Қ олдану сатысында «Крестиктер-нө лдіктер» ә дісін пайдаландым.
Топ мү шелері кестеден бір бө лігін таң дайды жә не сол бө ліктегі есепті жә не реакцияларды бірлесе шығ арды, жауап дұ рыс болмаса басқ а топ жауап беріп отырды. Бұ л ә дісте сұ рақ қ оюдың техникалары пайдаланылды
Двигатель деп энергияның кез – келген бір тү рін тек механикалық энергияғ а айналдырып беретін қ ондырғ ыны айтады. Олай болса двигательдер қ олданылатын энергия тү ріне қ арай бірнеше тү рге бө лінеді. Олардың негізгілері жылу, электр, жел, су жә не т. с. тү рлері.
Автомобильдерде пайдаланылатын двигательдердің ғ негізгісі – ол жылу двигательдері. Олар да ө здерінің жұ мыс істеу принциптеріне қ арай бірнеше тү рге бө лінеді. Мұ ндай жылу двигательдері кө бінесе от жағ атын бө лігінің орналасуына байланысты екі тү рге, яғ ни сырттан немесе іштен жанатын двигательдер болып бө лінеді.
Автомобильдерде іштен жанатын двигательдер қ олданылады. Мұ ндай двигательдерде отын двигатель ішінде жанып, жанғ ан газдың температура есебінен қ ысымы кө бейеді де двигательдің қ озғ алатын бө лшегін итеріп жұ мыс атқ арады. Осындай двигательдер кө бінесе поршеньді етіп жасалады. Газ қ ысымы арқ ылы қ озғ алатын поршеньді итеріп, оның қ озғ алысы басқ а механизмдер арқ ылы сырттағ ы қ ажетті жеріне механикалық эергия тү рінде беріледі. Осыдан басқ а іштей жанатын двигательдердің роторлы тү рі де болады. Яғ ни мұ нда газ қ ысымы арнаулы роторғ а орналасқ ан қ алақ шағ а беріледі де, оны айналмалы қ озғ алысқ а келтіреді. Бірақ роторлы дигательдер ә лі де жетілдіруді қ ажет ететіндіктен, қ азіргі таң дағ ы автоморбильдерде онша қ олдау таба алғ ан жоқ.
Сонымен, кө птеген тү рлі двигательдер ішіндегі, автомобильдерде кө п қ олдау тапқ ан іштен жанатын поршеньді двигательдер болып табылады. Олай болса осы оқ улық та сондай двигательдердің қ ұ рылыстарыьмен ждұ мыс принциптері келтіріледі.
2. 1 Іштен жанатын поршеньді двигательдердің жұ ыс принциптері
Іштен жанатын поршеньді двигательдердің жұ мыс принциптері мына тө мендегідей ретпен жү ретін процестерге негізделген (2. 1 – сурет). Цилиндр ішінде поршень ілгері – кейінді қ озғ алып тұ рады. Соның қ озғ алысының салдарынан цилиндр ішінде неше тү рлі қ ұ былыс пайда болады. Ал цилиндр ү сті цилиндр баласымен бекітілген, ал оның сыртпен қ атысуы соратын, шығ аратын клапандар арқ ылы жү ргізіледі. Енді осы поршеньнің жү рісін рет – ретімен қ арастырылады.
Поршень жоғ арыдан тө мен қ арай жылжиды, яғ ни поршеньнің ү стіндегі кең істік кө бейеді. Олай болса оның ішіндегі газ қ ысымы азайып, вакуум пайда болады. Сол кезде соратын клапан ашылады да сырттан ауа немесе арнаулы дайындалғ анг жану қ оспасы кіреді. Бұ л процесті сору процесі деп атаймыз
(2. 1 а – сурет). Оның ұ зақ тығ ы поршень тө мен тү скенге дейін созылады.
Поршеньнің ендігі жү рісі тө меннен жоғ ары қ арай бағ ытталады (2. 1. б – сурет). Сол кезде екі бірдей клапандар жабық болғ андық тан, цилиндр ішіндегі газ қ ысылады, яғ ни кө лемі азаяды. Мұ ны қ ысу процесі деп атаймыз. Қ ысылғ анг газдың қ асиеті бойынша оның кө лемі азайып, температурасы кө теріледі.
![](https://helpiks.su/imgart/baza7/405156788385.files/image099.png)
2. 1. -сурет. Іштен жанатын тө рт тактылы двигательдің жұ мыс схемасы:
а-сору; б-қ ысу; в-ұ лғ аю: г-шығ ару.
Поршень жоғ ары жеткен кезде (2. 1. в – сурет) қ ысылыптұ рғ ан, қ ызып тұ рғ ан жану қ оспасына электр ұ шқ ынын беріп тұ тандырады немесе қ ызып тұ рғ ан ауағ а жанар май шашылады да ол тұ танып жанады. Сонымен қ ысу процесінің соң ында жану процесі іске асады.
Жанғ ан газ ө те ү лкен жылу бө ліп шығ арады да ол газдың температурасы кө теріледі, ал температура кө терілсе, оның қ ысымы да артады. Енді осы қ ысым поршеньді тө мен қ арай итереді. Мұ ны ұ лғ аю процесі деп атаймыз. Бұ л ұ лғ аю процесі де поршень тө мен келгенше созылады (2. 1. г – сурет).
Жанғ ан газ ұ лғ айып біткеннен кейін поршень тө меннен жоғ ары қ арай қ озғ алады. Осы кезде шығ аратын клапан ашылады да жанғ ан газ сыртқ а қ арай поршеньмен итеріліп шығ арылады. Бұ л процесті – шығ ару процесі деп атаймыз. Енді ә рі қ арай осы процестер қ айталана береді.
Сонымен, іштен жанатын поршеньді двигательдердің ғ жұ мысы поршеньнің жү рісіне байланысты атқ арылатын сору, қ ысу, ұ лғ аю жә не шығ ару процестеріне байланысты екен. Олай болса поршеньнің бір жү рісін бір такт деп атасақ, мұ ндай двигательдерді тө рт тактылы двигатель деп атауғ а болады. Себебі барлық жұ мыс тө рт тактыда атқ арылып бітеді. Ал осы жұ мыстар поршеньнің екі жү рісіне атқ арылатын болса, онда ондай двигательдерді екі тактылы іштей жанатын двигатель деп атайды.
Екі тактылы двигатель іштей жанатын двигателдерде клапандар болмайды
(2. 2 – сурет). Олардың орнына цилиндрдің орта шенінен шығ аратын жә не соратын тесіктер жасайды. Сол тесіктерді поршень ө зі жауып, ашып тұ рады. Сонда поршеньнің жарты жү рісінде бір процесс орындалады.
Екі тактылы двигательдердің жұ мысы мына ретпен атқ арылады. Поршень тө меннен жоғ ары қ арай қ озғ алғ анда соратын тесіктер арқ ылы ауа немесе жану қ оспасы айдап кіргізіледі, яғ ни сору процесі поршень тесікті жапқ анша жү реді. Поршень соратын жә не шығ аратын тесіктерді жапқ аннан кейін, қ ысу процесі басталады. Ал сол процестің соң ында, жоғ арыда айтылғ ан тө рт тактылы двигательдегі сияқ ты жану мен ұ лғ аю процесі іске асады. Ал ұ лғ аю поршеньнің жарты жү рісіне дейін, яғ ни шығ ару тесігін поршень ашқ анша ғ ана жү реді. Ә рі қ арай ашылғ ан тесіктен жанғ ан газ ө з қ алдық қ ысымы арқ ылы сыртқ а шығ ады. Одан ә рі жоғ арыдағ ы қ имылдар қ айталана береді. Яғ ни, екі тактылы двигательдің тө рт тактылы двигательден айырмашылығ ы, барлық процесс поршеньнің екі жү рісіне аяқ талады.
![](https://helpiks.su/imgart/baza7/405156788385.files/image100.png)
2. 2. -сурет. Екі тактылы іштен жанатын дигательдің жұ мыс схемасы:
1-блок картері; 3-желдеткіш; 4-кіретін терезе; 5-цилиндр басы; 6-оттық; 7-шығ атын терезе; 8-поршень.
Жоғ арыда айтылғ ан жұ мыс процесінде, цилиндр ішіне сору кезінде ауа немесе жану қ оспасы сорылады делінген. Осығ ан байланысты двигательдер тағ ы да екі тү рге бө лінеді. Егер сору процесі кезінде сырттан тек ауа ғ ана сорылып кіріп, қ ысу процесінің соң ында оғ ан жанар май шашып араластырып, қ ызғ ан газдың температурасы арқ ылы тұ тандыратын болсақ, онда ондай двигательдерді дизельді двигательдер деп атайды. Ал егер жану қ оспасын цилиндр сыртында орналасқ ан, арнаулы аспапта дайындап, сору кезінде цилиндр сыртында орналасқ ан, арнаулы аспапта дайындап, сору кезінде цилиндр ішіне сол дайындалғ ан жану қ оспасы толтырылып, оны арнаулы электр ұ шқ ынымен тұ тандыратын болсақ, онда оондай двигательдерді карбюраторлы двигательдер деп атайды. Ө йткені ауа мен жанар майды осы карбюратордаараластырып, жану қ оспасын жасайды.
Автомобильдерде осы дизельді жә не карбюраторлы двигательдердің екі тү рі қ олданылады.
|