Дәлел ұсыну қажеттілігі туралы

Аллаһ Тағ ала былай деп айтқ ан: « Аллаһ бір елді тура жолғ а салғ аннан кейін, олар сақ сынуғ а тиіс нә рселерін ашық білдірмейінше, оларды адастырмайды » (ә т-Тауба 9: 115).

Аллаһ Тағ ала сондай-ақ былай дейді: « Біз елшілерді жібермейінше, ешкімді жазаламаймыз! » (ә л-Исра 17: 15).

Қ атада былай деп айтқ ан: “Ақ иқ атында, Аллаһ Тағ ала ешкімді, оғ ан Аллаһ тан хабар немесе тү сіндірме келіп жетпейінше, жазаламайды! ” Қ з.: «Тафсир ә т-Табари» 8/50.

Хафиз Ибн Касир былай деген: “Бұ л аятта Аллаһ Тағ аланың Ә діл екендігіне, жә не Ол ешкімді, оғ ан елшілердің елшілігімен дә лел ұ сынбайынша, жазаламайтынына нұ сқ ау бар! ” Қ з.: «Тафсир Ибн Касир» 4/25.

Аллаһ Тағ ала сондай-ақ былай деп айтқ ан: «Пайғ амбарларды қ уандырушы, қ орқ ытушы етіп жібердік: Елшілерден кейін адамдардың Аллаһ қ а қ арсы сылтауы болмауы ү шін» (ә н-Ниса 4: 165).

Имам ә л-Бағ ауи былай деген: “Бұ л аятта Аллаһ жаратылыстарын пайғ амбарлар жібермейінше жазаламайтындығ ына дә лел бар! ” Қ з.: «Тафсир ә л-Бағ ауи» 1/500.

Аллаһ Тағ ала сондай-ақ былай деп айтқ ан: «Мені мен сендердің араларың да Аллаһ куә жә не мағ ан осы Қ ұ ран сендерді, сондай-ақ, кімге ол жетсе, соларды қ орқ ытуым ү шін уахи етілді... », - де» (ә л-Ә н’ам 6: 19).

Имам ә ш-Шафи’и былай деп айтқ ан: “Аллаһ тың белгілі есімдері мен сипаттары бар жә не ешкімге оларды теріске шығ ару рұ қ сат етілмейді. Ал, кім ө зіне дә лел жеткізілгеннен кейін оларды теріске шығ арса – кү пірлікке тү сті. Бірақ оғ ан дейін ол білместікпен ақ талуғ а лайық, ө йткені бұ л есімдерді білуге ақ ылмен де, бақ ылап қ араумен де, ойланумен де қ ол жеткізілмейді”. Қ з.: “Фатхуль-Бә ри” 13/407.

Шейхуль-Ислам Ибн Таймия былай деген: “Аллаһ Ө зінің жолдауы жеткеннен ө зге ешкімді жазаламайды. Жә не Оң ың жолдауы жетпеген (адам) мү лде жазаланбайды! Ал Оның жолдауы жетіп, бірақ тү сіндірілмеген (адам), тек ө зіне белгілі болғ анды жоқ қ а шығ арғ анынан басқ а нә рсе ү шін жазаланбайды! ” Қ з.: «Мә жму’ ә л-фатауа» 12/493

Шейх Ибн ә л-Қ айим былай дейтін: “Ұ сынылғ ан дә лелдің болмауынан жә не оғ ан қ ол жеткізудің мү мкіндігі болмауынан білместікпен жасалғ ан кү пірлікке келер болсақ, Аллаһ оны елшілердің дә лелі жетпейінше жазалаудан қ алыс қ алды! ” Қ з.: “Тариқ ә л-хижратайн” 611.

Шейх Мухаммад ибн ‘Абдуль-Уаххаб былай дейтін: «Менің жауларым мен туралы: «Ол ө з тұ жырымының негізінде ғ ана немесе (адамды) кә пірлерге сү йіспеншілік танытуы ү шін кү пірлікте айыптайды, - не болмаса, - Ол дә лел жетпеген надан адамдарды кү пірлікте айыптайды», - деп айтады. Мұ ның бә рі - адамдарды Аллаһ пен Оның Елшісінің (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) жолынан тайдыру ү шін тағ ылғ ан ұ лы жала! » Қ з.: “ә д-Дурар ә с-сә ния” 1/66, “Мә жму’у муә ллифә т” 3/14.

Осы жерде бір мә селені: дә лелді ұ сыну мен осы дә лелді тү сінудің арасын айырып бө лген шейх Мухаммад ибн ‘Абдуль-Уаххабтың сө здерімен дә йек келтіруді - атап кету қ ажет. Ол былай дейтін: ”Алайда, кү мә ннің негізі - сендердің дә лел келтіру мен оны тү сінудің арасында айырмашылық жасамайтындарың. Шындығ ында, кә пірлердің жә не екіжү зділердің кө пшілігі, олардың ү стінен Аллаһ тың дә лелі қ ойылғ ан кезде, оны тү сінбейді, бұ л жө нінде Аллаһ Тағ ала: «Ә лде сен олардың кө бі естиді, немесе тү сінеді деп ойлайсың ба? » (ә л-Фурқ ан 25: 44), - деп айтқ анындай”.

Біріншіден, бұ л сө здер – Қ ұ ран емес жә не Сү ннет те емес, олар – бір ғ алымның бұ л мә селеде басқ аша есептейтін кө пшілік ғ алымдарғ а қ айшы келетін тү сінігі ғ ана! Дә лелді тү сінуді міндетті шарт деп есептейтіндердің қ атарында Абу Бакр ибн ә л-‘Араби, Ибн Қ удама, шейхуль-Ислам Ибн Таймия, шейх Ибн ә л-Қ айим сынды т. б. имамдар бар.

Жә не «Егер дә лел ұ сынылса, оны тү сіну - міндетті емес» деген осы пікір Қ ұ ран мен Сү ннетке қ айшы келеді ә рі ө те ә лсіз болып табылады. Ө йткені бұ л пікірге сә йкес, мен, мысалы, білместікпен қ андай да бір ширк жасап жатқ ан жаң адан Исламды қ абылдағ ан қ ытайлық қ а барып, оғ ан араб тілінде Қ ұ ранның белгілі бір аятын оқ ып берсем, ал ол оны бә рібір тү сінбейді, онда оғ ан дә лел жеткізілген жә не оғ ан ақ тау жоқ болады ма сонда?! Солай болып тұ р емес пе?!

Екіншіден, бұ л пікір Қ ұ ран мен Сү ннетке қ айшы келеді. Егер дә лелді тү сінудің маң ызы болмаса, онда не ү шін Аллаһ Қ ұ ранда адамдарды ө з халық тарының тілдерінде ү гіттеп-насихаттау ү шін пайғ амбарларды жібергенін айтады. Неліктен Қ ұ ранды ап-анық араб тілінде жібергенін айтады?! Жә не Аллаһ Тағ ала сондай-ақ былай деді: «Аллаһ адамғ а оның мү мкіндіктерінен тыс (нә рсені) жү ктемейді» (ә л-Бақ ара 2: 286).

Ал тү сінбейтін адамды тү сінумен міндеттеу - оғ ан оның ә лі келмейтін нә рсені жү ктеу емес пе?! Жә не егер дә лелді тү сіну шарт болып табылмаса, онда оны келтірудің мә ні неде?!

Жә не бұ л пікір сондай-ақ Қ иямет кү нінде білместікпен жә не тү сінбеушілікпен ақ талатын тө рт кә пір туралы айтылатын хадиске де қ айшы келеді: « Саң ырау: «Уа, Раббым (Ием), Ислам келгенде мен еш нә рсе естімедім! », - дейді. Ақ ыл-есі жоқ: «Ислам келгенде балалар мағ ан тезек лақ тыратын еді! », - дейді. Қ аусағ ан шал: «Ислам келді, бірақ мен еш нә рсе тү сінбедім! », - дейді. Ал шақ ыру жетпеген: «Уа, Раббым, мағ ан Сенің елшің жетпеген еді! », - дейді».

Егер дә лелді тү сіну шарт болып табылмағ анда, ақ ылдан азғ андар ақ тауғ а ие болмас еді, ал бұ л «Ү шеудің қ аламы кө терілген: баланың – ол кә мелетке толғ анша; ұ йық тап жатқ анның – ол ұ йқ ысынан оянғ анша; жә не ақ ылдан азғ анның – оғ ан ақ ылы қ айта оралғ анша» деген мә лім хадиске қ айшы келеді.

Содан кейін, ғ алымдардың арасында шариғ и міндеттер жү ктелетін кә мелетке жеткен адамның (мукаллә фтың ) шарты - оның оғ ан айтылғ ан нә рсені тү сінуі дегенге келіспеушіліктер жоқ, бұ л жө нінде имам Ибн ә л-Хумам айтқ андай. Қ з.: «ә л-Қ ауә ’ид уә л-фә уә ид ә л-усулия» 33.

Ү шіншіден, дә лелді тү сінуді шарт етпейтпейтін ғ алымдардың дә леліне келер болсақ, яғ ни бұ л «Ә лде сен олардың кө бі естиді немесе тү сінеді деп ойлайсың ба? » (ә л-Фурқ ан 25: 44) деген аят, оның мағ ынасы – олардың Қ ұ ранның сө здерін мү лдем тү сінбегендігінде емес, оны тү сінгісі келмегендігінде.

Имам ә ш-Шә укани бұ л аятқ а қ атысты былай дейтін: “Яғ ни кә пірлер жануарлар сияқ ты естіп жатқ ан нә рсесінен пайда ала алмайды. Тіпті олар ө здеріне айтылып жатқ ан сө здерді естісе де жә не ө здеріне оқ ып бергенді тү сінсе де, бұ дан пайда алмайды”. Қ з.: “Фатхуль-Қ адир” 4/78.

Жә не, тө ртіншіден, имам Ибн ‘Абдуль-Уаххабтың ө зінің де бұ л мә селедегі пікірі бір мағ ыналы емес. Мысалы, ол ө зіне жабылғ ан «ол хижра жасамайтындарғ а такфир жасайды» деген айыптауларғ а жауап беріп, былай деп айтқ ан: «Біз тіпті ‘Абдуль-Қ адир Жә йлани, Ахмад Бә дауи тағ ы сол сияқ ты басқ алардың қ абірлеріне қ ұ лшылық етушілерді мұ ндайды істеп жатқ андардың білімі болмағ андығ ы, сондай-ақ оларғ а осыны тү сіндіретіндердің де болмауы себепті кү пірлікте айыптамаймыз. Ендеше, қ алайша біз Аллаһ қ а ешкімді тең естірмейтіндерді олар біз жақ қ а қ оныс аудармағ аны ү шін ғ ана кү пірлікте айыптай аламыз?! Уа, Аллаһ, Сен Пә ксің! Ақ иқ атында, бұ л – ұ лы жала! » Қ з.: “Фатауа уә мә саиль шейх Мухаммад ибн Абдуль-Уаххаб” 11.

Егер ол дә лелді тү сіну міндетті шарт болып табылады деп есептемесе, онда неліктен «оларғ а осыны тү сіндіретіндердің де болмауы» деп айтады?!

Шейх Ибн ә л-Қ айим былай дейтін: “Ақ иқ атында, дә лелді ұ сыну уақ ытқ а, орынғ а жә не адамдарғ а байланысты ерекшеленеді. Кә пірлерге Аллаһ тың дә лелі бір уақ ытта ұ сынылуы, ал басқ а бір уақ ытта ұ сынылмауы, бір мекенде ұ сынылуы, ал басқ а бір мекенде ұ сынылмауы мү мкін. Бұ л дә лел ұ сынылғ ан қ андай да бір адамғ а қ атысты болуы мү мкін болып, алайда басқ а біреуге қ атысты болмағ андай. Жә не мұ ның себебі оның не бала, немесе ақ ылдан азғ ан адам сияқ ты ақ ылының толық қ анды болмауы, не оның мысалы, ө зіне арналғ ан жолдауды тү сіну ү шін оны аударып беретін аудармашысы болмағ ан адам сияқ ты дә лелді тү сінбеуі болып табылады! ” Қ з.: “Тариқ ә л-хижратайн” 443.

⇐ Предыдущая 5 6 7 8 9 101112 13 14 Следующая ⇒