w sprawach granicznych

Nienaruszalnoś ć granic

deklaracja ONZ z 1970 roku stwierdza, ż e każ de pań stwo ma obowią zek powstrzymać się od groź by lub uż ycia sił y celem naruszenia istnieją cych mię dzynarodowych granic innego pań stwa jako ś rodka rozwią zywania sporó w mię dzynarodowych, wł ą czają c w to spory terytorialne i problemy dotyczą ce granic
deklaracja KBWE ’ pań stwa uczestniczą ce uznał y wzajemnie za nienaruszalne wszystkie granice każ dego z nich, jak ró wnież granice wszystkich pań stwa w Europie i zobowią zał y się do powstrzymania teraz i w przyszł oś ci od zamachó w na te granice

§ 6. Kształ towanie się granic Polski po drugiej wojnie ś wiatowej

Granica wschodnia

granica polsko-radziecka ’ ukształ towana w wyniku umowy jał tań skiej z 11 lutego 1945 r. gdzie ustalono, ż e powinna przebiegać wzdł uż linii Curzona z odchyleniami od 5-8 km na korzyś ć Polski (potwierdzono to umową dwustronną z 16 sierpnia 1945 r. ) i poczdamskiej, oraz umó w dwustronnych zawartych mię dzy Polską a ZSSR
nastę pnie granica został a zmieniona 15 lutego 1951r. przez polsko-radziecką umowę o zmianie odcinkó w terytorió w pań stwowych (480 km², ludnoś ć przesiedlono). W 1957 r. wytyczono fragment granicy polsko-radzieckiej przylegają cej do Morza Bał tyckiego. Podpisana 17 lipca 1985 r. umowa mię dzy Polską a ZSSR rozgraniczył a morza terytorialne, strefy ekonomiczne, strefy ryboł ó wstwa morskiego i szelfu kontynentalnego na Morzu Bał tyckim
granica wschodnia po roku 1991 ’ w wyniku rozpadu ZSSR wschodnia granica polski stał a się granicą polsko- litewską, polsko-biał oruską i polsko-ukraiń ską a nienaruszalnoś ć granic i brak roszczeń terytorialnych potwierdzono w podpisanych deklaracjach

Granica polsko-niemiecka

decyzje konferencji poczdamskiej ’ w umowie z 2 sierpnia 1945 r. zadecydowane, ż e niemieckie terytoria na wschó d od linii biegną cej od Morza Bał tyckiego, bezpoś rednio na zachó d od Ś winoujś cia i stą d wzdł uż rzeki Odry, do miejsc gdzie wpada zachodnia Nysa i wzdł uż zachodniej Nysy do granicy czechosł owackiej, ł ą cznie z czę ś cią Prus Wschodnich i Gdań skiem bę dą należ eć do Polski. Ukł ad zgorzelecki (mię dzy Polską a NRD) z 6 lipca 1950 r. potwierdził granicę polsko-niemiecką i przeprowadził ostateczną delimitację zachodniej granicy Polski
ukł ad z 7 grudnia 1970 r. stwierdzał, ż e granica polsko-niemiecka został a uznana przez RFN i obie strony nie mają ż adnych roszczeń terytorialnych wobec siebie
traktaty z 1990 r. – potwierdzają ostateczny charakter granicy niemieckiej, podpisany przez RFN, NRD, Francję, Wielką Brytanię, ZSSR i Stany Zjednoczone 12 wrześ nia 1990 r. w Moskwie

traktat mię dzy Rzeczpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o potwierdzeniu granicy podpisano 14 listopada 1990 r. w Warszawie

Granica polsko-czeska i polsko-sł owacka

w 1958 r. zakoń czono prace zawią zane z demarkacją granicy polsko-czechosł owackiej i 13 czerwca 1958 r. podpisano stosowną umowę. W latach 1976-1983 przeprowadzono pierwszą wspó lną kontrolę przebiegu granicy i w jej wyniku doszł o do podpisania 10 grudnia 1986 r. umowy mię dzypań stwowej wprowadzają cej wyró wnawcze zmiany w granicy
po rozpadzie Federacji Czechosł owackiej w 1992r. granica polsko-czechosł owacka przekształ cił a się w polsko-czeską i polsko-sł owacką

§ 7. Rzeki mię dzynarodowe

Poję cie rzeki mię dzynarodowej

rzeki mię dzynarodowe to w szerokim rozumieniu rzeki przepł ywają ce przez terytorium co najmniej dwó ch pań stw ’ waż ne, by był a to rzeka ż eglowna mają ca ujś cie do morza, na któ rej obowią zywał aby swoboda ż eglugi dla statkó w wszystkich pań stw (rzeki wielonarodowe pł yną przez kilka pań stw, ale nie nadają się do ż eglugi albo nie mają ujś cia do morza; rzeki graniczne rozdzielają terytoria dwó ch pań stw)
konwencja barceloń ska z 20 kwietnia 1921 r. znacznie rozszerza poję cie rzeki mię dzynarodowej, jednak ze wzglę du na niewielką liczbę ratyfikacji konwencja miał a ograniczone znaczenie
rzeki poza ż egluga są ró wnież wykorzystywane do celó w przemysł owych, energetycznych itp. dlatego każ da rzeka jeś li przecina lub rozgranicza terytoria kilku pań stw jest przedmiotem stosunkó w mię dzy tymi pań stwami
Dunaj:

o pł ynie przez RFN, Austrię, Sł owację, Wę gry, Chorwację, Serbię, Rumunię, Buł garię i Moł dawię. Został najpierw on umię dzynarodowiony na mocy traktatu paryskiego z 30 marca 1856 r. i pó ź niej jego status był regulowany wieloma innymi traktatami

o konwencja belgradzka z 18 sierpnia 1948 r. obecnie reguluje status prawny Dunaju i mó wi, ż e ż egluga na Dunaju jest wolna i otwarta dla obywateli, statkó w handlowych i towaró w wszystkich pań stw na zasadzie ró wnoś ci; nadzó r na wykonaniem powierzony Komisji Dunaju, któ ra w przeciwień stwie do poprzednich skł ada się wył ą cznie z pań stw nadbrzeż nych

Ren:

szczegó ł owe przepisy dotyczą ce Renu został y ustanowione przez konwencję moguncką 31 marca 1831 r. Obecny status Renu jest okreś lony przez konwencję mannheimską z 17 paź dziernika 1868 r., któ ra przewiduje wolnoś ć ż eglugi statkó w wszystkich pań stw. Do obowią zkó w pań stw nadbrzeż nych należ y utrzymanie ż eglownoś ci na ich odcinkach Renu. W 1963 r. w Strasburgu konwencja mannheimska został a poddana rewizji

Niger:

akt generalny konwencji berliń skiej z 1885 r. podpisany przez pań stwa kolonialne, proklamował wolnoś ć ż eglugi na rzece Niger i ró wne traktowanie wszystkich pań stw. Po uzyskaniu niepodległ oś ci pań stwa nadbrzeż ne przyję ł y w 1963 r. nową konwencję, któ ra utrzymał a swobodę ż eglugi. Pań stwa nadbrzeż ne zarezerwował y sobie prawo podejmowania krokó w niezbę dnych dla utrzymania bezpieczeń stwa i porzą dku publicznego

Indus:

traktat regulują cy wykorzystanie Indusu został podpisany w 1960 r. i zakoń czył spory mię dzy Indiami i Pakistanem. Został podzielony na dwie czę ś ci i 3 cieki wschodniej czę ś ci są dla Indii, a 3 cieki zachodniej dla Pakistanu. Strony zachowują też pewne prawa w czę ś ci rzeki należ ą cej do drugiej strony

Amazonka:

traktat o wspó ł pracy dorzecza Amazonki został podpisany w 1978 r. przez Boliwię, Brazylię, Gujanę, Ekwador, Kolumbię, Peru, Surinam i Wenezuelę. Cał kowita swoboda ż eglugi handlowej jest zagwarantowana na zasadach wzajemnoś ci. Daje ró wne prawa wszystkim pań stwom nadbrzeż nym. Rada Wspó ł pracy pań stw dorzecza Amazonki jest odpowiedzialna za opracowywanie planó w rozwoju, któ re są wykonywane przez stał e komisje narodowe

§ 8. Obszary morskie

kategorie obszaró w morskich ’ najogó lniej: wody terytorialne i morze otwarte. W skł ad terytorium morskiego pań stwa wchodzą dwie kategorie wó d: wody wewnę trzne oraz morze terytorialne

biorą c za punkt wyjś cia zakres jurysdykcji pań stwa, obszary morskie moż na podzielić na 3 kategorie: na obszary wchodzą ce w skł ad terytorium pań stwowego, na obszary podlegają ce w ograniczonym stopniu jurysdykcji lub prawom suwerennego pań stwa i na obszary znajdują ce się poza granicami jurysdykcji pań stwowej

pierwsza i druga konferencja prawa morza. Pierwsza konferencja odbył a się w Genewie i trwał a od 24 lutego do 27 kwietnia 1958 r. W wyniku jej prac podpisano 4 konwencje: w sprawie morza terytorialnego i strefy przyległ ej; w sprawie morza otwartego; w sprawie ryboł ó wstwa i konserwacji zasobó w ż ywych morza otwartego, oraz w sprawie szelfu kontynentalnego
druga konferencja odbył a się w 1960 r. i miał a na celu wyraź nie okreś lić szerokoś ć morza terytorialnego, jednak nie udał o się tego zrobić
trzecia konferencja prawa morza ONZ ’ w istocie miał a ona za zadanie rewizję cał ego istnieją cego prawa morskiego. Trwał a 10 lat (od 1973 do 1982) i uznawana jest za jedną z najwię kszych i najważ niejszych konferencji w historii stosunkó w mię dzynarodowych. Uczestniczył o w niej 157 pań stw, a w wyniku jej prac doszł o do wypracowania i przyję cia konwencji o prawie morza, bę dą cej swoistą konstytucją mó rz i oceanó w. 10 grudnia 1982 w Montego Bay na Jamajce podpisano powyż szą

Obszary morskie wchodzą ce w skł ad terytorium pań stwowego

morskie wody wewnę trzne:

o są to wody znajdują ce się mię dzy lą dem a wewnę trzną granicą morza terytorialnego. Zalicza się do nich zatoki morskie o okreś lonym rozwarciu, zatoki historyczne oraz wody portó w

o istota prawna ’ wody wewnę trzne podlegają wył ą cznej i cał kowitej wł adzy pań stwa nadbrzeż nego, rozcią gają cej się ró wnież na przestrzeń powietrzną i dno. W wodach wewnę trznych nie obowią zuje prawo nieszkodliwego przepł ywu

o wody archipelagowe ’ ta kategoria wó d wewnę trznych pojawił a się w roku 1982 na konwencji o prawie morza. Obowią zuje na nich prawo nieszkodliwego przepł ywu, a takż e niepodlegają ce zawieszeniu prawo przejś cia archipelagowym szlakiem morskim (swoboda ż eglugi na wodach archipelagowych)

o zatoki ’ są ró wnież wodami wewnę trznymi, jeś li brzegi należ ą do jednego pań stwa, a odległ oś ć mię dzy punktami wytyczają cymi jej naturalne ujś cie nie przekracza 24 mil. Ró wnież zatoki historyczne, mimo, ż e szerokoś ć ich rozwarcia jest wię ksza niż 24 mile, a podstawą do tego jest dł ugotrwał e i efektywne wykonywanie zwierzchnictwa terytorialnego przez pań stwo nadbrzeż ne. Zatoka Gdań ska – czę ś ć wó d zatoki został o uznanych za wody wewnę trzne, jednak Polska nigdy nie wysuwał a roszczeń do uznania Zatoki Gdań skiej za zatokę historyczną

o porty morskie ’ wody portó w morskich są uznawane za wody wewnę trzne, a wię c miejsca gdzie statki zawijają w celu zał adowania lub wył adowania pasaż eró w i towaró w. Porty wojskowe, rybackie czy obsł ugują ce wył ą cznie ż eglugę kabotaż ową, są portami zamknię tymi. Porty podlegają prawu i wł adzy pań stwa nadbrzeż nego

o redy ’ ą to wejś cia do portó w, w niektó rych pań stwach traktowane są jako wody wewnę trzne

morze terytorialne:

o pas wó d morskich poł oż onych mię dzy wybrzeż em albo wodami wewnę trznymi z jednej strony a morzem otwartym z drugiej. Pań stwo nadbrzeż ne sprawuje nad nim swą suwerennoś ć

o delimitacja morza terytorialnego ’ w celu przeprowadzenia delimitacji morza terytorialnego pań stwo nadbrzeż ne musi wyznaczyć linię podstawową, czyli wewnę trzną granicę, oraz ustalić jej szerokoś ć

o szerokoś ć morza terytorialnego ’ Konwencja genewska o morzu terytorialnym poś rednio potwierdził a dopuszczalnoś ć ustanowienia 12-milowego morza terytorialnego, uznają c moż liwoś ć ustanawiania pasa przyległ ego o szerokoś ci nie przekraczają cej 12 mil, oraz wody zatoki za wody wewnę trzne, gdy wejś cie do niej nie przekracza 24 mil

o prawo nieszkodliwego przepł ywu ’ konwencja genewska wyjaś nia, ż e przepł yw jest nie szkodliwy, gdy nie zagraż a pokojowi, bezpieczeń stwu lub porzą dkowi pań stwa nadbrzeż nego. Prawo nieszkodliwego przepł ywu statkó w handlowych nie budzi wą tpliwoś ci, jednak okrę tom wojennym pań stwa odmawiają tego prawa uzależ niają c je od swojej zgody

o warunki nieszkodliwego przepł ywu w konwencji z roku 1982 ’ sprecyzowano warunki nieszkodliwego przepł ywu i uznano, ż e przepł yw bę dzie zagraż ał pokojowi pań stwa nadbrzeż nego, gdy statek podejmie dział ania polegają ce na:

a. groź bie lub uż yciu sił y przeciwko suwerennoś ci pań stwa nadbrzeż nego, lub pogwał ceniu w jakiś sposó b zasad prawa mię dzynarodowego wymienionych w Karcie NZ;

b. jakimkolwiek ć wiczeniu lub uż yciu wszelkiego rodzaju broni;

c. jakimkolwiek czynie mają cym na celu zbieranie informacji na szkodę obronnoś ci lub bezpieczeń stwa pań stwa nadbrzeż nego;

d. jakiejkolwiek propagandzie mają cej na celu osł abienie obronnoś ci lub bezpieczeń stwa pań stwa nadbrzeż nego;

e. startowaniu, lą dowaniu lub braniu na pokł ad jakiegokolwiek statku powietrznego;

f. startowaniu, lą dowaniu lub braniu na pokł ad jakiegokolwiek urzą dzenia wojskowego;

g. ł adowaniu lub wył adowywaniu jakichkolwiek towaró w, walut lub osó b z naruszeniem przepisó w celnych, skarbowych lub sanitarnych pań stwa nadbrzeż nego;

h. jakimkolwiek umyś lnym i poważ nym zanieczyszczeniu wbrew postanowieniom niniejszej konwencji;

i. uprawianiu ryboł ó wstwa;

j. prowadzeniu jakichkolwiek badań lub inspekcji;

k. jakimkolwiek dział aniu mają cym na celu zakł ó cenie systemu ł ą cznoś ci oraz innych urzą dzeń lub instalacji pań stwa nadbrzeż nego;

l. wszelkim innym dział aniom niezwią zanym bezpoś rednio z przepł ywem;

jurysdykcja pań stwa nadbrzeż nego ’ statki znajdują ce się na morzu terytorialnym podlegają nie tylko jurysdykcji administracyjnej pań stwa nadbrzeż nego, ale takż e karnej i cywilnej. Spod jurysdykcji wył ą czone są okrę ty wojenne oraz niehandlowe statki pań stwowe

Obszary morskie podlegają ce ograniczonej jurysdykcji lub suwerennoś ci pań stwa nadbrzeż nego

morski pas przyległ y:

o obszar morza o okreś lonej szerokoś ci, przylegają cy do zewnę trznej granicy morza terytorialnego, na któ rym pań stwo nadbrzeż ne sprawuje w odniesieniu do obcych statkó w kontrolę w specjalnie przewidzianych dziedzinach i ograniczonym zakresie. Konwencja o prawie morza przewiduje moż liwoś ć ustanawiania morskiego pasa przyległ ego o szerokoś ci nie przekraczają cej 24 mil

morska strefa ekonomiczna i strefa ryboł ó wstwa:

o faktycznymi twó rcami tej koncepcji są pań stwa afrykań skie, a ich stanowisko został o sformuł owane na regionalnym seminarium prawa morza, jakie odbył o się w Jaunde w czerwcu 1972 r.

o nastę pstwa wprowadzenia stref ’ oznaczał o, ż e poza granicami morza terytorialnego, na obszarze morza otwartego, przekreś lona został a dotychczasowa zasada wolnoś ci ryboł ó wstwa. Strefy obejmują takż e zasoby naturalne dna, i to nie tylko szelfu kontynentalnego, gdzie pań stwa już obecnie mają wył ą czne prawa, lecz ró wnież leż ą cych poza krawę dzią szelfu w obrę bie 200 mil

o w wył ą czonej strefie ekonomicznej, któ rej szerokoś ć nie morze przekroczyć 200 mil, pań stwo nadbrzeż ne ma prawa suwerenne o badania i eksploatacji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi. W wył ą czonej strefie ekonomicznej wszystkie pań stwa korzystają z wolnoś ci ż eglugi i przelotu, ukł adania kabli i rurocią gó w itp.

o zasady uprawiania ryboł ó wstwa w strefie ’ zgodnie z konwencją z roku 1982 pań stwo nadbrzeż ne samo okreś la wysokoś ć dopuszczalnego poł owu ż ywych zasobó w w strefie, przy czym biorą c pod uwagę najlepsze z dostę pnych mu informacji naukowych, powinno chronić ż ywe zasoby od niebezpieczeń stwa przeł owienia. Jeś li pań stwo nie jest w stanie pozyskać dopuszczalnego odł owu, powinno udostę pnić innym pań stwom moż liwoś ć korzystania z nadwyż ki

o strefy ryboł ó wstwa utrzymał o do chwili obecnej tylko 25 pań stw, podczas gdy wył ą czną strefę ekonomiczną posiada 81 pań stw, gdyż daje ona znacznie dalej idą ce uprawnienia

szelf kontynentalny:

o do powstania tej instytucji doprowadził rozwó j nauki i techniki umoż liwiają cy prowadzenie badań oraz eksploatacji bogactw naturalnych znajdują cych się na dnie morskim. Wiele pań stw wysuwał o jednostronne roszczenia do szelfu, trzeba był o wię c uregulować ten problem, co nastą pił o w IV konwencji genewskiej

o IV konwencja genewska z 1958 r. ’ szelf wg niej to dno morskie oraz warstwy ziemi pod dnem morskim przylegają ce do wybrzeż a, lecz znajdują ce się poza granicami morza terytorialnego. Zewnę trzna granica szelfu przebiega w miejscu gdzie gł ę bokoś ć wody nie przekracza 200 metró w, moż e ona jednak wykraczać poza nią, jeś li istnie moż liwoś ć eksploatacji zasobó w naturalnych

o prawa pań stwa nadbrzeż nego ’ pań stwo wykonuje nad szelfem kontynentalnym prawa suwerenne w celu badania i eksploatacji jego naturalnych zasobó w. Prawa mają charakter ekskluzywny tzn., ż e nawet, jeś li nie prowadzi badań to ż adne inne pań stwo nie moż e tego robić. Nie daje mu suwerennoś ci nad szelfem

o zewnę trzna granica szelfu ’ zgodnie z definicją szelfu kontynentalnego, przyję tą w konwencji o prawie morza, się ga on do zewnę trznego skraju krawę dzi kontynentalnej, któ ra zgodnie z tzw. Formuł ą irlandzką moż e być wyznaczana albo linią ł ą czą cą najbardziej wysunię te punkty zewnę trzne, albo linią wyznaczają cą punkty znajdują ce się w odległ oś ci nie wię kszej niż 60 mil od podnó ż a zbocza kontynentalnego

Obszary morskie poza granicami jurysdykcji pań stwowej

morze otwarte:

granica morza otwartego ’ morze otwarte obejmuje wody morskie znajdują ce się poza granicami morza terytorialnego. Konwencja z 1982r. wył ą cza z poję cia morza otwartego wył ą czną strefę ekonomiczną
zasada wolnoś ci morza ’ wolnoś ć mó rz jest istota prawną morza otwartego, oznacza ona, ż e wszystkim przysł uguje prawo rozsą dnego czerpania poż ytkó w z morza otwartego. Wolnoś ć mó rz obejmuje wolnoś ć ż eglugi, wolnoś ć ryboł ó wstwa, wolnoś ć zakł adania kabli podmorskich i rurocią gó w, wolnoś ć przelotu

wolnoś ć ż eglugi ’ oznacza, ż e każ de pań stwo, niezależ nie czy posiada wybrzeż e morskie czy nie, ma prawo korzystania z morza otwartego dla ż eglugi swoich statkó w handlowych oraz okrę tó w wojennych. Istnienie faktycznego zwią zku miedzy statkiem a pań stwem jest niezbę dne w interesie mię dzynarodowej ż eglugi. Na morzu otwartym statki podlegają prawu i wł adzy tylko pań stwa, do któ rego należ ą

prawo wizyty i rewizji ’ od zasady niepodlegania statkó w na morzu otwartym wł adzy innych pań stw są trzy wyją tki. Okrę t wojenny innego pań stwa ma prawo dokonania wizyty i rewizji, gdy istnieje podejrzenie, ż e obcy statek trudni się piractwem, uprawia handel niewolnikami, mimo ż eglowania pod obcą banderą ma w rzeczywistoś ci tę samą, przynależ noś ć, co okrę t wojenny
prawo poś cigu ’ na otwartym morzu istnieje prawo poś cigu, czyli prawo pań stwa nadbrzeż nego do ś cigania obcego statku, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, ż e statek lub jego zał oga dopuś cili się naruszenia praw lub przepisó w pań stwa nadbrzeż nego. Poś cig moż e być podję ty tylko przez okrę ty wojenne lub samoloty wojskowe. Poś cig koń czy się w momencie zatrzymania ś ciganego statku lub, gdy wpł ynie on na morze terytorialne trzeciego pań stwa

wolnoś ć ryboł ó wstwa ’ z wolnoś ci morza otwartego wynika, prawo wszystkich pań stw do eksploatacji zasobó w ż ywych, moż e ona podlegać uzgodnionym ograniczeniom

ochrona ś rodowiska morskiego przed zanieczyszczeniem ’ wynika z postę pują cego zanieczyszczenia, któ re powoduje niebezpieczeń stwo przekroczenia granicy samooczyszczania się mó rz i tym samym zniszczenia ich zasó b biologicznych

wolnoś ć zakł adania kabli ’ wykształ cił a się w zwią zku z postę pem technicznym i obję ł a takż e rurocią gi. Konwencja paryska z 1884 r. potwierdza prawo każ dego pań stwa do ukł adania kabli i rurocią gó w, przy czym – z zastrzeż eniem praw pań stwa nadbrzeż nego na szelfie – nie moż e ono przeszkadzać w ich zakł adaniu czy konserwacji
wolnoś ć przelotu ’ w przestrzeni powietrznej nad morzem otwartym wszystkie pań stwa korzystają z wolnoś ci przelotu, czyli swobody uprawiania ż eglugi statkami powietrznymi posiadają cymi ich przynależ noś ć i podlegają cymi ich wł adzy

do czterech wolnoś ci, wymienionych w konwencji wiedeń skiej o morzu otwartym konwencja o prawie morza z 1982 r. dodał a jeszcze dwie:

wolnoś ć budowania sztucznych wysp ’ konwencja nie zawiera ż adnych postanowień odnoszą cych się do zasad korzystania z tej wolnoś ci, lecz jedynie wymaga uwzglę dnienia postanowień dotyczą cych szelfu kontynentalnego
wolnoś ć badań naukowych ’ konwencja nie precyzuje szczegó ł owo warunkó w prowadzenia badań, jednak ogó lne zasady przewidują prowadzenie badań w celach pokojowych, przy uż yciu ś rodkó w i metod zgodnych z konwencją

dno mó rz i oceanó w poza granicami jurysdykcji pań stwowej:

problemy statusu prawnego dna mó rz i oceanó w ’ ustalono, ż e postanowienia dotyczą ce szelfu kontynentalnego nie mogą się odnosić do cał ego dna mó rz i oceanó w. Na dnie znajdują się nadają ce się do eksploatacji przemysł owej tzw. Konkrecje polimetaliczne zawierają ce m. in. nikiel, miedź, kobalt, mangan

prace ONZ ’ 17 grudnia 1970 r. Zgromadzenie Ogó lne uchwalił o deklarację zasad dotyczą cych dna mó rz i oceanó w poza granicami jurysdykcji pań stwowej

deklaracja zasad dotyczą ca dna mó rz i oceanó w. Dno mó rz i oceanó w oraz jego wnę trze, leż ą ce poza granicami jurysdykcji pań stwowej został o uznane za wspó lne dziedzictwo ludzkoś ci. Obszar jest dostę pny do uż ytkowania wył ą cznie celach pokojowych, a badania i eksploatacja prowadzone są wył ą cznie dla dobra cał ej ludzkoś ci
konwencja o prawie morza z 16 listopada 1944 r. Obszar mię dzynarodowy, znajdują cy się po zewnę trznej stronie szelfu kontynentalnego został uznany za wspó lne dziedzictwo ludzkoś ci. Korzyś ci osią gane z eksploatacji zasobó w obszaru bę dą dzielone przez Zgromadzenie Organizacji Dna Morskiego na podstawie zasady niedyskryminacji

Mię dzynarodowe cieś niny i kanał y morskie

status prawny mię dzynarodowych cieś nin:

cieś niny morskie to naturalne drogi wodne ł ą czą ce morza i oceany. Cieś ninami mię dzynarodowymi nazywane są tylko te ł ą czą ce morza, nad któ rych brzegami są terytoria ró ż nych pań stw i stanowią ce w zwią zku z tym mię dzynarodowe szlaki komunikacyjne
cieś niny terytorialne ’ trzeba okreś lić im ustró j prawny, gdyż ich sytuacja nie jest identyczna ze statusem morza terytorialnego. Pierwsza konwencja genewska stwierdza, ż e nie moż na zawieszać nieszkodliwego przepł ywu obcych statkó w przez cieś niny, któ re są uż ywane dla ż eglugi mię dzynarodowej. W konwencji o prawie morza został a przyję ta koncepcja oparcia statusu prawnego mię dzynarodowych cieś nin na tzw. Prawie przejś cia tranzytowego
prawo przejś cia tranzytowego ’ konwencja z 1982 r. wyjaś nia, ż e przejś cie tranzytowe polega na korzystaniu z wolnoś ci ż eglugi i przelotu wył ą cznie w celu nieprzerwanego i szybkiego tranzytu przez cieś niny. Przysł uguje wszystkim statkom zaró wno wojskowym, jak i cywilnym. Pań stwa nadbrzeż ne dysponują prawem wyznaczania szlakó w morskich nadają cych się dla tranzytu wszystkich statkó w oraz ustalania systemu rozgraniczenia ruchu, jeż eli jest to konieczne dla zapewnienia bezpieczeń stwa przepł ywu statkó w

cieś niny bał tyckie:

traktat kopenhaski z 14 marca 1857 r. ustanawia status prawny cieś nin bał tyckich. Dania rezygnuje z pobierania opł at od statkó w i ł adunkó w i zobowią zuje się do nie zatrzymywania statkó w pod ż adnym pozorem
przepł yw okrę tó w wojennych ’ traktat kopenhaski nie reguluje zasad przepł ywu okrę tó w wojennych. Obecnie obowią zują cy dekret z 25 sierpnia 1951 r. wprowadził doś ć daleko idą ce rygory i wymaga notyfikacji lub zezwolenia. Szwecja stoi na stanowisku cał kowitej swobody przejś cia okrę tó w wojennych przez Sund

cieś niny czarnomorskie:

trzy okresy regulacji statusu cieś nin: pierwszy charakteryzuje się zamknię ciem cieś nin, gdy Morze Czarne był o wewnę trznym morzem cesarstwa wschodnio-rzymskiego, a nastę pnie Turcji. Drugi okres rozpoczyna się, gdy Rosja uzyskuje dostę p do Morza Czarnego i podpisuje traktat w 1774 r. zapewniają cy swobodę przepł ywu jej statkom handlowym. Trzeci okres porozumień wielostronnych otwiera konwencja londyń ska z 13 lipca 1841 r. Utrzymał a swobodę przepł ywu statkom handlowym, ale zamknę ł a ja dla okrę tó w wojennych. Traktat paryski z 1856 r. potwierdzał konwencje londyń ską, ale dodatkowo zneutralizował Morze Czarne. W 1923 r. konwencja w Lozannie, któ ra nał oż ył a wiele ograniczeń na Turcję, otwarł a dla okrę tó w wojennych wszystkich pań stw
konwencja z Montreux z 20 lipca 1936 r. ’ potwierdził a zasadę wolnoś ci przepł ywu i ż eglugi w cieś ninach, pod warunkiem, ż e Turcja pozostaje neutralna, w przypadku wejś cia Turcji do wojny prawo przepł ywu tracą statki nieprzyjacielskie. Przepł yw okrę tó w wojennych został poddany specjalnym warunkom

cieś nina Magellana:

ł ą czy Ocean Atlantycki z Pacyfikiem, ale znaczenie jej zmalał o po wybudowaniu Kanał u Panamskiego
umowa z 1881 r. mię dzy Argentyną a Chile okreś la status cieś niny. Pozostaje ona zneutralizowana na wieczne czasy, swoboda ż eglugi dla wszystkich pań stw. Porozumienie z 1941r. zniosł o neutralizację cieś niny i zakazano ż eglugi w nocy, wprowadzono kontrolę wszystkich statkó w poza sojuszniczymi. Po II wojnie ś wiatowej przywró cono status quo ante

poję cie mię dzynarodowego kanał u morskiego:

są to sztuczne drogi wodne ł ą czą ce dwa otwarte dla ż eglugi mię dzynarodowej obszary morskie. Umię dzynarodowienie kanał u dotyczy wolnoś ci ż eglugi, nie wpł ywa natomiast na poł oż enie prawne tzw. strefy kanał u, któ ra stanowi integralną czę ś ć terytorium pań stwowego

Kanał Sueski:

ł ą czy on M. Ś ró dziemne z O. Indyjskim i jest jednym z najważ niejszych szlakó w handlowo-transportowych
traktat z 1888 r. stwierdza, ż e Kanał bę dzie zawsze otwarty i wolny w czasie wojny i pokoju dla wszystkich okrę tó w wojennych i statkó w handlowych. Kanał był wielokrotnie zamykany w czasie konfliktó w. Wspó ł cześ nie kanał em zarzą dza egipska administracja, któ re reguluje przepisy zwią zane z przepł ywaniem przez kanał

Kanał Panamski:

ł ą czy Ocean Atlantycki z Oceanem Spokojnym
traktaty z lat 1901 i 1903. Status prawny ustalają dwie umowy: brytyjsko-amerykań ska z 1901 r. oraz panamsko-amerykań ska z 1903 r. któ ra oddał a Stanom Zjednoczonym na wieczne czasy, w celu zbudowania, utrzymania i ochrony kanał u. Stany Zjednoczone zgodził y się, ż e kanał bę dzie wolny i otwarty dla statkó w handlowych i okrę tó w wojennych wszystkich krajó w na zasadzie cał kowitej ró wnoś ci. Traktat z 1903 r. potwierdzał zasady neutralizacji, odwoł ują c się do szczegó ł owych ustaleń z roku 1901. Dał prawo USA uż ycia sił y w celu ochrony kanał u, oraz zbudowania fortyfikacji
w 1999 r. Stany Zjednoczone zwró cił y cał kowicie strefę Kanał u Panamskiego Panamie

Kanał Kiloń ski:

ł ą czy Morze Bał tyckie z Morzem Pó ł nocnym. Począ tkowo miał charakter kanał u wewnę trznego, gdyż jego status okreś lał o prawo wewnę trzne. Traktat wersalski z 1919 r. przekształ cił go w kanał mię dzynarodowy i stwierdzał, ż e bę dzie on zawsze wolny i otwarty dla okrę tó w wojennych i statkó w handlowych pań stw bę dą cych w pokoju z Niemcami
Hitler wypowiedział postanowienia traktatu wersalskiego, jednak po II wojnie ś wiatowej przywró cono stan sprzed wojny. Prawno-mię dzynarodowy status kanał u wynika obecnie takż e z dł ugotrwał ej praktyki uznawanej za prawo, czyli normy zwyczajowej

Kanał Koryncki:

ł ą czy Morze Joń skie z Morzem Egejskim. Reż im prawny okreś la ustawodawstwo wewnę trzne Grecji. Nie został a zawarta ż adna specjalna umowa okreś lają ca jego status. Kanał jest otwarty dla ż eglugi handlowej i wojskowej

§ 9. Obszary podbiegunowe

Arktyka

teoria sektoró w ’ obszar wokó ł Bieguna Pó ł nocnego, obejmują cy Morze Arktyczne, Ocean Lodowaty Pó ł nocny oraz przylegają ce morza wraz z wyspami nazywany jest Arktyką. Jej sytuacja prawna opiera się na teorii sektoró w, w myś l, któ rej pań stwa leż ą ce wokó ł obszaru arktycznego: Kanada, Zwią zek Radziecki, Dania, Norwegia i Stany Zjednoczone wysunę ł y roszczenia do obszaró w lą dowych w wyznaczonych przez nie sektorach

Antarktyka

roszczenia do Antarktyki ’ Antarktyka obejmuję obszar wokó ł Bieguna Poł udniowego, obejmują cy Antarktydę, przylegają ce doń wyspy, a takż e czę ś ć oceanu Atlantyckiego, Spokojnego i Indyjskiego. Mimo wielu roszczeń terytorialnych odnoś nie Antarktyki rozmaitych pań stw, ż adne z nich nie został o uznane
ukł ad w sprawie Antarktyki zawarto i podpisano 1 grudnia 1959 r. na konferencji waszyngtoń skiej (12 pań stw). Stwierdza on, ż e Antarktyka bę dzie wykorzystywana wył ą cznie do celó w pokojowych. Sygnatariusze zobowią zali się utrzymywać wolnoś ć badań naukowych oraz rozwijać mię dzynarodową wspó ł pracę naukową. Ukł ad nie odrzucał, ale też nie uznawał roszczeń terytorialnych poszczegó lnych pań stw, wyraź nie jednak zabronił wysuwania nowych roszczeń lub rozstrzygania istnieją cych

§ 10. Przestrzeń powietrzna i kosmiczna

Przestrzeń powietrzna

zasada cał kowitego i wył ą cznego zwierzchnictwa pań stwowego. Po I wojnie ś wiatowej zaakceptowano tezę o podleganiu przestrzeni powietrznej suwerennoś ci pań stwowej. Konwencja z 13 paź dziernika 1919r. zawierał a zasadę cał kowitego wył ą cznego zwierzchnictwa pań stwa nad przestrzenią powietrzną ponad swoim pań stwem, a swym zasię giem nie ograniczał a się jedynie do stron konwencji, lecz ró wnież do praktyki innych pań stw
konwencja paryska z 1919roku został a zastą piona przez konwencję chicagowską z 7 grudnia 1944r., któ ra powtó rzył a zasadę zawarta w konwencji paryskiej
status prawny przestrzeni powietrznej:

o dwa reż imy prawne ’ przestrzeń powietrzna, zgodnie z zasada przylegania, ma takie samo poł oż enie prawne jak terytorium lą dowe czy obszar morski, nad któ rym się znajduje. Istnieją dwa reż imy prawne. Przestrzeń powietrzna nad terytorium lą dowym i morskim podlega wył ą cznej i peł nej suwerennoś ci, natomiast przestrzeń nad morzem otwartym i terytorium nie podlegają cym czyjemukolwiek zwierzchnictwu jest otwarta dla wspó lnego uż ytkowania przez wszystkie pań stwa. (np. Ustawa polska z 1962 r. )

o regulowanie dostę pu do przestrzeni powietrznej ’ nad przestrzenią powietrzną rozcią ga się dział anie zasady integralnoś ci terytorialnej i nienaruszalnoś ci granic. Pań stwo ma prawo regulowania dostę pu obcych statkó w powietrznych do swej przestrzeni powietrznej. Wszystko, co znajdzie się w przestrzeni powietrznej danego pań stwa podlega jego prawu i wł adzy zwierzchniej chyba, ż e korzysta z immunitetu

o przynależ noś ć pań stwowa statkó w powietrznych ’ każ dy statek musi posiadać okreś loną i to jedną przynależ noś ć pań stwową. Podstawą przynależ noś ci jest rejestracja, czyli wpis do rejestru statkó w powietrznych pań stwa – decydują cym kryterium jest wł asnoś ć. Każ dy statek powietrzny posiada swó j znak rozpoznawczy, na któ ry skł ada się znak rejestracji i znak przynależ noś ci

mię dzynarodowa ż egluga powietrzna:

konwencja paryska z 1919 r. Pierwsza wielostronna konwencja dotyczą ca ż eglugi powietrznej, ratyfikowana przez ponad 30 pań stw. Przyjmują c zasadę suwerennoś ci pań stwa nad jego przestrzenią powietrzną, ustanawiał a ona ró wnocześ nie wolnoś ć przelotu cywilnych samolotó w prywatnych w przestrzeni powietrznej umawiają cych się pań stw bez ich uprzedniej zgody
konwencja chicagowska z 1944 r. Zastą pił a konwencje paryską, potwierdził a zasadę suwerennoś ci pań stwa w przestrzeni powietrznej oraz przyznał a prywatnym samolotom umawiają cych się stron prawo wykonywania nieregularnych lotó w bez ich uprzedniej zgody. Loty regularne mogą być jedynie za zgodą pań stwa. Zapewnieniu suwerennoś ci sł uż y prawo pań stwa do ograniczenia lub zakazywania lotó w nad swoim terytorium. Pozwala na tworzenie stref, w któ rych loty są ograniczone lub cał kowicie zakazane.
Organizacja Mię dzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO). Druga czę ś ć konwencji chicagowskiej jest statutem ICAO, któ rej celem jest zapewnienie systematycznego rozwoju mię dzynarodowego lotnictwa cywilnego, popieranie rozwoju szlakó w powietrznych, lotnisk, oraz dbanie o bezpieczeń stwo mię dzynarodowej ż eglugi cywilnej. ICAO opracowuje też projekty konwencji lotniczych np. konwencja w sprawie przestę pstw i niektó rych innych czynó w popeł nianych na pokł adzie statkó w powietrznych podpisana w Tokio 14 wrześ nia 1963 r.
Ukł ad o tranzycie mię dzynarodowych sł uż b powietrznych zwany też ukł adem o tranzycie lub o dwó ch wolnoś ciach. Każ de z pań stwa umawiają cych się przyzna pozostał ym stronom: prawo przelotu nad terytorium bez lą dowania; prawo lą dowania w celach nie handlowych (nie dotyczy lotnisk wojskowych)
Ukł ad o mię dzynarodowym transporcie lotniczym daje obok dwó ch wolnoś ci technicznych, takż e trzy wolnoś ci handlowe: prawo przywoż enia pasaż eró w i ł adunkó w z kraju przynależ noś ci statku powietrznego; prawo zabierania pasaż eró w i ł adunku do kraju przynależ noś ci statku powietrznego; prawo zabierania i przywoż enia pasaż eró w i ł adunku do trzecich i z krajó w trzecich (stą d też zwany jest ukł adem o pię ciu wolnoś ciach)

Przestrzeń kosmiczna

status prawny przestrzeni kosmicznej:

zasię g suwerennoś ci pań stwowej w przestrzeni nadziemskiej ’ w zwią zku z rozwojem technologii kosmicznej, pojawił a się potrzeba okreś lenia zasię gu suwerennoś ci w przestrzeni kosmicznej, jednak ż adna z dotychczasowych konwencji nie miał a do niej zastosowania
niepodleganie przestrzeni kosmicznej suwerennoś ci pań stwowej ’ decydują ce okazał o się stanowisko społ ecznoś ci mię dzynarodowej – pań stwa nie miał y nic przeciwko, by nad nimi krą ż ył y satelity i statki zał ogowe

13 grudnia 1963 r. Zgromadzenie Ogó lne ONZ na XVIII sesji przyję ł o deklarację zasad prawnych regulują cych dział alnoś ć pań stw w badaniu i wykorzystywaniu przestrzeni kosmicznej
27 stycznia 1968 r. podpisano ukł ad w 3 stolicach: Waszyngtonie, Moskwie i Londynie, o zasadach dział alnoś ci pań stw w badaniu i wykorzystywaniu przestrzeni kosmicznej. Stwierdza on, ż e przestrzeń kosmiczna jest otwarta dla badania i wykorzystania przez wszystkie pań stwa, na zasadzie wolnoś ci. Zasada wykorzystywania w celach pokojowych oraz dział anie dla dobra i w interesie wszystkich pań stw – cał ej ludzkoś ci

zasada wykorzystania przestrzeni kosmicznej w celach pokojowych ’ ukł ad z 1963 r. zakazywał pró b z bronią nuklearną w przestrzeni kosmicznej. Ukł ad z 1967 r. zakazał umieszczania na orbicie okoł oziemskiej obiektó w zawierają cych broń masowej zagł ady, niedozwolone jest budowanie jakichkolwiek instalacji wojskowych w przestrzeni kosmicznej
zasada wykorzystania przestrzeni kosmicznej dla dobra i w interesie wszystkich pań stw ’ pań stwa muszą się konsultować, informować o swoich zamierzeniach, oraz umoż liwiać sobie obserwowanie lotu obiektó w kosmicznych. Mają takż e informować Sekretarza Generalnego ONZ, opinię publiczną, oraz mię dzynarodową wspó lnotę naukową

granice przestrzeni kosmicznej:

granica zewnę trzna nie moż e być ostatecznie ustalona, jeś li przyjmiemy, ż e Wszechś wiat jest nieskoń czony, w praktyce jest ruchoma i wyznaczana aktualnym poziomem naukowych i technicznych moż liwoś ci czł owieka
granica wewnę trzna ’ ma istotne znaczenie, gdyż wskazuje ró wnocześ nie, doką d się ga suwerennoś ć pań stwa. Istniej wiele propozycji, co do wysokoś ci, na któ rej koń czy się suwerennoś ć pań stw, a zaczyna przestrzeń kosmiczna, najczę ś ciej mó wi się o 80-100km i obecnie mogł aby być w tym przedziale ustalona

ratownictwo kosmiczne:

umowa o ratowaniu kosmonautó w z 22 kwietnia 1968 r. ’ ukł ad z 1967 r. uznaje kosmonautó w za wysł annikó w ludzkoś ci i nakazuje udzielenie im wszelkiej pomocy. Umowa z 1968 r. ’ zgodnie z jej postanowieniami, pań stwo, któ re uzyska informacje lub ustali, ż e zał oga statku kosmicznego uległ a wypadkowi, znajduje się w niebezpieczeń stwie lub dokonał a przymusowego lą dowania na jego terytorium, zawiadamia o tym niezwł ocznie: wł adzę wypuszczają cą statek oraz Sekretarza Generalnego ONZ, któ ry zobowią zany jest do rozpowszechnienia tej informacji

odpowiedzialnoś ć za szkody kosmiczne:

Konwencja o mię dzynarodowej odpowiedzialnoś ci za szkody kosmiczne, z 29 marca 1972 r. ’ zawiera zasadę o odpowiedzialnoś ci absolutnej i rozwija ogó lne postanowienia o odpowiedzialnoś ci znajdują ce się w ukł adzie z 1967 r.
zasada odpowiedzialnoś ci absolutnej ’ pań stwo wysył ają ce obiekt ponosi absolutną odpowiedzialnoś ć za szkodę wyrzą dzoną na powierzchni ziemi lub statkowi powietrznemu. (Utratę ż ycia, mienia; uszkodzenie ciał a, mienia itp. )
przedstawienie roszczeń ’ pań stwo, któ re poniesie szkodę lub, któ rego osoby fizyczne lub prawne poniosą szkodę, moż e przedstawić roszczenie o odszkodowanie w cią gu roku od powstania szkody

problemy prawne wykorzystania sztucznych satelitó w Ziemi:

sposoby wykorzystania satelitó w ’ mogą być wykorzystywane w telekomunikacji, meteorologii, geodezji i kartografii, dla zdalnego badania z Ziemi. Na podstawie podpisanej 20 sierpnia 1964 r. w Waszyngtonie umowy utworzono Mię dzynarodową Organizację Ł ą cznoś ci Satelitarnej
zdalne badanie Ziemi (remote sensing) – problemem jest sprawa dopuszczalnoś ci tych badań w stosunku to terytorió w innych pań stw; powinno być prowadzone w interesie wszystkich pań stw, zgodnie z prawem mię dzynarodowym, należ y tworzyć stacje zbierania i przetwarzania danych, wszelkie uzyskane informacje powinny być przekazane Sekretarzowi Generalnemu ONZ, zainteresowane pań stwa powinny mieć dostę p – bez dyskryminacji – do uzyskanych informacji
satelity geostacjonarne – umieszczone nad ró wnikiem, zajmują stał ą pozycję wzglę dem Ziemi. Ich liczna jest okreś lona (maksimum to 180), wię c rodzi się problem monopolizacji kosmosu i ró wnoprawnego dostę pu wszystkich pań stw do wykorzystania orbit geostacjonarnych

⇐ Предыдущая 5 6 7 8 91011 12 13 14 Следующая ⇒