Rozdział 7. Ludność w prawie międzynarodowym

· „ludnoś ć pań stwa” obejmuje w prawie mię dzynarodowym ogó ł osó b fizycznych zamieszkują cych terytorium okreś lonego pań stwa i podlegają cych jego jurysdykcji. Są nimi w wię kszoś ci obywatele pozostają cy w szczegó lnej, stał ej wię zi prawnej z pań stwem oraz cudzoziemcy zazwyczaj przypadkowo czy okresowo przebywają cy na jego terytorium. W skł ad „ludnoś ci” nie wchodzi grupa tzw. cudzoziemcó w uprzywilejowanych, a wię c osoby korzystają ce z przywilejó w i immunitetó w i nie podlegają ce jurysdykcji miejscowej

· z istoty zwierzchnictwa terytorialnego wynika, iż okreś lenie poł oż enia prawnego ludnoś ci należ y do kompetencji wewnę trznej pań stwa, któ re w swym ustawodawstwie ustala zakres praw i obowią zkó w obywateli, jak i cudzoziemcó w. Fakt, iż status prawny ludnoś ci regulowany jest przez ustawodawstwo wewnę trzne poszczegó lnych pań stw, nie wyklucza moż liwoś ci zawierania umó w mię dzynarodowych o wspó ł pracy mię dzynarodowej w sprawach dotyczą cych obywateli jak i cudzoziemcó w. Umowy mię dzynarodowe zawierane są dla zapobiegania powstawaniu podwó jnego i wielorakiego obywatelstwa, regulują dostę p i poł oż enie prawne cudzoziemcó w, w tym osó b mają cych podwó jne obywatelstwo i apatrydó w

o pań stwa, w drodze porozumień mię dzynarodowych, wspó ł pracują ze sobą ró wnież w kwestiach dotyczą cych praw politycznych, obywatelskich, ekonomicznych, społ ecznych i kulturalnych, zaró wno jednostek, jak też grup ludnoś ci. Zawierane przez pań stwa umowy, nie są jednak umowami samowykonawczymi, zobowią zują one jedynie strony do dostosowania lub wydania odpowiednich przepisó w wewnę trznych

· ludnoś ć bę dą ca podstawowym, niezbę dnym elementem pań stwa, niegdyś traktowana jako przydatek terytorium, dzielą ca bierne jego los, stał a się wspó ł cześ nie elementem aktywnym, zasadniczym, decydują cym poprzez uznaną w prawie mię dzynarodowym zasadę samostanowienia narodó w o kształ cie swej pań stwowoś ci, o ustroju i o losach swego terytorium narodowego

§ 1. Obywatelstwo

1. Poję cie i znaczenie obywatelstwa

· obywatelstwo jest to trwał y wę zeł prawny ł ą czą cy osobę fizyczną z jakimś pań stwem, podmiotem prawa mię dzynarodowego

· obywatelstwo stanowi podstawę, na któ rej opiera się ogó ł praw i obowią zkó w jednostki wobec pań stwa. Powoł uje ono szereg doniosł ych konsekwencji w pł aszczyź nie mię dzynarodowej. Pań stwo, z któ rym jednostka pozostaje w trwał ym zwią zku prawnym, sprawuje nad nią opiekę dyplomatyczną i konsularną, a w pewnych przypadkach, gdy był o zobowią zane do zapobiegania naruszenia prawa, ponosi też odpowiedzialnoś ć za jej dział anie. Obywatelstwo daje pań stwu podstawę do wykonania swej jurysdykcji takż e poza granicami kraju. Zgodnie z obowią zują cym prawem mię dzynarodowym, sprawy obywatelstwa należ ą do wył ą cznej kompetencji pań stwa, któ re w swym ustawodawstwie decyduje, jakim osobom przysł uguje ono, w jaki sposó b moż na je uzyskać i utracić

2. Nabycie i utrata obywatelstwa

· sposoby nabycia obywatelstwa ’ obywatelstwo moż na nabyć wskutek urodzenia, oraz przez neutralizację, niekiedy zamą ż pó jś cie, reintegrację. Nabycie obywatelstwa przez urodzenie moż e nastę pować na zasadach: prawa krwi (ius sanguinis) lub prawa ziemi (ius soli)

· nabycie obywatelstwa przez naturalizację, czyli nadanie, nastę puje wó wczas, gdy obywatelstwo uzyskuje osoba nie mają ca ż adnego lub mają ca obywatelstwo innego kraju. Obywatelstwo moż na uzyskać na proś bę zainteresowanego skierowaną do odpowiedniego organu pań stwa, przez zamą ż pó jś cie lub adopcję. Tryb uzyskania obywatelstwa okreś lany jest przez ustawy poszczegó lnych pań stw, któ re wymagają speł nienia pewnych warunkó w. Najczę stszym z nich jest wymó g zamieszkiwania na terytorium danego pań stwa przez okreś lony czas: 5, 7 lub 10 lat. Niekiedy formuł uje się takie warunki jak: znajomoś ć ję zyka, dobre obyczaje, dobra reputacja, posiadanie ś rodkó w utrzymania itp.

o projekt polskiej ustawy z 2000 r. mó wił, ż e cudzoziemiec moż e nabyć obywatelstwo przez uznanie za obywatela polskiego na wł asną proś bę, jeś li zamieszkiwał przez okres 5 lat w Polsce, posiada urzę dowe poś wiadczenie znajomoś ci ję zyka polskiego, nie stanowi zagroż enia dla obronnoś ci lub bezpieczeń stwa pań stwa, nie stanowi zagroż enia dla porzą dku publicznego, ma zapewnione w RP mieszkanie i utrzymanie w ten sposó b, ż e posiada dochody lub mienie wystarczają ce na pokrycie kosztó w utrzymania jego samego i czł onkó w rodziny pozostają cych na jego utrzymaniu

· reintegracja – czyli odzyskanie obywatelstwa poprzedniego. Odzyskać obywatelstwo mogą kobiety, któ re utracił y obywatelstwo polskie w skutek nabycia obcego w wyniku zamą ż pó jś cia i obecnie, po ustaniu lub unieważ nieniu mał ż eń stwa, powracają do obywatelstwa polskiego przez zł oż enie oś wiadczenie przed odpowiednim organem polskim, któ ry wydaje akt o przyję ciu oś wiadczenia

· obywatelstwo moż na utracić przez nabycie obcego obywatelstwa, zwolnienie z dotychczasowego na proś bę zainteresowanego, niekiedy przez zamą ż pó jś cie, wstą pienie do sł uż by wojskowej lub pań stwowej obcego kraju, odmowę speł nienia obowią zku sł uż by wojskowej oraz pozbawienie. Przy utracie obywatelstwa każ de pań stwo okreś la w swym ustawodawstwie szczegó ł owe warunki. Niedopuszczalne jest pozbawienie obywatelstwa ze wzglę dó w rasowych, religijnych, narodowoś ciowych czy z uwagi na poglą dy

3. Podwó jne lub wielorakie obywatelstwo

· ź ró dł em tzw. pozytywny zbieg okolicznoś ci ustaw o obywatelstwie ’ np. wó wczas, gdy dziecko urodzi się na terytorium pań stwa uznają cego zasadę ius soli (Brazylia) z rodzicó w bę dą cych obywatelami pań stwa uznają cego zasadę ius sanguinis (Norwegia) – w konsekwencji bę dzie mieć dwa obywatelstwa; ró wnież w wyniku zamą ż pó jś cia

· zgodnie z konwencją haską z 12 kwietnia 1930 r. i praktyką mię dzynarodową potwierdzoną orzeczeniem MTS w sprawie F. Nottebö hma z roku 1955, podstawę wyboru obywatelstwa powinna stanowić zasada rzeczywistej wię zi, czyli tzw. efektywnego obywatelstwa

o jako ż e jednostka powinna mieć tylko jedno obywatelstwo, wybiera się obywatelstwo tego kraju, z któ rym jednostka jest ś ciś lej zwią zana, gdzie mieszka, korzysta z praw publicznych i obywatelskich, wykonuje sł uż bę wojskową czy znajduje się w sł uż bie pań stwowej

· traktat o UE stworzył instytucję obywatelstwa UE ’ obywatelstwo to uzyskują automatycznie wszyscy obywatele pań stw czł onkowskich, zachowują c jednocześ nie swoje dotychczasowe obywatelstwo

4. Bezpań stwowoś ć i uchodź stwo

· ź ró dł em bezpań stwowoś ci negatywny konflikt ustaw o obywatelstwie; bezpań stwowoś ć powstaje w każ dym przypadku, gdy z przewidzianych ustawą powodó w jednostka utraci czy zostanie pozbawiona obywatelstwa, a nie uzyska innego

· status prawny apatrydó w jest regulowany przez specjalną konwencję z 28 wrześ nia 1954 r.

· zapobieganiu bezpań stwowoś ci sł uż ą: konwencja w sprawie obywatelstwa kobiet zamę ż nych z roku 1957, odrzucają ca automatyczną utratę obywatelstwa przez kobiety w przypadku mał ż eń stwa z cudzoziemcami oraz konwencja haska z roku 1930, przewidują ca, ż e zwolnienie z obywatelstwa nie powoduje utraty obywatelstwa, jeś li zainteresowana osoba nie posiada lub nie nabył a innego; zobowią zuje ona takż e strony do zastosowania ius soli w przypadku, gdy dziecko inaczej nie nabywa ż adnego obywatelstwa

· Wysoki Komisarz ds. Uchodź có w ’ od 1 stycznia 1951 r.

· konwencja genewska regulują ca status uchodź có w ’ uchodź cą jest osoba, któ ra na skutek uzasadnionej obawy przed prześ ladowaniem z powodu swej rasy, religii, narodowoś ci i przynależ noś ci do okreś lonej grupy społ ecznej lub z powodu z powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami pań stwa, któ rego jest obywatelem i nie moż e bą dź nie chce z tych powodó w korzystać z ochrony tego pań stwa

o uchodź cą jest ró wnież osoba, któ ra nie ma ż ą dnego obywatelstwa i nie znajduje się, na skutek podobnych zdarzeń, poza pań stwem swego zamieszkania, nie moż e lub nie chce z tych powodó w powró cić do tego pań stwa. Konwencja zakazuje wydalania uchodź có w oraz zawracania ich do granic terytorió w, na któ rych groził oby im niebezpieczeń stwo. Konwencja nie stosuje się do osó b, któ re popeł nił y przestę pstwa przeciwko pokojowi, zbrodnie wojenne, cię ż kie przestę pstwa pospolite

§ 2. Cudzoziemcy

1. Dopuszczenie i pobyt cudzoziemcó w na terytorium innego pań stwa

· ograniczenie dostę pu do terytorium ’ ż adne pań stwo nie ma obowią zku wpuszczenia cudzoziemcó w na swe terytorium. Pewne ograniczenia w tym zakresie mogą być rezultatem dwu- lub wielostronnych umó w mię dzynarodowych, jakie pań stwa zawierają w kwestiach zwią zanych z ruchem osobowym

· wydalenie cudzoziemcó w ’ stosownie do art. 13 Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, cudzoziemiec przybywają cy legalnie na terytorium strony Paktu moż e być z niego wydalony jedynie na podstawie decyzji podję tej zgodnie z ustawą i bę dzie miał prawo, jeż eli waż ne wzglę dy bezpieczeń stwa pań stwowego nie przemawiają przeciwko temu, przedł uż yć argumenty przeciwko swemu wydaleniu oraz domagać się ponownego zbadania swej sprawy przez wł aś ciwe wł adze

2. Prawa i obowią zki cudzoziemcó w

· normy regulują ce poł oż enie cudzoziemcó w ’ przebywają cy legalnie na terytorium pań stwa cudzoziemcy, podlegają c jago jurysdykcji, korzystają z okreś lonych praw. W stosunku do cudzoziemcó w moż e mieć zastosowanie albo klauzula narodowa, zró wnują ca obywateli okreś lonego pań stwa w prawach obywatelskich z wł asnymi obywatelami, albo klauzula najwię kszego uprzywilejowania, dają ca obywatelom innego pań stwa takie same prawa, jakie maja lub z jakich mogą korzystać na terytorium tego kraju obywatele jakiegokolwiek pań stwa trzeciego. Prawa przysł ugują ce cudzoziemcom są z natury wę ż sze niż prawa, z jakich korzystają obywatele danego pań stwa, podlegają tez ograniczeniom z uwagi na bezpieczeń stwo lub porzą dek publiczny. Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych stanowi w art. 2, ż e każ de pań stwo bę dą ce jego strona zobowią zują ca się przestrzegać i zapewniać wszystkim osobom, któ re znajdują się na jego terytorium i podlegają jego jurysdykcji prawa uznane w Pakcie

· ograniczenia praw cudzoziemcó w ’ pakt w art. 25 przyznaje prawo uczestniczenia w kierowaniu sprawami publicznymi, korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego oraz dostę pu do sł uż b publicznych tylko obywatelom. Cudzoziemcy ograniczeni są w zakresie prawa posiadania wł asnoś ci wykonania okreś lonych zawodó w. W wielu pań stwach cudzoziemcy nie mogą być zatrudnieni jako kapitanowie, oficerowie lub nawet czł onkowie zał ogi statkó w morskich ni powietrznych i nie mogą uzyskać zezwolenia na wykonywanie tych zawodó w. W wyniku umó w o obronie pomocy prawnej, obywatele drugiej strony traktowani są na zasadzie klauzuli narodowej, mają oni swobodny i nieskrę powany dostę p do są dó w, prokuratury czy organó w notarialnych. Z Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych wynika dla stron obowią zek zapewnienia cudzoziemcom m. in. prawa do wolnoś ci i bezpieczeń stwa osobistego, do ró wnoś ci przed są dami i trybunał ami

· obowią zki cudzoziemcó w: cudzoziemiec przebywają cy w obrę bie jurysdykcji jakiegoś pań stwa jest zobowią zany do respektowania jego ustawodawstwa i zarzą dzeń regulują cych jego pobyt. Jeś li nie korzysta z immunitetu podatkowego, nie moż e się uchylać od pł acenia podatkó w i opł at celnych

§ 3. Azyl terytorialny

· azyl terytorialny polega na udzielaniu zezwolenia na wyjazd oraz pobyt cudzoziemcom dyskryminowanych czy prześ ladowanym za swe przekonania i dział alnoś ć polityczną, religijną lub naukową. Udzielanie azylu oznacza wył ą czenie w stosunku do zainteresowanej osoby moż liwoś ci ekstradycji

· prawo ubiegania się o azyl ’ w powszechnym prawie mię dzynarodowym nie ma norm regulują cych instytucje azylu. Cudzoziemiec ten, jeż eli nie popeł nił przestę pstw pospolitych lub czynó w niezgodnych z celami i zasadami Narodó w Zjednoczonych „ma prawo ubiegać się o azyl w innych krajach”, ale nie musi go w każ dym przypadku uzyskać

· azyl w praktyce polskiej ’ Konstytucja z roku 1952 w pierwotnym brzmieniu w art. 88 przewidywał a udzielenie azylu obywatelom pań stw obcych „prześ ladowanymi za [... ] dział alnoś ć w obronie pokoju, walkę narodowowyzwoleń czą lub dział alnoś ć naukową ”. Postanowienie o udzielenie azylu w brzmieniu nadanym ustawą z 18. paź dziernika 1991 r., gł osi, ż e „obywatele innych pań stw i bezpań stwowcy mogą korzystać z prawa azylu na zasadach okreś lonych ustawą ”. Konstytucja z 1997 r. ró wnież nie formuł uje zasad udzielania azylu, lecz odsył a do ustawy

o Ustawa z 13. czerwca 2003 r. o udzielaniu ochrony cudzoziemcom na terenie RP w art. 90 stanowi, iż „cudzoziemiec moż e, na swó j wniosek, otrzymać azyl w Rzeczpospolitej Polskiej, gdy jest to niezbę dne do zapewnienia mu ochrony oraz gdy przemawia za tym waż ny interes Rzeczpospolitej Polskiej”. Zgodnie z art. 91 cudzoziemca moż na pozbawić azylu, jeż eli: 1) ustał y przyczyny, dla któ rych azyl został udzielony; 2) prowadzi on dział alnoś ć skierowaną przeciwko obronnoś ci, bezpieczeń stwu pań stwa lub porzą dkowi publicznemu

· deklaracja ONZ o azylu ’ Powszechna Deklaracja Praw Czł owieka z roku 1948 przewiduje w art. 14, ż e: „każ dy czł owiek ma prawo ubiegać się o azyl i korzystać z niego w innym kraju w razie prześ ladowania”. zgromadzenie Ogó lne w roku 1967 uchwalił o Deklarację w sprawie azylu terytorialnego, w któ rej uznał o, ż e udzielenie azylu jest pokojowym i humanitarnym aktem. Prawo do azylu nie przysł uguje osobom winnym popeł nienia zbrodni przeciwko pokojowi, zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkoś ci

§ 4. Ekstradycja przestę pcó w

· ekstradycja polega na wydaniu podejrzanego lub przestę pcy pań stwu, któ remu przysł uguje w stosunku do niego jurysdykcja karna, w celu osą dzenia lub wykonania orzeczonej już kary

· zasady ekstradycji. Analiza umó w mię dzynarodowych i ustawodawstw wewnę trznych pozwala ustalić w przedmiocie ekstradycji kilka zasad, któ re przyję ł y się niemal powszechnie: 1) podstawę ekstradycji stanowić moż e tylko czyn, któ ry zagroż ony jest karą w obu pań stwach; 2) osobę wydaną moż na ś cigać wył ą cznie za przestę pstwa, któ re był y podstawą wydania, jak ró wnież wykonać wobec niego taką karę, do wykonania któ rej został a wydana; 3) nie podlegają wydaniu osoby, któ re w pań stwie pobytu korzystają z prawa azylu. Praktyka mię dzynarodowa nie udziela jednolitej odpowiedzi na 3 podstawowe pytania: kto podlega ekstradycji, za jakie przestę pstwa oraz w jaki sposó b i przez kogo powinien być przedstawiony wniosek o ekstradycję

· przestę pstwa ekstradycyjne ’ stanowią podstawę wydania i wymieniane są w umowach mię dzynarodowych bą dź w drodze szczegó ł owego wyliczenia, bą dź przez podanie klauzuli ogó lnej z ewentualnymi wyją tkami. Z reguł y obejmują najpoważ niejsze przestę pstwa przeciwko mieniu, ż yciu i zdrowiu. Wś ró d przestę pstw, któ re nie uzasadniają ekstradycji, zazwyczaj wskazuje się przestę pstwa polityczne, rzadziej takż e przestę pstwa wojskowe (np. dezercja) i religijne

· przestę pstwa polityczne ’ kwalifikacja, czy zachodzi przypadek przestę pstwa politycznego, należ y do pań stwa pobytu osoby, o któ rej wydanie zwró ci się inny podmiot. Zależ na jest w znacznej mierze od stanu stosunkó w mię dzy zainteresowanymi pań stwami. W celu uniknię cia rozbież noś ci w kwalifikacji, a przede wszystkim uniemoż liwienia sprawcą uniknię cia kary, w prawie mię dzynarodowym wyraź nie ustalono przestę pstwa, któ re nie mogą być uznane za polityczne. Zgodnie z prawem norymberskim, należ ą do nich: zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkoś ci i zbrodnie wojenne. Ró wnież konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobó jstwa z roku 1948 stwierdza wyraź nie w art. VII: „Ludobó jstwo i inne czyny wymienione w art. III nie bę dą uważ ane za przestę pstwa polityczne, jeś li chodzi o dopuszczalnoś ć ekstradycji”.

· procedura ekstradycyjna ’ regulowana jest w drodze umownej. Najczę ś ciej wniosek ekstradycyjny wraz z uzasadnieniem i dokumentacja przekazywany jest w drodze dyplomatycznej, choć coraz czę ś ciej komunikują się ze sobą ministerstwa sprawiedliwoś ci i prokuratury generalne. Ostatnią czynnoś cią ekstradycyjną jest przekazanie przestę pcy przez wł adze policyjne

§ 5. Mię dzynarodowa ochrona praw czł owieka

· mię dzynarodowy system ochrony praw czł owieka ’ w wyniku zorganizowanej wspó ł pracy pań stw-czł onkó w Narodó w zjednoczonych doszł o do wypracowania cał ego mię dzynarodowego systemu ochrony praw czł owieka. U ź ró deł owej wspó ł pracy leż ą tragiczne doś wiadczenia II wojny ś wiatowej

· na istnieją cy obecnie mię dzynarodowy system ochrony praw czł owieka skł adają się liczne umowy, przyję te przez Organizacje Narodó w Zjednoczonych, organizacje wyspecjalizowane, zwł aszcza MOP i UNESCO, oraz organizacje regionalne: Rade Europy, Unię Europejską i OBWE, Organizację Pań stw Amerykań skich oraz Organizację Jednoś ci Afrykań skiej

· prawa czł owieka traktowane są obecnie jako niepodzielna cał oś ć zł oż ona zaró wno z praw politycznych, obywatelskich, jak i z praw ekonomicznych, socjalnych, kulturalnych. Prawa czł owieka zaró wno polityczne jak i ekonomiczne, cią gle są naruszane w wielu czę ś ciach ś wiata

1. Zasada poszanowania praw czł owieka w Karcie Narodó w Zjednoczonych

· postanowienia Karty NZ ’ ust. 3 art. 1 Karty, ONZ zmierza: do osią gnię cia mię dzynarodowej wspó ł pracy przy „rozwią zaniu zagadnień mię dzynarodowych o charakterze gospodarczym, społ ecznym, kulturalnym lub humanitarnym, jak ró wnież przy popieraniu swobó d dla wszystkich bez ró ż nicy rasy, pł ci, ję zyka lub religii”. Karta Narodó w Zjednoczonych nie zawiera ani definicji praw czł owieka, ani ich katalogu, w nauce wypowiadane są ró ż ne i sprzeczne opinie co do charakteru prawnego zawartych w niej postanowień. Postanowienia Karty, któ re wprawdzie nie stanowią szczegó ł owego katalogu praw czł owieka, zawierają jednak i formuł ują zasadę ich poszanowania

· kompetencje wewnę trzne ’ tworzenie mię dzynarodowego systemu ochrony praw czł owieka przyniosł o stopniowe zawę ż anie zakresu kompetencji wewnę trznej pań stwa, i to nie tylko w wyniku wią ż ą cych je umó w, lecz takż e w wyniku tworzenia się norm zwyczajowych

2. Powszechna Deklaracja Praw Czł owieka

· Mię dzynarodowa Karta Praw Czł owieka. Na konferencji w San Francisco wysunię ta został a idea opracowania mię dzynarodowej karty praw czł owieka. Organem, któ ry miał okreś lić jej formę i treś ć, był a, stosownie do art. 68 Karty NZ, Komisja Praw Czł owieka wył oniona przez Radę Gospodarczo-Społ eczną. Na swej pierwszej i drugiej sesji Komisja zastanawiał a się nad formą i treś cią Mię dzynarodowej Karty Praw. Ostatecznie w grudniu 1947 r. zdecydowano, ż e bę dzie się ona skł adać z trzech czę ś ci:

1. Powszechnej Deklaracji Praw Czł owieka,

2. Paktu Praw Czł owieka,

3. Ś rodkó w dotyczą cych wprowadzenie w ż ycie Paktu.

· postanowienia Powszechnej Deklaracji ’ prace nad Deklaracją prowadzone był y w latach 1947-1948, został a ona uchwalona przez Zgromadzenie Ogó lne 10 grudnia 1948 r.

o powszechna Deklaracja Praw Czł owieka skł ada się ze wstę pu i 30 artykuł ó w:

§ we wstę pie mó wi ona o motywach leż ą cych u podstawy jej opracowania. Podkreś la, ż e uznanie przyrodzonej godnoś ci, ró wnych i niezbywalnych praw wszystkich czł onkó w wspó lnoty ludzkiej jest podstawą wolnoś ci, sprawiedliwoś ci i pokoju

§ pierwsze trzy artykuł y maja ogó lny charakter i poś wię cone są zasadom Wolnoś ci, Ró wnoś ci i Braterstwu

§ kolejne artykuł y 4-21 poś wię cone są prawa obywatelskim i politycznym

§ artykuł y 22-27 dotyczą praw ekonomicznych, społ ecznych i kulturalnych

§ artykuł 29 podkreś la obowią zki jednostki wobec społ eczeń stwa, bez któ rego niemoż liwy jest swobodny i peł ny rozwó j jej osobowoś ci

· charakter prawny Powszechnej Deklaracji ’ Powszechna Deklaracja Praw Czł owieka jako rezolucja ZO ONZ nie miał a formalnie wią ż ą cego charakteru. Stał a się ona punktem wyjś cia wielu rezolucji Zgromadzenia Ogó lnego, Rady Bezpieczeń stwa, Rady Gospodarczo-Społ ecznej i Rady Powierniczej. Powoł uje się na nią wiele konstytucji. Liczne konstytucje powtarzają jej postanowienia nawet bez wyraź nego odwoł ywania się do niej. Powszechna Deklaracja wpł ynę ł a i wpł ywa na praktykę ustawodawczą, administracyjną i są dową wielu pań stw. Powszechna Deklaracja stał a się obecnie obowią zują cą w wyniku przekształ cenia jej postanowień w zwyczaj mię dzynarodowy. Dzień uchwalenia Powszechnej Deklaracji został proklamowany przez Zgromadzenie Ogó lne NZ jako Mię dzynarodowy Dzień Praw Czł owieka (10 grudnia)

3. Mię dzynarodowe Pakty Praw Czł owieka

· ukł ad Paktó w jest w zasadzie identyczny. Poza wstę pem dzielą się na pię ć czę ś ci, z któ rych pierwsza zwiera jeden tylko artykuł poś wię cony prawu ludó w i narodó w do samostanowienia, druga obejmuje postanowienia ogó lne, trzecia traktuje odpowiednio: o prawach ekonomicznych, społ ecznych i kulturalnych lub o prawach obywatelskich i politycznych, czwarta poś wię cona jest kontroli mię dzynarodowej, pią ta to postanowienia koń cowe. Artykuł 2 obu paktó w nakł ada zobowią zania na strony. W pierwszym przypadku – każ da ze stron zobowią zuje się przedsię wzią ć odpowiednie kroki, wł ą czają c w to ś rodki ustawodawcze, indywidualne oraz w ramach pokoju i wspó ł pracy mię dzynarodowej. W drugim – każ da ze stron zobowią zuje się przestrzegania i zagwarantowania wszystkim jednostkom znajdują cym się na jej terytorium i podlegają cym jej jurysdykcji praw uznanych Paktem

· Mię dzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społ ecznych i Kulturalnych nie nakł ada bezpoś rednich zobowią zań, lecz formuł uje jedynie program dział ań i cele społ eczne. Progresywnoś ć praw ekonomicznych, społ ecznych i kulturalnych nie zwalnia pań stw od obowią zku ich realizacji, uzależ nia jedynie zakres zobowią zań poszczegó lnych krajó w od ich moż liwoś ci materialnych. Ekonomiczne, społ eczne i kulturalne prawa czł owieka sformuł owane w Pakcie są w poró wnaniu z Powszechną Deklaracją Praw Czł owieka znacznie bardziej rozwinię te, skonkretyzowane

· Mię dzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych przyznaje ochronę tradycyjnym prawom i wolnoś cią czł owieka, kierują c się wyliczeniem ich w Powszechnej Deklaracji Praw Czł owieka. Pierwszym prawem jest prawo do ż ycia, któ re powinno być chronione przepisami prawa. Bardzo rozbudowane są postanowienia Paktu chronią ce prawa czł owieka w postę powaniu są dowym. Wszyscy ludzie są ró wni przed są dami, mają też prawo do sprawiedliwego i publicznego przesł uchania przez niezależ ny i bezstronny są d w sprawach karnych i cywilnych. Każ dy czł owiek ma prawo do wolnoś ci myś li, sumienia, wyznania oraz do wł asnych poglą dó w. Obywatel powinien mieć prawo i moż liwoś ć, bez ż adnej dyskryminacji, do uczestniczenia w kierowaniu sprawami publicznymi bezpoś rednio lub za poś rednictwem swobodnie wybranych przedstawicieli, do korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego w gł osowaniu tajnym, w rzetelnym, okresowo przeprowadzanych powszechnych i ró wnych wyborach

· znaczenie Mię dzynarodowych Paktó w Praw Czł owieka ’ przyoblekał y wyraż one w niej idee, prawa i wolnoś ci w szatę prawną, nadają c im charakter norm prawa mię dzynarodowego; rozwijał y i konkretyzował y postanowienia Deklaracji, uznawał y one prawa, któ re nie figurował y w Powszechnej Deklaracji; rozszerzył y znacznie zakres praw ekonomicznych, społ ecznych i kulturalnych, sformuł ował y ró wnież wyraź ny zakaz propagandy wojennej. Ustanawiał y takż e procedurę kontrolna nad ich implementacją, któ rej pozbawiona jest Deklaracja

o w poró wnaniu z Deklaracja Pakty nie zawierają jednak trzech istotnych praw czł owieka: praw do wł asnoś ci i zakazu jej arbitralnego pozbawienia, prawa każ dego do ubiegania się i otrzymania azylu w innych krajach, jak też prawa każ dego do posiadania obywatelstwa i zakazie samowolnego pozbawiania go

4. Zakaz dyskryminacji

· dyskryminacja rasowa:

o Deklaracja w sprawie likwidacji wszelkich norm dyskryminacji rasowej. Sesja XVIII Zgromadzenia Ogó lnego 20 listopada 1963 r. przyję ł a deklaracje w sprawie likwidacji wszelkich norm dyskryminacji rasowej. Po raz pierwszy w dokumencie mię dzynarodowym dyskryminacja z powodu rasy, koloru skó ry lub pochodzenia etnicznego został a potę piona, jako stanowią ca obrazę godnoś ci ludzkiej i sprzeczna z zasadami Karty Narodó w Zjednoczonych

o Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej. Konwencja w art. 1 definiuje dyskryminację rasową jako wszelki zró ż nicowanie, wykluczenie, ograniczenie lub uprzywilejowanie z powodu rasy, koloru skó ry, pochodzenia narodowego lub etnicznego, któ re ma na celu lub pocią ga za sobą unieważ nienie lub uszczuplenie uznania, wykonania lub korzystania na zasadzie ró wnoś ci z praw czł owieka i podstawowych wolnoś ci w politycznej, gospodarczej, społ ecznej, kulturalnej lub jakiejkolwiek innej dziedzinie ż ycia publicznego

§ w roku 2003 stronami konwencji był o 169 pań stw

· apartheid:

o problem apartheidu w ONZ ’ sprawa rasistowskiej polityki rzą du Republiki Poł udniowej Afryki, poczynają c od I Sesji Zgromadzenia Ogó lnego ONZ w roku 1946, był a problemem stale dyskutowanym w ró ż nych organach ONZ. W 1952 po raz pierwszy do porzą dku dziennego Zgromadzenia Ogó lnego wł ą czono nowy punkt: problem konfliktu rasowego w Poł udniowej Afryce wynikają cego z polityki apartheidu. Cią gł a i cał kowita odmowa ze strony Poł udniowej Afryki zastosowania się do ż ą dań ONZ spowodował a, ż e w roku 1961 Zgromadzenie Ogó lne wezwał o pań stwa do rozważ enia podję cia indywidualnych i zbiorowych sankcji wobec Republiki Poł udniowej Afryki. W rezultacie z 6 listopada 1962 r. Zgromadzenie Ogó lne, wezwał o pań stwa czł onkowskie do podję cia sankcji wobec RPA

o konwencje dotyczą ce zwalczania apartheidu ’ waż nym nowym ś rodkiem walki z apartheidem stał a się Mię dzynarodowa Konwencja o zwalczani i karaniu zbrodni apartheidu uchwalona 30 listopada 1973 r. na XXVIII Sesji Zgromadzenia Ogó lnego. W roku 1991 doszł o do zasadniczej zmiany w stanowisku rzą du i parlamentu Poł udniowej Afryki. Ustawy stanowią ce fundament polityki apartheidu został y anulowane. Rozpoczę to proces zmierzają cy do opracowania nowej konstytucji i przyję to ją

§ MKOL podją ł decyzję o dopuszczeniu RPA do udział u w igrzyskach olimpijskich w roku 1992 w Barcelonie, a ONZ na wniosek N. Mandeli zniosł a sankcje w roku 1993

5. Zapobieganie i karanie zbrodni ludobó jstwa

· rezolucje Zgromadzenia Ogó lnego ’ w grudniu 1946 r. Zgromadzenie Ogó lne uchwalił o rezolucje nr 95/1, któ ra stwierdza: „Ludobó jstwo stanowi zaprzeczenie prawa do istnienia cał ych grup ludzkich, tak jak zabó jstwo stanowi zaprzeczenie prawa do ż ycia poszczegó lnych jednostek [... ]. Lludobó jstwo stanowi zbrodnię w rozumieniu prawa mię dzynarodowego, któ ra potę pia ś wiat cywilizowany, i któ rej gł ó wni sprawcy i ich wspó lnicy podlegają karze bez wzglę du na to, czy są osobami prywatnymi, funkcjonariuszami publicznymi, mę ż ami stanu, i bez wzglę du na to, czy zbrodnia został a dokonana z przyczyn religijnych, rasowych, politycznych czy innych”

· konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobó jstwa. W dwa lata od uchwalenia rezolucji o ludobó jstwie, 9. 12. 1848 r. Zgromadzenie Ogó lne uchwalił o Konwencję w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobó jstwa. Konwencja potwierdził a w art. I uprzednie stanowisko Zgromadzenia Ogó lnego, ż e ludobó jstwo, i to popeł nione zaró wno w czasie pokoju, jak i wojny, stanowi zbrodnie w obliczu prawa mię dzynarodowego. Jest nim w rozumieniu konwencji: „[... ] jakikolwiek z nastę pują cych czynó w dokonany w zamiarze zniszczenia w cał oś ci lub czę ś ci grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych, jako takich:

a. zabó jstwo czł onkó w grupy,

b. spowodowanie poważ nego uszkodzenia ciał a lub rozstroju zdrowia psychicznego czł onkó w grupy,

c. rozmyś lne stworzenie dla czł onkó w grupy warunkó w ż ycia obliczonych na spowodowanie ich cał kowitego lub czę ś ciowego zniszczenia fizycznego,

d. stosowanie ś rodkó w, któ re mają na celu wstrzymanie urodzin w obrę bie grupy,

e. przymusowe przekazywanie dzieci czł onkó w jednej grupy do innej grupy”.

· uzupeł nieniem Konwencji w sprawie ludobó jstwa jest Konwencja o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkoś ci. 9. kwietnia 1965 r. Komisja Praw Czł owieka uchwalił a rezolucję w sprawie karania zbrodniarzy wojennych i osó b winnych zbrodni przeciwko ludzkoś ci

· Mię dzynarodowy Trybunał dla Ruandy ’ w roku 1994 doszł o w Ruandzie do masowych morderstw i masakry osó b, w wyniku któ rych zginę ł o okoł o pó ł miliona ludzi. Rada Bezpieczeń stwa powoł ał a do ż ycia Mię dzynarodowy Trybunał dla Ruandy w celu osadzenia winnych ludobó jstwa i pogwał cenia mię dzynarodowego prawa humanitarnego. Mimo osadzenia w wię zieniu tysię cy osó b podejrzanych o zbrodnie ludobó jstwa pierwsze wyroki skazują ce winnych ludobó jstwa na doż ywocie lub wieloletnie wię zienie zapadł y dopiero w 1999 roku

6. Ochrona poszczegó lnych grup

· prawa kobiet:

o Konwencja o prawach politycznych kobiet ’ dnia 20. grudnia 1952 r. Zgromadzenie Ogó lne uchwalił o pierwsza umowę dotyczą cą wył ą cznie praw kobiet. Umowa ta stwierdza, ż e kobiety maja na ró wni z mę ż czyznami prawo uczestniczenia w wyborach, zajmowania urzę dó w publicznych i wykonywania wszelkich funkcji publicznych. Konwencja ta weszł a w ż ycie w roku 1954, wywarł a istotny wpł yw na uznanie polityczne praw kobiet

o Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet ’ w roku 1967 Zgromadzenie Ogó lne uchwalił o deklarację w sprawie likwidacji dyskryminowania kobiet. Konwencja, któ ra weszł a w ż ycie w roku 1981, wskazuje ś rodki, jakie powinny być podję te w celu wyeliminowania dyskryminacji kobiet w ró ż nych dziedzinach: w ż yciu politycznym i publicznym, obywatelstwie, oś wiacie, zatrudnieniu, zdrowiu, mał ż eń stwie i rodzinie. Zwraca ona specjalną uwagę na prawa kobiet wiejskich oraz potrzebę zwalczania stereotypó w dotyczą cych pł ci.

§ konwencja nakł ada na strony obowią zek przedstawiania sprawozdań dotyczą cych postę pu w jej implementacji. Zgromadzenie Ogó lne proklamował o rok 1975 jako rok kobiet. Kwestia poprawy statusu kobiet był a rozpatrywana na specjalnych ś wiatowych konferencjach. Choć sytuacja kobiet uległ a poprawie w ubiegł ej dekadzie, to jednak ró wnoś ć mię dzy kobietami i mę ż czyznami w ż yciu publicznym i prywatnym nie został a osią gnię ta. Konferencja wezwał a do usunię cia przeszkó d w zapewnieniu kobietom moż liwoś ci aktywnego, peł nego i ró wnego uczestnictwa we wszystkich strefach ż ycia, ł ą cznie w procesie podejmowania decyzji

· prawa dzieci:

o udzielanie pomocy dzieciom, jak tez ochroną ich praw zajmuje się Fundusz ONZ Pomocy Dzieciom utworzony w roku 1946 (UNICEF)

o Deklaracja Praw Dziecka ’ Zgromadzenie Ogó lne 20. listopada 1959 r. przyję ł o Deklarację Praw Dziecka, któ ra potwierdza postanowienia Powszechnej Deklaracji odnoszą ce się do dzieci oraz podkreś la, ż e dziecko potrzebuje specjalnej troski i gwarancji, ł ą cznie z wł aś ciwą ochroną prawną, zaró wno przed, jak i po urodzeniu. Deklaracja podkreś la, iż dzieci powinny korzystać ze specjalnej ochrony oraz posiadać moż liwoś ci rozwoju w normalny i zdrowy sposó b, w warunkach wolnoś ci i szacunku

o Konwencja o prawach dziecka ’ postanowienia Deklaracji został y rozwinię te i uzupeł nione w przyję tej 20. 11. 1989 r. przez Zgromadzenie Ogó lne Konwencji o prawach dziecka. Wś ró d spornych problemó w znalazł się ostatecznie przyję ty zakaz sł uż by wojskowej dzieci poniż ej 15 lat oraz zakaz wymierzania kary ś mierci osobom niepeł noletnim. Konwencja o prawach dziecka jest obecnie, z uwagi na liczbę stron, najbardziej uniwersalna umową dotyczą cą praw czł owieka (wią ż e ona 192 pań stwa)

· prawa mniejszoś ci:

o instrumenty prawnomię dzynarodowe ONZ ’ prawa mniejszoś ci narodowych nie są wymieniane w Karcie NZ. Konsekwentnie Powszechna Deklaracja Praw Czł owieka ró wnież nie wspomina o prawach mniejszoś ci. Mię dzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych stoi na stanowisku ochrony osó b należ ą cych do mniejszoś ci, a nie mniejszoś ci jako takich. W pań stwach, w któ rych istnieją etniczne, religijne czy ję zykowe mniejszoś ci, osoby należ ą ce do takich mniejszoś ci nie bę dą pozbawione prawa do korzystania z wł asnej kultury i do wyznawania i praktykowania wł asnej religii czy uż ywania ich wł asnego ję zyka

§ ZO ONZ przyję ł o w 1992 r. Deklarację o Prawach Osó b Należ ą cych do Mniejszoś ci Narodowych lub Etnicznych, Religijnych i Ję zykowych

o prawa mniejszoś ci w dokumentach KBWE ’ Akt koń cowy Konferencji Bezpieczeń stwa i Wspó ł pracy w Europie, wymienia w zasadzie sió dmej prawo osó b należ ą cych do mniejszoś ci, obligują c uczestniczą ce pań stwa, na któ rych terytorium istnieją mniejszoś ci narodowe, do respektowania praw osó b należ ą cych do takich mniejszoś ci

7. Mię dzynarodowa kontrola przestrzegania praw czł owieka

· poję cie kontroli mię dzynarodowej:

o kontrolą mię dzynarodową są wynikają ce z umowy dział ania organó w wspó lnych mają ce na celu stwierdzenie, czy postę powanie pań stw jest zgodne z przyję tymi przez nie zobowią zaniami

o rodzaje umó w z uwagi na kontrolę mię dzynarodową. Ogó lnie moż na podzielić je na trzy grupy:

§ umowy, któ re nie przewidują ż adnej procedury kontrolnej,

§ umowy, któ re wprawdzie tez jej nie zwierają, ale któ rych wykonanie moż e być kontrolowane w ramach szerszego systemu istnieją cego już w poszczegó lnych organizacjach mię dzynarodowych,

§ umowy ze specjalna procedurą kontrolną

· ś rodki i organy kontroli:

o analiza procedur kontrolnych, zabezpieczają cych wykonywanie postanowień umó w mię dzynarodowych dotyczą cych praw czł owieka prowadzi do wniosku, ż e mogą one być oparte na nastę pują cych ś rodkach: sprawozdaniach, skargach pań stw, badaniach na miejscu oraz petycjach

o sprawozdanie ’ jako ś rodek kontroli przewidziane są zaró wno w ramach ogó lnych procedur kontrolnych funkcjonują cych w ONZ i MOP, jak też w specjalnych systemach. Odnoś nie do specjalnych systemó w kontroli przewidzianych przez poszczegó lne umowy dotyczą ce praw czł owieka to ogó lnie moż na powiedzieć, ż e przewidują one, iż sprawozdania są rozpatrywane najpierw przez organ specjalnie powoł any do kontroli wykonania danej konwencji, a nastę pnie przez organ organizacji, w ramach któ rej dana umowa został a przyję ta

o skargi pań stw oraz badania na miejscu ’ jeż eli jakiś pań stwo podaje w wą tpliwoś ć, czy inna strona wykonuje swe zobowią zania konsekwentnie, ona w niektó rych systemach kontrolnych przesł ać skarg do wskazanego organu bą dź od razu, bą dź po uprzedniej pró bie zał atwienia sporu w drodze rokowań dwustronnych. Skargi są przedstawiane tym samym organom, któ re rozpatrują sprawozdania pań stw

o petycje ’ odwoł anie skierowane do organu mię dzynarodowego, w któ rym osoba fizyczna lub prawna zazwyczaj bezpoś rednio zainteresowana, wskazuje na naruszenie odpowiedniej umowy mię dzynarodowej

§ moż liwoś ć skł adania petycji przez osoby fizyczne jest przewidziana fakultatywnie w Mię dzynarodowej Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej oraz w Protokole Opcyjnym do MPPOiP; ONZ ustanowił a specjalną procedurę 1503

o organy kontroli ’ w zasadzie dwa rodzaje organó w wspó lnych, polityczne oraz niezależ ne, o charakterze niesą dowym. Organy polityczne zł oż one są z przedstawicieli pań stw. Moż na je podzielić na gł ó wne i pomocnicze. W systemie organizacji mię dzynarodowych organy gł ó wne są takż e podporzą dkowane najszerszemu organowi przedstawicielskiemu, co w praktyce oznaczać moż e tró jstopniowoś ć systemu kontroli

o Ś wiatowa Konferencja Praw Czł owieka (Wiedeń, czerwiec 1993 r. ) sformuł ował a postulat powoł ania do ż ycia instytucji Wysokiego Komisarza Praw Czł owieka ’ rezolucję przyję to na XLVIII sesji ZO ONZ w grudniu 1993 r., a Sekretarz Generalny powoł ał na to stanowisko w lutym 1994 r. Ayalę Lasso z Ekwadoru, któ ry w 1997 r. zrezygnował z peł nienia tej funkcji. Sergio Viera de Mello z Brazylii (któ ry zastą pił Mary Robinson z Irlandii), zginą ł w zamachu terrorystycznym w Bagdadzie w 2003 r.

⇐ Предыдущая 6 7 8 9 101112 13 14 15 Следующая ⇒