ІІ. Үй тапсырмасын сұрау(2 минут) 3 страница

Физика

8-сынып           №22-         

Сабақ тың аты

§24 Бу жә не газ турбиналары

Жалпы мақ саты

Бу жә не газ турбиналары жайлы мағ лұ мат беру

Бу жә не газ турбиналарын кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде қ олдана білуге ү йрету

Топта бағ алай білуге баулу

Оқ ушылар ү шін оқ у нә тижелері

1. Ө з ойын, білгенің жеткізуге ү йренеді.

2. Ө ткен материалдарды есіне тү сіреді.

3. Сын тұ рғ ыдан ойлауғ а жетелейді.

4. Теориялық материалды ө з- бетімен оқ ып, тү сінуге тырысады.

5. Ө зіне деген сенімділігі артады

Бу жә не газ турбиналары жайлы мағ лұ мат алады

Бу жә не газ турбиналарын кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде қ олдана 

Сабақ та қ олданылатын материалдар

1. Электронды кітапхана

2. Оқ улық, дә птер, сызғ ыш карандаш

3. Постер

Мұ ғ алімнің іс-ә рекеті

Ұ йымдастыру

Психологиялық ахуал орнату

Оқ ушылардың назарын сабақ қ а аударамын. Керекті қ ұ рал жабдық тарын ә зірлетемін. Оқ ушыларды «Атом. Молекула» тренингі арқ ылы топқ а бө лемін. Топ ережесін еске тү сіремін Сабақ тың мақ сатын қ ою, оқ ушылармен бірге

Миғ а шабуыл ә дісі бойынша сұ рақ -жауап

Ү йге берілген тапсырманы сұ рақ -жауап арқ ылы диалогқ а тү сіру

Ү й тапсырмасын сұ рау(5 минут)

1. Жылу қ озғ алтқ ыштары деген не?
2. Кез келген жылу қ озғ алтқ ышының негізгі бө ліктерін ата?
3. Барлық жылу қ озғ алтқ ыштарының жұ мыс істеу принципі қ андай?

  1. Жү йеге берілген....... оның ішкі энергиясының ө згерісіне жә не жү йенің сыртқ ы денелерге қ арсы істейтін............ жұ мсалады.
2. Бір дененің................ есебінен ғ ана жұ мыс істейтін мә шинені жасау мү мкіндігіне тыйым салады. Ол процестің бағ ытын білдіреді............. ретті мә ң гі қ озғ алтқ ыш жасау мү мкін емес.
3. Термодинамикада сырттан жылу алмай жә не машинаның ішінде қ андай да бір ө згеріссіз, шексіз ұ зақ уақ ыт жұ мыс істейтін мә шинелерді............ мә ң гі жылу қ озғ алтқ ыштары деп атайды.
4. Газдың сыртқ ы кү штерге қ арсы атқ арғ ан жұ мысы газ............ Оның соң ғ ы жә не бастапқ ы......... айырымына кө бейткенге тең

III. Жан - жақ ты білімдерін тексеру:
Сә йкесін тап
Изобаралык процесс ---------------------------- T=const
Изотермалық процес ---------------------------- p=const
Термодинамиканың бірінші заң ы ---------- изохоралық
Жылу алмасуынсыз жү ретін процесс ------ Q=DU+A
Кө лемі тұ рақ ты процес ------------------------- адиабаталық

Техниканың дамып жетілуі отындағ ы ішкі энергияның орасан мол қ орын барынша толық пайдалана білу. Ішкі энергияны пайдалану дегеніміз – осы энергияның есебінен пайдалы жұ мыс істеу, мысалы, жү к кө теру, вагондарды жү ргізу, т. б. Бұ л ішкі энергияны механикалық энергияғ а айналдыру қ ажет дегенді білдіреді. Бұ л тү рленулер жылу қ озғ алтқ ыштары деп аталатын жылу машиналарының кө мегімен жү зеге асырылады. Мұ ндай қ озғ алтқ ыштар 18 ғ асырдың аяқ кезінде ойлап табылғ ан болатын. Жылу машиналарының теориясында ТД-ның екінші бастамасы негізгі рө л атқ арады.
Жылу машиналары деп жү йенің ішкі энергиясының бір бө лігін механикалық энергияғ а айналдыратын жә не соның есебінен жұ мыс істейтін қ ұ рылғ ыларды айтады.
Жылу машиналарының басқ а тү рі – тоң азытқ ыш қ ондырғ ылар да бар. Олар мұ здатқ ыш камерасы сияқ ты салқ ын денелен жылудың біраз бө лігін ала отырып, онда тө менгі температураны ұ стап тұ ру қ ызметін атқ арады.
Қ арапайым жылу қ озғ алтқ ышы дегеніміз қ абырғ асы нығ ыз кептелген, жоғ ары тө мен қ озғ ала алатын, поршені бар металл цилиндр ондағ ы отынның ішкі энергиясы поршеньнің механикалық энергиясына айналады.
Барлық қ озғ алтқ ыштарда отынның энергиясы, алдымен жоғ ары темп-ғ а дейін қ ыздырылғ ан газдың немесе будың ішкі энергиясына ө теді. Ұ лғ айғ анда газ сыртқ ы кү штерге қ арсы жұ мыс атқ арып, салқ ындайды, яғ ни оның ішкі эн/сы азайып, бір бө лігі мех/қ жұ мысқ а айналады.
Газдың ішкі энергиясының мех/қ эн/ғ а айналмай қ алғ ан бө лігі, салқ ындатқ ыш рө лін атқ аратын тоң азытқ ыш деп аталатын сыртқ ы ортағ а беріледі. Сонымен, барлық
жылу қ озғ алтқ ыштарының қ ұ рылымы ү ш негізгі бө ліктен тұ рады: отынның энергиясы бө лініп шығ атын қ ыздырғ ыш; бу немесе газ болып болып табылатын жұ мыс денесі; пайдаланылмай қ алғ ан жылу мө лшерін алатын суытқ ыш.
Ж. қ /ның жұ мыс істеу процесінде жұ мыстық дене қ ыздырғ ыштан Q1 жылудың біраз мө лшерін алады жә не
A= Q1- Q2
жұ мыс жасай отырып, оның бір бө лігін механикалық энергияғ а айналдырады. Механикалық энергияғ а айналмай қ алғ ан Q2 жылу мө лшерін жұ мыстық дене тоң азытқ ышқ а береді.
Энергияның сақ талу жә не айналу заң ы бойынша:
Q1= А+Q2

Ұ шақ тар жө нінде не білеміз? Сұ рақ қ ою арқ ылы бү гінгі сабақ тың тақ ырыбын ашып аламыз. Топқ а бө лу.

1, 2-топқ а: Алдарына реактивті қ озғ алтқ ыштар, зымырандар суреті ұ сынылады. Алдымен 57 суретті қ арап ойларын ортағ а саламыз. Реактивті қ озғ алтқ ыштың ІЖҚ -тан айрмашылығ ын, жұ мыс істеу принципі, қ осымша мә ліметтер жинақ тайды.

3, 4-топқ а: Тоң азытқ ыш жө нінде не білеміз? Алдына 59 суретті талдау беріледі. Тоң азытқ ыштың жұ мыс істеу принципін талдау

1-топ. Жылу қ озғ алтқ ышы

2-топ. ІЖҚ

3-топ. Реактивті қ озғ алтқ ыш

4-топ. Тоң азытқ ыш машиналар

Ә р топ 3 топқ атақ ыыратрав бойына сұ рақ тар береді. Жауптарна қ арай бағ алау

Есептер шығ ару
1. Іштен жану двигателі –ге тең пайдалы жұ мыс істеп, оғ ан 4кг бензин жұ мсады. Осы двигательдің ПӘ К-ін есептең дер.
Графикалық диктант: «Ия» не «жоқ »
1. Алғ ашқ ы бу мә шинесін Папен ойлап тапты.
2. Тоң азытқ ыш тамақ ты қ ыздырады.
3. Жылу қ озғ алтқ ышының кең інен тарағ ан тү рі-іштен жану қ озғ алтқ ышы.
4. ПӘ К-ң ө лшем бірлігі-Джоуль
5. Іштен жану қ озғ алтқ ышының 4 тактісі бар.
Пайда болғ ан графикті оқ ушылар сызады.

Білімді жан-жақ ты тексеру.

1) Жылу машиналары дегеніміз не?

2) Жылу машиналарының тү рлері.

3) Іштен жанатын қ озғ алтқ ыштың кұ рылысы.

4) Іштен жанатын қ озғ алткыштың жұ мыс істеу принципі.

Табыс критерийлері бойынша бағ аланады

Ү йге тапсырма №Рефлексия

Қ осымша ақ парат

Саралау – Сіз қ осымша кө мек кө рсетуді қ алай жоспарлайсыз? Сіз қ абілеті жоғ ары оқ ушыларғ а тапсырманы кү рделендіруді қ алай жопарлайсыз?

Бағ алау – Оқ ушылардың ү йренгенін тексеруді қ алай жоспарлайсыз?

Пә наралық байланыстар, қ ауіпсіздік жә не ең бекті қ орғ ау ережелері, АКТ-мен байланыс. Қ ұ ндылық тардағ ыбайланыс

Оқ ушылардың ө зара кө мегі.

Қ ажет болғ ан жағ дайда мұ ғ алімнің қ олдауы.

Қ абілетті оқ ушығ а жобалық тапсырма беремін

Жетістік критерийге мә н беру.

Тақ ырыпты баяндауы. Жұ птық жұ мыста қ асындағ ы оқ ушығ а тү сіндіре алуы

Пә наралық байланыс. Қ ауіпсіздік жә не ең бекті қ орғ ау

Рефлексия

Тө мендегі бос ұ яшық қ асабақ туралыө зпікірің іздіжазың ыз. Солұ яшық тағ ыСіздің сабағ ың ыздың тақ ырыбынасә йкескелетінсұ рақ тарғ ажауапберің із.

- Сабақ /оқ умақ саттарышынайыма?

- Бү гіноқ ушылар не білді?

- Сыныптағ ыахуалқ андайболды?

- Мен жоспарлағ ансаралаушараларытиімдіболдыма?

- Мен берілгенуақ ытішіндеү лгердімбе?

- Мен ө зжоспарымақ андайтү зетулеренгіздімжә ненеліктен?

Қ орытындыбағ амдау

Қ андайекінә рсетабыстыболды (оқ ытуды да оқ уды да ескерің із)?

1.

2.

Қ андайекінә рсесабақ тыжақ сартаалды (оқ ытуды да оқ уды да ескерің із)?

1.

2.

Сабақ барысында мен сыныпнемесежекелегеноқ ушылартуралыменің келесісабағ ымдыжетілдіругекө мектесетінне білдім?

№23-сабақ

. 25. 26. Тоң азытқ ыштар. Жылу қ озғ алтқ ыштарының ПӘ К-і

Тоң азытқ ыштар. Жылу қ озғ алтқ ыштарының ПӘ К-і жайлы мағ лұ мат беру

Тоң азытқ ыштар. Жылу қ озғ алтқ ыштарының ПӘ К-і н кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде қ олдана білуге ү йрету

Білу: Жылу қ озгалтқ ыштарының тү рін, қ ұ рылысынь жә не п. ә. к. -ті. есептей білу;.

Тү сіну: Жылу қ озгалтқ ыштарының жұ мыс істеу принциптерінің қ ұ рылысын тү сіну

Қ олдану: П. ә. к. -ті. есептеуформуласын, жылу қ озғ алтқ ыштарын  тұ рмыста, техникада, кү нделікті қ ажеттілікке қ олдану.

Талдау: Жылу қ озғ алтқ ыштарына талдау жасау, логикалық ойлау қ абілеттерін дамыту.

Жинақ тау: «Жылу қ озғ алтқ ыштары» тақ ырыптары бойынша білімдерін жинақ тау.

Бағ алау:  Ішкі дә лелдемелер тұ рғ ысынан қ орытынды жасау.

 Тоң азытқ ыштар. Жылу қ озғ алтқ ыштарының ПӘ К-і жайлы мағ лұ мат алады

Тоң азытқ ыштар. Жылу қ озғ алтқ ыштарының ПӘ К-ін кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде қ олдана білуге ү йренеді

 Сыни тұ рғ ысынан ойлау қ абілеттерін арттыру.

Топпен жұ мыс істеуін дағ дыландыру.

Танымдық белсенділігін арттыру.

Акт-ны

Компьютер, интерактивті такта, плакат, А-3 қ ағ азы, маркерлер, карточкалар,

§§22-24, жаттығ у 13, бет 100

Оқ ушының іс-ә рекеті

1.  Топ басшылары бір-біріне деген ық ыластары мен тілектерін білдіреді.

2. Оқ ушылары бес топқ а бө лінеді.

3. Топ ережесін қ айталайды.

4. Спикер бағ алайды

 «Не білемін... » ө ткен тақ ырыптарды қ айталау. – 3 мин.

Кесте толтырады.

Ү й тапсырмасын сұ рау.

Карточкалар арқ ылы / Сынып оқ ушыларына карточкалар ү йлестіремін.

10 минут ішінде оқ ушы жауап беруі тиіс. /

Оқ ушы: ________________________________

Тапсырма-1 Жылу машиналарының тарихынан

Сә йкестікті тап:

Тапсырма-2 ІЖҚ

3□ Цилиндр

1□ қ ақ пақ ша

4□ Шатун мен кривошип

6□ Маховик

7□ Тұ тандырғ ыш шам

5□ Иінді блок

2□ Қ ақ пақ ша

Тапсырма-3 Қ озғ алтқ ыштың бір толық цикілі мынадай 4 тактісінен тұ рады: Сору, сығ у, жұ мыстық жү ріс, шығ ару

Тапсырма-4 Тоң азытқ ыштың қ ұ рылысын жаз

1-вентиль;                                

2-кептіргіш;

3-тоң азыту камерасы;

4-компрессор;

5-конденсатор.

Сұ рақ тар:.

1. Реактивті двигательдер дегеніміз не?

2. Оның қ андай тү рлері бар?

3. Тоң азытқ ыш мә шинелерінің тү рлері?

«Кім білгір» арқ ылы- 15 мин.  

Біз ө ткен сабақ та айтып ө ткеніміздей жылу мә шинелерінің ішкі энергиясы механикалық энергияғ а айналады. Оғ ан кү нделікті ө мірдегі автокө лікті алайық. Оны қ озғ алысқ а тү сіру ү шін ең алдымен отын пайдаланамыз. Тұ тандырғ ан кезде бензин жанып ішкі энергия пайда болады, ал автокө лікті қ озғ алтқ ан кезде ішкі энергия механикалық энергияғ а айналады. Осы процесс кезінде бізде - пайдалы ә рекет коэффициенті /ПӘ К/ ұ ғ ымын пайдаланамыз. Оны сіздер 7 сыныпта ө ттің іздер. Барлығ ымыз есімізге тү сіріп жіберейік.

/Тақ тамен жұ мыс/

Таң басы-η /этта/

Ө лшем бірлігі- [η ]-%

Формуласы  / 1/

мұ ндағ ы

Aт- толық жұ мыс /Дж/

Q- қ ыздырғ ыштың жылу мө лшері /Дж/

ПӘ К-тің формуласына қ арай отырып ережені дә птерімізге тү сірейік.

Пайдалы ә сер коэффициенті (ПӘ К) дегеніміз- істелінген толық жұ мыстың,

қ ыздырғ ыштан алғ ынғ ан жылу мө лшеріне қ атынынасына тең.

Ал, толық жұ мыс

Ат=Q1-Q2 /2/

Q1- қ ыздырғ ыштың жылу мө лшері;

Q2-салқ ындатқ ыштың жылу мө лшер;

/1/формуланы тү рлендіреміз.

/3/

Мә шиненің ПӘ К-і температурамен байланысты. Соғ ан байланысты

  /4/

T₁-қ ыздырғ ыштың температурасы

T₂-салқ ындатқ ыштың температурасы

Енді тақ ырыпқ а байланысты есептердің шығ ару жолы:

Топ мү шелері (Жылу қ озғ алтқ ыштарының жұ мыс істеу принципін жә не қ ұ рылысын айтады).

1 топ. Жылу қ озғ алтқ ыштарының қ ұ рылымы.

2 топ. Іштен жанатын қ озғ алтқ ыштар.

3 топ. Бу турбинасы.

4 топ. Газ турбинасы.

5 топ. Реактивтік қ озғ алтқ ыштар.

Есептерді шығ арады:

1. Іштен жану қ озғ алтқ ыштарының пайдалы ә рекет коэффициенті 25%. Ол нені білдіреді?

2. Егер турбинағ а температурасы 480 ⁰С бу еніп, сыртқ а шық қ анда 300 ⁰С -қ а дейін суитын болса, онда су турбинасының ПӘ К-і неге тең? (37, 5%)

3. Қ ыздырғ ышы 2270С, салқ ындатқ ышы 270С жылу машинасының макс ПӘ К-і неге тең? (40 %).

4. Идеал жылумашинасық ыздырғ ыштаналғ анә рбір 1000 Дж энергия есебінен 250 Дж пайдалыжұ мысжасайтынболса, бұ лжылумашинасының ПӘ К-і неге тең? (25 %).

5. Жылумашинасық ыздырғ ыштан 100 кДж энергия алады, ал салқ ындатқ ышқ а 70 кДж энергия береді. Осы машинаның ПӘ К-і қ андай? (30%)

Есептер /карточкалар арқ ылы/

1. Жылу машинасы бір циклде 1 кДж жылу мө лшерін жұ тып 400 Дж жұ мыс

істеді.

Машинаның бө ліп шығ аратын жылу мө лшері.

2. Қ ыздырғ ыштың температурасы 127⁰С, ал салқ ындатқ ыштың температурасы 77⁰С болса, жылу двигателінің ПӘ К-ін табың дар.

3.

Сұ рақ тар /карточкалар арқ ылы/              

Жылу қ озғ алтқ ышының ПӘ К-і дегеніміз не?

ПӘ К-тің формуласы?

 Логикалық сұ рақ тарә р топқ а бір сұ рақ тан береді, талдайды. -5 мин

1. Іштен жанатын қ озғ алтқ ышта маховик қ андай қ ызмет атқ арады?

2. Қ озғ алтқ ыш цилиндрі жанғ ыш қ оспағ а толып, қ ақ пақ ша жабылғ аннан кейін, поршень жоғ ары қ арай қ озғ алып, жанғ ыш қ оспа сығ ылады. Осы такт қ алай аталады?

3. Қ озғ алтқ ыш цилиндрінің жанғ ыш қ оспағ а толып, қ ақ пақ ша жабылғ ан кездегі такт қ алай аталады?

4. Поршеньді бу қ озғ алтқ ышы бу турбинасынан артық шылығ ы неде?

5. Газ турбинасының бу турбинасынан артық шылығ ы неде?

Сә йкесін тап

Изобаралык процесс T=const

Изотермалық процес p=const

Термодинамиканың бірінші заң ы изохоралық

Жылу алмасуынсыз жү ретін процесс Q=DU+A

Кө лемі тұ рақ ты процес адиабаталық

Ә р оқ ушы ө зіне жү ктелген рө лдің міндеттерін атқ арады.

Топ пікірлерін тың дау.

 Топтық жұ мыс  (5 минут) (Суретті тү сіндіру)

Жасағ ан жұ мыстарын бағ алаудың мақ сатына сә йкестендіру

Тоң азытқ ыштар дегеніміз не?

Тоң азытқ ыштардың қ ұ рлысын ата?

Тоң азытқ ыштардың жұ мыс істеу принциптерін тү сіндір?

Тоң азытқ ыштар мен жылу машиналарын салыстыр?

Тоң азытқ ыштардың жұ мыс істеу принципіне мысал келтір?

Тоң азытқ ыштардың біз ү шін маң ызы қ аншалық ты?

Оқ ушылар топың атынан тілек жазады

§27. Айдағ ы, Шолпандағ ы жә не Марстағ ы термодинамикалық жағ дайлар

Айдағ ы, Шолпандағ ы жә не Марстағ ы термодинамикалық жағ дайлар жайлы мағ лұ мат беру

Айдағ ы, Марстағ ы, Шолпандағ ы термодинамикалық жағ дайлар туралы тү сіндіру

Бірін-бірі бағ алай білуге баулу

Айдағ ы, Шолпандағ ы жә не Марстағ ы термодинамикалық жағ дайлар жайлы мағ лұ мат алады

Айдағ ы, Шолпандағ ы жә не Марстағ ы термодинамикалық жағ дайларды кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде қ олдана білуге ү йренеді

Бірін-бірі бағ алай алатын болады

Мұ ғ алімнің ә рекеті

Оқ ушының ә рекеті

Парталарда суреттер тұ рады, оқ ушылар мұ ғ алімнің ү стелінде жатқ ан суреттерді таң дап, сол сурет орналасқ ан партағ а отырады. Сө йтіп 4 топ қ ұ рамыз.  

Сол суреттерге байланысты тө рт топқ а бө лініп отырады

Кү н жарығ ын алақ анғ а саламын.

Жү регіме басып ұ стай қ аламын.

Ізгі ә рі нә зік, жарық, мейірімді,

Болып кетер сонда дереу жан-жағ ым.

Оқ ушылар бір-біріне жақ сы тілек тілеп, сыныпта жақ сы ахуал қ алыптастырады.

Ә р топқ а бағ алау парағ ын таратамыз. Онда жалпы бағ алау жү йесі мен ұ пай кө рсеткіштері кө рсетілген.

Оқ ушылар бағ алау нұ сқ аларымен танысады

Кім жылдам» ә дісі

арқ ылы топпен жұ мыс жасау

Жаң а сабақ ты бастамас бұ рын ой қ озғ ау мақ сатында оқ ушыларғ а сұ рақ арқ ылы диалогқ а тү сіру, соларқ ылы топен жарыс ұ йымдастыру

Ү й тапсырмасын сұ рау(5 минут)

4. Бу турбинасының қ ұ рылысы мен жұ мыс істеу принципі туралы айтып бер.

5. Бу турбинасының артық шылығ ы неде?

6. Реактивті двигательдер дегеніміз не?

7. Оның қ андай тү рлері бар?

1. Физикалық диктант

1. Жү йеге берілген ……. оның ішкі энергиясының ө згерісіне жә не жү йенің сыртқ ы денелерге қ арсы істейтін ………… жұ мсалады.

2. Бір дененің ……………. есебінен ғ ана жұ мыс істейтін мә шинені жасау мү мкіндігіне тыйым салады. Ол процестің бағ ытын білдіреді. ………… ретті мә ң гі қ озғ алтқ ыш жасау мү мкін емес.

3. Термодинамикада сырттан жылу алмай жә не машинаның ішінде қ андай да бір ө згеріссіз, шексіз ұ зақ уақ ытжұ мыс істейтін мә шинелерді …………мә ң гі жылу қ озғ алтқ ыштары деп атайды.

4. Газдың сырқ ы кү штерге қ арсы атқ арғ ан жұ мысы газ………… Оның соң ғ ы жә не бастапқ ы……… айырымына кө бейткенге тең

Қ айталау сұ рақ тарына жауап беру, есеп шығ ару.
1. Жылу қ озғ алтқ ыштары деген не?
2. Жылу қ озғ алтқ ыштарының тү рлерін атаң дар. ПӘ К қ андай шама?
3. Карно циклын сипаттап берің дер.
4. Есеп шығ ару:
1-есеп. Жылу машинасы бір циклде 1кДж жылу мө лшерін жұ тып 400 Дж жұ мыс істеді. Машина қ анша жылу мө лшерін бө ліп шығ арады?
Ш е ш і м і: Термодинам-ң бір заң ы: Q=Δ U+A=> Δ U=Q-A=1000-400=600 Дж
2-есеп. Жылу машинасы бір циклде 400 Дж жылу шығ арып 600 Дж жұ мыс істейді. Жылу машинасының ПӘ К-і неге тең?
Ш е ш і м і:
3-есеп. Автокө ліктің ПӘ К-і 20%, жә не 30 минутта 1, 5 кг жанармай жағ ады. Автокө лік моторын қ уатын анық таң ыз. q=4, 6*107 Дж/кг – жанармайдың меншікті жану жылуы.
Ш е ш і м і: A = η Q = η qm. Қ уат болса:
VI. Ү й тапсырмасын беру. §5, 9-5, 10 оқ у-мазмұ ндау.
№1. Қ ыздырғ ышы 2270С, салқ ындатқ ышы 270С жылу машинасының макс ПӘ К-і неге тең? (40 %).
№2. Идеал жылу машинасы қ ыздырғ ыштан алғ ан ә рбір 1000 Дж энергия есебінен 250 Дж пайдалы жұ мыс жасайтын болса, бұ л жылу машинасының ПӘ К-і неге тең? (25 %).

Ө ткен тақ ырыптарғ а байланысты байланысты «Аквариум» ә дісі

Ө ткен тақ ырыпты оқ ушыларғ а қ ысқ аша қ айталау мақ сатында осы кө рсетілген ә діс бойынша жаң а материалдарғ а байланысты ресурстар беру, ө з бетерінше дайындық жасату

1. Айдың табиғ аты.

2. Шолпан бетіндегі термодинамикалык жағ дайлар.

З. Марст атіршілік мү мкін бе?

Жердің параметрлерін сұ рау.
m_ж = 6*10²⁴кг; R= 6378 км; g= 9, 8 Н/кг; υ ₂ = 11, 2 км/с; ρ = 5, 5 г/см³
υ = 7, 9 км/с; 1 тә улікте = 24 сағ; S = 5, 1 * 108 км

1. Айғ а жалпы сипаттама беру. (слайдтар арқ ылы тү сіндіру)
Айдың ү стің гі беті қ атты шар тә різді суық дене болып табылады.
1. Ай - Жердің табиғ и серігі.
m_А = 1/81 * m_ж =0, 0123m_ж; R = 1738 км; g= 1, 63 Н/ кг; ρ = 3, 35 г/см3 (Жердің 0, 6 тығ /ы)
Fаа < Fаж Соның нә тижесінде газ молекулаларына Fа - ін жең іп, ғ арыш кең істігіне ұ шып кету жердегіге қ арағ анда ә лдеқ айда жең іл. Сондық тан Айда атмосфера да тығ ыз атмосферасыз сұ йық кү йде бола алмайтын суда жоқ.

2. Ай бетіндегі физикалық жағ дай.
Ай жерге ә рқ ашан бір жарты шарымен қ арайды.
А) Айдың кү н тә уліктері 29, 53 жерлік тә улікке созылады. (Кү н мен тү н Жердегі екі аптағ а (14, 8 жерлік тә улікке) тең. Айдағ ы бір тә улік бір айғ а жуық.
Б) Ұ зақ ай кү нінде t= 13°С дейін қ ызады. Мұ ндай температурада жең іл газ молекулаларының жылдамдығ ы 2, 4 км/с артады жә не олар Айды тастап ұ шып кетеді. Тү нде ай бетінің t = - 160°С немесе t= - 170°С дейін тө мендейді
Ай ә зірге адам аяғ ы басқ ан жалғ ыз ғ арыштық дене. Ең бірінші айғ а барғ анндар кімдер? (1969ж Н. Армстронг, Э. Олдрии)
Жерден ө зіміз білетіндей Айдың бір ғ ана жарты шары кө рінеді. (1 - сурет)

3. Ай рельефі.
А) Ай топырағ ының химиялық қ ұ рамы жер жыныстарына ұ қ сас екені дә лелденді.
Б) Ай жыныстарының жасы 3, 1 - 4 млрд жылғ а дейін.
Айдың жасы = Жердің жасына= 4, 6 млрд жыл.
В) Ай бетінің картасы 60 - сурет бойынша
- Кү н жү йесін не қ ұ райды? (Кү н, планеталар жә не олардың серіктері)
- Кү н жү йесінде неше планета бар жә не оларды ретімен ата? ( Меркурий, Шолпан, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, Плутон).
- Кү н жү йесінде қ андай планеталар қ озғ алады? (астероидтар, кометалар, метеорлық денелер).

2. Шолпан планетасы туралы. (слайдтар арқ ылы тү сіндіру)
- М. В. Ломоносов ХҮ ІІІ ғ асырдың екінші жартысының барысында (1761ж)
Жер мен кү н арасында Шолпан планетасы бар екенін анық тап, жаң алық ашты.
- М. В. Ломоносов – Шолпан планетасында атмосфераның бар екендігін жә не Жер планетасымен салыстырғ анда тығ ыз болатындығ ын байқ ады.
- 1967 мен 1983 жылдар аралығ ында автоматты «Шолпан - 4», «Шолпан - 16» станциялары мен ғ аламшарларды зерттеудің негізгі программалары орындалды.
- 1985 жылғ ы маусымның ортасында Шолпанның жанынан ұ шып ө ткен «Вега - 1» жә не «Вега - 2» ғ арыш станциялары оның атмосферасына аэростаттық шарлар мен ғ аламшарларын бетіне қ онатын қ ону блоктарын тастады.
Зерттеу нә тижесінде Шолпан атмосферасының 96%- не жуығ ы – СО₂, 4%- азот, 0, 002%- і - О2, 0, 2%- Н₂О буынан тұ ратыны анық талды.
- 1887 жылы Фобос, Деймос атты екі табиғ и серігі ашылды.
- Ғ аламшарғ а сипаттама:
А) m_ш = Жердің 0, 815 массасына тең.
R=6050 км (Жердің 0, 950 радиусында)
ρ = 5, 24 г/см³
ә ) Шолпан ақ шыл бұ лттар қ абатымен топтаса жабылғ ан, олар тек радиотолқ ындар ү шін ғ ана мө лдір. Радиолокациялық зерттеулер Шолпанның басқ а барлық (Ураннан басқ а) планеталарғ а қ арама - қ арсы жә не ө зі де кү нді айнала қ озғ алатын жақ қ а қ арама - қ арсы бағ ытта ө зі осі боймен айналатынын ашты. Шолпанда кү н тә улігі 117 Жер тә улігіне тең.
Б) Шолпан бетінің картасы.
Ғ аламшар бетінің тегістігі айтарлық тай екендігі анық талды, бірақ ондада ойпаттар, жазық тар мен бірге тау шоқ ылары мен қ ыраттар, сақ ина таулар мен қ азан - шұ ң қ ырлар, тік жарлар мен жарық тар бар.
В) Жылыжай эффектісінің мә ні.

4. Марс ( Қ ызыл ғ аламшар). (слайдтар арқ ылы тү сіндіру)
- Халқ ымыз қ ызыл жұ лдыз деп те атағ ан, себебі Марс топырағ ының тү сі қ ызыл кү рең болғ андық тан оның бетінен кө терілген шаң тозаң қ ызыл тү сті.
- Сипаттама: ғ аламшар массасы - 0, 107 Жер массасына тең, ρ = 3, 95 г/см³ (Жердің 0, 72 тығ ыздығ ына тең ) бетіндегі υ ₂ = 5 км/с. Марс Жерден диаметрі бойынша 2 есе кіші.
- Марста кү н тә уліктері Жердегіден 39, 5 мин - қ а ұ зақ. Марс жылы Жердің 687 тә улігіне тең, яғ ни Жердікінен екі есе ұ зақ. Онда жыл мезгілдерінің алмасуы болып тұ рады. Себебі тә уліктік айналу осінің кө лбеулігі дә л жердікіндей.
- Марстағ ы температура:
Жаздыгү ннің ө зінде температура 0°С - ғ а дейін сирек кө теріледі, ал тү нге қ арай аязғ а (- 70- 100°С шейін тө мендейді).
Температураның тә уліктік ө згерісі 80 - 100°С дейін жетеді.
Полюстерінде (- 130°С) суық болады, бұ л кезде СО₂ – да қ атады.

  Жаң а тақ ырыпты ө з бетің мен мең гер (тө мендегі жетелеуші тапсырмалар арқ ылы) Бос орынғ а қ ажетті сө здерді жазып, сө йлемді толық тыр. 1. Механикалық қ озғ алыс туралы сө з болғ анда, кей жағ дайда қ озғ алыстағ ы денені..................... ретінде қ арастырады. 2. Қ озғ алыстың қ арастырылып отырғ ан жағ дайында ө лшемдерін елемеуге болатын денені материалық нү кте деп атайды. 3. Дененің немесе материалдық нү ктенің санақ денесімен салыстырғ андағ ы қ озғ алысы кезінде сызық тү рінде қ алдырғ ан ізі қ озғ алыс траекториясы деп аталады. 4. Траекторияны тү ріне қ арап қ озғ алысты тү зусызық ты немесе қ исық сызық ты деп бө леді. 5. Қ андай да бір уақ ыт аралығ ында дене жү ріп ө ткен траекторияның ұ зындығ ы осы уақ ыт ішінде жү рілген жол деп аталады. 6. Дененің орын ауыстыруы деп дененің бастапқ ы орнын оның келесі орнымен қ осатын бағ ытталғ ан кесінді, яғ ни векторды айтады.

«Қ аражорғ а» биі

Оқ ушылар ә уенге билеп, сергиді

Тест тапсырмалары

Есеп шығ ару №3, №6. Бағ алау

Оқ ушылар кү нделіктеріне жазады

Бү гінгі сабақ ұ нады ма?
Ө з кө ң іл кү йлерін стикерге жазу.

Бағ алау парақ шасын толтырады

© helpiks.su При использовании или копировании материалов прямая ссылка на сайт обязательна.