БББББББББББББ. 10.Бүгінгі таңдағы тектоникалық қозғалыстарды өлшеудің қандай әдістерін білесіз?Оларды қысқаша сипаттаңыз

БББББББББББББ

10. Бү гінгі таң дағ ы тектоникалық қ озғ алыстарды ө лшеудің қ андай ә дістерін білесіз? Оларды қ ысқ аша сипаттаң ыз

Қ азіргі заманғ ы тектоникалық қ озғ алыстарды зерттеудің бірнеше ә дісі бар, енді соларғ а қ ысқ аша ғ ана тоқ талып ө телік.

1. Тарихи (тарихи-археологиялық ) ә діс. Қ азіргі заманда да тербелмелі тектоникалық қ озғ алыстар болып тұ ратындығ ы тең із жағ алауларына салынғ ан ғ имараттардың бір аймақ тарда бірте-бірте суғ а батқ андығ ын, ал екінші аймақ тарда, керісінше, жоғ ары кө терілгендігін анық тау нә тижесінде белгілі болғ ан.

2. Су дең гейлерін бақ ылау ә дісі. Бұ л ә дістің мә ні – тең із дең гейінің ө згерістерін ұ дайы бақ ылап отыруғ а саяды. Мұ ндай бақ ылаулар жү ргізу ү шін су айдындарының жағ алауларына «футшток» деп аталатын шойыннан немесе ағ аштан жасағ ан, нақ тылы ө лшемдер белгіленген рейкалар немесе дең гей ө згерістерін ө здігінен жазып отыратын дең гей ө лшеуіш – «марографтар» қ ойылады.

3. Мезгіл-мезгіл ө те дә л нивелирлік ө лшемдер жү ргізу ә дісі. Қ ұ рлық тар ауқ ымында темір жолдардың бойында мезгіл-мезгіл жү ргізілетін ө те дә л нивелирлік ө лшемдер сол қ ұ рлық тар ө ң іріндегі тік бағ ытталғ ан қ озғ алыстарды қ адағ алап отыруғ а мү мкіндік береді.

4. Қ айталап триангуляциялау ә дісі. Жоғ арыда сө з болғ ан «нивелирлеу ә дісі» жер қ ыртысының тік бағ ытталғ ан қ озғ алыстарын анық тау ү шін жү ргізілетін болса, «триангляциялау ә дісі» кө лбеу (горизонталь) бағ ытталғ ан қ озғ алыстарды анық тау ү шін жү ргізіледі. Бұ л ә діс триангуляциялық тордың тіректі нү ктелерінің орналасу орнының белгілі бір уақ ыт аралығ ындағ ы ө те болымсыз қ озғ алыстарын бір-бірімен салыстыра отырып анық тау шараларына саяды. Мұ ндай зерттеулер жер қ ыртысының ө лшеуге боларлық кө лбеу (горизонталь бағ ыттағ ы) қ озғ алыстары негізінен жоғ ары сейсмикалық белсенділікпен сипатталатын аймақ тарғ а тә н екендігін кө рсеткен (Жапония, Калфорния, Тү рікменстан, т. б. ).

5. Географиялық координаттарды қ айталап анық тау ә дісі. Бұ л ә діс те кө лбеу (горизонталь) бағ ытталғ ан қ озғ алыстарды анық тау мақ сатында қ олданылады. Ә дістің мә ні – жер бетіндегі нақ тылы нү ктенің орналасу координатындағ ы ө згерістерді астрономиялық жолмен анық тау. Осы ә діс кө мегімен Атлант мұ хитының қ арама-қ арсы жағ алауларында (Еуропада, Африкада жә не Америка континентінде) орналасқ ан нү ктелердің ендік бағ ыттағ ы қ озғ алыс мө лшерлерін анық тау ү шін 1926-1933 жылдар аралығ ында ө лшеулер жү ргізілген.

6. Қ ашық тық тарды лазерлік ө лшеу ә дісі. Адамзаттың ғ арыш кең істігін игерудегі жетістіктеріне байланысты сол ғ арыштық аппараттар кө мегімен жер бетінің кө лбеу (горизонталь) бағ ыттағ ы қ озғ алыс мө лшерлерін ө те дә л анық тау мү мкіндігі жү зеге асып отыр. Осындай зерттеулердің бірі ғ арыш аппараттарынан лазер сә улелерін пайдалана отырып ө лшемдер жү ргізу ә дісі.

7. Геоморфологиялық ә дістер. Тектоникалық қ озғ алыстардың жербедерді қ алыптастырудағ ы рө лі орасан зор екендігі белгілі. Алайда осы қ озғ алыстардың жербедер ерекшеліктеріндегі белгілері аталғ ан қ озғ алыстар ұ зақ уақ ыттар бойына бір бағ ытта кө рініс бергенде ғ ана мейілінше айқ ын айшық талады. Зерттеу аймағ ының жоғ ары кө терілуі мен тө мен лық суы бір-бірімен ү немі алмасып отырғ ан жағ дайда мұ ндай қ озғ алыстар жербедер ерекшеліктерінде байқ ала бармейді. Арнаулы зерттеу нә тижелері бірте-бірте жоғ ары кө теріліп келе жатқ ан аймақ ты «кесіп ө тетін» ө зендер ө здерінің тү бін ү немі терең детіп «қ азып» отыратындығ ы, мұ ндай аймақ тардағ ы ө зендер тү бінде аллювийлік шө гінділер тү зіліп жарымайтындығ ы анық талғ ан. Керісінше, бірте-бірте тө мен лық сып жатқ ан аймақ ө зендерінің тү бінде аллювий молынан тү зілейтіндігі, мұ ндай аллювийлер негізінен нашар іріктелген жә не ірі кесекті болып келетіндігі белгілі болғ ан.

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒