16. Геотектоника іліміндегі фиксизм мен мобилизм бағыттарының басты айырмашылығы неде

Фиксизм жә не мобилизм, олардың бір-бірінен айырмашылығ ы. Геотектоникада мобилистік бағ ыттың туындауы. А. Вегенер болжамы – алғ ашқ ы мобилистік болжам ретінде. Вегенер болжамының басты қ ағ идалары жә не негізгі кемшіліктері. Литосфералық тақ талар тектоникасы (ЛТТ), немесе Жаң а жаһ андық тектоника (ЖЖТ) тұ жырымдамасы геологиядағ ы қ азіргі парадигма ретінде. ЛТТ-ның негізгі қ ағ идалары. Қ озғ алмалы қ ұ рылымдардың ЛТТ идеялары тұ рғ ысынан жасақ талғ ан басты-басты сатылары. Уилсон циклі. «Геосинклиндер туралы ілім» қ ағ идаларының ЛТТ идеяларымен ұ қ састығ ы жә не айырмашылығ ы.

Мазмұ ны: Фиксизм – ұ зақ уақ ыттар бойына геология ғ ылымындағ ы басты парадигма рө лін атқ арғ ан геотектоникалық зерттеулер бағ ыты. Фиксизмнің негізгі қ ағ идасы кез келген геологиялық зерттеу нысанының қ азіргі таң дағ ы орналасу орны оның алғ аш тү зілу (қ алыптасу) орнына сә йкес келеді деп есептейді, яғ ни, бұ л тұ жырымдамалар жиынтығ ына сә йкес, геологиялық нысандар кө лбеу бағ ытта жылжымағ ан, ө здерінің қ азіргі орнында ұ дайы сақ талғ ан, олар тек қ ана кезінде тө мен қ арай ойысу нә тижесінде тү зілген, кейінірек жоғ ары кө терілуі нә тижесінде қ атпарлы қ ұ рылымдарғ а айнал, ан. Фиксизмнің теориялық негізі ретінде «Геосинклиндер туралы ілім» аталады (Геосинклиндер дамуының тө рт сатысы тек қ ана жоғ ары-тө мен, яки тік бағ ыттағ ы қ озғ алыстармен сипатталатындығ ы 4-ші дә ріс ауқ ымында айтылды).

«Геосинклиндер туралы ілімнің » талай-талай геологиялық процестердің туындау механизмін тү сіндіріп бере алмайтындығ ы (жоғ ары-тө мен қ озғ алыстар табиғ атын, қ атпарлық тың қ алыптасу табиғ атын, т. с. с. ), сондық тан бұ л парадигма екінші планғ а ысырылып, геология ғ ылымына жаң а парадигма келгендігі де жоғ арыда сө з болды. Бұ л парадигма «Литосфералық тақ талар тектоникасы (ЛТТ)» деп аталады, ал осы тұ жырымдаманың негізгі қ ағ идаларын дә ріптейтін геотектоникалық зерттеулер бағ ыты мобилизм деген атауғ а ие. Мобилизмнің фиксизмен басты айырмашылығ ы – бұ л геотектоникалық бағ ыт тектоникалық қ ұ рылымдарды қ алыптастырудағ ы негізгі рө лді кө лбеу (горизонталь) бағ ытталғ ан тектоникалық қ озғ алыстар атқ арады деп есептейді, ал «Геосинклиндер туралы ілім» негізінен тік бағ ытталғ ан (жоғ ары-тө мен бағ ытталғ ан) қ озғ алыстарды дә ріптейтіндігі белгілі.

Геотектоникадағ ы мобилистік бағ ыттың негізін салушы – неміс географы (метеорологы) Альфред Вегенер. Ө зінің қ ысқ а ғ ана ө мірін Гренландияның ауа райын зерттеуге арнағ ан А. Вегенер 1910 жылы ә лемнің физикалық картасына қ арап отырып, Атлант мұ хитының қ арама-қ арсы жағ алауларындағ ы континенттер жиегінің (ә сіресе Африка мен Оң тү стік Американың ) бір-біріне ө те ұ қ сас екендігінне назар аударғ ан.

1. Геотектоника ғ ылыми аясында формациялық талдау жү ргізу қ андай мә селені шешеді? Ф о р м а ц и я л ы қ т а л д а у жер қ ыртысының нақ тылы тектоникалық қ ұ рылымдарын, сол қ ұ рылымдардың нақ тылы даму сатысын анық тап беретін таужыныстардың нақ тылы кешендерін, яки бірлестіктерін (геологиялық формацияларды) жан-жақ ты зерттей отырып, сол кешендерді (формацияларды) ө зге шендестерінен оқ шаулау ә дісі. Осылайша оқ шауланғ ан геологиялық формациялар нақ тылы тө лнұ сқ а (эталон) рө лін атқ ара алады, сө йтіп ө здерін кіріктіретін тектоникалық қ ұ рылым дамуының ә рбір сатысын біршама дә л анық тау мү мкіндігіне қ ол жеткізеді.

Ф. т. негіздерін ХІХ ғ асырдың аяқ шенінде француз ғ алымы М. Бертран жасақ тағ ан, алайда бұ л ә дістің геотектоникалық зерттеулерде кең інен қ олданыла бастауы ХХ ғ асырдың екінші жартысына сә йкес келеді Ф. т. ә дісін бірте-бірте жетілдіре тү суде бұ рынғ ы КСРО ғ алымдары Н. П. Херасковтың, Н. С. Шатскийдің, М. А. Усовтың, В. Е. Хаинның, В. М. Цейслердің т. б. орыс ғ алымдарының атқ арғ ан рө лі ерекше.

Бір қ ызғ ылық ты жайт, геотектоникалық зерттеулердегі Ф. т. ә дісі «геосинклиндер туралы ілім» деп аталатын геотектониканың фиксистік тұ жырымдамасы геологиялық зерттеулердің бірден-бір парадигмасы болып тұ рғ ан кезең де жасақ тала тұ рса да, бұ л ә дісті геологияның қ азіргі кезең дегі мобилистік тұ жырымдаманың негізін қ ұ райтын «литосфералық тақ талар тектоникасы (ЛТТ)» парадигмасы жағ дайында да табысты тү рде қ олдануғ а болатындығ ы. Бұ л аз десең із, Ф. т. ә дісі жаң а парадигма жағ дайында мү лдем жаң а мазмұ нды иелене отырып, қ атпарлы қ ұ рылымдар дамуының ә рбір сатысын танымалдауғ а кө мектесетін бірден-бір зерттеу ә дісіне айналып отыр.

2. Геотектоника ғ ылыми аясында палиноспатикалық талдау жү ргізу неге негізделген? П а л и н с п а с т и к а л ы қ т а л д а у ә дісі геотектоникалық зерттеулерде соң ғ ы онжылдық тарда ғ ана қ олданыла бастағ ан ә діс. Бұ л ә діс кө мегімен литосфераның кө лбеу (горизонталь) бағ ытта алыс қ ашық тық тарғ а жылжып кеткен ірі-ірі блоктарын қ ұ райтын таужыныс қ атқ абаттарының тұ ң ғ ыш жаралу орнын (координатын) анық тайды. Ә діс аталғ ан блоктар ауқ ымындағ ы шө гінді таужыныстар қ ұ рамындағ ы ферромагнитті минералдардың палеомагниттік қ асиеттерін талдауғ а негізделген. Жер ө зінің магниттік полюсінің орнын геологиялық уақ ыт барысында дә йім ө згеріп отырғ андығ ы белгілі, мұ ндай ө згерістерді «жердің магниттік полюс инверсиясы» деп атайды. Таужыныс қ ұ рамындағ ы кез келген ферромагнитті минерал ө зінің алғ аш тү зілу сә тінде Жердің сол кездегі магниттік ө рісіне параллель бағ ытта магниттеледі жә не ол осы магниттелу бағ ытын енді қ айтып ө згертпейді. Осы ферромагнитті минералды кіріктірген шө гінді таужыныстар литосфераның (жер қ ыртысының ) жылжымалы блоктары ауқ ымында алыс қ ашық тық тарғ а жылжи отырып, келесі геологиялық дә уірлер мен кезең дерде мү лдем ө зге ө ң ірлерден орын тепкен жағ дайда, олардың жаң а мекеніндегі магниттік ө ріс кө рсеткіштері олардағ ы таужыныстардың алғ аш тү зілу сә тіндегі магниттік ө ріс бағ ытына мү лдем сә йкеспейтін болады. Ендеше зерттелген таужыныстың геологиялық кө нелігін анық тау жә не оның жаралу сә тіндегі магниттік ө ріс кө рсеткіштерінің бү гінгі орналасу аймағ ындағ ы магниттік ө ріс кө рсеткішінен айырмашылығ ын анық тау нә тижесінде сол таужыныстармен кө мкерілген литосфера блоктарының алғ аш орналасу орнын жә не олардың кейінірек қ андай қ ашық тық тарғ а жылжып кеткендігін біршама дә л анық тауғ а болады. Бұ л зерттеу ә дісін дұ рыс қ олдана білудің бірден-бір шарты – магниттік ө ріс бағ ыты ө лшенген минералдарды кіріктіретін шө гінді таужыныс ү лгілері дү ниенің тө рт жағ ы тұ рғ ысынан мұ қ ият бағ дарланғ ан болуы тиіс. Палинспастикалық зерттеулер нә тижесінде палинспастикалық карталар қ ұ растырылады.

⇐ Предыдущая 1 2 3 456 7 8 9 10 Следующая ⇒