Rozdział 2. Zarys historii prawa międzynarodowego

§ 1. Staroż ytnoś ć

1. Typy historyczne prawa mię dzynarodowego

typy historyczne PM odpowiadają poszczegó lnym epokom. Treś ć i cechy PM pozostają w ś cisł ej zależ noś ci od systemu politycznego i gospodarczego, jaki wykształ cił się w wyniku rozwoju historycznego.

„klasyczne prawo mię dzynarodowe” – typ historyczny, któ ry wykształ cił się w Europie w okresie przejś cia ze ś redniowiecza do nowoż ytnoś ci. Cechował się wieloś cią pań stw suwerennych o podobnych cechach ustroju ekonomicznego i społ ecznego (kapitalizm przy zachowaniu struktur feudalnych, brak wł adzy ponadpań stwowej, rywalizacja kolonialna, system bezpieczeń stwa oparty na sojuszach i wojna jako legalny sposó b zał atwiania sporó w mię dzynarodowych, korzystanie na ró wnych prawach z obszaró w morskich); stosunki mię dzy pań stwami oparte na zasadzie ró wnoś ci wobec prawa; typ ten dominował aż do XX w.
„wspó ł czesne prawo mię dzynarodowe” („prawo Narodó w Zjednoczonych”) – wykształ cone po doś wiadczeniach I i II wojny ś wiatowej (ukł ad mię dzynarodowy skł adają cy się z pań stw kapitalistycznych, socjalistycznych i bardzo duż ej liczny pań stw nowopowstał ych gł ó wnie w wyniku rozpadu systemu kolonialnego; wojna nie mogł a być już instrumentem polityki narodowej ze wzglę du na wynalazek broni ją drowej i rakiet; rozwó j wspó ł pracy mię dzynarodowej na pł aszczyź nie nauki i techniki; nowy typ historyczny PM wią ż e się z dział alnoś cią ONZ.

· rozwó j PM przedstawia się od czasó w Hugona Grocjusza („ojca prawa narodó w”); staroż ytne pań stwa nie znał y poję cia PM chociaż by z powodu, ż e pozostawał y ze sobą w nieustają cej wojnie („staroż ytnoś ć nie znał a – zdaniem opinii panują cej – prawa narodó w, ponieważ opinia panują ca nie znał a prawa narodó w staroż ytnoś ci”)

2. Bliski Wschó d

· najstarsze znane dokumenty PM pochodzą z Bliskiego Wschodu, z IV p. n. e. – napis na steli kamiennej; czę ś ć traktatu mię dzy Lagaszem (wł adca miasta Mezopotamii) a mieszkań cami miasta Umma (obowią zek respektowania rowu granicznego i kamienia, któ ry to obowią zek został zaprzysię ż ony przez stronę zwycię ż oną )

· dział alnoś ć dyplomatyczna i prawnomię dzynarodowa pań stw – gliniane tabliczki w Tell El Amarna i tekst traktatu zawartego pomię dzy kró lem Hattuszilem IV a faraonem egipskim Ramzesem II ok. roku 1300 p. n. e.

3. Grecja

a) w pań stwach miastach zwią zanych wspó lnym ję zykiem i historią stosunki mię dzynarodowe był y bardziej intensywne, wynikiem czego był a bogatsza treś ć PM. Umowy zawierane mię dzy miastami greckimi dotyczył y ró ż nych dziedzin: przymierza (symmachie) np. zawieszenia broni, traktaty pokojowe „na wieczne czasy ”; stosowano represalia (sylia) w celu wymuszenia respektowania prawa np. androlepsja – schwytanie i wię zienie obywatela drugiego pań stwa do czasu uzyskania zadoś ć uczynienia; azyl (asylia) – nie stosowanie represalió w wobec jednostki; proksenia – opieka nad obywatelem obcego pań stwa przebywają cego w kraju, któ rego nie jest obywatelem przez obywatela pań stwa przyjmują cego (pierwowzó r opieki konsularnej);

b) arbitraż był stosowany w sporach mię dzy miastami greckimi; izopolitije – umowy o przyznaniu obywatelom drugiego miasta na zasadzie wzajemnoś ci praw obywatelskich.

c) amfiktionie – organizacje w staroż ytnej Grecji (zwią zki pań stw) o charakterze religijno-polityczne mają ce na celu ochronę miejsca kultu religijnego. Np. amfiktionia pylijsko-delficka (jej organem Rada Amfiktionó w zł oż ona z 24 czł onkó w, po 2 z każ dego plemienia), zwią zek ateń sko-delijski i peloponeski (od począ tku instrumentem hegemonistycznej polityki najpotę ż niejszych – Aten i Sparty)

4. Chiny

w staroż ytnych Chinach PM rozwijał o się w okresie rozbicia Chin na wiele pań stw 770-221 r. p. n. e. rozwojowi sprzyjał y wspó lny ję zyk i historia
w stosunkach mię dzychiń skich obowią zywał a zasada ró wnoś ci prawnej i zasada suwerennoś ci
zasada nietykalnoś ci posł ó w (ludzie z wyż szych szczebli drabiny feudalnej)
wojna sprawiedliwa ’ nie był y uważ ane za sprawiedliwe wojny zaczepne i zaborcze
doskonał y system stosunkó w mię dzy pań stwami polega na utworzeniu zwią zku pań stw, w któ rym czł onkowie byliby reprezentowani przez delegató w wybranych spoś ró d obywateli najbardziej zdolnych i cnotliwych

zwią zek pań stw troszczył by się o wł aś ciwe wykorzystanie bogactw naturalnych i dobrobyt wszystkich ludzi

5. Rzym

celem Rzymu był o panowanie nad ś wiatem, dlatego też stosunki Rzymu z innymi pań stwami (wojny zaborcze) nie stwarzał y warunkó w do rozwoju PM
jednakż e Rzymianie zawierali umowy mię dzynarodowe z innymi pań stwami: traktaty przyjaź ni (amicitia) i traktaty przymierza (societas, foedus),
charakterystyczne dla Rzymian był o zawieranie nieró wnoprawnychumó w przymierza (foedus iniquum) gdzie Rzym był silniejszą stroną zapewniają cą obronę sł abszej stronie w zamian za dostawy poż ywienia itp.
przestrzeganie zasady nietykalnoś ci posł ó w (iure gentium sanci sunt) i zawartych umó w
wojna sprawiedliwa – wypowiedziana wedł ug przepisanej procedury sakralnoprawnej,
w Rzymie wykształ cił o się poję cie prawa narodó w (ius gentium). Prawo rzymskie był o prawem obywateli (ius civile) i nie przyznawał o ż adnych uprawnień cudzoziemcom

gdy Rzym stał się ś wiatową metropolią konieczne był o rozwią zanie trudnoś ci w rozstrzyganiu sporó w mię dzy cudzoziemcami i Rzymianami. Powoł ano specjalnego sę dziego (praetor peregrinus). Stosował on pewne ogó lnie przyję te zasady, kierują c się zasadą sł usznoś ci.
ius gentium regulował o takż e w pewnym stopniu stosunki mię dzy pań stwami: „Ius gentium dotyczy zaję cia, zabudowy i umocnienia miejscowoś ci, wojny, jeń có w, niewolnictwa, traktató w pokojowych, zawieszenia brani, ś wię tego obowią zku nieznieważ ania posł ó w i zakazu mał ż eń stwa z cudzoziemcami

poglą dy na prawo mię dzynarodowe ’ nie rozwinę ł a się w staroż ytnoś ci nauka PM – brak idei wspó lnego dobra ró ż nych narodó w

przedmiotem rozważ ań przede wszystkim zjawisko wojny
u wielu ludó w rozpowszechniona legenda o „zł otym wieku ludzkoś ci” – bez wojen

§ 2. Ś redniowiecze

1. „Rodzina narodó w chrześ cijań skich”

· okres ś redniowiecza nie sprzyjał rozwojowi stosunkó w mię dzynarodowych ani prawa regulują cych te stosunki

· struktura mię dzynarodowego ukł adu ś redniowiecznego skł adał a się z pań stw o ustroju monarchii stanowej, powstał o kilka pań stw o podobnych ustroju politycznym, gosp. i społ ecznym oraz o wspó lnej religii i kulturze tzw. rodzina narodó w chrześ cijań skich

· cechą tego ukł adu politycznego był dualizm: w stosunkach wewnę trznych (wł adza podzielona mię dzy monarchie i stany) i zewnę trznych (rywalizacja o supremacje mię dzy cesarzem a papież em)

· prowadzone był y liczne wojny zaró wno wewnę trzne jak i zewnę trzne; Koś ció ł dą ż ył do humanitaryzacji wojen wprowadzają c pokoje boż e zakazują ce wojen w pewnych okresach roku bą dź przeciwko konkretnej kategorii ludzi np. rolnikom. Monarchowie idą c podobna drogą wprowadzili pokoje cesarskie lub kró lewskie

· zł agodzono los jeń có w (nie zabijano, nie czyniono z nich niewolnikó w) ’ praktyka wykupu

2. Stosunki z pań stwami muzuł mań skimi

· chrześ cijań ska Europa pozostawał a w okresie ś redniowiecza w stanie nieustannej wojny z pań stwami islamu. Prowadzone był y wyprawy krzyż owe mają ce na celu odzyskanie Ziemi Ś wię tej. Wezwanie papież a do ś wię tej wojny był o ró wnoznaczne z ogł oszeniem pokoju boż ego miedzy pań stwami europejskimi. Humanitaryzacja wojen dotyczył a tylko wojen mię dzy chrześ cijanami; w okresie ś redniowiecza zł agodzono los jeń có w (koncepcja rycerza chrześ cijań skiego opiewanego np. w „Pieś ni o Rolandzie”)

· zgodnie z zakazem (wynikają cym z prawa islamskiego) nie moż na był o zawierać Muzuł manom pokoju z chrześ cijanami, w stosunkach mię dzy pań stwami europejskimi i islamskimi zawierano 10-letnie rozejmy.

· w roku 1535 kró l francuski Franciszek I zawarł z suł tanem tureckim Solimanem Wspaniał ym umowę mię dzynarodową zwaną kapitulacją: okreś lenie praw Francuzó w znajdują cych się na terenie pań stwa otomań skiego – ustanowienie pierwszych konsuló w francuskich sprawują cych jurysdykcję w stosunku do Francuzó w w sprawach cywilnych i karnych

3. Rozwó j kontaktó w mię dzynarodowych

· rozwinię cie szczegó lnych form kontaktó w pomię dzy pań stwami ( synody i sobory koś cielne, na któ rych omawiano najważ niejsze zagadnienia polityki mię dzynarodowej ś redniowiecza; uważ a się je za prototyp konferencji mię dzynarodowych; opró cz osó b duchownych uczestniczył y z nich takż e wł adcy ś wieccy)

· tworzono zwią zki miast z celu ochrony wymiany handlowej i interesó w oraz rozstrzygania sporó w – oż ywienie handlowe i gospodarcze (Wielka Hanza jednoczą ca miasta nad Bał tykiem i Morzem Pó ł nocnym)

· poprawienie sytuacji prawnej cudzoziemcó w, któ rzy znaleź li się pod opieka monarsza, pł acą c w zwią zku z tym odpowiedni podatek

· wykształ cenie się wielu zwyczajó w regulują cych sprawy handlu morskiego i ż eglugi (wraz z rozwojem tych dziedzin); spisanie zwyczajowego prawa morskiego ś redniowiecznego np. Tablice Amalfitań skie, Konsulat Morski)

· odkrycia geograficzne rozpoczę ł y okres wł adztwa kolonialnego; w począ tkowym okresie najwię kszymi rywalami był y Portugalia i Hiszpania, nastę pnie Holandia, Anglia i Francja

4. Nauka prawa mię dzynarodowego

· w centrum rozważ ań nad stosunkami mię dzy pań stwami i prawem regulują cym te stosunki w ś redniowiecznej nauce stał a wojna

· chrześ cijań ska koncepcję wojny sprawiedliwej rozwiną ł ś w. Augustyn (wojna usprawiedliwiona wzglę dami moralnymi); teologowie ś redniowieczni rozwijali koncepcje wojny sprawiedliwej np. ś w. Izydor Sewilski lub ś w. Tomasz z Akwinu, któ ry twierdził, iż dla wojny sprawiedliwej niezbę dne są trzy elementy: autorytet panują cego, sprawiedliwa przyczyna i prawa intencja

· w XVI w. powstał a grupa tzw. prekursoró w Grocjusza, któ rzy rozwijali poglą dy w zakresie stosunkó w mię dzynarodowych i prawa mię dzynarodowego. Należ eli do niej m. i.: Alberico Gentili, Dominik Soto, Franciszek de Vitoria i Franciszek Suarez. Zajmowali się moralnymi aspektami wojen prowadzonych przez Hiszpanię z indianami

· projekty utworzenia zwią zku pań stw europejskich, któ rych autorem był przede wszystkim Piotr Dubois. Organizacja miał aby na celu utrzymanie pokoju w Europie, zał atwianie sporó w mię dzy pań stwami europejskimi i zjednoczenia w celu odzyskania Ziemi Ś wię tej

5. Nauka prawa mię dzynarodowego w Polsce

· wieki XV i XVI był y okresem bujnego rozwoju myś li politycznej zaró wno w sprawach polityki, prawa wewnę trznego jak i stosunkó w mię dzynarodowych; dyplomacja polska w zwią zku z licznymi wojnami prowadzonymi przez pań stwo polskie np. wojna z Krzyż akami

· poglą dy dotyczył y gł ó wnie problemu wojny sprawiedliwej jako, ż e Polska takż e należ ał a do chrześ cijań skiej rodziny narodó w

· polska szkoł a prawa wojny – Stanisł aw ze Skarbimierza i Paweł Wł odkowica z Brudzenia; sprawy dyscypliny wojskowej, dozwolone sposoby walki i brania ł upó w, dopuszczalnoś ć przymierzy z pań stwami pogań skimi

· Andrzej Frycz Modrzewski – zajmował się zagadnieniami prawnymi wojny, zalecał procedurę rozjemczą w celu uniknię cia wojny, humanitaryzacja wojny, wł aś ciwe traktowanie ludnoś ci na terytoriach zaję tych

· arianie czyli bracia polscy – poglą dy pacyfistyczne – przeciwko karze ś mierci i wojnie

· korespondencja dyplomatyczna Zygmunta Augusta zawierał a jedno z pierwszych sformuł owań zasad wolnoś ci mó rz (przeciwko panowaniu Szwecji na Bał tyku)

§ 3. Od ś redniowiecza do do XVIII wieku

1. Formowanie się nowego ukł adu politycznego i „klasycznego” prawa mię dzynarodowego

zmiany społ. -gosp. i polityczne zapowiadają ce upadek feudalizmu (poczynają c od XV w. ); wykształ cił o się pań stwo w swej nowoż ytnej postaci jako organizacja terytorialna, niepodległ a, kierowana przez wł adze centralną (wzrost znaczenia klasy mieszczań skiej)
proces reformacji i rozbicia religijnego obniż ył o autorytet papiestwa; okres renesansu rozbił i wyeliminował hierarchiczna drabinę feudalną wewną trz pań stwa oraz utrwalił wł adzę pań stwowa jako suwerenną i centralistyczną (monarchia absolutna)
utrwalenie się zasady ró wnoś ci prawnej (pań stwa są ró wne wobec prawa) w stosunkach mię dzy suwerennymi pań stwami, niepodlegają cymi ż adnej wł adzy zewnę trznej: zasada wolnoś ci mó rz (ró wne prawo do korzystania z mó rz)
zasada ró wnowagi politycznej, któ ra stał a się wytyczną polityki zagranicznej pań stw europejskich – zmierzał a do tego, aby ż adne pań stwo nie wyrastał o nadmiernie potę gą nad inne; zapobieganie hegemoni politycznej danego mocarstwa (sojusze przeciwko pań stwu najsilniejszemu – np. przeciwko Ludwikowi XIV oraz Napoleonowi)
traktat augsburski z 1555 r. potwierdził zasadę cuius regio eius religio – wzmocnienie wł adzy ś wieckiej, któ ra decydował a jaka religia obowią zuje na danym obszarze
wojna trzydziestoletnia – zakoń czona podpisaniem traktató w w Munster przez katolikó w i w Osnabruck przez protestantó w w 1648 r.; duż e znaczenie dla rozwoju PM i stosunkó w mię dzy pań stwami: uznanie niepodległ oś ci 332 pań stw i miast niemieckich, każ de mogł o decydować o religii
walka o niepodległ oś ć 13 kolonii angielskich, któ ra zakoń czył a się powstaniem niepodległ ego pań stwa zwanego Stanami Zjednoczonymi Ameryki Pó ł nocnej; ograniczenie prawa innych pań stw w zakresie ż eglugi i handlu morskiego – powstanie I Ligi Neutralnoś ci Zbrojnej (1780)
II Liga neutralnoś ci Zbrojnej powstał a w 1800 r. podczas wojen napoleoń skich – rozwó j prawa wojny i prawa neutralnoś ci
rozbiory Polski w II poł. XVIII w. – pogwał cenie zasad europejskiego porzą dku prawnego
w XVIII w. wysuwane był y postulaty dotyczą ce zł agodzenia sposobu prowadzenia wojen (J. J. Rousseau, Portalis) ’ pań stwo prowadzi wojnę przeciwko pań stwu, zatem prawa obywateli powinny być respektowane

2. Nauka prawa mię dzynarodowego

Grocjusz i szkoł a prawa naturalnego – autor dzieł a „O prawie wojny i pokoju” (De iure belli ac pacis), któ re wywarł o ogromny wpł yw na rozwó j nauki o PM [ có ż za odkrycie normalnie… SP ]

„Wolnoś ć morza”, „O prawie ł upu” – bronił zasady wolnoś ci mó rz,
wydzielenie nauki PM z nauk teologicznych i powią zanie mocy obowią zują cej prawa narodó w z naturą rzeczy i rozumem ludzkim
obok prawa naturalnego istnieje prawo pozytywne, ludzkie, któ re dzieli się na cywilne i prawo narodó w (moż na udowodnić przez zwyczaj i ś wiadectwo biegł ych)
teoria umowy społ ecznej – przejś cie ze stanu natury do stanu społ ecznego poprzez umowę społ eczna, któ rą należ y przestrzegać zgodnie z zasada pacta sunt servanda
rozważ ania na temat prawa wojennego, odpowiedzialnoś ci pań stw, zawierania i wykł adni umó w mię dzynarodowych, prawa dyplomatycznego

szkoł a prawa naturalnego – rozwijał a poglą dy Grocjusza o zwią zku prawa narodó w z prawem naturalnym. Nie przykł adali wagi do takich ź ró deł PM jak umowy i zwyczaj. Wyprowadzali w rozważ aniach racjonalistycznych przepisy PM z natury czł owieka, z jego przyrodzonych praw. Najbardziej znanymi przedstawicielami tej szkoł y byli: Samuel Pufendorf, Jan Chrystian Wolff i Emeryk de Vattel
pozytywiś ci – odmienne stanowisko w przedmiocie istoty i ź ró deł PM od szkoł y prawa naturalnego. Szkoł a pozytywistyczna uważ ał a przepis prawny za przejaw woli pań stwa, a w konsekwencji za ź ró dł a PM uznawali umowę mię dzynarodowa i zwyczaj. Przedmiotem zainteresowania nauki PM powinny być umowy mię dzynarodowe jak wyraz woli pań stw tworzą cych normy prawne. Pozytywiś ci gromadzili i opracowywali umowy mię dzynarodowe

do przedstawicieli szkoł y pozytywistycznej należ eli: Ryszard Zouche, Korneliusz van Bynkershoek, Jakob Moser (badanie jakie normy znajdują zastosowanie we wzajemnych stosunkach mię dzy pań stwami, a ź ró deł PM należ y doszukiwac się w traktatach i innych pismach dyplomatycznych)
Jerzy Fryderyk Martens - jego dzieł o zdobył o uznanie na arenie europejskiej jako wykł ad PM. Prawem Narodó w nazywa on ogó ł praw i obowią zkó w przyję tych przez wię kszoś ć lub wszystkie pań stwa Europy, bą dź w drodze umó w, bą dź przez milczą ce stosowanie w praktyce; wydawał zbiory traktató w.

wiek XVII i XVIII – projekty utworzenia zwią zku pań stw:

plan księ cia Sully – Europa podzielona na 15 pań stw tworzą cych federację z wielką rada na czele
projekt Williama Penna – utworzenie parlamentu europejskiego
projekt Emeryka Cruce – zwią zek wszystkich pań stw niezależ nie od religii, z radą na czele w Wenecji
projekt księ dza de Saint Pierre – org. zwią zku pań stw był by senat zł oż ony z 24 delegató w

3. Nauka prawa mię dzynarodowego w Polsce

wielu zwolennikó w prawa naturalnego w Polsce – nauczanie prawa natury i prawa narodó w na uniwersytetach i szkoł ach
Hieronim Stroynowski „Nauka prawa przyrodzonego, politycznego, ekonomiki politycznej i prawa narodó w” – zwolennik prawa naturalnego; Tadeusz Morski „Myś li o potrzebie i sposobach przystą pienia mł odzież y do sł uż by dyplomatycznej w Polszcze” – poglą dy zbliż one do pozytywistó w
gromadzenie i publikowanie przez Polakó w umó w mię dzynarodowych: Ks. Maciej Dogiel, „Traktaty mię dzy mocarstwami europejskimi od roku 1648 zaszł e”

§ 4. Wiek XIX i począ tek XX wieku

Oddział ywanie rewolucji francuskiej

wpł yw na kształ towanie się ustroju politycznego i społ. – gospodarczego pań stw europejskich oraz na stosunki mię dzy nimi; upadek rzą dó w feudalnych, walka o wł adze burż uazji; zasada suwerennoś ci zaczę ł a nabierać nowego znaczenia, nie dotyczył a teraz suwerennych wł adcó w absolutnych a suwerennych narodó w, zasada zwierzchnictwa narodó w; zasada nienaruszalnoś ci terytorium oraz nieinterwencji w sprawy wewnę trzne drugiego pań stwa (zasady te znalazł y peł en wyraz w Deklaracji Prawa Narodó w z 1795r. )

Kongres wiedeń ski

zebrany po upadku Napoleona w celu ustalenia nowego porzą dku w Europie; kongres mię dzynarodowy z udział em monarchó w dokonał dzieł a stabilizacji stosunkó w w Europie na kilkadziesią t lat;
ustalenia w stosunku do Niemiec i Polski: utworzono Zwią zekNiemiec – luź ne zrzeszenie pań stw pod wł adzą Austrii; usankcjonowanie rozbioró w Polski („czwarty rozbió r Polski”), utworzenie Wolnego Miasta Krakowa i Kró lestwaPolskiego
w dziedzinie mię dzynarodowej postanowiono: uznać neutralnoś ć Szwajcarii, regulamin rang dyplomatycznych, zasada wolnej ż eglugi na rzekach wspó lnych (szczegó ł owe rozwią zania dot. Renu, Nekaru, Menu, Skaldy i Mozy), deklaracja dot. handlu Murzynami z Afryki zakazują ca go
„Ś wię te Przymierze” zawarte we wrześ niu 1815 r. miedzy Rosja, Prusami i Austrią – przestrzeganie przykazań Chrystusa w stosunkach wewnę trznych i zewnę trznych; w listopadzie przył ą czył a się Anglia, a w 1818 r. Francja

w ten sposó b powstał „ syndykat monarchó w ” któ ry miał decydować o sprawach europejskich; tę pienie idei wolnoś ciowych i utrzymanie zasady legitymizmu; realizują c politykę „Ś wię tego Przymierza” pań stwa należ ą ce czę sto interweniował y w sprawy wewnę trzne innych pań stw

Doktryna Monroego

wystą pienie Prezydenta Stanó w Zjednoczonych Jamesa Monroe w 1823 r., w któ rym sformuł ował zasadę nieinterwencji pań stw europejskich w sprawy amerykań skie; hegemonia Stanó w Zjednoczonych nad kontynentem amerykań skim (dyplomacja dolarowa, „polityka grubego kija”)

Ekspansja społ ecznoś ci mię dzynarodowej

wiek XIX – rozwó j pań stw kapitalistycznych; rewolucja przemysł owa doprowadził a do nasilenia wspó ł pracy mię dzynarodowej; walki społ eczne (solidaryzacja robotnikó w w skali mię dzynarodowej) spowodowane wyzyskiem kapitalistó w; ruchy narodowowyzwoleń cze w Polsce i na Bał kanach
poszerzenie się społ ecznoś ci mię dzynarodowej o kraje pozaeuropejskie takie jak: USA, Turcja, Chiny, Japonia oraz republiki Ameryki Ł aciń skiej

Ekspansja kolonialna

intensywna ekspansja kolonialna; Anglia obję ł a zwierzchnictwo w Indiach, Birmie, Egipcie; Francja podbił a tereny Pó ł nocnej i Zachodniej Afryki oraz Indochiny; Belgia obję ł a zwierzchnictwo w Kongo; Wł ochy obję ł y wł adzę w Afryce Wschodniej (Somalia i Abisynia); Rosja zwierzchnictwo aż po Amur i obję ł a protektorat nad Chiwą i Bucharą
Chiny – po wojnie opiumowej stał y się przedmiotem ekspansji gosp. i politycznej. Traktat nankiń ski 1842 r. - Anglia obję ł a zwierzchnictwo nad wyspą Hongkong (zmuszenie do otwarcia portó w, przyję cie są downictwa kapitulacyjnego i inne przywileje); rywalizacja miedzy Anglią, USA, Francją, Rosją i Niemcami o koncesje gosp. i przywileje dla swych obywateli w Chinach – podzielenie Chin na tereny wpł ywó w;

konferencja Berliń ska z 1885 r. - dokonano na niej podział u wpł ywó w w Afryce
USA weszł y ró wnież na drogę polityki imperialistycznej, zajmują c – w wyniku wojny z Meksykiem – Teksas, Kalifornię i Arizonę, a pod koniec stulecia – po wojnie z Hiszpanią – rozcią gnę ł y swe wpł ywy na Kubę i Filipiny

Traktat paryski

traktat paryski koń czą cy wojnę krymską (1856) był istotny dla rozwoju polityki mię dzynarodowej i PM

w wojnie krymskiej Francja i Anglia stanę ł y po stronie Turcji w jej konflikcie z Rosją, oznaczał o to cał kowity rozpad „Ś wię tego Przymierza”

istotne postanowienia traktatu paryskiego: dopuszczenie Turcji do społ ecznoś ci mię dzynarodowej, utworzenie Serbii jako pań stwa wasalnego Turcji, neutralizacja Morza Czarnego, utworzenie Europejskiej KomisjiDunaju z udział em wielkich mocarstw („pań stwo rzeczne”), demilitaryzacja Wysp Alandzkich, deklaracja dot. prawawojny morskiej (rozszerzył a ochronę wł asnoś ci prywatnej w wojnie morskiej)
zjednoczenie Wł och, utworzenie Zwią zku Pó ł nocnoniemieckiego pod hegemonią Prus, wojna prusko-francuska zakoń czona odebraniem Francji Alzacji i Lotaryngii; zjednoczenie Niemiec i utworzenie cesarstwa.
traktat berliń ski z 1878 – zakoń czył wojnę rosyjsko-turecką; proklamowano niepodległ oś ć Serbii, Czarnogó ry i Rumunii, zapowiedziano utworzenie Buł garii jako pań stwa zależ nego od Turcji (1908 – niepodległ oś ć Buł garii, 1912 – I wojna bał kań ska)
wzrost znaczenia Japonii na arenie mię dzynarodowej; wygrana wojna z Chinami i uzyskanie Tajwanu (1895); wygrana wojna z Rosją i uzyskanie Pó ł wyspu Liaotuń skiego i protektoratu na Koreą

Rozwó j wspó ł pracy mię dzynarodowej i prawa mię dzynarodowego

rozwó j wspó ł pracy mię dzynarodowej doprowadził do utworzenia stał ych organizacji mię dzynarodowych dział ają cych w takich dziedzinach jak: telegraf, poczta, ujednolicenie miar i wag, publikacji taryf celnych (zwią zki celowe lub unie administracyjne); np. Powszechny Zwią zek Pocztowy (1874)
humanitaryzacja wojny w umowach mię dzynarodowych:

Genewa 1864 r. ’ konwencja w sprawie polepszenia losu rannych wojskowych w armiach w polu bę dą cych
Petersburg 1868 r. ’ pań stwa wyrzekł y się uż ywania w czasie wojny pociskó w wagi mniejszej niż 400 g, wybuchają cych lub zawierają cych materiał y piorunują ce lub zapalne

konwencje o zwalczaniu handlu niewolnikami (Akt Antyniewolniczy 1890 r. ), handlu kobietami i dzieć mi (1904 i 1910), w sprawie zakazu pracy nocnej kobiet (1906) oraz zakazu uż ywania biał ego fosforanu przy produkcji zapał ek (1906)

Konferencje haskie

duż e znaczenie dla rozwoju PM:

I konferencja haska 1899 r. – zwoł ana z inicjatywy cara Mikoł aja II; sprawa kodyfikacji i reformy prawa wojennego oraz prawa dotyczą cego pokojowego zał atwiania sporó w mię dzynarodowych; uzgodniono i podpisano trzy konwencje: o pokojowym zał atwianiu sporó w mię dzynarodowych; o prawach i zwyczajach wojny lą dowej; o zastosowaniu do wojny morskiej przepisó w konwencji Czerwonego Krzyż a z roku 1864

rozbrojenie ’ ogó lnikowa rezolucja, w któ rej uznano ograniczenie wydatkó w na wojsko, cią ż ą cych na budż etach pań stwowych za „ogromnie poż ą dane dla podniesienia materialnego i moralnego dobrobytu ludzkoś ci”

II konferencja haska 1907 r. – uzupeł niono i rozwinię to prawa ustalone na pierwszej konferencji; podpisanie 13 konwencji i 1 deklaracji dotyczą ce prawa wojny morskiej, pań stw zachowują cych neutralnoś ć w czasie wojny
III konferencja w Londynie 1908/1909 r. w celu skodyfikowania prawa wojny morskiej (stanowisko Anglii, któ ra przeciwstawiał a się ograniczeniu swobody dział ania floty wojennej, nie pozwolił o jednak na dokonanie kodyfikacji)

Nauka prawa mię dzynarodowego

· rozwó j nauki PM w XIX wieku;

powstanie w 1873 r. w Belgii dwó ch mię dzynarodowych stowarzyszeń badają ce PM i popierają ce rozwó j nauki o nim: Stowarzyszenie Reformy i Kodyfikacji Prawa Mię dzynarodowego ( Stowarzyszenie PM od 1895 r. ) oraz Instytut Prawa Mię dzynarodowego;
Immanuel Kant „O wiecznym pokoju”

Nauka prawa mię dzynarodowego w Polsce

fakt, iż Polska pozbawiona niepodległ oś ci przestał a być podmiotem PM wpł yną ł na zastó j w tej dziedzinie prawa;
F. Sł otwiń ski – profesor prawa natury i prawa narodó w UJ; F, Kasparek – historyk prawa mię dzynarodowego;
polska doktryna wojny narodowowyzwoleń czej XIX w.

§ 5. Okres wspó ł czesny

Pierwsza wojna ś wiatowa

nowy okres w stosunkach mię dzynarodowych otwarty przez wojnę 1914-1918 i rewolucje paź dziernikową w Rosji w 1917 r.; nowe zasady stosunkó w mię dzynarodowych obowią zują cych po Wielkiej Wojnie (orę dzie Woodrow’a Wilson’a z 22 stycznia 1918 r.; 14 punktó w): zasada jawnoś ci umó w mię dzynarodowych, zasada wolnoś ci ż eglugi na morzach, usuniecie barier hamują cych rozwó j handlu mię dzynarodowego, redukcja zbrojeń, wspaniał omyslne zał atwianie spraw kolonialnych, sprawiedliwe uregulowanie spraw terytorialnych w Europie, utworzenie Ligi narodó w;
wojna zakoń czona został a podpisaniem traktató w pokojowych na Konferencji Pokojowej w Paryż u; traktat z Niemcami – Wersal 28 czerwca 1919 r.; mał y traktat wersalski z Polską o poszanowaniu mniejszoś ci; traktaty w Saint-Germain, Neuilly, Trianon, Sevres.

Okres mię dzywojenny

Liga Narodó w – antagonistyczne stosunki mię dzy kapitalistami a Rosją oraz zwycię zcami a zwycię ż onymi po Wielkiej Wojnie; wielostronne konferencje w Genui 1922 r., w Lozannie w 1923 r. (traktat w Rapallo 1922 r. mię dzy Rosją a Niemcami o nawią zaniu stosunkó w dyplomatycznych i gosp. )
negatywny stosunek Rosji Radzieckiej do Ligi Narodó w nie przeszkodził w uczestniczeniu przez Rosję w wielu konferencjach poś wię conych rozbrojeniu itp. Dopiero w sytuacji dojś cia Hitlera do wł adzy w Niemczech, Rosja przystą pił a do organizacji w 1934 r.
utrwalanie pokoju i rozwijanie wspó ł pracy mię dzynarodowej i ró wnoczesna rewizja traktatu wersalskiego (Niemcy) – Pakt Branda-Kellogga z 1922 r. o wyrzeczeniu się wojny i pokojowym rozstrzyganiu sporó w mię dzynarodowych
umowy lokarneń skie z 1925 r. – ukł ady regionalne w celu zapewnienia sobie bezpieczeń stwa;
Mał a Ententa 1933 (Czechosł owacja, Rumunia i Jugosł awia), porozumienie bał kań skie 1934 (Grecja, Turcja, Rumunia, Jugosł awia), pakt bał tycki 1934 (Litwa, Ł otwa i Estonia);

brak reakcji ze strony Ligi narodó w na ł amanie postanowień traktatu wersalskiego przez Niemcy hitlerowskie; Anschluss Austrii w 1938 przez Niemcy

Druga wojna ś wiatowa

pogwał cenie zobowią zań prawnomię dzynarodowych przez Niemcy w momencie napaś ci na Polskę we wrześ niu 1939 r.

inwazja na pań stwa neutralne (Belgia, Holandia, Dania, Norwegia)

druga wojna ś wiatowa był a wstę pem do stworzenia trwał ego pokoju mię dzynarodowego: podpisanie w 1941 r. Karty Atlantyckiej (1 stycznia 1942 r. ) przez Roosvelta i Churchilla
30 paź dziernika 1943 r. ’ deklaracja moskiewska (ZSRR, USA, Wielka Brytania) nt. utworzenia nowej organizacji mię dzynarodowej zamiast LN
konferencje w Teheranie 1943, Jał cie luty 1945 i Poczdamie lipiec-sierpień 1945 – rozwią zywano problemy polityki ś wiatowej;
konferencja w San Francisco kwiecień -czerwiec 1945r.; 26 czerwca 1945 podpisano Kartę Narodó w Zjednoczonych, któ ra powoł ywał a Organizację Narodó w Zjednoczonych mają ca na celu zachowanie mię dzynarodowego pokoju i bezpieczeń stwa, i pokojowe rozwią zywanie sporó w mię dzynarodowych.

Rozpad imperió w kolonialnych

tradycyjne PM dopuszczał o podboje kolonialne; Karta NZ stworzył a system powiernictw uznają cych prawo narodó w kolonialnych do samostanowienia i traktują cych zarzą d powierniczy jako formę przejś ciową (system powiernictw obją ł 11 obszaró w: był e terytorium mandatowe i kolonie odebrane pań stwom zwycię ż onym w II wojnie ś wiatowej)
dekolonizacja Afryki i Azji oraz Oceanii i Karaibó w
deklaracja ONZ o kresie kolonizacji (1960) ’ zobowią zanie pań stw kolonialnych do poł oż enia kresu kolonializmowi we wszystkich jego formacjach i przejawach, uznanie prawa wszystkich narodó w do samostanowienia oraz stwierdzenie, ż e brak należ ytego przygotowania politycznego, gospodarczego, społ ecznego i kulturalnego nie moż e stanowić pretekstu do zwlekania z przyznaniem niepodległ oś ci
w rezultacie w skł ad społ ecznoś ci mię dzynarodowej weszł y 3 grupy pań stw – rozwinię te pań stwa kapitalistyczne, pań stwa typu socjalistycznego i tzw. kraje rozwijają ce się

Okres powojenny

zimna wojna mię dzy pań stwami kapitalistycznymi a blokiem pań stw socjalistycznych, zakoń czona w Europie w pracach Konferencji Bezpieczeń stwa i Wspó ł pracy w Europie 1 sierpnia 1975 r. ’ podpisanie Aktu Koń cowego w Helsinkach;
rozrost organizacji mię dzynarodowych uniwersalnych i regionalnych; rodzina ONZ czyli ONZ plus wszystkie organizacje wyspecjalizowane; Pakt Pó ł nocnoatlantycki NATO 1949 r. (charakter polityczno-militarny); w odpowiedzi – 1955 r. Ukł ad Warszawski; konferencja w Bandungu 1955 r. (polityka „pań stw niezaangaż owanych” )
integracja pań stw Europy Zachodniej – Unia Europejska;
rozwó j i kodyfikacja PM:

konwencje kodyfikują ce prawo morza (4 konwencjegenewskie 1958 r. i konwencje na Jamajce w 1982 r. )
prawo dyplomatyczne (konwencje wiedeń skie 1961)
prawo konsularne (konwencja wiedeń ska 1963)
humanitarne prawo konfliktó w (4 konwencje genewskie 1949 i 2 protokoł y z 1977)
prawo traktató w (konwencja wiedeń ska 1969)
ochrona praw czł owieka;

zasady PM skodyfikowane w Deklaracji zasad PM dot. przyjaznych stosunkó w i wspó ł pracy mię dzy pań stwami uchwalonejprzez ZO ONZ 24 paź dziernika 1970 r.
nowe dział y PM np. prawo kosmiczne, prawo dotyczą ce korzystania z energii atomowej;
hierarchia norm PM:

1. imperatywne normy PM ( ius cogens)– zasady o charakterze konstytucyjnym,
2. ogó ł norm PM umownego i zwyczajowego
3. reguł y zawarte w uchwał ach organizacji mię dzynarodowych (mię kkie PM).

Nauka prawa mię dzynarodowego

pozytywiś ci D. Anzilotti, P. Fauchille, C. C. Hyde; kierunek prawa neonaturalnego podkreś lają cy wartoś ci etyczne wią ż ą ce się z normami PM; kierunek socjologiczny zwany realistycznym – prawo jako zjawisko społ eczne; wpł yw doktryny funkacjonalistycznej – funkcjonalna interpretacja przepisó w PM; socjalistyczna doktryna PM podkreś lał a znaczenie suwerennoś ci pań stwowej;
utworzenie Akademii Prawa Mię dzynarodowego w Hadze 1921r.

Nauka prawa mię dzynarodowego w Polsce

rozwó j PM zwią zany był z oś rodkami uniwersyteckimi; Polski Instytut Spraw Mię dzynarodowych i Instytut nauk Prawnych
Remigiusz Bierzanek, Henryk de Fiumel, Ludwig Gelberg, Wojciech Gó ralczyk, Stanisł aw Hubert, Marian Iwanejko

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 567 8 9 10 Следующая ⇒