ІІ. Үй тапсырмасын сұрау(2 минут) 2 страница

§20 Газ бен бу ұ лғ айғ андағ ы жұ мыс

:

Газ бен бу ұ лғ айғ андағ ы жұ мысы жайлы мағ лұ мат беру

Газ бен бу ұ лғ айғ андағ ы жұ мыс ының формуласын қ олдана отырып есептер шығ ара білуге ү йрету

Бірін-бірі бағ алай білуге баулу

Газ бен бу ұ лғ айғ андағ ы жұ мыс ы жайлы мағ лұ мат алады

Газ бен бу ұ лғ айғ андағ ы жұ мыс ының формуласын қ олдана отырып есептер шығ ара білуге ү йренеді

Бірін-бірі бағ алай алатын болады

Жоспар

Оқ ушылар бір бірлеріне " Серпілген сауал" ә дісі бойынша сұ рақ тар қ ояды. Сол арқ ылы Векторлар тарауын қ орытындылаймыз. Оқ ушыларды ү ш топқ а бө ліп отырғ ызамын.

Ү й тапсырмасын сұ рау арқ ылы сұ рақ -жауап Миғ а шабуыл

Ү йге берілген тапсырманы сұ рақ -жауап арқ ылы сұ рау апқ ылы оқ ушыларды диалогқ а тү сіру

Ү й тапсырмасын сұ рау(5 минут)

1. Қ айнау дегенді қ алай тү сінесің?

2. Термодинамиканың І заң ы қ алай тұ жырымдалады?

1. Оның математикалық ө рнегін жазың дар

 Талқ ылау ү шін сұ рақ тар беріледі (2 минут)

1. Термодинамикалық параметрлердің ө згерісінде қ андай физикалық шамалар пайда болады?

2. Қ андай термодинамикалық процесті білесің дер?

3. Ә р тү рлі термодинамикалық процестер ү шін термодинамиканың І заң ын жазың дар

Ө ткен сабақ тан есте қ алғ ан ұ ғ ымдарды еске тү сіріп, содан 3 сө йлемді тақ тағ а жазып сол сө йлемдерді кезек-кезек оқ ытып, топқ а бө ліну: І топ-мұ з кесегін ерітіп, ІІ топ-ә тірдің қ ақ пағ ын ашып иісін шығ ару, ІІІ топ- балауыз кесегін жағ ып, енді осы ө згерістерді қ айта қ алпына келтіруге бола ма? Осы қ ұ былыс негізінде мә ң гі қ озғ алтқ ыш жасау мү мкін бе? Сонымен бү гінгі сабақ қ а қ андай мақ сат қ оямыз

Ә р топқ а қ осымша мә ліметтер жә не оқ улық тарын беремін. сол арқ ылы " Ө кіл" ә дісін пайдаланып тарауды толық қ орытындылаймыз. 3 топ бір бірін бағ алайды

Термодинамиканың І заң ының математикалық ө рнегі:

Жү йеге берілген жылу оның ішкі энергиясының ө згеруіне жә не жү йенің сыртқ ы денелермен істейтін жұ мысына жұ мсалады.

Термодинамикалық жү йе ретінде цилиндрдің поршені астында орналасқ ан газды аламыз. Жылжымалы поршень цилиндр қ абырғ асын бойлай ү йкеліссіз орын ауыстырады. Бастапқ ы кү йде газдың температурасы қ оршағ ан ортаның температурасына тең. Поршеньге тү сетін ішкі жә не сыртқ ы қ ысым р бірдей болғ андық тан, поршень тыныштық та тұ рады. Газғ а біраз жылу жылу мө лшерін берейік. Газ ұ лғ ая бастайды жә не поршень h қ ашық тық қ а жоғ ары кө теріледі.

Изопроцестердің 3 тү рі бар:

Қ ысым тұ рақ ты, ал температура мен кө лемі ө згеретін термодинамикалық процесті изо б аралық процесс деп атайды.

Изобаралық ұ лғ аю кезінде газдың сыртқ ы кү штерге қ арсы атқ арғ ан жұ мысы газ қ ысымын оның соң ғ ы жә не бастапқ ы кө лемдерінің айырымына кө бейткенге тең.

(а-сурет) изобаралық ұ лғ аю кезіндегі газдың жұ мысын график тү рінде кө рсетілуі.

Изо б аралық процесс ү шін термодинамикнаың І заң ы:

Газдың кө лемі тұ рақ ты, ал температура мен қ ысымы ө згеретін термодинамикалық процесті изохоралық процесс деп атайды. (ә ) –сурет.

Изо х оралық процесс ү шін термодинамиканың І заң ы:

Температура тұ рақ ты, ал қ ысым мен кө лем ө згеретін термодинамикалық процесті изотермалық процесс деп атайды. (б) –сурет.

Изо т ермалық процесс ү шін термодинамиканың І заң ы:

Психологиялық есте сақ тау жаттығ уы: (1 минут)

«Есте сақ таң ыз, ұ мытпаң ыз, қ ателеспең із!!! »

Аталғ ан ү ш процесстің «Изо» сө зінен соң ә ріптерге мә н берейік, изо Баралық процесс – Б ә рпі Р ә рпіне ұ қ сайды, демек, бұ л процессте р – қ ысым тұ рақ ты болады;

Изо Хоралық процессте Х ә рпінің ү стің гі бө лшегін аламыз V ғ а ұ қ сайды, демек, V – кө лем тұ рақ ты болатын процесс;

Изо Термалық процесс демек, Т- температура тұ рақ ты болатын процесс. Осылайша бір-бірінен ажырата, айыра аламыз.

Жылу алмасусыз жү ретін процесті адиабаталық процесс деп атайды.

Адиабаталық процесс ү шін термодинамиканың І заң ы:

Адаибаталық процесті графикте адиабата деп аталатын қ исық пен кө рсетуге болады:

Термодинамикалық процестерді жаз?

Жабық ыдысқ а 200 Дж жылу бергенде оның ішкі энергиясы қ аншағ а ө згерді?

Изахоралық жә не адиабаталық процестерді салыстыр?

Термодинамиканың І заң ының формуласының изопроцестерде ө згеруін жаз?

Изопроцестердің техника ү шін маң ызы қ аншалық ты?

Сабақ соң ында тарау бойынша сұ рақ тар қ ою арқ ылы тарауды қ орытындылаймыз

«Конверттегі есептер»

1. Идеал газғ а 8 кДж жылу мө лшері берілді, осы кезде газдың ішкі энергиясы 14 кДж-ғ а артты. Газдың атқ арғ ан жұ мысы?
2. Идеал газбен 10 кДж жұ мыс атқ арылды. Осы кезде газ 6 кДж жылу мө лшерін береді. Газдың ішкі энергиясы?

«Стоп- кадр» ә дісімен термодинамиканың ІІ заң ына сү йеніп, осы процестердің 1 бө лігін бейнелейді, ал басқ а топтар анық тайды

.

Бақ ылау жұ мысына дайындық жасау

Соң ғ ы 5 есеп бойынша:

4 -5 есеп -5

2-3 есеп - 4

1 есеп -3

Сабақ тың тақ ырыбы:

§21 Жылу процестерінің қ айтымсыздығ ы. Термодинамиканың екінші заң ы

сабақ 20

Кү ні:

Сынып: 8

Қ атысқ андар саны:

Қ атыспағ андар саны:

Сабақ негізделген оқ у мақ саты: (мақ саттары)

Ø Жылу процестерінің қ айтымсыздығ ы. Термодинамиканың екінші заң ы жайлы мағ лұ мат беру

Ø Жылу процестерінің қ айтымсыздығ ы. Термодинамиканың екінші заң ының формуласын қ олдана отырып есептер шығ ара білуге ү йрету

Ø Бірін-бірі бағ алай білуге баулу

 Оқ ыту мақ саттары

Барлық оқ ушылар:     Жылу процестерінің қ айтымсыздығ ы. Термодинамиканың екінші заң ы жайлы мағ лұ мат алады.

Оқ ушылардың басым бө лігі: кластер қ ұ рады, формуланы есеп шығ аруда қ олданады.

Кейбір оқ ушылар: проблемалық сұ рақ тарғ а жауап іздейді, бағ алайды, барлайды.

Тілдік мақ сат

Оқ ушылар: Жылу процестерінің қ айтымсыздығ ы. Термодинамиканың екінші заң ы жайлы тү сіне алады.

Негізгі сө здер мен тіркестер:  Термодинамика, жылу, ішкі энергия, жұ мыс, изобаралық, изохоралық, изотермиялық, адиабаталық процессттер, кө лем, температура, қ ысым.

Алдың ғ ы оқ у

Заттың агрегаттық кү йлері ө згерген кездегі жылу мө лшерін есептеу.

Жоспар

Жоспарланғ ан

уақ ыт

Жоспарланғ ан жаттығ улар(тө менде жоспарланғ ан жаттығ улар мен қ атар ескертпелерді жазың ыз)

Ресурстар

Мұ ғ алімнің іс ә рекеті

Оқ ушының іс ә рекеті

Сыныппен сә лемдесу, сынып оқ ушыларын тү гендеу.

«Ыстық орындық » ә дісі арқ ылы ү й тапсырмасын сұ рау

Қ айталау сұ рақ тары

1. Изотермалық процесс дегеніміз не? Формуласы қ андай?

2. Изохоралық процесс дегеніміз не? Формуласы қ андай?

3. Изобаралық процесс дегеніміз не? Формуласы қ андай?

4. Адиабаталық процесс дегеніміз не? Формуласы қ андай?

5. Термодинамиканың I заң ы дегеніміз не?

Есеп шығ ару

1. Газ ұ лғ айғ анда 600Дж жұ мыс жасалғ ан. Процесс барысында тұ рақ ты қ ысым 4•10⁵Па-ғ а тең жә не ө згермеген болса, газдың кө лемі қ анша шамағ а ө згерген?

2. Кө лемі 20л, қ ысымы 80кПа-ғ а тең газ ұ лғ айғ анда, 496Дж жұ мыс жасалғ ан. Газдың соң ғ ы кө лемін анық таң дар.

3. Тұ рақ ты 100кПа қ ысымда кө лемі 3л-ден 10л-ге дейін ұ лғ айғ ан газдың жасағ ан жұ мысын график арқ ылы кө рсетің дер.

Ыстық орындық ә дісі арқ ылы оқ ушылар ө ткен тақ ырыптар бойынша сұ рақ тарғ а жауап береді.

Термодинамиканың бірінші заң ы - жылу процестері ү шін энергияның сақ талу жә не айналу заң ы болып табылады. Термодинамиканың бірінші заң ы энергияның бір тү рден екінші тү рге айналуының бағ ыты мен жылудың бір денеден екінші денеге берілу бағ ытына ешқ андай шектеу қ оймайды. Ол тек тұ йық жү йелердегі энергияның толық қ орының сақ талуын талап етеді.  

Мысалы, жылу алмасу жолымен энергия ө здігінен ыстық денеден анағ ұ рлым салқ ын денеге ө теді, ал кері процесс ө здігінен болмайды, яғ ни ол - қ айтымсыз.

Тас қ ұ лағ ан кезде механикалық энергияның ішкі энергияғ а айналуы, вакуумдегі газдың ұ лғ аюы - қ айтымсыз процестер. Диффузия процесі де - қ айтымсыз. Мысалы, тұ з немесе қ ант ө здігінен суда ериді, бірақ олар ө здігінен ерітіндіден бө ліне алмайды жә не су тұ щы бола алмайды. Табиғ аттағ ы қ айтымсыз процестерге мысал ретінде ө сімдіктердің, жануарлардың, адамдардың тіршілігі мен даму процесін, ғ аламдағ ы жұ лдыздардың пайда болуын жә не сө нуін жатқ ыза аламыз.

Табиғ аттағ ы барлық процестер дерлік жылу алмасумен, ү йкеліспен, диффузиямен қ атар жү реді жә не сондық тан олар - қ айтымсыз.

Термодинамиканың екінші заң ы ішкі энергияның механикалық энергияғ а айналуына шек қ ояды. Бұ л қ оршағ ан ортадан алынғ ан жылу есебінен ғ ана, яғ ни бір дененің салқ ындауы есебінен ғ ана жұ мыс істейтін мә шине жасау мү мкін еместігін білдіреді. Сондық тан термодинамиканың екінші заң ын былай тұ жырымдайды: екінші ретті мә ң гі қ озғ алтқ ыш жасау мү мкін емес.

Сонымен, термодинамиканың бірінші заң ы жоқ тан алынатын энергияның кө мегімен жұ мыс істейтін мә шиненің бар болуын жоқ қ а шығ арады. (Бірінші ретті мә ң гі қ озғ алтқ ыш жасау мү мкін емес. ) Ол процестің жү ретінін, материяның жойылмайтынын білдіреді.

Термодинамиканың екінші заң ы - бір дененің салқ ындауының есебінен ғ ана жұ мыс істейтін мә шинені жасау мү мкіндігіне тыйым салады. (Екінші ретті мә ң гі қ озғ алтқ ыш жасау мү мкін емес. ) Ол процестің бағ ытын білдіреді.

«Инсерт» ә дісі бойынша тақ ырыпты оқ уғ а ә р топқ а тапсырма беріледі:

1-топқ а: Термодинамиканың екінші бастамасының физикалық мә ні неде?

2- топқ а: Қ андай процестерді қ айтымды деп атайды? Қ айтымды процестерінің жү руінің қ ажетті шарттары қ андай?

3- топқ а: Қ айтымсыз процестер

Осы тақ ырыптар бойынша Кластер жасауғ а нұ сқ аулық беріледі

Есептер шығ ару.

Ойлан, жұ птас, талқ ыла ә дісі

Тест сұ рақ тары

Жеке жұ мыс  

1. Жү йенің кө лемі мен температурасы

 ө згеріп,

қ ысымы тұ рақ ты болатын

 термодинамикалық

 процесс

А. Изотермалық

В. Изохоралық

С. Иобаралық

D. Ииабаталық

Е. Изопроцесс.

2. Тө менде келтірілген қ ұ рылғ ылардың

 қ айсысы жылу қ озғ алтқ ышына

 жатпайды?

А. Іштен жану қ озғ алтқ ышы

В. Дизель

С. Газ турбинасы

D. Карбюратор

Е. Реактивті қ озғ алтқ ыш

3. Газғ а 5 кДж жылу мө лшері берілді

. Бұ л кезде газ 2

 кДж-ғ а тең жұ мыс жасады. Газдың ішкі

 энергиясының ө згеруі

А. 5 кДж-ғ а артты

В. 2кДж-ғ а артты

С. 3 кДж-ғ а артты

Д. 2 кДж-ғ а кеміді.

Е. 3кДж-ғ а кеміді

4. Жү йенің қ ысымы мен температурасы

ө згеріп,

 кө лемі тұ рақ ты болатын

 термодинамикалық процесс

А. Изотермалық

В. Изохоралық

С. Изобаралық

D. Адиабаталық

Е. Изопроцесс

Топқ а бө лінеді. Топ басшысын сайлайды.

- оқ ушылар жаң а тақ ырыпты Инсерт ә дісі арқ ылы оқ иды;

- топ болып тақ ырыпты талқ ылайды.

Берілген тақ ырыптарғ а топ болып Кластер жасайды. Топ ішінде спикер сайлап Кластерді қ орғ айды. «Бағ даршам» ә дісі арқ ылы ә р топ бір-бірін бағ алайды

берілген есептерді тақ тада орындап, шығ ру жолдарын тү сіндіреді.

Бекіту есептері

1. Изохоралық суытуда газдың ішкі энергиясы 250 Дж-ге
кемісе, онда ол қ андай жұ мыс жасайды?
2. Адиабаталық процесс кезінде 350 Дж жұ мыс атқ арылса,
онда газдың ішкі энергиясы қ алай жә не қ аншағ а ө згереді?
3. 1-суретте газдың 1-кү йден 2-кү йге ауысу графигі берілген.
Газдың жасағ ан жұ мысын анық таң дар.

 «Бағ алау парағ ы» критерий арқ ылы бағ алау

Оқ ушыларғ а кері байланыс қ ағ аздарын таратып береді.

Кү нделікке бағ а қ ойдырады.

Стикерге кері байланыс жазып береді.

• Қ осымша ақ парат: Ү йге тапсырма беру:  §21

Саралау – сіз қ осымша кө мек кө рсетуді қ алай жоспарлайсыз? Сіз қ абілеті жоғ ары оушыларғ а тапсырманы кү рделендіруді қ алай жоспарлайсыз?

Бағ алау – Оқ ушыларадың ү йренген тексеруді қ алай жоспарлайсыз?

Пә н аралық байланыс

Қ ауіпсіздік жә не ең бекті қ орғ ау ережелері.

АКТ мен байланыс

Қ ұ ндылық тармен байланыс.

Формативті бағ алау:

Екі жұ лдыз, бір тілек, Бағ даршам

Суммативті бағ алау:

Критерий арқ ылы бағ алау парағ ы

Электронды оқ улық, презентация

Рефлексия

Сабақ /оқ у мақ саттары шынайы ма? Бү гін оқ ушылар не білді? Сыныптағ ы ахуал қ андай болды? Мен жоспарлағ ан саралау шаралары тиімді болды ма? Мен берілген уақ ыт ішінде ү лгердім бе? Мен ө з жоспарыма қ андай тү зетулер енгіздім жә не неліктен.

Қ орытынды бағ амдау

Қ андай екі нә рсе табысты болды?

Қ андай екі нә рсе сабақ ты жақ сарта алар еді (оқ ытуды да оқ уды да ескерің із)?

§22 Жылу двигательдері. Жылу двигательдерінің жұ мыс істеу принциптері

Жылу двигательдері. Жылу двигательдерінің жұ мыс істеу принциптері жайлы мағ лұ мат беру

Жылу двигательдері. Жылу двигательдерінің жұ мыс істеу принциптерінің формуласын қ олдана отырып есептер шығ ара білуге ү йрету

Бірін-бірі бағ алай білуге баулу

Жылу двигательдері. Жылу двигательдерінің жұ мыс істеу принциптері жайлы мағ лұ мат алады

Жылу двигательдері. Жылу двигательдерінің жұ мыс істеу принциптерінің формуласын қ олдана отырып есептер шығ ара білуге ү йренеді

Бірін-бірі бағ алай алатын болады

Мұ ғ алімнің ә рекеті

Оқ ушының ә рекеті

Оқ ушыларғ а тө рт жыл мезгілі туралы тақ пақ тарды беремін.

Сол жыл мезгілдерінің санына байланысты тө рт топқ а бө лініп отырады

. Ұ йымдастыру

Ынтымақ тастық атмосферасын орнату.       ,     ,           

топтарына бө лу.

 Кіріспе

«Серпілген сауал» ә дісі арқ ылы оқ ушыларғ а ө ткен сабақ тардан сұ рақ тар беріледі.

«Жұ птарда ө зара » бағ аланады.

Оқ ушылар бір-біріне жақ сы тілек тілеп, сыныпта жақ сы ахуал қ алыптастырады.

Ү й тапсырмасын сұ рау арқ ылы сұ рақ -жауап Миғ а шабуыл

Ү йге берілген тапсырманы сұ рақ -жауап арқ ылы сұ рау апқ ылы оқ ушыларды диалогқ а тү сіру

Ү й тапсырмасын сұ рау(5 минут)

1. Қ айтымды, қ айтымсыз процестер жайында не білеміз?

2. Термодинамиканың ІІ заң ы не жайында айтылғ ан?

 Талқ ылау ү шін сұ рақ тар беріледі (2 минут)

1. Жылу қ озғ алтқ ыштары деген не?
2. Кез келген жылу қ озғ алтқ ышының негізгі бө ліктерін ата?
3. Барлық жылу қ озғ алтқ ыштарының жұ мыс істеу принципі қ андай?

Оқ ушылар тақ тада немесе ауызша орындайды

Қ олдану сатысында «Крестиктер-нө лдіктер» ә дісін пайдаландым.

Топ мү шелері кестеден бір бө лігін таң дайды жә не сол бө ліктегі есепті жә не реакцияларды бірлесе шығ арды, жауап дұ рыс болмаса басқ а топ жауап беріп отырды. Бұ л ә дісте сұ рақ қ оюдың техникалары пайдаланылды

Двигатель деп энергияның кез – келген бір тү рін тек механикалық энергияғ а айналдырып беретін қ ондырғ ыны айтады. Олай болса двигательдер қ олданылатын энергия тү ріне қ арай бірнеше тү рге бө лінеді. Олардың негізгілері жылу, электр, жел, су жә не т. с. тү рлері.

Автомобильдерде пайдаланылатын двигательдердің ғ негізгісі – ол жылу двигательдері. Олар да ө здерінің жұ мыс істеу принциптеріне қ арай бірнеше тү рге бө лінеді. Мұ ндай жылу двигательдері кө бінесе от жағ атын бө лігінің орналасуына байланысты екі тү рге, яғ ни сырттан немесе іштен жанатын двигательдер болып бө лінеді.

Автомобильдерде іштен жанатын двигательдер қ олданылады. Мұ ндай двигательдерде отын двигатель ішінде жанып, жанғ ан газдың температура есебінен қ ысымы кө бейеді де двигательдің қ озғ алатын бө лшегін итеріп жұ мыс атқ арады. Осындай двигательдер кө бінесе поршеньді етіп жасалады. Газ қ ысымы арқ ылы қ озғ алатын поршеньді итеріп, оның қ озғ алысы басқ а механизмдер арқ ылы сырттағ ы қ ажетті жеріне механикалық эергия тү рінде беріледі. Осыдан басқ а іштей жанатын двигательдердің роторлы тү рі де болады. Яғ ни мұ нда газ қ ысымы арнаулы роторғ а орналасқ ан қ алақ шағ а беріледі де, оны айналмалы қ озғ алысқ а келтіреді. Бірақ роторлы дигательдер ә лі де жетілдіруді қ ажет ететіндіктен, қ азіргі таң дағ ы автоморбильдерде онша қ олдау таба алғ ан жоқ.

Сонымен, кө птеген тү рлі двигательдер ішіндегі, автомобильдерде кө п қ олдау тапқ ан іштен жанатын поршеньді двигательдер болып табылады. Олай болса осы оқ улық та сондай двигательдердің қ ұ рылыстарыьмен ждұ мыс принциптері келтіріледі.

2. 1 Іштен жанатын поршеньді двигательдердің жұ ыс принциптері

Іштен жанатын поршеньді двигательдердің жұ мыс принциптері мына тө мендегідей ретпен жү ретін процестерге негізделген (2. 1 – сурет). Цилиндр ішінде поршень ілгері – кейінді қ озғ алып тұ рады. Соның қ озғ алысының салдарынан цилиндр ішінде неше тү рлі қ ұ былыс пайда болады. Ал цилиндр ү сті цилиндр баласымен бекітілген, ал оның сыртпен қ атысуы соратын, шығ аратын клапандар арқ ылы жү ргізіледі. Енді осы поршеньнің жү рісін рет – ретімен қ арастырылады.

Поршень жоғ арыдан тө мен қ арай жылжиды, яғ ни поршеньнің ү стіндегі кең істік кө бейеді. Олай болса оның ішіндегі газ қ ысымы азайып, вакуум пайда болады. Сол кезде соратын клапан ашылады да сырттан ауа немесе арнаулы дайындалғ анг жану қ оспасы кіреді. Бұ л процесті сору процесі деп атаймыз

(2. 1 а – сурет). Оның ұ зақ тығ ы поршень тө мен тү скенге дейін созылады.

Поршеньнің ендігі жү рісі тө меннен жоғ ары қ арай бағ ытталады (2. 1. б – сурет). Сол кезде екі бірдей клапандар жабық болғ андық тан, цилиндр ішіндегі газ қ ысылады, яғ ни кө лемі азаяды. Мұ ны қ ысу процесі деп атаймыз. Қ ысылғ анг газдың қ асиеті бойынша оның кө лемі азайып, температурасы кө теріледі.

2. 1. -сурет. Іштен жанатын тө рт тактылы двигательдің жұ мыс схемасы:

а-сору; б-қ ысу; в-ұ лғ аю: г-шығ ару.

Поршень жоғ ары жеткен кезде (2. 1. в – сурет) қ ысылыптұ рғ ан, қ ызып тұ рғ ан жану қ оспасына электр ұ шқ ынын беріп тұ тандырады немесе қ ызып тұ рғ ан ауағ а жанар май шашылады да ол тұ танып жанады. Сонымен қ ысу процесінің соң ында жану процесі іске асады.

Жанғ ан газ ө те ү лкен жылу бө ліп шығ арады да ол газдың температурасы кө теріледі, ал температура кө терілсе, оның қ ысымы да артады. Енді осы қ ысым поршеньді тө мен қ арай итереді. Мұ ны ұ лғ аю процесі деп атаймыз. Бұ л ұ лғ аю процесі де поршень тө мен келгенше созылады (2. 1. г – сурет).

Жанғ ан газ ұ лғ айып біткеннен кейін поршень тө меннен жоғ ары қ арай қ озғ алады. Осы кезде шығ аратын клапан ашылады да жанғ ан газ сыртқ а қ арай поршеньмен итеріліп шығ арылады. Бұ л процесті – шығ ару процесі деп атаймыз. Енді ә рі қ арай осы процестер қ айталана береді.

Сонымен, іштен жанатын поршеньді двигательдердің ғ жұ мысы поршеньнің жү рісіне байланысты атқ арылатын сору, қ ысу, ұ лғ аю жә не шығ ару процестеріне байланысты екен. Олай болса поршеньнің бір жү рісін бір такт деп атасақ, мұ ндай двигательдерді тө рт тактылы двигатель деп атауғ а болады. Себебі барлық жұ мыс тө рт тактыда атқ арылып бітеді. Ал осы жұ мыстар поршеньнің екі жү рісіне атқ арылатын болса, онда ондай двигательдерді екі тактылы іштей жанатын двигатель деп атайды.

Екі тактылы двигатель іштей жанатын двигателдерде клапандар болмайды

(2. 2 – сурет). Олардың орнына цилиндрдің орта шенінен шығ аратын жә не соратын тесіктер жасайды. Сол тесіктерді поршень ө зі жауып, ашып тұ рады. Сонда поршеньнің жарты жү рісінде бір процесс орындалады.

Екі тактылы двигательдердің жұ мысы мына ретпен атқ арылады. Поршень тө меннен жоғ ары қ арай қ озғ алғ анда соратын тесіктер арқ ылы ауа немесе жану қ оспасы айдап кіргізіледі, яғ ни сору процесі поршень тесікті жапқ анша жү реді. Поршень соратын жә не шығ аратын тесіктерді жапқ аннан кейін, қ ысу процесі басталады. Ал сол процестің соң ында, жоғ арыда айтылғ ан тө рт тактылы двигательдегі сияқ ты жану мен ұ лғ аю процесі іске асады. Ал ұ лғ аю поршеньнің жарты жү рісіне дейін, яғ ни шығ ару тесігін поршень ашқ анша ғ ана жү реді. Ә рі қ арай ашылғ ан тесіктен жанғ ан газ ө з қ алдық қ ысымы арқ ылы сыртқ а шығ ады. Одан ә рі жоғ арыдағ ы қ имылдар қ айталана береді. Яғ ни, екі тактылы двигательдің тө рт тактылы двигательден айырмашылығ ы, барлық процесс поршеньнің екі жү рісіне аяқ талады.

2. 2. -сурет. Екі тактылы іштен жанатын дигательдің жұ мыс схемасы:

1-блок картері; 3-желдеткіш; 4-кіретін терезе; 5-цилиндр басы; 6-оттық; 7-шығ атын терезе; 8-поршень.

Жоғ арыда айтылғ ан жұ мыс процесінде, цилиндр ішіне сору кезінде ауа немесе жану қ оспасы сорылады делінген. Осығ ан байланысты двигательдер тағ ы да екі тү рге бө лінеді. Егер сору процесі кезінде сырттан тек ауа ғ ана сорылып кіріп, қ ысу процесінің соң ында оғ ан жанар май шашып араластырып, қ ызғ ан газдың температурасы арқ ылы тұ тандыратын болсақ, онда ондай двигательдерді дизельді двигательдер деп атайды. Ал егер жану қ оспасын цилиндр сыртында орналасқ ан, арнаулы аспапта дайындап, сору кезінде цилиндр сыртында орналасқ ан, арнаулы аспапта дайындап, сору кезінде цилиндр ішіне сол дайындалғ ан жану қ оспасы толтырылып, оны арнаулы электр ұ шқ ынымен тұ тандыратын болсақ, онда оондай двигательдерді карбюраторлы двигательдер деп атайды. Ө йткені ауа мен жанар майды осы карбюратордаараластырып, жану қ оспасын жасайды.

Автомобильдерде осы дизельді жә не карбюраторлы двигательдердің екі тү рі қ олданылады.

Топтастыру» арқ ылы жалыпы бү гінгі сабақ ты мең герту іс-ә рекетіне балайнысты сабақ ты талдау

Ә р топқ а жаң а тақ ырып тө ң ірегінде тапсырмалар татату, Ә р топ ө з беттеріншге ақ ылдасып, нә тижесінде топтаса отырып ортақ жауап табады, сол арқ ылы тақ ырыптың мағ анасын ашады

1 Сұ рақ тарғ а жауап беру
1. Ж. Д. дегеніміз не?
2. Ж. Д - нің жұ мыс істеу принципі.
3. Ж. Д - нің қ андай тү рлері бар?
4. Ж. Д. - нің шығ утарихы.
5. Ж. Д - нің жұ мыс істеушарты
6. Ж. Д - нің п. ә. к. дегеніміз не?
7. Оны арттыру жолдары.
8. Ж. Д - нің қ олданылуы.
9. Ж. Д - нің қ оршағ ан ортағ а ә сері (10 - 12 минут)

в) Есеп шығ ару жә не қ ұ растыру
Бер: Т - 8000 К шешуі: Т1 - Т2/ Т
Т - 3000 К Жауабы η = 62 %
т. к η

Тест тапсырмалары

Есеп шығ ару

Оқ ушылар кү нделіктеріне жазады

Бү гінгі сабақ ұ нады ма?
Ө з кө ң іл кү йлерін стикерге жазу.

Бағ алау парақ шасын толтырады

© helpiks.su При использовании или копировании материалов прямая ссылка на сайт обязательна.