ГГГГГГГГГГГГГГ

7. Геосинклиндер дамуының басты-басты сатыларын атаң ыз жә не сипаттаң ыз. Геосинклиндер терминін 1873 жылы алғ аш рет американдық ғ алым Д. Дана (Дэна) ғ ылыми йналысқ а ұ сынғ ан болатын, алайда кейінірек «геосинклиндік тұ жырымдама» (тұ жырымдама – концепция) деген атауды иеленген бұ л тү сініктің жалпылама идеясы ХІХ ғ асырдың 30-шы жылдарында айтыла бастағ ан.

Геосинклин – ү ш грек сө зінің жиынтығ ынан қ ұ ралғ ан термин, олар – «гео» – Жер, «син» – тұ тасымен жә не «клино» – ең кейтемін деген сө здер. Геосинклиндер – жер қ ыртысының ұ зынынан-ұ зақ созыла сағ аланатын, кейде қ омақ ты доғ аларды еске салатын біршама ауқ ымды аймақ тары. Мұ ндай аймақ тар тектоникалық қ озғ алыстардың қ арқ ынды сипат алуымен, соның салдарынан мейілінше қ озғ алмалы сипатты иеленуімен, геодинамикалық кернеу кө рсеткштерінің жоғ ары дә режесімен, ө з ө ң іріне жинақ талғ ан тү зілімдер қ атқ абатының тым қ алың болуымен (10-25 км-ге дейін жетеді деп есептелінеді), жербедерінің кедірлі-бұ дырлы болуымен, жер қ ыртысы қ абатының жоғ арғ ы мантия заттарын кіріктіру дә режесінің мейілінше жоғ ары кө рсеткіштерімен, магматизм жә не метаморфизм процестерінің айырық ша рө лімен ерекшеленеді.

«Геосинклиндер туралы ілім» қ ағ идаларына сә йкес, геосинклиннің қ алыптасу процесі бір-біріне жалғ аса ө рбитін тө рт сатыдан тұ рады.

1. Нақ ты геосинклиндік саты тектоникалық тұ рғ ыдан бұ рынғ ы салғ ырт аймақ тардың (платформалардың ) белгілі бір бө лігі қ арқ ынды тектоникалық қ озғ алыстарғ а ұ шырай бастайды, мұ ның нә тижесінде болашақ геосинклин ө ң ірі тө мен қ арай ойыса бастайды; ойысу нә тижесінде терең сулы алаптар (тең іздер, тіпті мұ хиттар) қ алыптасады, осы алаптар тү бінде шө гінді жә не жанартаутекті (эффузиялық ) таужыныстардың қ алың -қ алың қ атқ абаттары тү зіледі.

2. Инверсиялық саты ө ткен даму сатысы барысында тү зіліп ү лгерген таужыныс қ атқ абаттарының қ атпарлана бастауымен, мұ ның нә тижесінде су алаптарының бірте-бірте саяздана бастауымен (алап тү бінің жоғ ары кө терілуімен) сипатталады. Бұ л даму сатысы барысында да шө гінділердің тү зілу процесі мен жанартаулар ә рекеті жалғ аса береді, сө йтіп «жабылып келе жатқ ан» (саязданып келе жатқ ан) су алабы ауқ ымында жә не оның жағ алауларында арнаулы геологиялық формациялар қ алыптасатын болады.

3. Орогендік саты барысында болашақ геосинклин ө ң ірі ө зінің жоғ ары кө терілуін жалғ астырады, яғ ни қ алыптасып ү лгерген таужыныс қ абаттарының (геологиялық формациялар жиынтығ ының ) қ атпарлану процесі ө зінің шарық тау шегіне жетеді. Мұ ның нә тижесінде бұ рынғ ы су алабы ауқ ымында биік-биік тау жоталары қ алыптасады. Тауаралық ойыстарда «молассалар» деп аталатын арнаулы геологиялық формация тү рлері тү зіледі. Қ алыптасқ ан тау жоталарының терең діктеріне ірі-ірі гранит интрузиялары (батолиттер) кірігетін болады.

4. Платформалық саты барысында геосинклин ө ң ірінің тектоникалық белсенділігі мү лдем саябырлайды, мұ ның нә тижесінде қ атпарлану нә тижесінде жү зеге асқ ан таужаралу процесі мү лдем тоқ талып, орогендік саты барысында қ алыптасып ү лгерген тау жоталары жаппай морылуғ а ұ шырай бастайды. Таулардың морылуы (мұ жылуы) нә тижесінде аласаруы оның «ө су» процесінен ә лдеқ айда қ арқ ынды сипат алады, мұ ның нә тижесінде геосинклин ө ң ірінің беті біршама тегістеледі жә не де бұ л процесс бұ рынғ ы тау жү йелерінің «тамырлары» жер бетіне шығ ып қ алуымен орайлас ө теді (изостазиялық тепе-тең діктің сақ талу заң дылығ ына сә йкес). Енді қ арқ ынды қ озғ алыстармен сипатталғ ан жә не сол қ озғ алыстар нә тижесінде қ алыптасқ ан геосинклин деп аталатын тектоникалық қ ұ рылым ө те салғ ырт та марғ ау қ озғ алыстармен сипатталатын платформаларғ а ауысады. Қ ұ рылымның болашақ даму тарихы платформалық режим жағ дайында ө тетін болады.

⇐ Предыдущая 1 2 345 6 7 8 9 10 Следующая ⇒