15-тақырып. Консулдық құқық.

Жоспар:

1. Консулдық қ ұ қ ық ұ ғ ымы, қ айнар кө здері.

2. Консулдық артық шылық тар мен иммунитеттер.

Негізгі ұ ғ ымдар: консул, консулдық қ ұ қ ық, консулдық қ атынас, консулдық патент.

Консулдық қ ұ қ ық. Елші жә не консул ә ріптестер, себебі екеуі де СІМ жұ мыс істейді. Екеуі де артық шылық тар мен қ орғ аншылық тарды пайдаланады жә не мемлекеттің шет елдегі сыртқ ы қ атынас органында жұ мыс стейді. Екеуінің айырмашылық тары: елші – саяси тұ лғ а, ал аккредиттелген мемлекеттің кез келген бө лігінде ө з мемлекетін білдіреді; консул – ол жіберілген елдің барлық масштабында ө з мемлекетін білдіре алмайды, ол тек консулдық округ шегінде ғ ана жұ мыс істейді. Елші- жалпы саяси міндеттерді атқ арса, консул экономикалық, сонымен қ атар қ ұ қ ық тық қ ызмет кө рсету бойынша функцияларды атқ арады. Осығ ан байланысты консулдарды шет елге Ә ділет министрлігі жібереді.

Консулдық қ ұ қ ық тың қ айнар кө здері:

- ХХғ. ә дет-ғ ұ рыптарғ а негізделген;

- 1911ж. консулдық функциялар туралы Каракасс Конвенциясы;

- 1928ж. консулдық шенеуніктер туралы Аймақ тық Гавана Конвенциясы;

- 1963ж. консулдық қ атынастар туралы Вена Конвенциясы;

- екі жақ ты консулдық конвенциялар;

- кез келген мемлекеттің ішкі заң намасы.

СІМ жә не консулдық қ ызмет. Консулдық қ ызметті ә р елде консулдық бө лім немесе СІ ведомствосының консулдық басқ армасы басқ арады.

Қ Р СІМ консулдық басқ армасы оның ірі бө лімі болып табылады жә не Қ азақ станның барлық консулдық қ ызметін, шел елдердегі Қ азақ станның консулдық мекемелерін басқ арады жә не кү нделікті практикалық кө мек кө рсетеді, олардың қ ызметінің қ ұ қ ық тық негіздерін қ амтамасыз етеді жә не ә зірлейді.

Консулдық басқ арманың басты мақ саты: Қ азақ станның шет мемлекеттермен консулдық қ атынастарын кең ейту жә не шет елде Қ Р қ ұ қ ық тары мен мү дделерін консулдық қ орғ ау.

Басқ арма, сонымен қ атар Қ азақ стандағ ы шет мемлекеттердің консулдық мекемелерінің қ ызмет етуіне тиісті жағ дайларды қ амтамасыз етуге жә не олармен іскерлік қ арым-қ атынас жасауғ а міндетті. Басқ арма визалық сұ рақ тар бойынша ұ сыныстар дайындайды, шет мемлекеттердің визалық саясатына талдау жү ргізеді, Қ азақ станның консулдарына патенттерді рә сімдеу жә не оның территориясындағ ы шетелдің консулдарына экзекватураны беру кіреді. Басқ арма азаматтылық, виза беру, қ ұ жаттарлы талап ету жә не оны жү зеге асыру, мұ рагерлік сұ рақ тар бойынша ә ртгрлі ұ йымдармен хат алысу, сондай-ақ Қ азақ стан азаматтарының басқ а да мү ліктік қ ұ қ ық тарының сұ рақ тарымен айналысады.

Консулдық қ атынастарды орнату жә не тоқ тату. Консулдық қ атынастарды орнату ү шін келісім беру ә ртү рлі нысанда жү зеге асырылады. Дипломатиялық қ атынастарды орнату сонымен бір уақ ытта консулдық қ атынастарды орнатуды да білдіреді жә не нотамен алмасу жолымен жү гізіледі.

Кейбір жағ дайда, консулдық қ атынастарды орнату дипломатиялық қ атынастарды орнатудың алғ ы шарты болып табылады. Сондық тан дипломатиялық қ атынастар ү зілгенде консулдық қ атынастар сақ талады. Консулдық қ атынастарды орнату екі қ ұ жатқ а негізделеді: консулдық патент жә не консулдық экзекватура.

Консулдық мекемелерді ашу ү шін қ абылдайтын мемлекеттің алдын-ала келісімі қ ажет. Қ Р консулдық мекемесі қ абылдайтын мемлекеттің келісімімен Қ Р Ү кіметінің шешіміне сә йкес ашылады.

Консулдық қ атынастарды тоқ тату мынадай жағ дайларда мү мкін болады:

- консулдық қ атынастар ү зілгенде;

- біржақ ты актіні қ абылдау нә тижесінде жә не тараптар арасындағ ы тиісті келісім нә тижесінде;

- мемлекет қ ұ лағ анда;

- консулдық округтың ү шінші мемлекеттің қ ұ рамына ө ткенде.

Консулдық ө кілдік – бұ л мемлекеттің шет елдегі сыртқ ы қ атынас органы жә не баратын мемлекеттің келісімі бойынша сол елдің территориясында орналасады. 1963ж. Вена Конвенциясына сә йкес консулдық ө кілдіктер мынадай функциялар атқ арады:

- ө з мемлекетінің, оның заң ды жә не жеке тұ лғ аларының мү дделерін қ орғ ау;

- ө з мемлекеті мен қ абылдағ ан мемлекеттің арасында экономикалық, мә дени, ғ ылыми жә не ө зге де қ атынастарды орнатуғ а жә не дамытуғ а ық пал ету;

- консулдық округтың ө мірі туралы ә ртү рлі ақ параттарды заң ды қ ұ ралдармен жинау жә не осы мә ліметтерді ө з мемлекетінің тиісті ведомстволарына хабарлау;

- консулдық округ шегінде тұ ратын ө з елінің азаматтарын тізімдеу жә не оларғ а қ атысты нотариалдық жә не ә кімшілік функцияларды атқ ару;

- консулдық округ территориясына келген ә уе, тең із жә не басқ а да транспорт тү рлеріне қ атысты бірқ атар міндеттерді атқ ару;

- виза мен куә ліктер беру.

1963ж. Вена Конвенциясына сә йкес консулдық ө кілдіктердің функциялары мынадай жағ дайларда тоқ татылады:

- тараптардың келісімі бойынша округта консулдық мекемелерді жапқ анда;

- екі елдің арасында ә скери қ ақ тығ ыстар туындағ анда;

- консулдық округ тұ рғ ан мемлекет территориясының бір бө лігі басқ а мемлекеттің қ ұ рамына ө ткенде;

- консул кері шақ ырылып алынғ анда немесе консул отставкағ а шық қ анда, оны басқ амен ауыстырғ анда немесе консулды персона нон грате деп жариялағ анда.

Консулдық ө кілдіктердің тү рлері:

- бас консулдық – ас консул басқ арады;

- консулдық – консул басқ арады;

- вице - консулдық – вице консул басқ арады;

- консулдық агенттіктер – консулдық агенттер нақ ты қ алаларғ а, белгіленген округтың консулының тапсырмасын орындайды жә не соғ ан бағ ынатын, сол округтегі порттарғ а тағ айындалады.

Осы консулдық мекемелердің атауы сә йкес консулдық ты басқ аратын консулдардың кластарына сә йкес келеді.

Кө бінесе елшіліктерде консулдық бө лімдер ашылады.

Консулдарды тағ айындау жә не кері шақ ырып алу. Мемлекет ө з дипломатиялық ө кілдігі арқ ылы алдын ала келісім сұ райды жә не қ абылдайтын елдің СІМ консулдық патент немесе консулдық мекеменің басшысын тағ айындау туралы ө зге де қ ұ жаттарды жібереді. Консулдық патент дипломатиялық ө кілдіктердің сенім қ ағ аздарына ұ қ сас. Консулдық паентті мемлекет басшысы жә не СІМ береді. Келесі кезең консулдық экзекватураны алу. Вена Конвенциясының 12б.: консулдық мекеменің басшысы ө з функциясын атқ аруғ а баратын мемлекеттің рұ қ сатымен ғ ана жіберіледі жә не ол экзекватура деп аталады.

Егер де ұ сынатын мемлекеттің баратын елде дипломатиялық ө кілдігі жоқ болса, онда консулдық дауазымды тұ лғ а қ абылдайтын мемлекеттің келісімімен нақ ты дипломатиялық актілер жасай алады.

Консулдық лауазымды тұ лғ алар (ереже бойынша) ұ сынатын мемлекеттің азаматы болуы қ ажет, бірақ та баратын мемлекеттің азаматтары да болуы мү мкін. Бұ ндай жағ дайда міндетті шарт баратын мемлекеттің нақ ты кө рсетілген келісімі болуы тиіс, бірақ бұ л келісім Вена Конвенциясының 22б. бойынша кез келген уақ ытта кү ші жойылады.

Қ абылдайтын мемлекет (ереже бойынша) кез келген уақ ытта жіберетін мемлекетке консулдық лауазымды тұ лғ аны қ алаусыз тұ лғ а деп жариялауы мү мкін. Бұ ндай жағ дайда ұ сынғ ан мемлекет ұ сынғ ан мемлекет оны кері шақ ыруғ а немесе консулдық мекемеде оның қ ызметін тоқ татуғ а міндетті. Егер де ұ сынушы мемлекет осы міндеттемені орындамаса, қ абылдағ ан мемлекет осы тұ лғ ағ а берілген консулдық экзекватураның кү шін жоюғ а немесе оны консулдық тың қ ызметкері деп санауды тоқ татуғ а қ ұ қ ылы.

Консулдық ө кілдікті консул басқ арады. Консул – бұ л ө з мемлекетінің, оның заң ды жә не жеке тұ лғ аларының экономикалық жә не ө зге де мү дделерін қ орғ ау мақ сатында шет мемлекетке тағ айындалатын лауазымды тұ лғ а.

Консул – бұ л нақ ты бір округта ө з елінің заң ды жә не экономикалық мү дделерін, оның заң ды жә не жеке тұ лғ аларының заң ды мү дделерін қ орғ ау, ұ сынушы жә не қ абылдаушы мемлекеттердің арасында ә ртү рлі байланыстардың дамуына ық пал ету мақ сатында қ абылдаушы мемлекеттің келісімімен сол мемлекеттің территориясындағ ы нақ ты пунктке келетін бір мемлекеттің лауазымды тұ лғ асы.

Консулдық бө лімді басқ аратын консулдық лауазымды тұ лғ аның қ ұ қ ық тық мә ртебесін сипаттайтын болсақ, консулдық қ ызметкердің осы санаты ү шін консулдық патент жә не экзекватура қ ажет емес, себебі олар елшілікте жұ мыс істейді жә не соның кү шінде тиісті мә ртебесі болады.

Консулдық мекеменің қ ызметкері – консулдық мекемеде ә кімшілік немесе техникалық міндеттерді жү зеге асыратын немесе консулдық мекемеге қ ызмет кө рсететін тұ лғ а.

Консулдық округ – консулдық мекеменің ө з функциясын атқ ару ү шін берілген, қ абылдағ ан мемлекеттің ауданы.

Консулдық корпус – нақ ты консулдық округтегі барлық шетелдік консулдық лауазымды тұ лғ алардың, консулдық мекемелердің басшыларының жиынтығ ы.

Консулдық корпусқ а штаттық, қ ұ рметті (штаттан тыс) консулдар, дипломатиялық ө кілдіктің консулдық қ ызметкерлері де кіреді.

Консулдық округтердің саны бір мемлекеттегі консулдық корпустардың санын анық тайды. Консулдық корпусты ақ сақ ал басқ арады, яғ ни бір консулдық округтың шегінде ә ртү рлі мемлекеттердің консулдарымен салыстырғ анда рангісі бойынша ең ү лкені болып табылатын бір мемлекеттің консулы, сонымен қ атар басқ аларынан бұ рын консулдық экзекватураны алғ ан консул болуы мү мкін. Оның міндеті жаң адан келген консулдарды қ абылдағ ан мемлекеттің салт-дә стү рімен таныстыру, консулдық корпустың мү шелерінің қ ұ қ ық тарын қ орғ ау.

Консулдық артық шылық тар мен қ орғ аншылық тар – бұ л консулдық ө кілдіктерге, консулдық лауазымды тұ лғ ағ а қ абылдайтын мемлекетте ө здерінің консулдық функцияларын кедергісіз атқ ару ү шін берілетін жең ілдіктер мен артық шылық тар.

- қ абылдаушы мемлекет консулдық мекемелерге орын беругеі жә не олардың тұ рғ ан жеріне қ ол сұ ғ ылмаушылық ты қ амтамасыз етуге міндетті;

- қ абылдайтын мемлекет консулдық мекемені ә ртү рлі басып кіруден, зиян келтіруден қ орғ ау ү шін шаралар қ абылдауғ а міндетті;

- консулдық тұ рғ ын ү й, ғ имарат, мү ліктері, оның кө лік қ ұ ралдары қ орғ аныс немесе қ оғ амдық мұ қ таждық тың пайдасына, ә ртү рлі реквизиция тү рлерінен қ орғ алады;

- ә ртү рлі салық тардан босатылады;

- консулдық архивтерге, қ ұ жаттарғ а кез келген уақ ытта жә не олардың тұ рғ ын жеріне байланыссыз қ ол сұ ғ ылмайды;

- байланыс жасау бостандығ ы – бұ л қ абылдайтын мемлекет консулдық мекемеге ресми мақ сатына жету ү шін байланыс қ атынасына курьер, кодталғ ан жә не шифрланғ ан депешаларды, вализаларды (почталық корреспонденцияларды) пайдалана алуы.

Вена Конвенциясы қ абылдайтын мемлекетке міндеттемелер жү ктейді: ұ сынатын мемлекетке осы мемлекеттің азаматының ө лімі туралы; кә мелетке толмағ андарғ а қ амқ орлық пен қ орғ аншының қ ажеттілігі туралы, кемелер мен ұ шақ тардың апаты туралы хабарлауғ а міндетті.

1963ж. консулдық қ атынастар туралы Вена Конвенциясы штаттағ ы консулдық лауазымды тұ лғ аларғ а жә не консулдық мекеменің ө зге де қ ызметкерлеріне артық шылық тар мен қ орғ аншылық тар береді:

-қ абылдағ ан мемлекет олардың жеке басына, ар-намысына, бостандығ ына қ ол сұ ғ ушылық тан қ орғ ау мақ сатында барлық қ ажетті шараларды қ абылдауы жә не оларғ а қ ұ рметпен қ араулары тиіс.

-консулдық лауазымды тұ лғ а қ амауғ а алынбайды. Олар ауыр қ ылмыс жасағ анда сот қ аулысы болғ анда ғ ана қ амауғ а алынады.

- консулдық лауазымды тұ лғ ағ а қ атысты қ ылмыстық іс қ озғ алса, онда осы лауазымды тұ лғ а қ ұ зырлы органдарғ а келуге міндетті. Консулдық ө кілдік қ ызметкерлерін сот жә не ә кімшілік істерді қ арағ анда куә ретінде шақ ыруы мү мкін жә не олар жауап беруі тиіс. Егер ол жауап беруден, тү сінік беруден бас тартса, онда оны мә жбү рлеуге немесе жазалауғ а болмайды. Консулдар ө здерінің ресми функцияларына қ атысты сұ рақ тар бойынша жауап беруге, ресми қ ұ жаттарын кө рсетуге міндетті емес.

- салық тө леуден, кедендік салық тардан жә не ә ртү рлі алымдарды тө леуден босатылады; бұ ндағ ы бір ерекшелік консулдар қ абылдағ ан елдегі қ озғ алмайтын жеке мү лкіне салынатын салық тар мен жинаулардан, жеке табысына салынатын салық тардан жә не жинаулардан, қ осалқ ы салық тардан, мұ рагерлікпен алынғ ан мү ліктерге салынатынг салық тардан, сот, тіркеу салық тарынан, гербтік, ипотекалық жинаулардан босатылмайды;

- қ ызмет кө рсетуші персонал ең бек ақ ысына салынатын салық тан босатылады;

- консулдық артық шылық тардың бірі кедендік тексеруден жә не кедендік баж салығ ынан босатылады; қ абылдағ н елде консулдық ө кілдікте ресми пайдалану ү шін арналғ ан заттар ә келуге, консулдардың жә не олардың отбасы мү шелерінің жеке пайдалаатын заттарын ә келуге рұ қ сат беріледі жә не олар кедендік салық тан босатылады.

Консулдық ө кілдіктің қ ызметкері қ абылдағ ан мемлекеттің территориясына кірген сә ттен бастап артық шылық тар мен қ орғ аншылық тарды пайдаланулары басталады; егер де олар осы территорияда болғ ан болса, онда консулдық міндеттерді атқ аруғ а кіріскен сә ттен басталады. Ал оның отбасы мү шелеріне артық шылық тар мен қ орғ аншылық тар оғ ан осы режим берілген сә ттен бастап таралады, консулда тоқ татылғ ан тоқ тайды.

Ө зін-ө зі бақ ылау сұ рақ тары:

1. Консулдық қ ұ қ ық дегеніміз не?

2. Консулдық ө кілдіктердің қ ызметіне сипаттама берің із.

3. Консулдық патент дегеніміз не?

Негізгі жә не қ осымша ұ сынылатын ә дебиеттер тізімі:

1. Қ ұ лжабаева. Ж. О. Халық аралық жария қ ұ қ ық. –Алматы, 2003 ж.

2. Сарсембаев. М. А. Международное право. –Алматы, 1998 ж.

3. Г. Б. Хан т. б. Халық аралық қ ұ қ ық. Дә рістер курсы. –Алматы, 2003 ж.

4. И. И. Лукащук. Нормы международного право. -М., 1997 ж.

5. Г. И. Тункин. Теория международного право. -М. -1970 ж.

6. М. Б. Қ ұ дайбергенов. Международная уголовная ответственность физических лиц. –Алматы, 2000 ж.

7. Қ азақ стан Республикасының Дипломатиялық қ ызметі туралы Заң ы 07. 03. 2002 ж. қ абылданғ ан // http: //adilet. zan. kz

⇐ Предыдущая 22 23 24 25 262728 29 30 31 Следующая ⇒