Жаң а тақ ырып тө ң ірегінде тапсырмалар пайддалану ү шін «Автобустық аялдама» ә дісін пайдалану
Оқ ушылардың қ абілеттеріне сай " Автобустық аялдама" ә дісі бойынша ә р топтың алдына сұ рақ жазылғ ан парақ беру. Олар жауап жазып келесі топқ а жіберіп отырды.
Қ айнау сұ йық тың қ анық қ ан буының қ ысымы атмосфералық қ ысымғ а тең немесе одан сә л жоғ ары болатын температурада жү реді;
• Қ айнау кезінде сұ йық тың температурасы ө згермейді. Сұ йық қ айнайтын температураны қ айнау температурасы деп атайды.
Қ алыпты атмосфералық қ ысымда ә ртү рлі заттың қ айнау температураларының мә ндері анық талғ ан.
Кейбір заттардың қ айнау температурасы, оС
( Қ алыты атмосфералық қ ысымда 105 Па)
сутек -253 су 100 сынап 357
Оттек -183 сү т 100 қ орғ асын 1740
эфир 35 спирт 78 мыс 2567
Алайда сұ йық қ а тү сетін сыртқ ы қ ысым атмосфералық қ ысымғ а тең болмауы да мү мкін. Атмосфералық қ ысым қ алыпты қ ысымнан тө мен болса онда су тө менгі температурада қ айнай береді. Биіктігі 5-6 мың метр Эльбрус шың ында су шамамен 800С- та қ айнайды. Сұ ық тың ү стіндегі қ ысымды жасанды тү рде тө мендетсек, онда кез келген температурада тіпті қ ату температурасында қ айнайды. 32 гПа 25 оС су бө лме температурасында қ айнайды. Ал сыртқ ы қ ысым 6 гПа болғ анда, су 00С-та қ айнайды. Судың тө менгі қ ысымда қ айнауын қ ант ө неркә сібінде қ олданады. Қ ант ертіндісі бар болғ аны бірнеше ондағ ан градуста бұ рқ ылдап қ айнайды. Қ ант сиропының кү йіп кету қ аупі болмайды жә не артық су тезірек бө лініп шығ ады. Керісінше судың бетіне аса жоғ ары қ ысым тү сіре отырып, судың температурасын 1000С тан жоғ ары температурада қ айнатуғ а болады. Автоклав қ ұ рылғ ысында тем-ра 200 0 С-қ а дейін қ ызады.
Қ айнау процесі ү збей жү ру ү шін оғ ан ү немі сырттан энергия беру керек. Қ айнағ ан сұ йық тың температурасы ө згеріссіз қ алады. Бірдей массадағ ы тү рлі сұ йық тарды қ айнау температурасында буғ а айналдыру ү шін ә ртү рлі жылу қ ажет болады. Заттардың булану қ абілеттілігін сипаттайтын шама меншікті булану жылуы (r) деп аталады.
Меншікті булану дегеніміз- сұ йық тың бірлік массасын қ айнау температурасында буғ а айналдыруғ а қ ажетті жылуды айтады.
Q = rm (Дж кг)- ө лшем бірлігі
Қ алыпты атмосфералық қ ысымда қ айнау температурасында ә ртү рлі сұ йық ү шін меншікті булану ә ртү рлі болып келеді.
Термодинамиканың І заң ының математикалық ө рнегі:
Жү йеге берілген жылу оның ішкі энергиясының ө згеруіне жә не жү йенің сыртқ ы денелермен істейтін жұ мысына жұ мсалады.
![](https://helpiks.su/imgart/baza7/405156788385.files/image087.jpg)
![](https://helpiks.su/imgart/baza7/405156788385.files/image088.jpg)
Қ ысым тұ рақ ты, ал температура мен кө лемі ө згеретін термодинамикалық процесті изобаралық процесс деп атайды.
Изобаралық ұ лғ аю кезінде газдың сыртқ ы кү штерге қ арсы атқ арғ ан жұ мысы газ қ ысымын оның соң ғ ы жә не бастапқ ы кө лемдерінің айырымына кө бейткенге тең.
![](https://helpiks.su/imgart/baza7/405156788385.files/image089.png)
(а-сурет) изобаралық ұ лғ аю кезіндегі газдың жұ мысын график тү рінде кө рсетілуі.
Изобаралық процесс ү шін термодинамикнаың І заң ы:
![](https://helpiks.su/imgart/baza7/405156788385.files/image090.png)
Газдың кө лемі тұ рақ ты, ал температура мен қ ысымы ө згеретін термодинамикалық процесті изохоралық процесс деп атайды. (ә ) –сурет.
Изохоралық процесс ү шін термодинамиканың І заң ы:
![](https://helpiks.su/imgart/baza7/405156788385.files/image091.png)
Температура тұ рақ ты, ал қ ысым мен кө лем ө згеретін термодинамикалық процесті изотермалық процесс деп атайды. (б) –сурет.
Изотермалық процесс ү шін термодинамиканың І заң ы:
![](https://helpiks.su/imgart/baza7/405156788385.files/image092.png)
Жылу алмасусыз жү ретін процесті адиабаталық процесс деп атайды.
Адиабаталық процесс ү шін термодинамиканың І заң ы:
![](https://helpiks.su/imgart/baza7/405156788385.files/image093.png)
Адаибаталық процесті графикте адиабата деп аталатын қ исық пен кө рсетуге болады:
![](https://helpiks.su/imgart/baza7/405156788385.files/image094.jpg)
А тобы
1. Неліктен ө зеннен ыстық кү ні шомылып шық қ анда тонамыз?
2. Далағ а жайылғ ан кір ашық желсіз кү ні тез кебе ме? Ә лде желді кү ні тез кебеме? Неге?
3. 11 кг су буы конденсацияланғ анда қ андай жылу мө лшері бө лінеді?
4. 1000С-тан 00-қ а дейін салқ ындатылғ ан массасы 5 кг су қ анша энергия мө лшерін бө леді? / Q= 21*105 Дж/
5. Ашық ыдыстағ ы судың қ айнау температурасы 1000 С-қ а тең , егер су тұ мшалап жабылғ ан ыдыста қ ыздырылса, қ айнау температурасы ө згере ме?
6. «Аузы кү йген ү рлеп ішеді» деген мақ алдың тұ рмыс-тіршіліктегі мағ ынасы жә не физикалық тұ рғ ыдан тү сіндір.
7. Кө сеуің ұ зын болса, қ олың кү ймейді дегенді физикалық
тұ рғ ыдан тү сіндір.
8. «Кү н шық қ ан соң суарғ ан суды кү н жұ тады,
Кү н батқ ан соң суарғ ан суды жер жұ тады. » деген мақ алдың мағ ынасын физикалық тұ рғ ыдан тү сіндір
Қ осымша есептер жинағ ы
Б-тобы
№1
0 0С температурада массасы 10 г суды қ айнағ анғ а дейін ысытып, одан ә рі оны буғ а айналдыру ү шін қ андай жылу мө лшері жұ мсалады?
№2
0 0С температурадағ ы 2 кг мұ зды ерітіп 20 0 С –қ а дейін жылыту ү шін қ анша жылу мө лшері керек? (λ =3, 4*105Дж/кг, c=4200 Дж/кг 0 С)
№1 С-тобы
-10 0С температурадағ ы 2 кг мұ зды толығ ымен буғ а айналдыру ү шін қ анша жылу мө лшері керек? ( λ =3. 4 *105Дж/кг, t 0= 00C, Cм =2100Дж/кг*0С, Ссу= 4200 Дж/кг* 0С, r= 2. 3*106 Дж/кг)
№2
00 С-ғ ы 10 кг мұ зы бар ыдысқ а 900 С-ғ ы 3 кг су қ ұ йылды. Температура қ андай болады? Мұ з тү гел ери ме? Тү гел ерімесе, онық қ андай бө лігі қ атты кү йде қ алады? Ыдыстың жылусыйымдылығ ы есепке алынбайды.
(λ =3, 3*105 Дж/кг, с= 4200Дж/кг 0С)
|