ІІ. Үй тапсырмасын сұрау(5 минут)

ІІ. Ү й тапсырмасын сұ рау(5 минут)

Электр кернеуі деген не? Ол қ андай бірлікпен беріледі.
Кернеуді қ алай ө лшейді?

ІІІ. Талқ ылау ү шін сұ рақ тар беріледі (2 минут)

1. Ө ткен тақ ырыптарғ а шолу жасау?

ІҮ. Топтық жұ мыс (27 минут)

Сіздің тобың ызда 5 рө лді: лидер, баяндамашы, хатшы, уақ ыт сақ шысы жә не бақ ылаушыларды анық таң ыз. Жұ мыс тө мендегідей жоспармен жү реді:

Берілген тапсырманы оқ ып, топпен бірлесе отырып, талқ ылайды жә не ә р топтың бақ ылаушысы жасағ ан жұ мыстарғ а сә йкес бақ ылау парағ ын жү ргізеді.

Бақ ылаушының бағ алау парағ ы

№	Бағ алау ө лшемдері	Кө ш басшы	Хатшы	Баяндамашы	Уақ ыт сақ шысы
	Тақ ырыптың ашылуына ү лес қ осу
	Міндетін атқ ару
	Топтық жұ мысқ а атсалысуы

Ә р оқ ушы ө зіне жү ктелген рө лдің міндеттерін атқ арады.

Топ пікірлерін тың дау.

Приборлар мен материалдар: амперметр, вольтметр, ток кө зі, қ осу сымдары, кілт, резисторлар, қ ыздыру шамы.

Жұ мыс барысы:

1. Амперметр мен вольметрдің шкалаларын қ араң дар, бө лік қ ұ нын анық таң дар.

2. 191-192- жә не 193-суреттердегі сұ лбалар бойынша электр тізбегін жинаң дар. Ә р жағ дай ү шін амперметрдің кө рсетулерін жазың дар.

3. Қ орытынды жасаң дар.

4. Ток кө зін, резисторды, қ ыздыру шамын жә не кілтті тізбектей қ осып, электр тізбегін жинаң дар.

5. Тізбекті тұ йық таң дар жә не ә р резистордың ұ штарындағ ы кернеулерді U₁, U₂ жә не екі резистордан тұ ратын тізбек бө лігіндегі кернеуді ө лшең дер.

6. Жинағ ан тізбектің сұ лбасын сызың дар.

7. U₁+ U₂ қ осындысын есептең дер жә не U кернеуімен салыстырың дар.

8. Қ орытынды жасаң дар.

VІ. Жеке жұ мыс «жалғ асын тап» (6 минут)

Электр кернеуі дегеніміз...................................
Ток кү ші дегеніміз.................................................
Электр тізбегі дегеніміз...................................

Жасағ ан жұ мыстарын 2 жұ лдыз, 1 ұ сыныспен бағ алау.

Ү І. Кері байланыс (не ү йрендім, не қ иын болды, сұ рақ. ) (3 минут)

Кейінгі тапсырмалар	қ айталау
Кейінгі оқ у	қ айталау

35-Сабақ	Сабақ ө тілетін уақ ыт:		Барлық оқ ушы саны -
Сабақ тақ ырыбы	Тізбек бө лігіне арналғ ан Ом заң ы. Электр кедергісі. Меншікті кедергі
Жалпы мақ саттар	Тізбек бө лігіне арналғ ан Ом заң ы Меншікті кедергі жайлы мағ лұ мат беру Тізбек бө лігіне арналғ ан Ом заң ы Меншікті кедергіні кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде, есептер шығ аруда қ олдана білуге ү йрету Ток кү шінің ө ткізгіш ұ штарындағ ы кернеуге сызық ты тә уелділігін тағ айындау; тізбек бө лігіне арналғ ан Ом заң ын тұ жырымдау; ө ткізгіштің электрлік кедергісі, меншікті кедергі ұ ғ ымдарын қ алыптастыру;
Тү йінді идеялар	Тізбек бө лігіне арналғ ан Ом заң ы. Электр кедергісі. Ө ткізгіштің меншікті кедергісі
Оқ ыту нә тижелері	Тізбек бө лігіне арналғ ан Ом заң ы Меншікті кедергі жайлы мағ лұ мат алады Ом заң ы арқ ылы тізбек бө лігіндегі ток кү ші, кернеу, кедергілерді есептей алады. Ө ткізгіштің меншікті кедергісінің қ андай шамаларғ а тә уелділігін біледі.
Дереккө здер	Электронды оқ улық, амперметр, вольтметр, ток кө зі, кілт, жалғ ағ ыш сымдар А3, маркер, смайликтер
Сабақ барысы	Оқ у белсенділігін арттыруда қ олданылатын ә діс-тә сілдер	Мұ ғ алімнің іс-ә рекеті	Оқ ушының іс-ә рекеті	Бағ алау (формативті, суммативті)
Сабақ кезең дері 1-кезең: Қ ызығ ушылық ты ояту: -ұ йымдастыру - ү й тапсырмасын тексеру; -қ арастырылғ ан тақ ырып бойынша бұ рынғ ы білім еске тү сіріледі; - белсенді ә рекетке жұ мылдырылады; - ойлау жұ мысына ынталандырылады	Сұ рақ -жауап ә дісі. Жеке жұ мыс. Диалог қ ұ ру Психологиялық ахуал (ынтымақ тастық атмосферасын қ алыптастырады) Оқ ушылардың ү й тапсырмасын қ аншалық ты мең гергенін анық тайды. Дұ рыстығ ын байқ айды 1 - топқ а. Сұ рақ тарғ а дұ рыс жауап берсек конвертте бергамоттың Отаны шығ ады 1. Ток кү ші дегеніміз не? 2. Ток кү шінің формуласы 3. Ток кү шінің ө лшем бірлігі қ андай? 4. Ток кү шін немен ө лшейміз? 5. Амперметр тізбекке қ алай қ осылады? 6. Амперметрдің шартты белгісі қ андай? 7. Электр тізбегі деген не? 8. Тізбектің неше тү рі бар? Жауап: Бергамоттың Отаны болып Оң тү стік – Шығ ыс Азия саналады. 2 - топқ а. Сұ рақ тарғ а толық жауап берсең дер конвертте бұ л цитрус тұ қ ымды ө сімдіктің неліктен бергамот аталуы шығ ады. 1. 2. Ток жұ мысы деген не? 3. Кернеу дегеніміз не? 4. Кернеудің формуласы 5. Кернеудің ө лшем бірлігі қ андай? 6. Кернеуді немен ө лшейміз 7. Вольтметр тізбекке қ алай қ осылады? 8. Вольтметрдің сызбадағ ы шартты белгісі.		Ү й тапсырмасы бойынша оқ ушылар сұ рақ тарғ а кезек-кезек жауап береді.	Қ ол шапалақ тау арқ ылы бағ алау
Мағ ынаны ажырату: Жаң а оқ у материалында берілетін сабақ тың теориялық мазмұ ны: ¤ткен параграфтарда тізбекте µтетін электр тогын сипаттайтын ‰ш шама — І ток к‰ші, U кернеу жєне R кедергі қ арастырылды. Осы шамалардың арасында белгілі бір байланыс бар. Сол байланысты кµрсететін заң дылық ты 1827 ж. неміс ғ алымы Г. Ом анық тағ ан, сондық тан Ом заң ы деп аталады. Кез-келген электр тізбегінде кедергі R жєне кернеуі U болатын бµлікті алайық (37-сурет). Ом заң ы бойынша: Тізбек бµлігіндегі ток к‰ші осы бµліктің кернеуінің кедергіге қ атынасына тең. Ом заң ы математикалық т‰рде мына формуламен жазылады: Ом заң ы тізбек бµлігінің кедергісі мен кернеуі µзгергенде ток к‰ші қ алай µзгеретіндігін анық тауғ а м‰мкіндік береді. 1. Кедергі µзгермесе ток к‰ші кернеуге тура пропорционал: тізбек бµлігінің ±штарында U кернеу неғ ±рлым жоғ ары болса, осы бµліктегі І ток к‰ші соғ ±рлым кµп болады. Кернеуді бірнеше есе арттырып (немесе кемітіп) біз ток к‰шін сонша есе арттырамыз (немесе кемітеміз). Осы заң дылық ты тєжірибеде кµрсетейік. Ток кµзінен, шамнан, амперметрден жєне кілттен т±ратын тізбек қ ±райық. (38, а-сурет). Ток кµзі ретінде кернеуін 4—12 В аралығ ында µзгертуге болатын қ ±рылғ ы алайық. Єр т‰рлі кернеуге сєйкес ток к‰шін µлшеу арқ ылы токтың шынында да кернеуге пропорционал екендігіне кµз жеткізуге болады. 2. Кернеу т±рақ ты болса, онда ток к‰ші кедергіге кері пропорционал: тізбек бµлігінің R кедергісі неғ ±рлым кµп болса, ондағ ы І ток к‰ші соғ ±рлым аз. Осы заң дылық ты тексеру ‰шін қ олданғ ан тізбектегі шамды кедергілер жинағ ымен алмастырамыз. (38, б-сурет). Єр т‰рлі кедергілерге сєйкес ток к‰шін µлшеп, біз шынында да І ток к‰шімен R- кедергі кері пропорционалдық тєуелділікте екендігіне кµз жеткіземіз. Кедергіні азайтқ анда ток к‰ші артады. Егер ток к‰ші осы тізбек ‰шін шекті мєннен артып кетсе, онда тізбектегі қ ±ралдар істен шық са, ал сымдар қ ызып µрт шығ уы м‰мкін. Қ ысқ а т±йық талу кезінде осы жағ дай орын алады. Қ ысқ а т±йық талу деп тізбектің кернеуі бар екі н‰ктесін кедергісі µте аз қ ысқ а µткізгішпен қ осуды айтады. Тогы бар жалаң аштанғ ан µткізгіштер бір-біріне тигенде, оларды ±қ ыпсыз жµндегенде, қ ±растыру платаларында кµп шаң жиналғ анда жєне электр қ ±ралдарының ішіне жєндіктер кіріп кеткенде де қ ысқ а т±йық талу орын алу м‰мкін. Кедергіні тєжірибе арқ ылы анық тау єдісі Ом заң ына негізделген. (14. 1) формуладан. Сондық тан тізбек бµлігінің R кедергісін анық тау ‰шін U мен І ток к‰шін µлшеп кернеуді ток к‰шіне бµлу керек. Осығ ан сєйкес тізбек кескіні 39-суретте кµрсетілген. Егер, керісінше тізбек бµлігінің R кедергісі мен І ток к‰ші белгілі болса, онда Ом заң ын қ олданып U кернеуді есептеуге болады. (14. 1) формуладан U = IR *Тізбек бµлігіндегі U кернеуді табу ‰шін, осы бµліктің І ток к‰шін R кедергіге кµбейту керек.* Георг Ом µзі ашқ ан заң ы сипатталғ ан “Электр тізбектерін теориялық зерттеу” – атты кітабын шығ арып, былай деп жазды: “Қ атігез єлемге баласының кµзін ашқ анына қ анағ аттанатын, оның болашағ ын ойлайтын єкелік сезіммен қ айырымды адамдарғ а арнаймын”. Єлем оғ ан шынында да қ атыгез болды. Осы кітап шық қ ан соң бір жылдан кейін бір журналда Омның ж±мыстары қ атты сыналды. Мақ алада “Єлемге кµзқ арасы д±рыс адамдар б±л кітаптан бас тартуы керек. Себебі т‰зелмес қ ателердің жемісі болып табылатын б±л кітаптың негізгі мақ саты табиғ аттың кереметтігін мойындамау”, – делінген. Омғ а қ арсы қ атыгез жєне негізсіз айыптаулар µз ізін қ алдырды. Омның теориясы қ абылданбады. Ғ ылыми ж±мыстарын жалғ астыру орнына ол µз уақ ыты мен қ ажыр-қ айратын қ арсыластарымен сµзталасқ а жұ мсауғ а мєжб‰р болды. Ол µзі жазғ ан хаттарының бірінде: “Электр тізбектерінің шығ уы мағ ан кµп қ асірет єкелді, сондық тан оның шық қ ан сағ атына лағ нет айтуғ а дайынмын”, –деді. Бірақ б±л уақ ытша қ иындық еді. Алғ ашқ ы болып Ресейде, одан кейін басқ а елдер Ом теориясын толық мойындады. Ом заң ы электр тізбектеріндегі ток пен кернеуді есептеу ережелерін айқ ындағ анына таң қ алғ ан америка ғ алымы Дж. Генри былай деді: “Мен Ом теориясын алғ аш оқ ығ анда, ол мағ ан қ ара т‰нек қ ойнауындағ ы бµлмені жарық тандырғ ан найзағ айдай кµрінді”. Электр кедергісі 33-суретте єр т‰рлі µткізгіштері бар ќорап қ осылѓан электр тізбегі кµрсетілген. Б±л µткізгіштердіњ жасалѓан материалы, ±зындыѓы жєне кµлденењ ќима аудандары єр т‰рлі. Осы µткізгіштерді кезекпен ќосып амперметрдіњ кµрсетуін баќылап отырсаќ, онда осы бір ток кµзі т±ѓанда ток к‰ші єр жаѓдайда єр т‰рлі болатынын кµреміз. ¤ткізігіштіњ ±зындыѓы артып, кµлденењ ќимасы кемісе ток к‰ші азаяды. Никелин µткізгішті ±зындыѓы мен кµлденењ ќимасы тура сондай нихром µткізгішпен ауыстырѓанда ток к‰ші кемиді. Б±дан єр т‰рлі µткізгіштер токќа єр т‰рлі кері ә сер ететінін кө реміз. Кері єсер ету ток тасымалдаушылардыњ зат бµлшектерімен соќтыѓысуынан пайда болады. Электр тогына µткізгіштіњ кері єсерін сипаттайтын физикалыќ шаманы µткізгіштіњ электр кедергісі (немесе кедергі) деп атап, R єрпімен белгілейді: R — кедергі. Кедергі ±ѓымын физикаѓа енгізген неміс ѓалымы Г. Ом ќ±рметіне ом (Ом) деп аталѓан. Кернеуі 1 В, ал ток к‰ші 1 А µткізгіштіњ кедергісі – 1 Ом болады. Егер кедергісі 2 Ом болса, тура сол кернеу мєнінде ток к‰ші 2 есе аз болады. Кедергі 3 Ом болѓанда – 3 есе азаяды. Іс ж‰зінде басќа да кедергі бірліктері ќолданылады. Мысалы, килоом (кОм) жєне мегаом (МОм): 1 кОм = 1000 Ом, 1 МОм = 1000000 Ом. Біртекті, ќимасы т±раќты µткізгіштіњ кедергісі, оныњ материалына, l ±зындыѓына жєне кµлденењ ќимасыныњ S ауданына тєуелді. Кедергі мына формуламен аныќталады. М±ндаѓы ρ — µткізгіш жасалѓан заттыњ меншікті кедергісі. Белгілі бір заттан жасалѓан, ±зындыѓы мен кµлденењ ќима ауданы бірге тењ болатын µткізгіштіњ кедергісі, сол заттыњ меншікті кедергісі деп аталатын физикалыќ шама. (12. 1) — формуладан ХЖ-де кедергі бірлігі 1 Ом, аудан бірлігі –1 м², ал ±зындыќ бірлігі – 1 м болѓандыќтан меншікті кедергі бірлігі 1 Ом · м²/м, 1 Ом · м. Іс жү зінде жіњішке µткізгіштердіњ ќимасыныњ ауданы кµбіне квадрат миллиметрмен (мм²) келтіріледі. Б±л жаѓдайда меншікті кедергі бірлігін Ом• мм²/м деп алѓан ыњѓайлы. 1 мм² =0, 000001 м² болѓандыќтан 1 Ом · мм2/м = 0, 000001 Ом · м. Єр т‰рлі заттардыњ меншікті кедергілері єр т‰рлі болады. Кейбір заттардыњ меншікті кедергілері 3- кестеде келтірілген. Б±л кестеде келтірілген мєндер 20 °С температураѓа сєйкес. (Температура µзгергенде заттыњ кедергісі µзгереді). Мысалы, темірдіњ меншікті кедергісі 0, 1 Ом · мм²/м. Б±л темірден кµлденењ ќимасыныњ ауданы 1 мм², ±зындыѓы 1 м µткізгіш дайындасаќ, оныњ кедергісі 20 °С температурада 0, 1 Ом болатынын кµрсетеді. - оқ ушылар ө з тә жірибелері арқ ылы жаң а білім туралы ө зіндік тү сінік пен пікір қ алыптастырады; - жаң а білім жайлы ө зіндік тү сінік қ алыптастырады Миғ а шабуыл 1) Электр тогы дегеніміз не? 2) Электр тогының ә серлері. 3) Ток кү ші деп нені айтады? Ток кү шінің ө лшем бірлігі. 4) Электр кернеуі дегеніміз не? Электр кернеуінің ө лшем бірлігі Оқ ушыларғ а ауызша сұ рақ тар қ ояды			Оқ ушылар ө з пікірлерін айтады, талқ ылайды.	Жауапқ а қ олдау сө здер айтылады
: Ой-толғ аныс: анализ, ө з ойлары мен тү сініктерін ө здері игерген мә ліметтері арқ ылы жеткізеді; синтез, бір-бірімен ой бө ліседі «Джиксо» ә дісі Топпен жұ мыс жә не жұ ппен жұ мыс Электронды оқ улық мен жұ мыс Дә птермен жұ мыс Жұ ппен жұ мыс: Жаң а сабақ ты бекіту мақ сатында бірі-біріне сұ рақ тар қ ойып ө зара бағ алайды.		Тізбек бө лігіндегі ток кү ші- осы бө лә ітің ұ штарындағ ы кернеуге тура пропорционал ө ткізгіштің кедергісіне кері пропорциолалдығ ын 80- сурет бойынша жеке оқ ытып, жұ ппен, кіші топта тү сіндіруді тапсырады. Электронды оқ улық тан тә жірибе негізінде сызба бойыншакө рсетеді.	Оқ ушылар бір- біріне топта тү сіндіреді, талқ ылайды. Оқ ушылар тапсырмаларды жеке орындайды. 18, 19-жаттығ удағ ы есептерді талдап, шығ ару, тақ тағ а кезектесіп жә не дә птерге жазады.	Топтар бірін-бірі смайлкпен бағ алайды. Оқ ушылар қ аншалық ты есепті шығ арғ андарын топ бойынша тексере отырып бағ алайды
Келесі оқ уғ а арналғ ан тапсырмалар (ү й тапсырмасы) §38, 39 Сыныптағ ы жаттығ уларды аяқ тау/18, 19-жаттығ у/		Оқ улық тағ ы жаттығ уларды орындау	Оқ ушылар ү йден орындайды.	Мұ ғ алімнің суммативті бағ асы қ ойылады.
Рефлексия:

Сабақ 36

Сыныбы: 8

Пә ні: физика

Сабақ тың аты	№4 зертханалық жұ мыс
Сілтеме	Жоспар
Жалпы мақ саты	Ø Тізбек бө лігіне арналғ ан Ом заң ын зерделеу жайлы мағ лұ мат беру Ø Тізбек бө лігіне арналғ ан Ом заң ын зерделеуді кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде, есептер шығ аруда қ олдана білуге ү йрету Ø Топта бағ алай білуге баулу
Кү тілетін нә тиже	Ø Тізбек бө лігіне арналғ ан Ом заң ын зерделеу жайлы мағ лұ мат алады Ø Тізбек бө лігіне арналғ ан Ом заң ын зерделеуді кү нделікті ө мірде жә не ө ндірістерде, есептер шығ аруда қ олдана білуге ү йренеді Ø Топта бағ алай алатын болады
Негізгі идеялар	Ток кү шінің кернеу мен кедергіге тә уелділігік заң ын 1827 ж. Г. Ом ашты. Ом заң ы: тізбектің бө лігіндегі ток кү ші –осы бө ліктің ұ штарындағ ы кернеуге тура пропорционал да, ө ткізгіштің кедергісіне кері пропорционал. Тізбек бойымен ө тетін токқ а ө ткізгіштің кедергі жасау қ асиетін сипаттайтын шаманы кедергі деп атайды. R – кедергі. ХБЖ-да кедергінің ө лшем бірлігі Оммен ө рнектеледі.
Тапсырмалар	Топтық жұ мыс

Сабақ бойынша мұ ғ алімнің жазбалары : (мұ ғ алім жә не оқ ушы немен айналысады)

І. Ұ йымдастыру ( 2 минут)

1. 13. Сә лемдесу

1. 14. Сынып оқ ушыларына жағ ымды ахуал туғ ызу

1. 15. Тү гелдеу

1. 2. Топқ а бө лу (1, 2, 3 сандары арқ ылы 3 топқ а бө лінеді)

⇐ Предыдущая 8 9 10 11 121314 15 16 17 Следующая ⇒