Тақырып бойынша дайындалуға арналған сұрақтар

Театр

Ежелгі Мысырда театр қ ойылымдарының болуы ешқ андай кү мә н келтірмейді, бірақ кө здердің тапшылығ ы олар туралы мә ліметтерді шектейді. Мысыр театрының шығ у тегі ерте грек театрының шығ уына ұ қ сас: оның бастамасы дінмен, мә дениетпен тығ ыз байланысты.

Ежелгі патшалық дә уірінде қ ойылымдағ ы рольді қ ұ дайлар кейіпіндегі абыздар сомдағ ан. Бұ ғ ан тікелей сілтеме ғ ылымда «Мемфистік теология ескерткіші» деген атаумен белгілі тамаша мә тінде бар. Мә тін Ежелгі патшалық уақ ытындағ ы тү п-нұ сқ а кө шірмесінен ә лем қ ұ дай сө зінің кү шімен жаратылды деген космогонияны айтады. Мә тінде мистерийлі сценарийлердің ү зінділері деп санауғ а болатын қ ұ дайлар арасындағ ы диалогтарды қ амтиды. Орта патшалық дә уірінен осындай типтегі 14 ү зінді сақ талды. Сонымен бірге Ихернофрет ө мірбаяндық жазуындағ ы Абидостағ ы Осиристің мистериясын ә зілдегені жө нінде қ ұ нды дерек бар.

Ондағ ан ғ асырлар бойы Ежелгі Мысыр ә дебиетінің дамуы ө те жоғ арғ ы дең гейге жетті, жанрғ а бай, ө зіндік сипатқ а ие болды. Оның тарихы гуманистік идеялар алғ аш ежелгі Греция ә дебиетінде, сонан соң Ренесанс дә уірінде кө рініс тауып, Италияда жә не басқ а еуропалық елдерде жаң ғ ырды деген пікірді теріске шығ арады. Ежелгі патшалық дә уірінен бастап, сол уақ ыттағ ы ақ сү йектердің ө мірбаяндық жазуларынан жә не «Птаххотеп ұ лағ атынан» терең ө рнектелген гуманистік «адамғ а, оның тә ртібіне, оның психологиясына қ ызығ ушылық, байқ аушылық, табиғ атқ а сү йіспеншілік жә не оны кө ркемдік қ абылдау, ә ділдікке, мейірімділікке ұ мтылу, ерлікке сыйластық пен қ арау, ө мірді сү ю жә не оның қ уаныштарын бағ алай білу» секілді тенденцияларды табамыз.

Мысыр ә дебиеті, сонымен бірге, кө птеген кө ркем біртумаларды берген, жоғ арғ ы эстетикалық дең гейге жеткен ә лемдегі алғ ашқ ы ә дебиеттерінің бірі. Осығ ан байланысты Мысыр ә дебиеті ежелгі халық тардың барынша кейінгі ә дебиетіне ә серін тигізді ма деген сұ рақ туады жә не егер иә болса қ андай шамада? Қ азіргі уақ ытта ежелгі шығ ыстың ә лемдік мә дениетке ә сері даусыз екендігі кез келген ғ алымғ а белгілі. Мысыр толығ ымен жә не оның ә дебиеті Библияғ а анық ә сер етті.

Ежелгі Мысыр ә дебиетінің ә серінің іздерін, мысалы 104 жә не 110 псалмдарда жә не Библияның басқ а да жерлерінен кө реміз. Жалпығ а белгілі Библяның Иосиф пен Потифар туралы ә ң гімесі «Екі ағ айын туралы ертегіден» алынғ ан.

Эллиндік дә уірде Мысырда грек аудармаларынан немесе мысыр ә деби мә тіндерінен тұ ратын ә дебиет пайда болды. Британ мұ ражайының №274 грек папирусында Тефнут қ ұ дайы туралы мысырлық аң ыздың нұ сқ асы қ амтылады. Грек тілінде жазылғ ан №1381 Оксиринх папирусында Нектанебе перғ ауыны туралы мысыр аң ызының грекше айтылуы бар.

Б. з. д. IV ғ асырда латын ақ ыны Клавдианның рим қ олбасшы Стилихонды мадақ тауы мысырлық тардың діни жә не аң ыздық ұ ғ ымдарын қ амтиды.

Сақ талғ ан ә деби шығ армалар қ ысқ аша прозалық ә ң гімелерді, ертегілер мен мифтерді, аң ыздарды, хаттарды, мақ ал-мә телдерді, махаббат ә ндері мен діни мазмұ ндағ ы емес поэзияның басқ а тү рлерін жә не гимндерді қ амтиды. Мысырлық тарда сауық тыру драмасы болғ ан емес, бірақ мифтердің кейіпкерлерінің ә н айтып, ә ң гіме алмасуы қ амтылғ ан театрланғ ан қ ойылымы-кейбір қ ұ дайлар культінің ажырамас бө лігін қ ұ рағ ан. Соғ ан сә йкес бірнеше ұ қ сас салттық драмалар белгілі. Одан басқ а кө птеген мө лшерде математикалық, медициналық, заң мә тіндері мен іс қ ұ жаттары сияқ ты ә дебиеттік емес жазбаша материалдар кездеседі. Ресми деректер, автобиографиялық жазбалар, патшалық анналдар сияқ ты тарихи қ ұ жаттарды олардың белгілі бір ә деби формасы болғ анда ғ ана ә деби шығ армаларғ а жатқ ызуғ а хақ ымыз бар.

Ежелгі мысыр жазбалары дауысты дыбысты қ амтымағ андық тан, поэтикалық метрика туралы мә лімет ө те аз. Копт білім кө здеріне сү йенсек, ғ алымдардың болжауы бойынша ежелгі мысыр поэзиясы ритмге негізделген, бірақ белгілі бір ө лшемі жоқ. Копттық дауысты дыбыс белгіленулерін қ амтығ ан ежелгі мысыр тілі мен жазбасының ең соң ғ ы нұ сқ асы. Поэзия прозадан ең бастысы лексикамен жә не кү нделікті стилистикалық нұ сқ алардың қ олданылуымен айырық шаланды. Ең сү йікті поэтикалық нұ сқ а параллелизм -ол бір ө лең жолында сомдалғ ан ойдың келесі ө лең жолында қ айталанып келуі немесе басқ а бір кө рші ө лең жолындағ ы ойғ а қ арсы қ ойылуы немесе келесі ө лең жолдарында толығ ырақ сомдалуы кө рсетілген мә тін қ ұ рылымы. Кейде ө лең жолдары тармақ қ а бірігеді. Олардың кө бісі мысырлық прозада қ олданылады. Сө з ойыны прозада да, поэзияда да кө п қ олданылады. Діни мә тіндерде ол сиқ ырлық мә нде берілуі мү мкін. Кө біне метафоралар мен тең еулер де кездесіп жатады, ә сіресе ә сірелеу стилінде жазғ ан. Керісінше ертегілерде мұ ндай қ олданыс сирек кездеседі.

Ежелден антикалық саналатын параклауситрон /Плавт, Катулл, Проперций/, сү йіктісінің жабық есігі алдындағ ы махаббат ө лең і, алғ аш рет мысырлық махаббат лирикасында қ олданылғ аны қ азіргі кү ні анық.

Мысыр ә дебиетінің ә сері кө не немесе ежелгі еврей ә дебиетінде ғ ана емес, копт ә дебиетінде жә не араб ә дебиетінде кө рінді. Басқ аша айтқ анда, ә лемдік ә дебиет ө те ежелгі ә дебиеттердің бірі саналатын Мысыр ә дебиетіне міндетті.

Тақ ырып бойынша дайындалуғ а арналғ ан сұ рақ тар

1. Ежелгі Мысыр жазба ескерткіштер кезең дерін атаң ыз

2. Орта патшалық (б. з. д. 22-11 ғ ғ. ) кезең інің ә дебиетіне тә н ерекшелік

3. Ежелгі Мысырдағ ы махаббат ә ндері жө нінде

4. «Пирамида мә тіндері» атауымен бекітілген мә тіндердің ғ ылымда пайда болуы жә не ондағ ы суреттелген жағ дайлар

5. Весткар папирусының ертегілеріне тоқ талың ыз

6. Орталық патшалық дә уіріне тә н «Арфист ө лең ін» еске тү сірің із

7. Жаң а патшалық ә дебиетінің ө зіндік ерекшеліктері

8. Жаң а патшалық дә уіріндегі Мысыр ә дебиетінің ү здік ү лгісі саналатын «Ө лілер кітабына» тоқ талың ыз

9. Демотикалық ә дебиет пен оның туындылары

⇐ Предыдущая 7 8 9 10 111213 14 15 16 Следующая ⇒