Тақырып бойынша дайындалуға арналған сұрақтар

⇐ ПредыдущаяСтр 17 из 51Следующая ⇒

Тақ ырып бойынша дайындалуғ а арналғ ан сұ рақ тар

1. Мохенджо-Дара мен Хараппа ө ркениетін сипаттаң ыз

2. Ү нді тілдері классификациясына тщқ талың ыз

3. Ведалық ә дебиетті мазмұ ндаң ыз (Веда-Ригведа-Самаведа-Яджурведа-Атхарваведа)

4. Ригведа мә тіні жә не оның қ ұ рамы

5. Самхиттер, брахмандар, араньяктар мен упанишадтар қ андай канонның негізін қ ұ райды?

8 тақ ырып

Ежелгі Ү нді ә дебиеті /жалғ асы/

Б. з. д. VI ғ асырлардан кейін ежелгі ү нді елі жө ніндегі тарихи мағ лұ маттарын, саяси жә не ә леуметтік жағ дайын ә деттегідей діни ә нұ ран мен философиялық диалогтардан емес, буддистік жә не джайндік тарихи кітаптарынан аламыз. Б. з. д. VII ғ. таман буддалық дерек кө здерінен солтү стік Индияда 16 монархиялық жә не тайпалық мемлекеттер ө мір сү ргенін жә не олардың бір-бірімен гегемония ү шін соғ ыс жү ргізгенінен хабардармыз. Олардың ішінде ең қ ұ діреттісі Ганганың тө менгі жағ алауындағ ы Бенгалия жерінде орналасқ ан Магадха мемлекеті болғ ан. Бимбисара (545-493), Адаташатру (493-491) жә не ә сіресе Махападма Нанда (б. з. д IV ғ. ) атты Магадха патшалары ү нді территориясының батысы мен шығ ысына биліктері тарағ ан. Ал Маурье ә улеті кезінде Магадха мемлекеті (317-180) қ ұ діретті империяғ а айналғ ан. Маурье империясының ү стемдігін кейде Алтын дә уір деп те атайды.

Елдің саяси жә не мә дени бағ ыттары алғ ашқ ы рет осы кезеде біріктірілді. Ауылшаруашылық, қ олө нер мен сауда-саттық дамуы жоғ арғ ы дең гейге жетті. Ирригациялық жү йелер, кө пірлер салу, пайдалы қ азбалар жұ мысы бұ рын сонды болмағ ан қ арқ ынмен дамыды. Грек елшісі Мегасфен империя астанасы Паталипутра (қ азіргі Патна) ө те дамығ андығ ын жә не ол 570 мұ наралы, 64 қ ақ палы сә улетті бекініспен қ оршалғ анын жазғ ан. Керемет саяжайда орналасқ ан ағ аштан салынғ ан ә демілігіне кө з тоярлық патша сарайына гректер қ ызығ а қ арағ ан делінеді. Жоғ ары дамығ ан қ ала мә дениетін Маурье ә улеті кезең індегі архитектуралық жә не буддалық тастан салынғ ан ғ ибадатханалар мен мұ наралар, тас пен гипс мү сіндері секілді мә дени ескерткіштері куә ландырады. Магадха мемлекеті сол секілді астрономия, математика жә не медицина салаларында ү лкен жетістіктеріне жеткен.

Чандрагупт-Каутилье деген министрдің «Артхашастра» («Табыс кө зі туралы ғ ылым») деп аталатын саясат пен экономика салаларына арналғ ан ежелгі ү нді трактаты, елдегі шенеуніктердің бюрократтық аппараты, қ адағ алаушы инспекторлар, кө птеген тың шылар, ауыл шаруашылығ ында-ғ ылардың адам айтқ ысыз ауыр салық тарының т. б. орталық тандырығ ан жү йесі болғ андығ ын айтады. Бұ л ең бекте сол секілді Ү нді еліндегі қ оғ амдық топтардың нығ айғ андығ ы мен қ ұ лдардың мү лдем қ ұ қ ыларының болмауы, ә сіресе 15 категорияғ а кіретіндерінің жағ дайлары мү шкіл болғ андығ ы туралы жазылғ ан.

Магадха мемлекетінің қ ұ діреттілігінің артқ андығ ының ө зі саяси жә не мә дени орталық тың Инда бассейнінен Ганганың тө менгі ағ ысындағ ы жерлерге кө шуімен сипатталады. Ал б. з. д VI ғ. Инда алқ абын персиялық тар басып алғ ан болатын. Міне, сол кезден бастап-ақ ү нділік мә дениетте парсылық тар ық палы білінеді. Ә сіресе, маурье ә улеті ө нерінде парсы ә сері жақ сы кө рінген. Б. з. д. 326 жылы парсы жерлерін аптап, Ү нді еліне Александр Македонский басып кіреді. Қ олбасшы жорығ ында Пенджабтағ ы кішігірім мемлекеттерді жойғ анмен, ішкі Индияда орналасқ ан Магадкағ а жорығ ынан бас тартты. Александрдың Ү нді елін басып алу ә рекетін 20 жылдан кейін оның ізбасары Селевк, алайда ол Чандрагупт Маурьеден жең іліп қ ана қ оймай, тіпті солтү стік-батыс жә не шығ ыс Иран жерлерінен айырылып қ алды. Мұ ндай соғ ыстар кейін де жалғ асып жатты.

Осындай қ арқ ындылық пен I мың жылдық тың екінші жартысында ү нділіктер тарихында ә леуметтік ө згерістермен қ атар оның рухани мә дениетінде маң ызды оқ иғ алар болды. Ол екі мық ты діни джайнизм мен буддизм ағ ымдарының пайда болуымен сипатталады. Джайнизм ағ ымын қ алаушы – Вардхамана Махавира, ал буддизм негізін салушы - Гаутама Будда болып саналады.

Джайндар қ ұ дай барлығ ын теріске шығ арып, монахтарғ а қ атал ә деп ережелерін қ ойғ ан еді; тірі жандарғ а қ иындық тигізбеу, тек қ ана шындық ты айту жә не т. б. Махавира секілді Гаутама Будда кшатрилердің арасында патша жанұ ясыеда дү ниеге келген. 29 жасында ол қ олындағ ы барын тастап, шындық ты іздеуде ел аралап кеткен. 6 жыл ө ткеннен кейін кейбір деректер бойынша ол іздегенін тапқ ан дейді. Сонда Будда алғ аш ө зінің жан сырын ашқ ан екен.

Будда ө з алдына жаң а дінді шығ аруды мақ сат етпеген. Ол ө мірге деген жаң а жолды кө рсеткісі келді, бұ л жол адамдарды қ иындық тардан босатады деп сенді. Ол «тө рт асылды ақ иқ аттарды» ү йретті: қ иналу бар, қ иналудың себептері де бар, қ иналудың бітуі де бар жә не осылардан босатылатын таза жол бар деп айтқ ан екен.

Ежелгі жә не ең қ ұ нды буддалық ә дебиеттің бө лігі ретінде қ асиетті буддистік канондар саналады. Буддистік канонның толық болжамы пали тілінде сақ талғ ан. Басқ а тілдегі нұ сқ аулары жә не диалектері, соның ішінде, санскрит тілінде тек фрагменттері ғ ана сақ талғ ан. Аң ыздар бойынша Будданың ө лімінен кейінгі Раджагрихтағ ы алғ ашқ ы жиналыста «қ асиетті ү ш себеттің » екеуі қ ұ растырылғ ан делінеді.

Пали каноны Типитака (Ү ш себет) деген атпен белгілі, ол б. з. д I мың жылдық та Цейлондағ ы Ваттагаман патшаның бұ йрығ ы бойынша жазылғ ан. Палилық бұ л нұ сқ а буддалық канондардың біреуі саналады. Тхеравадин сектасына қ атысты бұ л нұ сқ асы басқ алардан қ арағ анда толығ ырақ редакция болып есептеледі.

Пали Типитакасы ү ш: Виная–питаки (Ө сиет пен уағ ыз себеті) буддалық қ оғ амдағ ы тә ртіп ережелерімен байланысты, Сутта–питаки (Мә тіндер себеті) Буддалық ілімнің этикалық негіздерін қ ұ райды жә не Абхидхамма–питаки (Данагө йлік себеті) осы ілімнің метафизикалық принциптерін тү сіндіретін бө лімдерден тұ рды.

Ө з алдына жаң ағ ы бө лімдер бірнеше тараулардан тұ рады. «Виная–питаки» ү ш: «Сутта-вибханга», «Кхандхаки» жә не «Паривара» тараудан тұ рса, «Абхидхамма–питаки» жеті тарау, ал «Сутта–питаки»: «Дигха-никая», «Маджджхима-никая», «Самъютта-никая», «Ангуттара-никая», «Кхуддака-никая» атты бес тарауғ а бө лінеді.

Ал ә рбір тарау бірнеше пішіні мен мазмұ ны жағ ынан аяқ талғ ан кітаптан тұ рады.

Типитака тек тарихи жә не діни ескерткіш емес, оның қ ұ рамындағ ы мә тіндер кө ркемділікпен жазылғ ан, ол тек ү нді ә дебиетінің емес, бү кіл ә лемдік ә дебиеттің туындысы ретінде танылды. Типитакада ө лең дер мен прозалық хабарламалық мә тіндер лирикалық ә нұ рандар не диалогтармен, этикалық доктриналар аң ыз-ә псана не афоризмдермен кезектесе, бір ойды бірнеше қ айталаулармен уағ ыздайды.

Ә лемдік танымалдық қ а бірнеше басқ а себептермен «Джатаки» кітабы ие болды.

Джатактар - Будданың алдың ғ ы уақ ыттағ ы туылулары жө ніндегі ә ң гімелер жиынтығ ы. Ү нділік метампсихоз (рухтардың ауысуы) ілімі бойынша Гаутама Будда болып жаратылмастан жә не нирвана жетпестен ә р тү рлі ө сімдіктердің, жануарлардың, қ ұ дайлар мен адамдардың бейнесінде бірнеше рет болғ ан. Пали канонындағ ы Джатактар жинағ ы 547 ә ң гімеден қ ұ ралғ ан. Ә р джатака: кіріспе, қ орытынды жә не прозаикалық ә ң гімелер болып 3-ке бө лінеді.

Кіріспе бө ліміне Будданың ө зінің жаратылуы жө нінде ә ң гімелері кіреді. Қ орытындыда Будданы қ оршағ ан тың даушылар туралы ә ң гімелер. Ал қ алғ андары прозаикалық ә ң гімелер болады. Олар кө бінесе фольклордан алынғ ан жә не ө ң делген халық мысалдары, ертегілері, фантастикалық аң ыздар мен анекдоттарғ а ұ қ сайды.

Джатактар ә рдайым буддизмге табынғ ан халық тардың тілдеріне аударылып отырғ ан. Ал буддистік моральге ие болмағ ан ә ң гімелер ондағ ан дидактикалық жә не парративтік ә дебиет қ ұ рамына кірді. Джатактардың кө п ә ң гімелері мазмұ ны жағ ынан Еуропада да белгілі болды. Кө біне Эзоп пен Бабрийдің, кейін Лафонтен жә не Крылов туындыларында, «Мың бір тү ннен» ү зінділерінде белгілі болғ ан.

Белгілі арыстан мен бұ қ а туралы джатак осығ ан мысал. Ө йткені оларды бірін-бірі шиебө рі ұ рыстырғ ан кейін ө лтіріп тынады (340 джатака); арыстан терсіне оранғ ан есек, ө зін даусы арқ ылы танытып қ ояды (189 джатака); кө лдегі балық тарды бірінен кейін бірін жеп тұ ра берген тырнаны, шаян тұ ншық тырып ө лтіргенш (38 джатака); қ арғ а даусын ө тірік мақ тап, оның тамағ ын жеп алғ ан шиебө рі /тү лкі/ туралы (224 джатака); екі қ азбен кө кке самғ ап сайрай бастағ ан тасбақ а туралы (215 джатака); Ағ аш шеберінің ө з ұ лына маң дайындағ ы шыбынды қ ағ ып жіберуін ө тінгенде, ақ ымақ тығ ынан ә кесін мерт қ ылғ андығ ы (44 джатака) жә не т. б.

Ә лемдік ертегі ә дебиетіне қ ұ стар мен жануарлардың тілін тү сінетін патша, ө з қ ұ тқ арушысына жала жапқ ан рақ ымсыз адамдар туралы жә не т. б. ә ң гімелер белгілі.

Неміс ғ алымы Т. Бенфей теориясы бойынша ә лем ертегілерінің отаны Ү ндістан жері, соның ішінде ертегі сюжеттерін қ ұ растырушылар мен таратушылар буддистер деген. Джатактар қ ұ рамына кірген кейбір ә ң гімелер Ү ндістанғ а басқ а елдерден келген. Алайда буддистік «Типитака» мен «Джатактар» кітаптары ә лем ә дебиеті мен фольклорында ө зінің маң ызын жоғ алтпайды.

Джайндік заң дар немесе джайндік қ асиетті мә тіндер бізге Типитакадан да кеш жеткен. Джайнизмнің негізін қ алағ ан Вардхамана Махавира уағ ыздары пракрит /ардамагадхи/ тілінде жазылғ ан.

Ең жақ сы сақ талғ ан жә не танымал шветамбар («Ақ киімдігілер») каноны. Бұ л - ең маң ызды джайндік екі сектаның бірі. Шветамбар каноны «Агама» немесе «Сиддханта» (Қ асиет ілім) аталады, ол V ғ асырдың ортасында джайндік дә стү рдің кейбір мә тіндері ұ мыт бола бастағ анда Валабхи (Гуджарат) шіркеуінде ө ң деліп, басылып шығ арылғ ан. Канон 12 ангадан (бө лім), 12 унангадан (қ осымша бө лім) жә не бірнеше мә тіндер тобынан тұ рады. «Агаманың » лингвистикалық жә не тарихи сұ рыпталуы нә тижесінде оның мә тіндері кө не дә уірге жататыныны анық болды. Басқ а бө лімдері бұ дан кеш жазылғ ан. Кейбіреулері дә уіріміздің бірінші ғ асырларында, ал басқ асы тіпті бесінші ғ асырдан кейін пайда болғ ан.

«Типитака» сияқ ты «Агама» діни қ ағ идаларды, джайндардың этникалық ілімдерін, монахтардың тұ рмысын ү йретеді, джайндік психология мен метафизика элементтерін қ амтиды. Сондай-ақ джайндік канонда проза ө лең дермен, баяндамалар диалогпен ауысып тұ рады. Ал ілімнің негізгі тә сілдері аң ыздармен, анекдоттармен суреттеледі. Джайндік ұ стаздар мен қ ұ дайлар туралы кірме аң ыздар шаблон арқ ылы кіргізілген: бірінші, оның қ айда туылғ андығ ы, қ алай қ уғ ындалғ аны баяндалады. Осыдан кейін оның істеген жақ сы істері туралы жә не аскеттілігі айтылады. Ә детте олар аштық тан, суық тан кө з жұ мады.

Джайндік канонның кітабы немесе кейбір бө лімдерінен, авторлардың кө ркемдік тіл байлық тары мен талаптары болғ анын кө руге болады. Олар белгілі кө ркемдік эффектпен дә л жеткізе білген. Мысалы, екінші анганың бө лігі ө лең мен жазылғ ан, бесінші ангада джайндік канон мә тіндері, қ ұ рамындағ ы Кришна, Рама, Драупада жә не басқ а да кейіпкерлер жө ніндегі аң ыздармен қ ызық ты.

Бұ л аң ыздар классикалық ежелгі ү нді эпостары «Махабхарата» мен «Рамаянадан» бастап ү лкен атақ қ а ие болғ ан.

Эпостың болмыс-бітіміне дидактикалық бө лімдерді кіргізе отырып, олар оның композициясының ерекшеліктерін кө регенділікпен пайдалана білді, эпосқ а тә н діни-философиялық принциптердің заманауи рухта оның эпикалық проблематикасымен қ анық ты, соның ө зінде ә ң гіменің архаикалық колоритіне нұ қ сан келмеді. Сонымен қ атар, ү нді халық мә телінің «Махабхаратада жоқ нә рсе Ү ндістанда жоқ » деген тү йінімен келетін поэманың бү кіл энциклопедия-лылығ ына қ арамастан, олар ә келген рухани ілім «Махабхаратаның » мазмұ нын жаң а негізде қ алайды, оның кө ркемдік бірлігін қ амтамасыз етеді. Махабхарата немесе Ұ лы Бхараты жайлы кө лемді туынды. Ол 18 кітапқ а бө ліген жү з мың қ ос шумақ ты ө лең жолдарынан тұ рады. Махабхарата жеті, сегіз ғ асырларда қ ұ растырылғ ан.

Махабхаратада, негізінен, билік ү шін жү ргізілген соғ ыс жайлы айтылады. Бұ л соғ ыс екі кауравами жә не пандавами патшалық тектері арасында болғ ан. Қ анды соғ ысқ а солтү стік Индияның мемлекеттері мен кейбір тайпалар қ атысқ ан делінген бұ л туындыда.

Эпикалық ә ншілерді сута, магадха, вандин, кушилав сө здерімен атағ ан. Сута сө зі «арбакеш» дегенді білдіреді.

Кейбір деректер бойынша Махабхарата бірден пайда болмағ ан. Туындының ө зі ү ш редакциядан қ ұ рылғ ан. Махабхарата кіріспесінде бұ л туындыны жә не веда мен пурандарды Вьяс шығ арғ ан, кейіннен ол Вайшампане есімді оқ ушысына айтып берген делінеді. Ал Вайшампане бұ л туындыны патша Джанамеджаидың қ ұ рбандық шалу кезінде оқ ығ ан дейді. Кейін «Махабхаратаны» Наймиш орманындағ ы аскеттерге ойшыл Уграшравас айтқ ан дейді. Осылайша бұ л туынды бү кіл ежелгі ү нді ә дебиетінде таралғ ан.

Ү нді ә йгілі классикалық эпосының екіншісі - «Рамаяна» («Раманың амалдары»). «Махабхаратамен» жақ ындығ ы кө п болғ анымен де, едә уір тү рде басқ аша қ алыпта қ ұ рылғ ан жә не оқ ырманды тіпті ө зге ә лемге алып кетеді. «Рамаяна» кө лемінің аздығ ы бірден байқ алады. Ол жеті кітапқ а (канд) бө лінген, 24000 қ ос тармақ ты шумақ -шлоктардан тұ рады. Сюжеті диалог немесе тө л сө здің кө мегімен, ә йтпесе бір не бірнеше ә ң гімелердің қ атысы арқ ылы мазмұ ндалмай, ә деттегі баяндау тү рінде берілген. «Илиадағ а» қ арағ анда «Одиссея» секілді «Махабхаратағ а» қ арағ анда «Рамаяна» фольклорлық сарындағ ы ертегі элементтеріне толы, ә ң гімеде кө п басты ә зә зілдермен кү рес, сиқ ырлы қ ұ былыстар, ә уедегі ғ ажайып ұ шулар мен жауынгер-маймылдар туралы болады.

Назар аударарлық соң ғ ы нә рсе – «Махабхаратағ а» қ арағ анда «Рамаянаның » ә ң гімесінде руханилық жағ ы ө згеше келеді: жартылай жабайы қ аһ армандық ахуал нә зік сезімтал ахуалғ а ө згереді, атақ -даң қ қ а деген қ ұ марлық ұ намды бекзаттық пен адамгершілікке, тазалық қ а ұ мтылғ ан, жоғ ары міндет пафосы махаббат пен сенімділік пафосына жол береді.

Алайда «Рамаянадағ ы» эпикалық тү йін «Махабхаратадағ ыдай» айқ ындалады. Мұ ндағ ы оқ иғ алар да солтү стік ү нді тайпаларының Ү ндістанның шығ ысы мен оң тү стігіне қ арай қ озғ алысын бейнелей отырып, ежелгі заманғ а терең деп кіреді.

«Махабхаратадағ ыдай» «Рамаянаның » да композициялық негізі ұ лы шайқ ас қ аһ арманның заң ды қ ұ қ ығ ы мен намысына ә ділетсіз қ астандық жасаудан басталды: Паристің Еленаны ұ рлап ә кеткеніндей қ аһ арманның ә йелінің ұ рлануы ұ зақ жылдарғ а созылғ ан жә не кө птеген айбынды жауынгерлердің ө ліміне алып келген қ анды соғ ыстың себепшісі болады.

«Рамаянаның » жалпы мазмұ ны тө мендегідей болып келеді: Айодхья патшасы Дашаратханың Каушалья патшайымынан Рама, Кайкейядан Бхарата, ү шінші ә йелі Сумитрадан Шатругхна мен Лакшмана тө рт ұ лы болады. Патшаның ү лкен ұ лы Рама жастайынан-ақ сұ лулығ ымен, ақ ылдылығ ымен батырлығ ымен ө з інілерінен ерекшеленеді. Видеха (қ азіргі Непал) деген ежелгі елдің ханшайымы Раманың сү йіктісі Сита да мейірімді ә рі керемет сұ лу еді. Рама патшалар мен ханзадалар сайысында жең іске жетіп, Ситағ а ү йленеді. Себебі тек Рама ғ ана Ситаның ә кесі Джанака патшасының сиқ ырлы садағ ын майыстыра алды.

Ұ зақ жылдар бойы Рама мен Сита баршылық та баянды, бақ ытты ғ ұ мыр кешті. Дашаратха патша уақ ыты келгенде, ө з мұ рагері етіп Раманы қ алдыратынын салтанатты тү рде жария еткісі келеді. Мұ ны білген Дашаратханың екінші ә йелі Кайкейя патшаның бір кезде айтқ ан «кез келген екі тілегің ді орындаймын» деген уә десін есіне салып, сол тілектерінің орындалуын талап етті: біріншісі - 14 жылғ а Раманы патшалық тан қ уу, екіншісі - мұ рагері етіп ұ лы Бхаратаны тағ айындау. Дашаратха қ анша қ айғ ырғ анымен, Рама ә кесін уә десінен таймауғ а кө ндіріп, ө зі қ уғ ындалушы болып орманғ а қ арай кетеді. Оның соң ынан ө з еріктерімен Сита жә не сенімді інісі Лакшмана ілеседі.

Кө п ұ замай Дашаратха патша ұ лымен айырылғ анына шыдамай, дү ние салады. Тақ қ а Бхарата отыру керек еді. Алайда мейірбан ханзада патшалық ты билеуге оның емес, ағ асы Рама қ ұ қ ылы деп есептеп, бауырының патшалық қ а оралуғ а кө ндірейін деп орманғ а жө неледі. Достары мен туысқ андары Рамағ а Бхаратаның ұ сынысын қ абылдауғ а кең ес береді.

Бірақ Рама ә ке аруағ ын сыйлап, оның уә десін ө мірінің соң ына дейін орындауғ а тілек білдіреді.

Бхарата Айодхьяғ а жалғ ыз оралуғ а мә жбү р болады, дегенмен ө зін толық қ ұ қ ылы патша деп есептемегендіктен, соның белгісі ретінде тақ қ а Раманың аяқ киімін апарып қ ояды екен.

Бұ л уақ ытта Рама мен Лакшмана орманда ө мір сү ріп жатты. Орман дуаналарының тыныштығ ын сақ тап, олар ормандағ ы кө птеген қ ұ быжық тардың кө зін жойды. Бірде Лакшмана Ситаның ө міріне қ астандық жасағ ан ә йел-ракшас Шурпанакханың мұ рны мен қ ұ лағ ын кесіп алады. Ланка аралының (сірә, Цейлонның бұ рынғ ы атауы болса керек, қ азіргі Шри-Ланка) керемет кү шті қ ожасы болды. Шурпанакха ө зінің бауырына барып айтып береді. Оның бауыры Ланка аралының қ ұ дыреттісі, онбасты ә зә зіл Раван еді. Сонда Равана Ситаны Рамадан алып қ ашуды ойластырады. Ә зә зіл Маричи кө мегімен ол Ситаны алып қ ашып Ланка аралына ә келеді. Ланкада ол Ситаны ө зінің байлығ ы мен билігі арқ ылы азғ ырып, менің ә йелім болсаң осының барлығ ы сенікі болады деп уә де етеді. Бірақ Сита тек Рамағ а сенімді болады. Сонда Равана ашуланып оны қ амауғ а алады, егер он екі айдан кейін сө зің е қ ұ лақ асып, оғ ан кү йеуге шық паса, ө лімге жауаптайтынын айтады.

Бұ л уақ ытта Рама мен Лакшмана Ситаны іздеумен жолғ а шық қ ан еді. Іздеу кезінде Рама маймылдардың қ ұ дайы Сугривағ а патшалығ ын қ айтарып алуғ а кө мектеседі. Сонда Сугрива оғ ан да кө мектесуге уә де береді. Сө йтіп жолғ а енді ү шеуі аттанады. Сугрива министрлерінің ішіндегі ең мық тысы Хануманғ а Раваның Ситаны қ айда алып кеткенін табуды тапсырады.

Хануман тең із арқ ылы бірақ секіріп Ланка аралына жетеді. Кө птеген іздеулерден кейін ол Ситаның қ айда екенін біледі. Ситаның қ амалына келіп онымен сө йлесуге де мү мкіншілік табады. Сө йтіп қ айтар жолында кө птеген қ иын оқ иғ аларды басынан кешіріп, Рама мен ө зінің қ ожайына жетеді. Маймылдардың патшасы тең із арқ ылы ө тетін кө пір салдырып Раманы Ланка аралына жібереді. Сонда бірнеше кү нге созылғ ан ұ рыс басталады. Рамамен бірге Лакшмана, Хануман, Сугриваның бауыры Ангада, маймылдар мен аюлар болса, Раваның жағ ында ә зә зілдер мен ракшалар жә не Раваның сиқ ыршылық мық тылылығ ымен танылғ ан ұ лы Индраджит болады. Бірақ ұ рыс нә тижесінде Раваның ұ лы Лакшмананың қ олынан қ айтыс болады. Осы кезде Равана пайда болып Рамамен жеке алыспақ қ а шығ ады. Рама Равана бір басын кескен кезде оның орнына келесі бір бас пайда болып жатады. Осы кезде Рама Брахма қ ұ дайының сыйлағ ан қ ылышын Раваның жү регіне кіргізіп оны ө лтіреді. Рама Ситамен кездеседі.

Бірақ Рама ә скерлерінің кө зінше Ситаны итермелеп, оғ ан сенімсіздік танытады. Сү йген жарының қ ылығ ына қ орланғ ан Сита отқ а секіреді, бірақ от кү йдірмейді, осы кезде От қ ұ дайы Агни пайда болып Рамағ а ә йелінің пә ктілігі мен тазалығ ын айтады. Ситаның адалдығ ына бір сә т кү мә нданғ ан емеспін, бірақ ә скерлерімнің кө здерін жеткізгім келді, - деп жауап қ атады Рама.

Достасқ аннан кейін Рама мен Сита Айодхьюғ а оралып, патшалық тағ ы билікті ө з қ олдарына алғ анмен, Бұ л екеуінің қ иыншылық тары ә лі алдыда болатын. Патшалық халқ ы Ситаның іс-ә рекеті басқ аларғ а жұ ғ атын жаман ә дет ретінде кө рінді. Сонда рама ә йелін қ айтадан Вальмики деген аскеттің қ арауына жібереді. Онда раманың екі ұ лы – Куша мен Лава дү ниеге келеді. Олар ө скенде Вальмики Рама жайлы ө зі қ ұ растырғ ан поэмасын ү йретеді. Бірде ол патша қ ұ лағ ына жетіп, ол сү йген жары Сита мен балаларын патшалық қ а алғ ызады. Сонда Вальмики оның ә йелінің адалдығ ын айтқ анмен, патша халық алдында кө рсетуін талап етеді. Сонда Сити Жер-Ананы жалбарынады, Жер халық алдында қ ақ айырылып Сита жер қ ойнауына тү седі. Сө йтіп Рама мен Сита тек о дү ниеде мә ң гі бірге бола алады.

Осылайша Рамаяна туындысының бір бө лімі аяқ талады. Рамаяны сюжетіне Махабхаратадағ ы секілді тү рлі мифтер, аң ыздар, сабақ болатын ә ң гімелер кө ркемділікпен кіргізілген. Мысалы бізге алдың ғ ы эпостан таныс Вишвамитра туралы аң ыз, Шунахшеп туралы аң ыз, Кумар қ ұ дайының дү ниеге келуі жө ніндегі мифтер, Ганга ө зең інің аспаннан тү суі, Индраның Вритраны ө лтіруі жә не т. б.

Осы туындылар мен жанрлардың барлығ ы ә лемдік ә дебиеттің дамуында негіз болды десек қ ателеспейміз. Бұ л ескерткіштер ү нді ә дебиетінің кө ркем шығ арма мен кө ркем туындыларының пайда болуына жол ашты.

⇐ Предыдущая 12 13 14 15 161718 19 20 21 Следующая ⇒