«Мәжбүрлеу» (икрах) ұғымының түсінігі

Имам ә л-Қ уртуби Ибраһ им ә н-Нә һ а’идің былай деп айтқ аны туралы жазып кеткен: «Абақ ты (қ амау) – бұ л мә жбү рлеу». Ә рі бұ л - Мә ликтің пікірі. Бұ дан тыс ол былай деп айтқ ан: «Ү рейлі қ орқ ытулар – мә жбү рлеу, тіпті олар іске аспағ ан болса да». Қ з.: “Тафсир ә л-Қ уртуби” 10/190.

Имам Ибн Қ удама былай деп айтқ ан: “Мә жбү рлеудің (икрах) шарттарынан (шурут) болғ ан нә рселер ү шеу:

1. Бұ л (қ орқ ыту) оны орындауғ а шамасы жететін адамнан шығ уы керек.

2. Егер талап етілген нә рселер орындалмаса, қ орқ ытудың орындалу ық тималдығ ы басым болуы қ ажет.

3. Бұ л ө лтіру, қ атты (зақ ымдап) ұ ру немесе ұ зақ уақ ытқ а қ амау сияқ ты кө п зиян тигізетін қ орқ ыту болуы қ ажет.

Ұ рысу мен балағ аттауғ а келер болсақ, бұ л – мә жбү рлеу емес, сондай-ақ, азғ антай мал-мү лікті тартып алу да – мә жбү рлеу емес.

Егер соқ қ ы жеп жатқ ан адам ү шін ұ рып-соғ у қ атты болмаса, онда бұ л да – мә жбү рлеу емес...

«Егер оның баласын қ инауғ а салады деген қ орқ ыту болса, бұ л да – мә жбү рлеу емес, ө йткені зиян басқ ағ а қ атысты болып тұ р», - деп айтылғ ан. Алайда бұ л да мә жбү рлеу екендігі – дұ рыс, ө йткені адам ү шін оның баласының қ иналуы - оның мал-мү лкінің тартып алынуынан да жаман. Ал мал-мү лікті тартып алу мә жбү рлеу болып табылады, сондай-ақ, балағ а бағ ытталғ ан қ орқ ыту да – мә жбү рлеу! ” Қ з.: “ә л-Муғ ни” 7/292.

Имам Ибн Хазм «мә жбү рлеу (кү штеу)» сө зіне анық тама беріп, былай деп айтқ ан: “Мә жбү рлеу – бұ л тілде «мә жбү рлеу» деп белгіленген нә рсенің барлығ ы, сондай-ақ сезім арқ ылы мә жбү рлеу деп қ абылдауғ а болатын барлық нә рселер, оғ ан қ орқ ытып жатқ ан нә рсесін шын мә нісінде орындай алады деп кү тілетін адамның ө лтірумен қ орқ ытуы (да) жатады. Ұ рып-соғ умен, абақ тығ а жабумен, мал-мү лікті бү лдірумен қ орқ ыту (да)”. Қ з.: “ә л-Мухаллә ” 8/330.

Имам Абу Бакр ибн ә л-‘Араби: “Кү пірлік жасауғ а рұ қ сат етілетін мә жбү рлену – бұ л адамның, егер ол оғ ан бұ йырылып жатқ ан нә рселерді орындамағ ан жағ дайда, ө зінің ө мірі ү шін немесе ө зінің кейбір дене мү шелерін жоғ алтуғ а қ орық қ андығ ы. Мұ ндай жағ дайда оғ ан кү пірлік сө здерін айтуына болады”, - деп айтқ ан. Қ з.: “Ахкамуль-Қ уръан” 5/13.

Имамдардың арасында мұ сылман адам ү шін кү пірлік сө здерін айтуғ а рұ қ сат беру ү шін ұ рып-соғ у, қ инау, ө лтіру туралы қ орқ ытуды іске асыру, абақ тығ а жабу т. с. с. ө те қ атаң шарттарды қ ойғ андары болғ анын атап ө ту қ ажет. Жә не кейбір ғ алымдар: «Жай қ орқ ыту мә жбү рлеу болып табылмайды», - деп есептеген.

Имам ә н-Науауи былай деп айтқ ан: “Мә жбү рлеудің (икрах) шарттарынан – егер адам одан талап етілгенді орындамаса, оғ ан уә де етілген қ орқ ытулардың орындалуы ық тималдығ ы болуы керек. Абу Исхақ ә л-Муррузи: «Ұ рып-соғ уды бастамағ ан болса, онда - мә жбү рлеу жоқ », - дейтін. Алайда ғ алымдардың басым бө лігі ұ станатын тікелей ұ рудын т. б. орын алуы шарт болып табылмайды деген пікірі дұ рыс болып табылады. Қ орқ ытудың ө зі жеткілікті! ” Қ з.: “Раудату-тталибин” 8/58.

Сондай-ақ имам Ибн Хазм да мә жбү рлеудің шарттары туралы ханафилердің «Қ амшының соқ қ ысымен, немесе екі соқ қ ысымен, немесе бір кү нге қ амақ қ а алумен мә жбү рлеу – мә жбү рлеу емес» деген сө здерін келтіріп, былай деп айтқ ан: “Мұ ндай жіктеу - қ ате, ө йткені Қ ұ ранда да, Сү ннетте де бұ ғ ан нұ сқ ау жоқ жә не бұ л тұ жырым ақ ылғ а да сыймайды. Соқ қ ы – бұ л соқ қ ы, бұ л қ амшының бір, немесе жү з, немесе мың соқ қ ысы болса да. Бұ л мә лімдеме осы мә селеде оғ ан ә лдебіреудің келіспеушілік танытатыны туралы білмеген кісінің сө здеріне жек кө рінішті тү рде қ айшы келеді. Сө з Ибн Мас’удтың «Егер билік иелерінен болғ ан біреу мағ ан мен соларды айтқ анымнан кейін қ амшының бір, немесе екі соқ қ ысынан қ ұ тылатын сө здерді айтқ ызғ ысы келсе, мен міндетті тү рде оларды айтамын! ” деген сө здері туралы болып тұ р. Жә не сахабалардан біреу оның осы сө здеріне қ айшы келгені мә лім емес”. Қ з.: “ә л-Мухаллә ” 8/336.

Сө йтіп, мә жбү рлеу дә режесі жә не мә жбү рленетіндер ә ртү рлі болатынын, сондай-ақ мұ сылманды істеуге мә жбү рлеп жатқ ан кү нә лардың дә режесі мен кү пірліктің тү рлері де бірдей емес екендігін, мә жбү рленген нә рсесі ү шін адам тіпті ү лкен кү пірлікті айтса да, кү нә ғ а батпауы мү мкін жә не кү нә ғ а батып, бірақ кә пір болмауы да мү мкін екендігін ұ ғ ып алу керек.

Ғ алымдар былай деген: “«Кү пірлік сө здерін айтуғ а рұ қ сат етілуі ү шін, мә жбү рлеу ө лім алдындағ ы немесе қ атты ұ рып-соғ у алдындағ ы қ орқ ыныш сияқ ты, адам оғ ан тө зе алмайтындай болуы қ ажет. Сондай-ақ, кү пірлік сө здерін айтуғ а мә жбү рленген адамғ а айқ ын кү пірлік сө здерін айтуғ а рұ қ сат етілмейді» дегенге ғ алымдар бірауызды келіскен. Ол айтқ андарынан кү пірлікке тү скені анық емес тү рде байқ алатын сө здерді айтуғ а тырысуы қ ажет. Алайда егер оны айқ ын, бірмағ ыналы кү пірлік сө здерін айтуғ а мә жбү рлесе, онда мұ ндай жағ дайда оғ ан бұ л да рұ қ сат етіледі, бірақ оның жү регінде бекем иманның қ алуы жә не ол ө з тілмен айтып жатқ ан нә рсесіне сенбейтін болуы шартымен. Алайда тіпті оны ө лтірсе де, сабырлық таныту абзалырақ болады, бұ ғ ан Ясир мен Сумайя сабыр еткендей”. Қ з.: “Тафсир ә л-Хазин” 4/117.

Сө йтіп, мә жбү рлеу тұ сында кү пірлік жасауғ а рұ қ сат етілетіндігіне қ арамастан, мұ ны істемеу жә не Ислам ү шін ө лу, ә рине, абзалырақ болады, бұ л ә сіресе ү ммет ү шін ө неге болып табылатын мұ сылмандардың атақ ты жетекшілеріне жә не ғ алымдарына қ атысты. Мұ ндай адамдарғ а Аллаһ қ а тә уекел ету жә не сабыр ету жақ сырақ болады, кө птеген ізгі салә фтар, кә пірлер олардың ө здерімен келіскендігін мұ сылмандардың беттеріне салмауы ү шін, сабыр еткеніндей!

⇐ Предыдущая 3 4 5 6 789 10 11 12 Следующая ⇒