ІІ. Үй тапсырмасын сұрау(2 минут) 1 страница

Сабақ 17

§16, 17 Қ анық қ ан жә не қ анық пағ ан булар. Ауа ылғ алдылығ ы

Қ анық қ ан жә не қ анық пағ ан булар. Ауа ылғ алдылығ ы жайлы мағ лұ мат беру

Қ анық қ ан жә не қ анық пағ ан булар. Ауа ылғ алдылығ ының формуласын қ олдана отырып есептер шығ ара білуге ү йрету

Бірін-бірі бағ алай білуге баулу

Қ анық қ ан жә не қ анық пағ ан булар. Ауа ылғ алдылығ ы жайлы мағ лұ мат алады

Қ анық қ ан жә не қ анық пағ ан булар. Ауа ылғ алдылығ ының формуласын қ олдана отырып есептер шығ ара білуге ү йренеді

Бірін-бірі бағ алай алатын болады

Мұ ғ алімнің ә рекеті

Оқ ушының ә рекеті

Жетондар

Оқ ушыларғ а кесілген суреттер ү лестіріледі.

Қ олдарына алғ ан қ иындыларды қ ұ растырып, сол бойынша топқ а бө лінеді. Суреттерді тақ тағ а іледі.

Кү н жарығ ын алақ анғ а саламын,

Жү регіме басып ұ стай қ аламын.

 Ізгі ә рі нә зік, жарық, мейірімді,

 Болып кетер сонда дереу жан-жағ ым.

Оқ ушылар бір-біріне жақ сы тілек тілеп, сыныпта жақ сы ахуал қ алыптастырады.

Ө ткен тақ ырыбы бойынша ү й тапсырмасы тек сұ рақ -жауап арқ ылы сұ ралады. Ол ү шін Миғ а шабуыл ә дісін пайдалану

Сұ рақ тарды ауызша айтып ә рқ айсысына қ ойып отырамын. Ө ткен тақ ырып аррналғ ан а ү й тасырмасын қ айталау ғ а сұ рақ тар жасалып, арнайы плакатқ а жазылып тақ тағ а ілінеді,

крассворд, карточкалар

Мағ ананы тану      Жаң а сабақ

Жаң а тақ ырыпқ а тапсырмалар қ олданып жетілдіру ү шіін Ү ш қ адамды сұ хбат пайдалану 

Ү ш қ адамды сұ хбат " ә дісі бойынша топ оқ ушылары ү ш-ү штен бө лінеді. Бірінші оқ ушы екінші оқ ушығ а қ ұ растырғ ан сұ рағ ын қ ояды, ү шінші оқ ушы екінші оқ ушының жауабын жазып отырады

1. Қ анық қ ан жә не қ анық пағ ан бу. Егер сұ йық қ ұ йылғ ан ыдысты тығ ыз жабатын болсақ, онда сұ йық тың азаюы тез арада тоқ тайды. Температура ө згермеген жағ дайда буланумен қ атар конденсация жү ріп отырады жә не бірін-бірі тең гереді. Алғ ашқ ы кезде сұ йық буланады да, оның ү стіндегі будың тығ ыздығ ы арта бастайды. Ал сұ йық қ а қ айта оралатын молекулалардың саны да артады. Сұ йық бетінен шығ ып кеткен молекулалар санымен, сол уақ ыт ішінде сұ йық қ а қ айтып оралатын бу молекулаларының саны тең болдаы. ө з сұ йығ ымен динамикалық тепе-тең дікте болатын буды қ анық қ ан бу деп атайды.

 Қ анық қ ан будың қ ысымы. Температура тұ рақ ты болғ ан жағ дайда қ анық қ анбудың қ ысымы оның алатын кө лемі байланысты болмайды. Сұ йық ө зінің буымен тепе-тең дікте болғ ан жағ дайда, кө лемге тә уелсіз бу қ ысымы қ анық қ ан бу қ ысымы делінеді. Қ анық қ ан будың қ ысымы кө лемге тә уелсіз болғ андық тан температурағ а тә уелді болады. Қ анық қ ан будың қ ысымы тек температурағ а тә уелді емес, бу молекулаларының шоғ ырына(тығ ыздығ ына) да тә уелді болады. Сұ йық тү гел буланып болғ анда, одан ә рі қ ыздырғ анда қ анық қ ан бу температурағ а тура пропорционал болып ө седі.

2. Қ айнау

2-Проблемалық сұ рақ тар:

1. Шә угімнің қ ақ пағ ын ашқ анда ү стің гі жағ ынан нені байқ адың?

2. Кө піршіктер қ айдан пайда болды?

3. Кө піршіктер неге ү лкейіп жоғ ары кө теріле бастады?

4. Ызыл неге естіледі?

5. Неге кө піршіктер судың бетіне жетіп жарылады?

Жауаптары:

1. Қ ұ тының ү стің гі жағ ынан тұ манды байқ ауғ а болады. Ол ыдыстағ ы сұ йық тың бетіндегі буланудың кү шейгенін кө рсетеді. Сыртқ а шық қ ан су буы салқ ын ауамен араласады да жә не ұ сақ тамшылар тү рінде конденсацияланады.

2. Бұ лар – судың ішінде болатын еріген ауа кө піршіктері.

3. Ауа кө піршіктерінің іші су буымен толады да, олардың ө лшемдері біртіндеп ү лкейе береді.

4. Су қ ызғ ан сайын кө піршіктер ү лкейе береді. Кө піршіктер ү лкеюмен қ атар оларды судан ығ ыстырып шығ аратын Архимед кү ші де артады да, олар су бетіне қ алқ ып шығ ып жарылады да, ызылдағ ан дыбыс естіледі.

5. Кө піршіктер ішіндегі қ анық қ ан будың қ ысымы атмосфералық қ ысымынан жоғ ары. Сондық тан кө піршіктер судың бетіне жетіп жарылады.

Ауаның ылғ алдылығ ы

3. Проблемалық сұ рақ тар:

1. Жер бетінің қ анша бө лігін су алып жатыр?

2. Ауадағ ы су буы қ анық қ ан ба, ә лде қ анық пағ ан ба?

3. Ауаның салыстырмалы ылғ алдылығ ы дегеніміз не?

4. Ауа ылғ алдылығ ын ө лщейтін қ ұ рал?

5. Ауадағ ы су буының маң ызы қ андай?

6. Ауа ылғ алдылығ ының маң ызы туралы не білеміз?

Жауаптары:

1. Жер бетінің  бө лігін су алып жатыр.

2. Атмосфералық ауаның ө зі тү рлі газдардың жә не су буының қ оспасы болып саналады. Ауадағ ы су буының қ анығ удан қ аншалық ты алыс екенін кө рсететін шама салыстырмалы ылғ алдылық. Ауадағ ы су буы қ анық қ ан буғ а жатпайды.

3. Берілген температурада ауа қ ұ рамындағ ы су буы парциал қ ысымының, сол температурадағ ы қ анық қ ан будың қ ысымына, пайызбен ө рнектеліп алынғ ан, қ атынасы ауаның салыстырмалы ылғ алдылығ ы деп аталады.

4. Гигрометр, психрометр қ ұ рылғ ыларымен ө лшейді.

5. Су буы қ анық қ ан буғ а айналатын температура шық нү ктесі делінеді. Ауа шық нү ктесіне дейін салқ ындағ анда будың конденсациясы басталады; тұ ман пайда болады, щық тү седі. Шық нү ктесі су буының парциал қ ысымын, салыстырмалы ылғ алдылық ты анық тауғ а мү мкіндік береді.

6. Адам терісінің бетіндегі ылғ алдың буланып кебу шамасы ауағ а байланысты болады. Адам денесінің температурасын тұ рақ ты ұ стап тұ ру ү шін ылғ алдың булануының маң ызы ө те зор. Ауа райын кү ні бұ рын болжауғ а болады. Атмосферадағ ы су буының мө лшері 1 %-ке жуық, бұ л шама атмосферада қ ұ былыстарда айтарлық тай ө згерістер тудырады. Бұ йымды сақ тауда да ылғ алдылық ты білу маң ызды.

1. Есеп шығ ару

Массасы 1, 2 кг суды қ айнату ү шін қ анша жылу мө лшері қ ажет. Судың бастапқ ы температурасы С. Судың менікті жылу сыйымдылығ ы 4200 .

2. Осындай энергияны бө ліп щығ ару ү шін қ анша ағ ащ отын жағ у керек? Жылу мө лшері 4, 1 *  Дж. Ағ ащ отынның меншіктіжану жылуы Дж/кг.

3. Су қ андай қ ысымда 19⁰ С – де қ айнайды?

4. 16⁰ С температурада 4 м³ ауада 40 г су буы бар. Салыстырмалы ылғ алдылық ты табың дар.

5. 15⁰ С темперадурада, кө лемі 120 м³ бө лмедегі салыстырмалы ылғ алдылық 60 %. Бө лме ауасындағ ы су буының массасы табың дар. Қ анық қ ан будың қ ысымы 12, 8 мм. сын. бағ. тең

Сергіту сә ті

Ой толғ аныс

Сабақ ты бекіту ү шін мына сұ рақ тарғ а жауап берейік:

2. Қ ызық ты сұ рақ тар

1. Кө сеу ұ зын болса қ ол кү ймес – қ андай физикалық қ ұ былыс жасырылғ ан?

 ( жылу ө тгізгіштік)

2. Темірді қ ызғ анда соқ – мақ алында қ андай физикалық қ ұ былыс кө рсетілген (қ атты дененің балқ уы)

3. Тоң ғ ан тонын мақ тайды – неліктен (тон жылуды нашар ө ткізеді)

4. Уайым тү бі тең із батасың да кетесің, тә уекел тү бі қ айық мінесің де кетесің – қ андай физикалық қ ұ былыс (Архимед заң ы)

5. Жақ сы кісінің ашуы шайы орамал кепкенше – (кебу)

6. Терек қ исайғ ан жағ ына жығ ылады (кү штің ә сері)

7. Қ азан отпен, адал ә рекетпен қ ызады – (жылулық қ озғ алыс, ішкі энергияның ө геруі)

8. Тонның жылуы тігісінен емес жү нінен (жылу ө ткізгіштік)

9. Ескі мұ з ерігіш, жаң а дос жерігіш – (жылу берілу)

10. Қ армен бір жү ргенде неге сық ырлайды? (Қ ар қ атты дене. сынады)

11. Шындық ты іздеген табады (отын энергиясы)

12. Азық сыз адам алысқ а бармас (энергияның сақ талу заң ы)

Ауа ылғ алдылығ ы дегеніміз не?

Ауа ылғ алдылығ ының формуласын жаз?

Кү нделікті тұ рмыста ауа ылғ алдылығ ына мысал келтір?

Қ анық қ ан жә не қ анық пағ ан буларды салыстыр?

Бу тү рлерінің ауа ылғ алдылығ ына қ андай байланысы бар?

Адам денсаулығ ына немесе жалпы ауа ылғ алдылығ ының маң ызы қ аншалық ты?

Сабақ ты бекіту

Бү гінгі сабақ та біз не істедік?

Сағ ан қ айсы тапсырма қ иын болды?

Ү й тапсырмасы

Кө бейту кестесін жаттау

Оқ ушылар кү нделіктеріне жазады

Бағ алау

Бү гінгі сабақ ұ нады ма?
Рефлексия

Стикерлер таратылады.

1. Бү гін мен не ү йрендім?

2. Сабақ тан алғ ан ә серім?

3. Бү гінгі кө ң іл-кү йім?

Бағ алау парақ шасын толтырады

Кеі байланыс

§18, 19 Қ айнау. Меншікті булану жылуы. Термодинамиканың І заң ы

Қ айнау. Меншікті булану жылуы. Термодинамиканың І заң ы жайлы мағ лұ мат беру

Оқ ушыларғ а қ айнау процесін тү бегейлі тү сіндіре отырып, меншікті булану жылуы ұ ғ ымымен таныстыру, мә нін ашу

Ө зін -ө зі бағ алай білуге баулу

Қ айнау. Меншікті булану жылуы. Термодинамиканың І заң ы жайлы мағ лұ мат алады

Қ айнау. Меншікті булану жылуы. Термодинамиканың І заң ының формуласын қ олдана отырып есептер шығ ара білуге ү йренеді

Ө зін-ө зі бағ алай алатын болады

Мұ ғ алімнің ә рекеті

Оқ ушының ә рекеті

Оқ ушыларғ а тө рт жыл мезгілі туралы тақ пақ тарды беремін.

Сол жыл мезгілдерінің санына байланысты тө рт топқ а бө лініп отырады

Адамның кү лкісі – ә лемдегі ең ғ ажайып қ ұ былыстардың бірі. Адам кү лкінің кө мегімен таныса да, қ оштаса да алады. Жымиыс біздің сезіміміздің сарасының ашылуына жол ашады. Кү лкі арқ ылы кө ң іл кү йлерің ді білдіріліп кө рің дер. Бір - бірің е жымиың дар, кү лкілерің ді сыйлаң дар. Рахмет! Ендеше сабағ ымызды бастайық

Оқ ушылар бір-біріне жақ сы тілек тілеп, сыныпта жақ сы ахуал қ алыптастырады.

Ө ткен тақ ырық а қ атысты сұ рақ - жауап

Кім шапшаң ә дісі бойынга

Ү йге берілген тапсырманы сұ рақ -жауап арқ ылы диалогқ а тү сіру

Ү й тапсырмасын сұ рау(5 минут)

1. Бу жайында не білеміз?

2. Будың қ андай тү рлерін білеміз?

3. Ауа ылғ алдылығ ы жайында не білеміз?

 Талқ ылау ү шін сұ рақ тар беріледі (2 минут)

1. Қ айнау дегенді қ алай тү сінесің?

2. Термодинамиканың І заң ы қ алай тұ жырымдалады?

3. Оның математикалық ө рнегін жазың дар.

Тірек сызба арқ ылы сабақ қ а талдау жасай отырып, сабақ тү сіндіру.

Жаң а тақ ырып тө ң ірегінде тапсырмалар пайддалану ү шін «Автобустық аялдама» ә дісін пайдалану

Оқ ушылардың қ абілеттеріне сай " Автобустық аялдама" ә дісі бойынша ә р топтың алдына сұ рақ жазылғ ан парақ беру. Олар жауап жазып келесі топқ а жіберіп отырды.

Қ айнау сұ йық тың қ анық қ ан буының қ ысымы атмосфералық қ ысымғ а тең немесе одан сә л жоғ ары болатын температурада жү реді;

• Қ айнау кезінде сұ йық тың температурасы ө згермейді. Сұ йық қ айнайтын температураны қ айнау температурасы деп атайды.

Қ алыпты атмосфералық қ ысымда ә ртү рлі заттың қ айнау температураларының мә ндері анық талғ ан.

Кейбір заттардың қ айнау температурасы, оС

( Қ алыты атмосфералық қ ысымда 105 Па)

сутек -253 су 100 сынап 357

Оттек -183 сү т 100 қ орғ асын 1740

эфир 35 спирт 78 мыс 2567

Алайда сұ йық қ а тү сетін сыртқ ы қ ысым атмосфералық қ ысымғ а тең болмауы да мү мкін. Атмосфералық қ ысым қ алыпты қ ысымнан тө мен болса онда су тө менгі температурада қ айнай береді. Биіктігі 5-6 мың метр Эльбрус шың ында су шамамен 800С- та қ айнайды. Сұ ық тың ү стіндегі қ ысымды жасанды тү рде тө мендетсек, онда кез келген температурада тіпті қ ату температурасында қ айнайды. 32 гПа 25 оС су бө лме температурасында қ айнайды. Ал сыртқ ы қ ысым 6 гПа болғ анда, су 00С-та қ айнайды. Судың тө менгі қ ысымда қ айнауын қ ант ө неркә сібінде қ олданады. Қ ант ертіндісі бар болғ аны бірнеше ондағ ан градуста бұ рқ ылдап қ айнайды. Қ ант сиропының кү йіп кету қ аупі болмайды жә не артық су тезірек бө лініп шығ ады. Керісінше судың бетіне аса жоғ ары қ ысым тү сіре отырып, судың температурасын 1000С тан жоғ ары температурада қ айнатуғ а болады. Автоклав қ ұ рылғ ысында тем-ра 200 0 С-қ а дейін қ ызады.

Қ айнау процесі ү збей жү ру ү шін оғ ан ү немі сырттан энергия беру керек. Қ айнағ ан сұ йық тың температурасы ө згеріссіз қ алады. Бірдей массадағ ы тү рлі сұ йық тарды қ айнау температурасында буғ а айналдыру ү шін ә ртү рлі жылу қ ажет болады. Заттардың булану қ абілеттілігін сипаттайтын шама меншікті булану жылуы (r) деп аталады.

Меншікті булану дегеніміз- сұ йық тың бірлік массасын қ айнау температурасында буғ а айналдыруғ а қ ажетті жылуды айтады.

Q = rm (Дж кг)- ө лшем бірлігі

Қ алыпты атмосфералық қ ысымда қ айнау температурасында ә ртү рлі сұ йық ү шін меншікті булану ә ртү рлі болып келеді.

Термодинамиканың І заң ының математикалық ө рнегі:

Жү йеге берілген жылу оның ішкі энергиясының ө згеруіне жә не жү йенің сыртқ ы денелермен істейтін жұ мысына жұ мсалады.

Қ ысым тұ рақ ты, ал температура мен кө лемі ө згеретін термодинамикалық процесті изобаралық процесс деп атайды.

Изобаралық ұ лғ аю кезінде газдың сыртқ ы кү штерге қ арсы атқ арғ ан жұ мысы газ қ ысымын оның соң ғ ы жә не бастапқ ы кө лемдерінің айырымына кө бейткенге тең.

 (а-сурет) изобаралық ұ лғ аю кезіндегі газдың жұ мысын график тү рінде кө рсетілуі.

Изобаралық процесс ү шін термодинамикнаың І заң ы:

Газдың кө лемі тұ рақ ты, ал температура мен қ ысымы ө згеретін термодинамикалық процесті изохоралық процесс деп атайды. (ә ) –сурет.

Изохоралық процесс ү шін термодинамиканың І заң ы:

Температура тұ рақ ты, ал қ ысым мен кө лем ө згеретін термодинамикалық процесті изотермалық процесс деп атайды. (б) –сурет.

Изотермалық процесс ү шін термодинамиканың І заң ы:

Жылу алмасусыз жү ретін процесті адиабаталық процесс деп атайды.

Адиабаталық процесс ү шін термодинамиканың І заң ы:

Адаибаталық процесті графикте адиабата деп аталатын қ исық пен кө рсетуге болады:

А тобы

1. Неліктен ө зеннен ыстық кү ні шомылып шық қ анда тонамыз?

2. Далағ а жайылғ ан кір ашық желсіз кү ні тез кебе ме? Ә лде желді кү ні тез кебеме? Неге?

3. 11 кг су буы конденсацияланғ анда қ андай жылу мө лшері бө лінеді?

4. 1000С-тан 00-қ а дейін салқ ындатылғ ан массасы 5 кг су қ анша энергия мө лшерін бө леді? / Q= 21*105 Дж/

5. Ашық ыдыстағ ы судың қ айнау температурасы 1000 С-қ а тең , егер су тұ мшалап жабылғ ан ыдыста қ ыздырылса, қ айнау температурасы ө згере ме?

6. «Аузы кү йген ү рлеп ішеді» деген мақ алдың тұ рмыс-тіршіліктегі мағ ынасы жә не физикалық тұ рғ ыдан тү сіндір.

7. Кө сеуің ұ зын болса, қ олың кү ймейді дегенді физикалық

тұ рғ ыдан тү сіндір.

8. «Кү н шық қ ан соң суарғ ан суды кү н жұ тады,

Кү н батқ ан соң суарғ ан суды жер жұ тады. » деген мақ алдың мағ ынасын физикалық тұ рғ ыдан тү сіндір

Қ осымша есептер жинағ ы

Б-тобы

№1

0 0С температурада массасы 10 г суды қ айнағ анғ а дейін ысытып, одан ә рі оны буғ а айналдыру ү шін қ андай жылу мө лшері жұ мсалады?

№2

0 0С температурадағ ы 2 кг мұ зды ерітіп 20 0 С –қ а дейін жылыту ү шін қ анша жылу мө лшері керек? (λ =3, 4*105Дж/кг, c=4200 Дж/кг 0 С)

№1 С-тобы

-10 0С температурадағ ы 2 кг мұ зды толығ ымен буғ а айналдыру ү шін қ анша жылу мө лшері керек? ( λ =3. 4 *105Дж/кг, t 0= 00C, Cм =2100Дж/кг*0С, Ссу= 4200 Дж/кг* 0С, r= 2. 3*106 Дж/кг)

№2

00 С-ғ ы 10 кг мұ зы бар ыдысқ а 900 С-ғ ы 3 кг су қ ұ йылды. Температура қ андай болады? Мұ з тү гел ери ме? Тү гел ерімесе, онық қ андай бө лігі қ атты кү йде қ алады? Ыдыстың жылусыйымдылығ ы есепке алынбайды.

(λ =3, 3*105 Дж/кг, с= 4200Дж/кг 0С)

«Қ аражорғ а» биі

Оқ ушылар ә уенге билеп, сергиді

Оқ улық пен жұ мыс: 100 ⁰ С –тағ ы су ү шін τ = 2, 3•10⁶Дж/кг нені білдіреді? 1 кг суды қ айнау температурасында толық тай буғ а айналдыру ү шін 2, 3·10⁶ Дж жылу керек дегенді білдіреді.

. Оқ ушылардың білімін жан-жақ ты тексеру кезең і. Практикада қ алай қ олданады екенбіз. Кезекті есептерге берелік.

Оқ улық тарың ызды 79 бетте 11 жаттығ у берілген. Соның 8-шісін орындайық:

Берілгені:                      Шешуі: жұ мсалғ ан энергияның жалпы мө лшері: Q = Q₁ + Q₂

m₁=0, 75 кг                   Q₁ – суды 20 ° С-тан 100° С-қ а дейін қ ыздыруғ а қ ажетті энергия:

t₁ = 20° С                      Q₁ =с m(t₂ - t₁)

t₂= 100° С                     Q₂ – судың температурасын ө згертпей, оны буғ а айналдыру ү шін                         

m₂=250 г =0, 25 кг        қ ажетті энергия: Q₂ = r m

с=4, 2*10³ дж/кг*° С     Q=252*10³Дж +0, 575*10⁶ Дж=252*10 ³ + 575 * 10³ =827 *                      

r =2, 3*10⁶ дж/кг           10³Дж=827кДж

Q -?

Есептер жинағ ынан: №299, 300, 303, 304, 306 есептерді шығ ару.

. Бекіту жә не оқ ушылардың білімін бағ алау.

1. Гауһ арды мысқ алдап ө лшейді (Физикалық шама, оны ө лшеу)
2. Бір қ ұ малақ, бір қ арын майды ө лшейді (Диффузия)
3.  Қ азан отпен, адам ә ректпен қ ызады (Ішкі энергияның ө згеру тә сілдері)
4.  Тонның жылуы, терісінен емес жү нінен (жылу ө ткізгіштік)
5. Қ имылдағ ан қ ыр асар (Механикалық қ озғ алыс)

Венн диаграммасы: булану жә не қ айнау процестерін салыстыру

Қ айнау дегеніміз не?

Термодинамиканың І заң ының формуласын жаз?

Жү йеге 400 Дж жылу беру арқ ылы оның ішкі энергиясын 200 Дж-ғ а ө згертеді. Жү йенің атқ арғ ан жұ мысын тап?

Су буы мен суды салыстыр?

Термодинамиканың І заң ын кү нделікті тұ рмыста қ олданылуын тү сіндір?

Суды қ айнату ү шін ыдыс тү рлерінің маң ызы қ аншалық ты?

Тест тапсырмалары

№

Оқ ушылар кү нделіктеріне жазады

Бү гінгі сабақ ұ нады ма?
Ө з кө ң іл кү йлерін стикерге жазу.

Бағ алау парақ шасын толтырады

Рефлексия

Бү гінгі сабақ тан тү йген ойлары мен тұ жырымдарына байланысты кері байланыс жасайды.

© helpiks.su При использовании или копировании материалов прямая ссылка на сайт обязательна.