ІІ. Үй тапсырмасын сұрау(5 минут)

§30. Атомдардың қ ұ рылысы. Электрон. Элементар заряд

Атомдардың қ ұ рылысы. Электрон. Элементар заряд жайлы мағ лұ мат беру

Атомдардың қ ұ рылысы. Электрон. Элементар зарядтарды кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде, есептер шығ аруда қ олдана білуге ү йрету

Топта бағ алай білуге баулу

Атомдардың қ ұ рылысы. Электрон. Элементар заряд жайлы мағ лұ мат алады

Атомдардың қ ұ рылысы. Электрон. Элементар зарядтарды кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде, есептер шығ аруда қ олдана білуге ү йренеді

Топта бағ алай алатын болады

Мұ ғ алімнің ә рекеті

Оқ ушының ә рекеті

Парталарда суреттер тұ рады, оқ ушылар мұ ғ алімнің ү стелінде жатқ ан суреттерді таң дап, сол сурет орналасқ ан партағ а отырады. Сө йтіп 4 топ қ ұ рамыз.  

Сол суреттерге байланысты тө рт топқ а бө лініп отырады

Кү н жарығ ын алақ анғ а саламын.

Жү регіме басып ұ стай қ аламын.

Ізгі ә рі нә зік, жарық, мейірімді,

Болып кетер сонда дереу жан-жағ ым.

Оқ ушылар бір-біріне жақ сы тілек тілеп, сыныпта жақ сы ахуал қ алыптастырады.

Ә р топқ а бағ алау парағ ын таратамыз. Онда жалпы бағ алау жү йесі мен ұ пай кө рсеткіштері кө рсетілген.

Оқ ушылар бағ алау нұ сқ аларымен танысады

Миғ а шабуыл

Жалпы сыныпқ а ө ткен тақ ырып бойынша сұ рақ тар тарату, Ү йге берілген тапсырманы сұ рақ -жауап арқ ылы ө з ойларын ортағ а салады

Ө тілген материалды қ айталау:

1) Денелердің электрленуі дегеніміз не?

2) Қ андай жағ дайда дене электрленген немесе электр заряды берілген деп айтады?

3)Денелерді калай электрлеуге болады? Неліктен денелерді бір-біріне ү йкейді?

4) Электрлеуге қ анша дене қ атысады? Екі дененің зарядтары жө нінде не айтуғ а болады?

5) Бір денеден екінші денеге зарядты қ алай беруге болады?

6) Атгас зарядталғ ан денелер бір-бірімен қ алай ә рекеттеседі?
Ә р аттас зарядталғ ан денелер бір-бірімен қ алай эрекетгеседі?

 Талқ ылау ү шін сұ рақ тар беріледі (2 минут)

1. Неліктен кә дімгі жағ дайда дененің заряды болмайды?

2. Атомның қ ұ рамына қ андай зарядталғ ан бө лшектер кіреді?

3. Электрон туралы не білесің дер?

ІҮ. Топтық жұ мыс  (15 минут)   

Жаң а сабақ Мағ ынаны тану

Интервью ә дісі

арқ ылы тақ ырыпты талдау ү шін тапсырма беру

омның қ ү рылысын анық таудағ ы Резерфорд тэжірибесі (1911 ж). Резерфорд ұ сынғ ан атомның планетарлық моделІ. Атом жә не атом қ ұ рамындағ ы бө лшектердің ө лшемдері. Элементар электр заряды жә не электрон. Сутегі жә не гелий атомының қ ұ рылысы.

• Атом ортасында оң зарядталғ ан ядродан жә не оның қ абық шасын қ ұ райтын, оны орасан зор жылдамдық пен қ озғ алатын электрондардан тұ рады.

• Элементар электр заряды, е=1, 6*10^-19 Кл Электронның массасы m =9, 1 * 10^-31 кг

• Ядроның қ ұ рамына оң зарядталғ ан бө лшек протон жә не нейтрон деп аталатын бейтарап бө лшек кіреді

• Ядродағ ы нейтрондардың саны протондардың санына тең

• Ядроның заряды оң жә не абсолют мә ні бойынша атомдағ ы барлық электрондардың зарядына тең

• Оң ион-кандай да бір ө зара ә рекеттесу нә тижесінде электрондарынан айрылғ ан атом

• Теріс ион- қ андай да бір ө зара ә рекеттесу нә тижесінде артық электрондарды қ осып алғ ан атом

• Атомның ө лшемі ө те кіші 10^-10 м •Атом ядросының ө лшемі (10^-14 м ), атомнан он мың есе кіші.

Атом қ ұ рылысы. 1897 жылы кө птеген электр қ ұ былыстарын тү сiндiруге мү мкiндiк беретiн жаң алық ашылды. Ағ ылшын ғ алымы Дж. Дж. Томсон элементар заряд тасымалдаушысы болып табылатын бө лшектi тапты. Бұ л бө лшекті электрон деп атады. Электрон массасы табиғ аттағ ы ең жең iл сутегi атомы массасынан 2000 еседей аз болып шық ты. Электрон заряды терiс: q_эл = – е = – 6 · 10^–19 Кл.

Бұ л заряд электронның ерекше сипаттамасы болып табылады. Жә й денелердi зарядтауғ а немесе разрядтауғ а болады, ал электронды зарядынан " айыру” мү мкiн емес. Сондай-ақ электрон зарядын азайтуғ а немесе кө бейтуге болмайды. Электрон заряды барлық уақ ытта тек бiр мә нге ие. Химия курсынан сiздер электронның атом қ ұ рамына кiретiнiн бiлесiздер. Электрондар атом iшiнде оң зарядталғ ан атомдық ядроны айнала қ озғ алады.

Атом қ ұ рылысы 1911 жылы ағ ылшын ғ алымы Э. Резерфорд басқ арғ ан тә жiрибелер нә тижесiнде ашылғ ан. Тә жiрибе мақ саты, жылдам бө лшектер жолында заттың атомдары орналасқ ан жағ дайда ө тетiн процестердi анық тау болып табылады. Бұ ғ ан дейiн бiрнеше жыл бұ рын радиоактивтiк қ ұ былысы ашылғ ан болатын. Кейбiр заттардың (қ азiргi кезде радиоактивтi деп аталатын уран, радий жә не т. б. ) кө рiнбейтiн сә улелер шығ аратындығ ы анық талды. Бұ л сә улелердi зерттеу олардың бiр-бiрiнен электр заряды бойынша айыруғ а болатын ү ш тү рлi қ ұ рамнан тұ ратынын кө рсеттi. Радиоактивтi сә улелердi бiр-бiрiнен ажырата белгiлеу ү шiн грек алфавитiнiң бастапқ ы a (альфа), b (бета) жә не g (гамма) – ү ш ә рiпiн қ олдану ұ сынылды. Альфа сә улесi – оң зарядталғ ан (альфа бө лшектерiнен), бета сә улесi – терiс зарядталғ ан бө лшектер (электрондар), ал гамма сә улесi – ешқ андай зарядқ а ие емес. Бұ л сә улелер адам ағ засына қ ауiптi. Сондық тан, радиоактивтi препараттармен жұ мыс iстегенде ерекше қ ауiпсiздiк шараларын сақ тап, оларды қ олмен ұ стамай, арнайы қ орғ аушы экрандарды қ олдану керек. Резерфорд альфа-бө лшектерiн атомдарды " атқ ылауғ а” болатын " зең бiрек оқ тары” ретiнде қ олдануды ұ сынды. Ол осы бө лшектердiң жiң iшке шоғ ымен зерттелетiн заттан жасалғ ан жұ қ а пластинаны (фольганы) атқ ылау кезiнде, альфа бө лшектерiнiң кө пшiлiгi фольгадан еш кедергiсiз ө тетiндiгiн, ал аз ғ ана бө лiгi атом iшiндегi бiр нә рсемен соқ тығ ысып керi қ айтатындығ ын анық тады. Резерфорд тә жiрибелерi жоғ ары сыныптарда егжей-тегжейлi қ арастырылады. Мұ нда бiз оның тә жiрибе нә тижесiнде жасағ ан қ орытындыларымен шектелемiз.

Резерфорд атомының қ ұ рылысын Кү н жү йесiне ұ қ сатты. Кү н жү йесiндегi планеталар оғ ан тартылып айналғ аны сияқ ты, электрондар да ядроғ а тартылып оны айнала қ озғ алады. Осындай ұ қ састығ ы ү шiн Резерфорд ұ сынғ ан модельдi (11-сурет) планетарлық модель деп атағ ан. Ядро мен электронның ара қ ашық тығ ы олардың ө лшемдерiне қ арағ анда ө те ү лкен. Егер атомды ойша ү лкейткенде ядроның диаметрi он тең гелiк монетадай болса, онда ядро мен электрон ара қ ашық тығ ы шамамен бiр километрдей болар едi. Егер барлық электрондар атомдық ядроларғ а тығ ыз жабып орналасса, онда ересек адамның денесiнiң кө лемi бiр куб миллиметрдiң миллионнан бiр бө лiгiндей болатындығ ы есептелген! Бұ дан адам денесiнiң 99%-iн (кез-келген дененiң ) бостық жайлайтындығ ын кө ремiз. Резерфорд тә жiрибесiндегi альфа бө лшектерi атомдар iшiндегi осы бос қ уыстардан бө гелмей ұ шып ө тедi, сондық тан олар фольгадан керi шашырамайды.

Бiр тектi атомдар жиынтығ ы химиялық элемент деп аталады. Ә р тү рлi химиялық элементтердiң атомдары бiр-бiрiнен ядроларының зарядымен жә не сол ядроны айнала қ озғ алатын электрондар санымен ерекшеленедi. Мысалы, сутегi атомында жалғ ыз электрон бар, оттегi атомында – сегiз электрон, ал уран атомында – тоқ сан екi. Атомдағ ы электрондар саны элементтiң Д. И. Менделеев кестесіндегі реттiк нө мiрiмен сә йкес келедi. Осы нө мiр атом ядросының зарядын да анық тайды. Белгiлеу енгiзейiк: Z – элементтiң реттiк нө мiрi = атомдағ ы электрондар саны. Онда атом ядросының жә не атомдағ ы барлық электрондардың жалпы заряды ү шiн былай жазуғ а болады: q_ядро = + Ze q_эл-н = – Ze. Атомдағ ы электрондардың жалпы зарядын, атом ядросының зарядына қ оссақ нө л шығ ады. Бұ л атомның толық тай бейтарап екендiгiн кө рсетедi. Бейтарап атомдардан тұ ратын заттардың молекулалары да бетарап болады. Кейбiр жағ дайларда (мысалы, соқ тығ ысқ анда) атомдар бiрнеше электронын жоғ алтуы мү мкiн. Атомдар электрондармен бiрге ө здерiнiң терiс зарядының бiр бө лiгiн жоғ алтып, бейтарап емес жү йеге айналады. Осының салдарынан пайда болғ ан оң зарядталғ ан атомды оң ион деп атайды. Керi жағ дайлар да болуы мү мкiн: бейтарап атом ө зiне артық электрон қ осып алып, терiс зарядталады. Мұ ндай атомды терiс ион деп атайды.

Жеке карточка бойынша топтық жұ мыс

«Қ аражорғ а» биі

Оқ ушылар ә уенге билеп, сергиді

2. Литидің ү ш электроны бар екені белгілі. Соны

есепке ала отырып Литидің он жә не теріс ионын

сызба тү рінде кө рсетің із.

3. Алюмини тяқ шасына он зарядталғ ан дене

жанасты. Алюминидің кейбір зарядтарында

қ андай ө згеріс болады?

4. Лити атомының қ ұ рамында ү ш протон бар

екені белгілі. Осы атомдағ ы бө лшектер саны нешеу?

Оларды атаң ыз?

5. Зарядталмағ ан метал таяқ шағ а зарядталғ ан дене

жақ ындатылды. Таяқ шадағ ы зарядтар тегін кө рсетің із?

6. Екі бірдей метал шар бірдей бірақ қ арама

қ арсы таң балы зарядталғ ан. Олар соқ тығ ысқ аннан

кейін зарядтары бейтарапанды. Шарлардағ ы зарят

жоғ алып кетті деп айта аламыз ба?

7. Оң заряды бар метал шарикті разрядтады,

ол бейтарап кү йге кө шті. Шарик ө зінің

біржола жоғ алтты деп айта аламыз ба?

Оқ ытылып отырғ ан оқ у материалын қ абылдаудағ ы оқ ушы тү сінігін тексеру.

1. Неліктен кә дімгі жағ дайда дененің заряды болмайды?

2. Атомның қ ұ рамына қ андай зарядталғ ан бө лшектер кіреді?

3. Электрон жайлы не айта аласың дар?

4. Егер дене электронды қ осып алса, онда денеде не байқ алады?

5. Электронын беріп жіберген дене қ андай заряд алады?

6. Оның атомы қ алай аталады?

7. Жанасу кезіндегі дененің электрленуі қ алай тү сіндіріледі?

№

Оқ ушылар кү нделіктеріне жазады

Кері байланыс: «Екі жұ лдыз, бір тілек»

Бағ алау парақ шасын толтырады

Сабақ  29

§31, 32 Электр зарядтарының ө зара ә рекеттесуі. Кулон заң ы Электр ө рісі. Электр ө рісінің кернеулігі

Электр зарядтарының ө зара ә рекеттесуі. Кулон заң ы Электр ө рісі. Электр ө рісінің кернеулігі жайлы мағ лұ мат беру

Оқ ушыларғ а электр ө рісі тарауы бойынша мағ лұ мат бере отырып, денелердің электрленуі, атом қ ұ рылысы жә не Кулон заң ы турасында тү сінік беру

Электр зарядтарының ө зара ә рекеттесуі. Кулон заң ы Электр ө рісі. Электр ө рісінің кернеулігі жайлы мағ лұ мат алады

Электр зарядтарының ө зара ә рекеттесуі. Кулон заң ы Электр ө рісі. Электр ө рісінің кернеулігін кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде, есептер шығ аруда қ олдана білуге ү йренеді

Топта бағ алай алатын болады

Мұ ғ алімнің ә рекеті

Оқ ушының ә рекеті

Парталарда суреттер тұ рады, оқ ушылар мұ ғ алімнің ү стелінде жатқ ан суреттерді таң дап, сол сурет орналасқ ан партағ а отырады. Сө йтіп 4 топ қ ұ рамыз.  

Сол суреттерге байланысты тө рт топқ а бө лініп отырады

Кү н жарығ ын алақ анғ а саламын.

Жү регіме басып ұ стай қ аламын.

Ізгі ә рі нә зік, жарық, мейірімді,

Болып кетер сонда дереу жан-жағ ым.

Оқ ушылар бір-біріне жақ сы тілек тілеп, сыныпта жақ сы ахуал қ алыптастырады.

Ә р топқ а бағ алау парағ ын таратамыз. Онда жалпы бағ алау жү йесі мен ұ пай кө рсеткіштері кө рсетілген.

Оқ ушылар бағ алау нұ сқ аларымен танысады

  «Егер мен» ойыны

 арқ ылы ү й тапсырмасы бойынша сұ рақ тарғ а жауап береді

Ү йге берілген тапсырма сұ рақ -жауап арқ ылы диалогқ а тү сіру. Тақ тадағ ы сұ рақ тарғ а жауап беру, топпен тапсырманы орындау, соң ына егер мен ойыны арқ ылы топптар ө зера талқ ыласады. Оқ ушының жан – жақ ты білімін тексеру:

 Талқ ылау ү шін сұ рақ тар беріледі (2 минут)

1. Кулон жайлы не білеміз?
2. Кулон заң ы жайлы не білеміз?

Жаң а сабақ Мағ ананы тану

Топпен жұ мысАкадемиялық дау –дамай  ә дісі

арқ ылы жаң а тақ ырыпты тү сініу ү шін арнайы тапсырмаларды қ олдану

Оқ ушыларғ а тақ ырып тө ң ірегінде тапсырма таратылады, тапсырманы топ ішінде отырғ ызып топпен талқ ылату Олү шін академиялық дау –дамай ә дісін пайдалану

 Француз ғ алымы Ш. Кулон 1785 жылы тә жірибе жү зінде вакуумдегі нү ктелік зарядтардың ө зара ә рекеттесу заң ын ашқ аннан кейін, ХVІІІ ғ асырдың соң ына қ арай, электр қ ұ былыстарын сандық жағ ынан зерттеу басталды. «Нү ктелік заряд» ұ ғ ымы «материялық ұ ғ ымы» тә різді ың ғ айлы абстракциялау болып табылады.

Ө лшемдері ө зара ә рекеттесетін денелердің арақ ашық тығ ынан бірнеше есе кіші болатын денеде орналасқ ан зарядты нү ктелік заряд деп атайды.

                    F ~ q∙ q            

                                                             F ~ (q∙ q ) / r ²

                   F ~ 1 / r ²

Қ озғ алмайтын екі нү ктелік заряд вакуумде зарядтардың кө бейтіндісіне тура пропорционал жә не оның арақ ашық тығ ының квадратына кері пропорционал кү шпен ә рекеттеседі.

                           F = k∙ (q∙ q  ) / r ²                                            

   к = 9∙ 10⁹ Н∙ м²/ Кл² -  пропорционалдық коэффициент

          ε ₀ = 8. 85∙ 10^-12Кл²/Н∙ м² - электр тұ рақ тысы

 F = 1 / 4π ε ₀∙ (q∙ q) / r ² н/е F = 1 / 4π ε ₀∙ (q∙ q) / ε ∙ r ²  

                              ε - диэлектрлік ө тімділік.

1 кулон – вакуумде 1м арақ ашық тық та орналасқ ан шамасы жағ ынан ө зіне тең нү ктелік зарядқ а 9∙ 10⁹ Н кү шпен ә рекет ететін нү ктелік заряд.

Егер шарларғ а оң заряд берсек, онда олар бір-бірімен ө зара ә рекеттеседі. Ө зара ә рекеттесуші кү шінің шамасын жіптің ширатылу бұ рышына қ арап анық тауғ а болады.

Кулон заң ы: Бостық тағ ы екi қ озғ алмайтын зарядталғ ан нү ктелiк денелердiң ө зара ә серлесу кү шi F (кулон кү шi) жә не зарядтардың модульдерiнiң кө бейтiндiсiне тура пропорционал жә не олардың ө зара r арақ ашық тығ ының квадратына керi пропорционал.

Мұ нда k – пропорционалдық коэффициентi, сандық мә нi бiрлiк зарядтардың бiрлiк ұ зындығ ына тең арақ ашық тық та ө зара ә серлесу кү шiне тең.

k коэффициентiн мынадай тү рде жазу қ абылданғ ан

мұ нда – электр тұ рақ тысы, СИ жү йесi бойынша мынағ ан тең:

Коэффициент k СИ бiрлiгiнде жазылуы бойынша келесi тү рде ө рнектеледi:

1 – тапсырма: І топ:

1. Қ андай зарядты «нү ктелік» деп атайды? Осы ұ ғ ымды «материялық нү кте» ұ ғ ымымен салыстырың дар
2.  1 кулон дегеніміз не?
3.  диэлектрлік ө тімділік дегеніміз не?

ІІ топ:

1. кулонның иірілмелі таразымен жү ргізілген тә жірибесінің мә ні неде?
2.  кулон заң ын тұ жырымдаң дар жә не осы заң ды анық тайтын формуланы жазың дар?
3.  электр тұ рақ тысы деген не?

2 – тапсырма: І топ:

1) екі нү ктелік зарядталғ ан денелердің арақ ашық тығ ын 2 есе арттырғ анда, олардың арасындағ ы ө зара ә рекеттесу кү ші қ анша есе ө згереді? 2 есе кеміткенде ше? ( 4 есе кемиді; 4 есе артады)

2)  ара қ ашық тығ ы 2 см, ал зарядтары 2∙ 10^-9 Кл жә не 4∙ 10^-8 Кл болатын бірдей екі кішкене шар вакуумде қ андай кү шпен ә рекеттеседі? (F= 2∙ 10^-9 ∙ 4∙ 10^-8∙ 9∙ 10⁹ / 4∙ 10^-4 = 1, 8∙ 10^-3 Н)

3) Бір – бірінен 5см қ ашық тық тағ ы екі нү ктелік заряд ө зара 0, 4мН кү шпен ә рекеттеседі. Ә р зарядтың шамасы қ андай? (q² = 0. 4∙ 10^-3 × 25∙ 10^-4/ 9∙ 10⁹ = 1, 1∙ 10^-16= 100∙ 10^-18 Кл ²; q= 10∙ 10^-9 Кл. )

4) Есептер жинағ ынан: 1мкКл жә не 10нКл екізаряд 9мН кү шпен біріне – бірі қ андай қ ашық тан «ә сер етеді? (r² = 9*10⁹*10^-6*10*10^-9/9*10^-3= 100*10^{-4 м2}. r=10*10^-2м= 10см)

ІІ топ:

1) екі нү ктелік зарядталғ ан денелердің біреуінің зарядын 3 есе арттырғ анда, олардың арасындағ ы ө зара ә рекеттесу кү ші қ анша есе ө згереді? 3 есе кеміткенде ше? (3 есе артады, 3 есе кемиді)

2)  2*10^{-8 см қ ашық тық та орналасқ ан екі электрон бірін – бірі қ андай кү шпен тебеді? (}F= 9*10⁹ * 1. 6*10^-19 *1. 6*10^-19/ 4*10^-20 = 6*10^-9 H)

3) Аспандағ ы екі бұ лттың электр зарядтары сә йкесінше 20 Кл жә не 30 Кл. Бұ лттардың орташа арақ ашық тығ ы 30 км болса, онда олар бір – бірімен қ андай кү шпен ә рекеттеседі? ( F= 9*10⁹ * 20*30 / 30*10³ * 30*10³= 6*10³ H)

4) Есептер жинағ ынан: Бірінен – бірі 3 см қ ашық тық та тұ рғ ан ә рқ айсысы 10 нКл екі заряд ө зара қ андай кү шпен ә серлеседі?

( F= 9*10⁹ * 10*10^-9 * 10*10^-9/ 9*10^-4= 100 * 10^-5= 1*10^-3= 1 мН )

Сергіту сә ті

«Қ аражорғ а» биі

Оқ ушылар ә уенге билеп, сергиді

Ой толғ аныс

 Кім жылдам

 арқ ылы сабақ ты жинақ тайды

Ә р топқ а сұ рақ жауппен қ атар қ осымша есептер таратылады

Есептер шығ ару. 14 ж. №4, №7 (Тақ тада шығ арылады. )

Берілгені:                      

r=2см                   0, 02м   F = к

q=2·10^-9Кл

q=·410^-18Кл

F-?                                                

Ү лестірмелі қ ағ аздар арқ ылы есептер беріледі.

 1. Арақ ашық тығ ы 20см, зарядтары 4нКл жә не 6 нКл зарядталғ ан вакуумдегі бірдей екі кішкене шар қ андай кү шпен ә рекеттеседі?

2. Бір-бірінен 3 см қ ашық тық тағ ы екі нү ктелік заряд ө зара 3, 6 МН кү шпен ә рекеттеседі. Ә р зарядтын шамасы қ андай?

3. Аспандағ ы екі бұ лттың электр зардтары сә йкесінше 2 мк Кл жә не 8 мк Кл бір-бірімен 9 кН кү шпен ә рекеттеседі. Бұ лттар арасындағ ы орташа қ ашық тық ты табың дар.

Шығ арып болғ аннан кейін, оқ ушылар алдын ала таратпа қ ағ аздарда дайындалғ ан шығ ару жолы арқ ылы бір-бірін тексереді.

Физикалық диктант : кө п нү ктенің орнына тиісті сө зді тап

1. Оң зарядталғ ан бө лшектер... болып саналады(протондар, электрондар,

атомдар)

2. Бір таң балы заряды бар денелер ө зара...

(тебіледі, тартылады, ә рекеттеспейді)

3. Теріс зарядталғ ан бө лшектер... болып саналады

(протондар, электрондар, атомдар)

4. Кө міртегі атомының ядросында 12 бө лшек бар, ядроның айналасында 6 электрон қ озғ алады. Осы атомның ядросында... протон бар. (12; 18; 6)

5. Нү ктелік зарядтардың ө зара ә рекеттесу заң ын... ашты. (Ш. Кулон, Г. Ом, А. Ампер)

6. Электронның массасы... тең

(9, 1*10^-31 кг-ғ а; 9, 1*10^-13 кг-ғ а;

1, 6*10^-27 кг-ғ а)

7. Атом электрондарының біразын жоғ алтса, онда мұ ндай кү йде... ион деп аталады. (оң, теріс, оң жә не теріс)

8. Қ озғ алмайтын электр зарядтарының электр ө рісі... (кинетикалық, потенциалдық , электростатикалық )

Ү й тапсырмасы

№4

Оқ ушылар кү нделіктеріне жазады

Бағ алау

Кері байланыс: «Екі жұ лдыз, бір тілек»

Бағ алау парақ шасын толтырады

Кеі байланыс

8 сынып сабақ 30              

§32. Электр ө рісі. Электр ө рісінің кернеулігі

Электр ө рісі. Электр ө рісінің кернеулігі жайлы мағ лұ мат беру

Электр ө рісі. Электр ө рісінің кернеулігін кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде, есептер шығ аруда қ олдана білуге ү йрету

Топта бағ алай білуге баулу

Электр ө рісі. Электр ө рісінің кернеулігі жайлы мағ лұ мат алады

Электр ө рісі. Электр ө рісінің кернеулігін кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде, есептер шығ аруда қ олдана білуге ү йренеді

Презентация, Оқ улық, Ү лестірме парақ тар;

Сабақ барысы

Дұ рыс жауап: ЭЛЕКТР

6. Тақ ырыпқ а байланысты сө здердің ішінен артығ ын тап

1. Электрон, электр ө ткізгіш, карандаш

2. Металдар, қ ышқ ылдар, адам денесі, уран

3. Жібек, керосин, резең ке, лупа

4. Максвель, Фарадей, Кулон, Ом

5. Эбонит, Нейтрон, Капрон, Ауа

Дұ рыс жауап.

· 1. Карандаш

· 2. Уран

· 3. Лупа

· 4. Ом

5. Нейтрон

7. « ИЯ, ЖОҚ »

· 1. Электрон заряды теріс.

· 2. Электр тогын ө ткізетін диэлектрик.

· 3. Атом электрон мен ядродан тұ рады.

· 4. Электрон қ осып алғ ан атом теріс ион.

· 5. Пластмасса шелек электр тогын ө ткізеді.

· 6. Атомды зерттеген Галилей.

· 7. Зарядтың 2 тегі бар.

· 8. Ядро теріс ион.

· 9. Атом молекуладан тұ рады.

· 10. Атом ядросы оң зарядталғ ан

Жауабы: 1. Ия. 2. Жоқ. 3. Ия. 4. Ия. 5. Жоқ. 6. Жоқ. 7. Ия. 8. Жоқ. 9. Жоқ. 10. Ия

Сабақ 31

§33, 34. Потенциал жә не потенциалдар айырымы. Электр ө рісінің кернеулігі мен потенциалдар айырымының арасындағ ы байланыс

Потенциал жә не потенциалдар айырымы. Электр ө рісінің кернеулігі мен потенциалдар айырымының арасындағ ы байланыс жайлы мағ лұ мат беру

Потенциал жә не потенциалдар айырымы. Электр ө рісінің кернеулігі мен потенциалдар айырымының арасындағ ы байланысты кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде, есептер шығ аруда қ олдана білуге ү йрету

Топта бағ алай білуге баулу

Потенциал жә не потенциалдар айырымы. Электр ө рісінің кернеулігі мен потенциалдар айырымының арасындағ ы байланыс жайлы мағ лұ мат алады

Потенциал жә не потенциалдар айырымы. Электр ө рісінің кернеулігі мен потенциалдар айырымының арасындағ ы байланысты кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде, есептер шығ аруда қ олдана білуге ү йренеді

Топта бағ алай алатын болады

Мұ ғ алімнің ә рекеті

Оқ ушының ә рекеті

Парталарда суреттер тұ рады, оқ ушылар мұ ғ алімнің ү стелінде жатқ ан суреттерді таң дап, сол сурет орналасқ ан партағ а отырады. Сө йтіп 4 топ қ ұ рамыз.  

Сол суреттерге байланысты тө рт топқ а бө лініп отырады

Кү н жарығ ын алақ анғ а саламын.

Жү регіме басып ұ стай қ аламын.

Ізгі ә рі нә зік, жарық, мейірімді,

Болып кетер сонда дереу жан-жағ ым.

Оқ ушылар бір-біріне жақ сы тілек тілеп, сыныпта жақ сы ахуал қ алыптастырады.

Ә р топқ а бағ алау парағ ын таратамыз. Онда жалпы бағ алау жү йесі мен ұ пай кө рсеткіштері кө рсетілген

Кім жылдам»

Сұ рақ тар слайдта ә р топқ а    

Ү йге берілген тапсырманы сұ рақ -жауап арқ ылы диалогқ а тү сіру

Ә р топқ а бағ алау парағ ын таратамыз. Онда жалпы бағ алау жү йесі мен ұ пай кө рсеткіштері кө рсетілген.

Ө ткенді еске тү сіру

1. Нү ктелік заряд дегеніміз не?
2. Электр ө рісі дегеніміз не?
3. Электр ө рісінің кернеулігі нені сипаттайды.
4. Электроскоппен нені ө лшейді.
5. Электростатикалық ө зара ә сер дегенді қ алай тү сінеміз.
6. Кулон заң ы тұ жырымдамасы.

2. Ү йге берілген тапсырманы тест сұ рақ тары арқ ылы тексеру. 1. 600 жылдары ертедегі гректер қ ұ рғ ақ, қ атты шайыр кү йдегі сары янтарь ө ндірген, оны не деп атады? а) Электрон, в) бө лшек с) Протон д) Нейтрон 2. Электрлену барысында пайда болатын кү штер? А) Қ арама-қ арсы кү штері, в)Ауырлық кү штері С) Электр кү штері д)Серпінділік кү штері 3. Зарядтың нешетү рібар? А)1 в)2 с)3 д)4 4. «Электрон» сө зіненшық қ антермен А) ток кө зі; В) заряд С) электр Д) кернеу 5. Қ оршағ анортаның денелеріменә рекеттеспейтінденелержү йесі А) ортаның денелері бар денелер В) электрленгенденелер С) ө ткізгіштер Д) оқ шауланғ ан, тұ йық талғ ан; 6. Электр зарядының сақ талузаң ы: А) q1 + q2 + … + qn = const В) F = kq1 *q2 / r 2; С) E1 + E2 + … + En = const; Д) U= j2 — j1. 7. Электрон заряды: А) е = — 1, 6* 10 9 Кл; В) е = 1, 6* 10 -19 Кл; С) е = — 1, 6* 10 -19 Кл; Д) е = — 1, 6* 10 -18 Кл; 8. Электронның массасы: А) m = 91 *10 -31 кг В) m = 9, 1 *10 -32 кг С) m = 9, 1 *10 -31 кг Д) m = 9 *10 9 кг 9. Электр ө рісінің кү шсызық тарының бағ ыты А) белгілібірбағ ытыжоқ

В) оң зарядтанбасталады, терісзарядтанаяқ талады.

С) басы не аяғ ыболмайды

Д) қ арама — қ арсыжақ таболады. 10. Электростатикалық ө ріс - А) Электр ө рісінің жұ мысы В) Потенциал айырымы С) Жерменө зараә серлеспейтінө ріс; Д) Қ озғ алмайтынэлектрзарядтарының электрө рісі Дұ рысжауаптары: 1. А 6. А 2. С 7. В 3. В 8. С 4. С 9. В 5. Д 10. Д

. 4. Жана сабақ. ІІІ. Жаң атақ ырыппенжұ мыс

Жаң а сабақ Мағ ананы тану

  Электрө рісінеенгізілгензарядталғ анденегеө рістарапынанкү шә рекететеді. Осы кү шә серіненденеорынауыстырып, жұ мысістейді. A = E - E A / q = E / q – E / qмұ ндағ ы E / q = φ - ө ріс потенциалы депаталады. U = φ - φ = E / q – E / q = A / q

A = q * ( φ - φ ) = q * U

Оң зарядтыө рістің бірнү ктесіненекіншінү ктесінеорынауыстырғ анда, ө рісатқ аратынжұ мыстың осызарядқ ақ атынасынпотенциалдарайырымы немесе кернеу депатайды.

φ - φ = A / q = U E = F / q F = q * E A = F * d

U = φ - φ = A / q = F * d / q = qEd / q = E*d

E = U / d [ E = 1 В / м ]

Қ озғ алмайтынэлектрзарядтарының электрө рісіэлектростатикалық ө рісдепаталады. Жерменә серлескендененің потенциалдық энергиясыболатынсияқ ты, g1, g 2 зарядтардапотенциалдық энергияғ аиеболады.
Ө ріскү штеріатқ арғ анжұ мысқ атурапропорционалболады. Ag = Eg – Eg
ө рістің 1жә не 2 нү ктедегіпотенциалдық энергиясы
Еgө рістің энергетикалық сипаты
Ө ріскү штік сипаттамасы- кернеулік
Энергетикалық сипаттамасы - потенциал

Конденсатордепқ алың дығ ыө ткізгіштердің ө лшемдеріменсалыстырғ андаө теаз, диэлектрикқ абатыменбө лінгенқ осө ткізгіштентұ ратынжү йеніайтады.
С=q/u q- заряд [Кл] u-потенциалайырымы [В] С- электрсыйымдылық [Ф]
1 Фарад – 1 Клзарядбергендепотенциалайырымы 1 В-қ аө згеретінө ткізгіштің электрсыйымдылығ ы. Бұ лбірлікө теү лкен.
Мысалы: Жерсияқ тыасаү лкенө ткізгіштің сыйымдылығ ынебары 7*10-4Ф,
1 мкФ=10-6Ф, 1нФ=10-9Ф, 1пФ=10-12Ф, 1мФ=10-3Ф
С= ε ε 0 s/d s- бірдейекіпластинкаларауданы
d- пластинкаларарақ ашық тығ ы
ε - конденсаторпластинкаларының арасындағ ыкең істіктегізаттың диэлектрлікө тімділігі (12 кесте)
ε 0- электртұ рақ тысы 8, 85*10-12 Кл2 /Нм2
Конденсаторимпульстердікешіктіруге, айнымалытоктардысү зіпалуғ а, оғ анбө гетболуғ акү штітокимпульсінің пайдаболуынакө мектеседі.
Техникалық қ ағ азконденсаторыбір-біріменизоляцияланғ ан, металлкорпустанпарафинделгенқ ағ азленталарарқ ылыизоляцияланғ анекіалюминийфольгажолағ ынантұ рады. Жолақ тарменлентаө лшемікішкентайпакеттү ріндешиыршық талыпоралғ ан.
Лейденыдысыішіменсыртыстаниольменжелімделгеналғ ашретХҮ ІІІғ асырдажасалғ анконденсатор
Айнымалыконденсатор (алдарың ыздағ ыкө ріптұ рғ ан) мұ ндайконденсатортұ тқ асынбұ рағ андабірінің ішінебірікіреалатынекіметаллпластинажиынтығ ынантұ рады.
Электролиттікконденсатордиэлектрикролінастарлардың бірінеқ апталғ анө тежұ қ аоксидтерпленкасыатқ арады, екіншіастарқ ызыметінарнайызатертіндісісің ірілгенқ ағ азатқ арады
Қ ағ азконденсаторастарретіндестаниольжолақ тарыализоляторретіндепарафингемалынғ анқ ағ азтаспаларқ ызмететеді.
5. Беркіту а)Тү сінген болсаң, сынап кө рейік!

Ә ) Сә йкестігін тап

1. Жазық конденсатор сыйымдылығ ы А. Тебіледі

2. Кулон заң ы В. Фарад

3. Аттас зарядтар С. С=

4. Сыйымдылық тың ө лшем бірлігі Д. E=F/q

5. Ө ріскернеулігі Г. F=k*qq/

Дұ рысжауаптары:

 

1. С

2. Г

3. А

4. В

5. Д

Б). Есептер шығ ару 1 топқ а

Топтық жұ мыс (Топтастыру) (13 минут)

Біртекті электростатикалық ө рісте нү ктелік заряд орын ауыстырғ анда атқ арылатын жұ мысты электр ө рісінің жұ мысы дейді.

- ө рістің берілген нү ктесіндегі зарядтың потенциалдық энергиясы. d=0 – нольдік дең гей (теріс пластина)

Нү ктелік зарядтың потенциалы

Потенциялдар айырымы U[B], немесе кернеу

Потенциялдар айырымы бірлік электр зариядын бір нү ктеден екінші нү ктеге орынауыстырудағ ы Колундық кү штің жұ мысымен анық талады.

 

Кернеулік пен потенциалдар айырымы арасындағ ы байланыс

Ү І. Жұ птық жұ мыс (Концептуалдық кесте) (3 минут)

р/с	Мазмұ ны	Анық тамасы	Формуласы
	Жұ мыс
	Кү ш
	Кулон кү ші
	ЭӨ К
	Ө ріс потенциялы
	Кернеу

«

Сергіту сә ті

«Қ аражорғ а» биі

Оқ ушылар ә уенге билеп, сергиді

Ой толғ аныс

 Ой сергіту Кім жылдам?

Есеп шығ ару, жеке карточка бойынша ө здік жұ мыс

Кернеулігі 2, 5 кВ/м біртекті электр ө рісі 10^-5 Кл зарядпен 10 мДж жұ мыс жасағ анда, оның орын ауыстыратын ара қ ашық тығ ы....

A) 0, 4 м. B) 2, 5 м. C) 2, 5·10⁶ м. D) 400 м. E) 40 м.

{Правильный ответ} = A

Электр заряды +2е су тамшысынан, заряды -3е кішкентай тамшы бө лінді. Тамшының қ алғ ан бө лігіндегі электр заряды

A) -е. B) -5е. C) +5е. D) +3е. E) +е.

{Правильный ответ} = С

1∙ 10^-10 Кл заряд орналасқ ан нү ктедегі электр ө рісінің кернеулігі 10 В/м.

Зарядқ а ә рекет етуші кү ш

А) 1∙ 10^-9 Н В) 1∙ 10^-10 Н C) 1∙ 10^-11 Н D) 1∙ 10¹⁰ Н Е) 1∙ 10⁸ Н

{Правильный ответ}= А

+3е оң зарядты тамшы жарық ә серінен 2 электронын жоғ алтты. Тамшының заряды

А) 3, 2 · 10^-19 К В) 8 · 10^-19 Кл С) -6, 4 · 10^-19 Кл D) 9, 6 · 10^-19 Кл Е) -3, 2 · 10^-19 Кл

{Правильный ответ}= В

Потенциалы 20 В нү ктеден потенциалы 0 В нү ктеге 2 Кл заряд орын ауыстырғ андағ ы электр ө ріс кү штерінің жұ мысы.

A) 40 Дж. B) 30 Дж. C) 20 Дж. D) 10 Дж. E) 0 Дж.

{Правильный ответ} = A

Заряды +q сынап тамшысы заряды –q басқ а тамшымен қ осылды. Пайда болғ ан тамшының заряды

A) q. B) –q. C) 2q. D) –2q. E) 0.

{Правильный ответ} = Е

Атомның оң зарядталғ ан бө лігі

А) сыртқ ы қ абаты В) электрон С) протон жә не электрон D) ядро Е) нейтрон

{Правильный ответ}= D

1 Кл зарядты элементар зарядпен салыстар (е =1, 6·10^-19Кл)

A) 5·10¹⁸. B) 4·10¹⁷. C) 4, 2·10¹⁹. D) 6, 25·10¹⁸. E) 1, 2·10¹⁸.

{Правильный ответ} = D

Шығ армашылық қ а тапсырма

Қ орытынды: ББҮ стратегиясы 

Ү й тапсырмасы

Оқ ушылар кү нделіктеріне жазады

Бағ алау

Кері байланыс: «Екі жұ лдыз, бір тілек»

Бағ алау парақ шасын толтырады

Кеі байланыс

Пә н: физика, 8 сынып

Кү ні:      сабақ 32

Тақ ырыбы:

§35. 36. Электр тогы. Электр тогының кө здері. Электр тогының кү ші. Амперметр

Мақ саты

Электр тогы. Электр тогының кө здері. Электр тогының кү ші. Амперметр жайлы мағ лұ мат беру

Электр тогы. Электр тогының кө здері. Электр тогының кү ші. Амперметр қ ұ рылғ ысын кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде, есептер шығ аруда қ олдана білуге ү йрету

Электр ток кө здерін сипаттау

Кү тілетін нә тиже

Электр тогы. Электр тогының кө здері. Электр тогының кү ші. Амперметр жайлы мағ лұ мат алады

Электр тогы. Электр тогының кө здері. Электр тогының кү ші. Амперметр қ ұ рылғ ысын кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде, есептер шығ аруда қ олдана білуге ү йренеді

А. Электр тогын біледі

В. Электр тогының ә серін тү сінеді

С. Электр тогын ө мірмен байланыстырады, есептер шығ арғ анда қ олдана алады

Керекті жабдық тар

ресурс парақ тары, жұ мыс дә птері, маркер, АКТ, презентация, карточкалар

Ә діс-тә сілдер

Ойлаудың «5қ алпағ ы», «Мені тап», «Вербальды теннис», «Теледидармен сұ хбат», ө здік, жеке, топтық жұ мыс

Мұ ғ алім ә рекеті

-Оқ ушылармен амандасу.

-сыныпты тү гендейді

 -кезекшілік қ ызметін қ адағ алау

-оқ ушылардың назарларын сабақ қ а аудару

-психологиялық дайындық.

Оқ ушылардың сыни ойлауына негізделген «Мені тап» ә дісі арқ ылы сө з немесе физикалық шамаларды ұ сыну арқ ылы белгілі бір заң дылық ты немесе анық таманы тауып, топқ а бө лу

І топ: «Ақ қ алпақ »  

ІІ топ: «Жасыл қ алпақ »        

ІІІ топ: «Қ ызыл қ алпақ »

 ІVтоп: «Қ ара қ алпақ »

Vтоп: «Кө к қ алпақ »

Ү й тапсырмасын «Вербальды теннис» ә дісін қ олданып, оқ ушыларғ а тірек сө здерді ұ сынып, оны сипаттау арқ ылы тексеру

Кулон заң ы, нү ктелік заряд, элементар заряд, электр ө рісі, кү ш сызық тар, электр заряды, электрлену, электрон заряды, кернеулік, потенциал, потенциалдар айырымы, кү ш сызық тары, кү штік сипаттама, энергетикалық сипаттама, конденсатор, электрсыйымдылық, электр тұ рақ тысы, электр ө рісінің жұ мысы

Топтарғ а «Теледидармен сұ хбат» ә дісі арқ ылы бү гінгі сабақ тың тақ ырыбын анық таймын. Екі электроскоп арқ ылы демонстрация жасап, оқ ушыларғ а сұ рақ тар қ оямын.

-Эбонит таяқ шасын электроскопқ а тигізгенде неліктен электроскоп тілшесі қ озғ алады?

-Эбонит таяқ шасын бірінші электроскопқ а тигізгенде екінші электроскоп тілшесі неліктен қ озғ алады?

Екі электроскоп не арқ ылы жалғ анғ ан?

Олай блса бү гінгі сабақ тың тақ ырыбы қ андай?

Топқ а ойлаудың «Бес қ алпақ » ә дісі арқ ылы жаң а тақ ырыпты ашу, игеру ұ сынылады.

Бағ даршам арқ ылы Выготскийдің ЖАДАна сә йкес қ ажет болғ ан жағ дайда оқ ушығ а кө мектесу. Нә тижесі жарнама, постер немесе интелект карта қ орғ аумен аяқ талады.

«Бас бармақ » ә дісі арқ ылы тусіну дә режесін бағ алаймын.

Венн диаграммасы арқ ылы ө ткен тақ ырыппен байланыстырып, ұ қ састық ты тағ айындау

1. Оқ ушыларғ а «Ө здік жұ мыс» арқ ылы есептер шығ арту, «Орман ө сіру» метафорасына сә йкес тапсырманы орындату. Қ ажет болғ ан жағ дайда «Дос кө мегі» ә дісін қ олдану,

Есептер

1. Ток кө зі ішінде 10Кл зарядты бір полюсінен екінші полюсіне тасымалдау ү шін бө где кү штер 30Дж жұ мыс атқ арады. Тоқ кө зінің ЭҚ К-і неге тең?

2. Екі нү ктенің потенциал айырмасы ∆ φ = 25 В. Осы нү ктелер арасында q = 10 Кл зарядтың орын ауыстыру жұ мысы неге тең? (250Дж)

3. Нү ктелер арасындағ ы потенциалдар айырмасы ∆ φ = 100 В, А =400 Дж энергия жұ мсағ анда, осы нү ктелер арасында орын ауыстыратын заряд неге тең? (4Кл)

4. Ток кө зінің ЭҚ К-і 250Дж-ғ а тең, заряды 20нКл зарядты бө лгенде бө где кү штердің жасағ ан жұ мысы неге тең?

5. Потенциалы 20 В нү ктеден потенциалы 0 В нү ктеге 2 Кл заряд орын ауыстырғ андағ ы электр ө ріс кү штерінің жұ мысы неге тең? (40Дж)

Резервтік тапсырма: жұ птық жұ мыста логикалық сұ рақ тарғ а жауап береді

Тақ ырыпқ а байланысты жұ птық жұ мыста орындалатын логикалық сұ рақ тар

1. Тізбекте ток жү ріп жатқ анын немесе жү рмейтінін қ андай белгілері арқ ылы анық тауғ а болады?

2. Зарядталғ ан электроскоптың кішкене шарына қ ол тигізу арқ ылы разрядтағ ан. Осы кезде электроскоптың ө зегінде ток жү реді деп айтуғ а бола ма?

3. Аккумулятор мен гальвани элементінің айырмашылығ ы неде?

4. Ток кө здері энергиялардың қ андай тү рлерін электр энергиясына айналдырады?

5. Ток кө зі қ андай қ ызмет атқ арады? Тоқ кө зінің ішінде қ андай жұ мыс жасалады? Қ андай энергия есебінен?

1. Оқ ытылып отырғ ан оқ у материалын қ абылдаудағ ы оқ ушы тү сінігін тексеру:

2. Ток кү ші деп нені айтады?

3. Ток кү шінің бірлігіне нені қ абылдайды?

4. Ток кү шін қ андай қ ұ ралмен ө лшейді?

5. Электр кернеуі деп нені айтады?

6. Кернеуді қ алай ө лшейді?

Кері байланыс. Оқ ушылардың пікірлері немесе бағ алау критерийі бойынша оларды бағ алау, тақ ырып бойынша ү й тапсырмасын беру

© helpiks.su При использовании или копировании материалов прямая ссылка на сайт обязательна.