Ия белән хәбәрнең җөмләдәге урыннары

Ия белә н хә бә рнең җ ө млә дә ге урыннары

1. Иянең җ ө млә дә ге урыны.

· Гадә ти язма сө йлә мдә ия хә бә р алдындагы телә сә нинди урында килергә мө мкин:

- җ ө млә башында: Фә рит Яруллин – татар милли балетына нигез салучыларның берсе;

- хә бә р алдыннан янә шә: Бусагада юаш кына басып торган улын Маһ ирә кочаклап ук алды. (А. Гыйлә җ ев);

- яң алык белдермә сә, җ ө млә нең уртасында: Кечкенә калай тартмадан Гө лзифа чә йнеккә чә й салып маташа иде (Ф. Тө хфә туллин).

· Тойгылы сө йлә мдә ия җ ө млә нең ахырында килә: Менә нинди кө чле ул ана мә хә ббә те! (Г. Бә широв).

· Җ анлы сө йлә м теле ү зенең табигыйлеге, алдан ә зерлә нмә гә н булуы белә н аерылып тора. Шуң а кү рә сө йлә шкә ндә, ия җ ө млә нең телә сә кайсы урынында килергә мө мкин: Без иртә гә Чаллыга китә без. Иртә гә без Чаллыга китә без. Иртә гә Чаллыга китә без без.

· Шигъри сө йлә мдә дә, тойгы, ритм һ ә м рифма талә плә ре буенча, ия телә сә кайсы урында килә ала.

2. Хә бә рнең җ ө млә дә ге урыны.

· Гадә ти язма сө йлә мдә хә бә р җ ө млә нең ахырында килә: Ап-ак бакчаларның аргы башындагы киртә лә р дә ак йомшаклыкка чумган (Р. Мө хә ммә диев).

· Тойгыга бай булган сө йлә мдә хә бә р еш кына җ ө млә нең алдына чыгарыла. Кайчан булды соң бу хә л? (А. Расих).

· Җ анлы сө йлә м телендә, шигъри сө йлә мдә хә бә р җ ө млә нең телә сә кайсы урынында килә ала: Кайдан сез болай, кызлар!

Җ ә йге бер кө н.

Ат юлы.

Шыгырдый майсыз арба.

Изи-изи кулларын

Юлдан бер малайчаба. (Х. Ибраһ им).

49. Иянең ничек урнашуына карап, җ ө млә лә рне сайлап алыгыз.

Ия җ ө млә нең башында килә

Ия җ ө млә нең уртасында килә

Ия җ ө млә нең ахырында килә

1. Сынау вакытында бишле алу – Ө метгалигә зур бә йрә м (М. Юныс).

2. Кечкенә чакта Гадилә белә н Шө һ рә т бергә лә п су коенырга яраталар иде (Ф. Яруллин).

3. Валерия мине консерваториягә орган музыкасын тың ларга чакырган иде (М. Юныс).

4. Гө лҗ иһ ан тә рә зә дә н урамга карады (Ф. Яруллин).

5. Кү птә н тү гел ә ле биредә малай-шалай, чаң гы киеп, таудан тауга очкандыр (М. Маликова).

6. Тавышсыз гына коела торган яң гыр иде бу (А. Гыйлә җ ев).

50. Җ ө млә лә рне игътибар белә н укыгыз. Баш кисә клә рнең астына сызыгыз. Хә бә рдә н соң килгә н иялә рне, урыннарын ү згә ртеп, хә бә р алдына кү череп куегыз. Иянең урыны ү згә рү җ ө млә лә рнең семантикасына, экспрессиясенә ничек тә эсир итү ен аң латыгыз.

1. Шаулап-шаулап яудыяң гыр (Г. Ахунов).

2. Шул тиклем кү пҗ илә к (Э. Касыймов).

3. Яң гырсибә ли башлады (А. Гыйлә җ ев).

4. Җ епшек кө нне балалар тагын кар чү мә лә лә рен тә гә рә теп уйнадылар (Г. Толымбай).

5. Бал-чагалар шау-гө р килеп, кар суларында кө ймә лә р агызалар (Г. Ә псә лә мов).

6. Елдагыча тагын чана юлытө ште (Г. Толымбай).

7. Кү ң елгә нидер ә йтмә кче, нә рсә недер искә тө шермә кче була бу тамчылар (Ә. Еники).

51. Ия белә н хә бә рнең урыннарын алыштырып куегыз. Нинди ү згә реш килеп чыкты? Фикерлә регезне укытучыгыз белә н уртаклашыгыз.

1. Казан – Татарстанның башкаласы.

2. Син минем иң якын дустым.

3. Ия – җ ө млә нең баш кисә ге.

4. Мин – Мә лә кә снеке (Ф. Хө сни).

5. Мин – гап-гади Инсаф (Г. Мө хә ммә тшин).

6. Аягы суда, башы кө ндә (Табышмак).

7. Хә тә р – аяк астында (Мә каль).

52. Текстны укыгыз. Бирелгә н ү рнә ктә гечә җ ө млә лә рдә ия белә н хә бә рнең урнашу тә ртибен тикшерегез.

Ү рнә к: 1 җ ө млә дә – ия + хә бә р

1. Беркө нне кичкырын Илгиз бә хетсез биялә йне... сукмакка куеп калдырды. 2. Иртә нгә чаклы, аннары иртә дә н кичкә чаклы яткан урынында ята бирде биялә й. 3. Берничә кө ннә н Илгизгә ү з биялә е бик кызганыч булып тоелды. 4. Карга батып, бозланып беткә н биялә йне ул ө йгә алып кереп җ ылытты, киптерде дә Фирү зә лә р йорты каршындагы ө рә ң ге ботагына чыгарып элде. 5. Ә нә шул кө ннә н бирле ботакта тирбә лә дә тирбә лә сың ар биялә й. 6. Дө рес, апрель урталарында... Фирү зә дә тотып карады биялә йне... ( Ф. Шә фигуллиннан).

53. Ия белә н хә бә рнең астына сызыгыз. Шигырь юлларында баш кисә клә рнең ничек урнашуын аң латыгыз.

1. Эзлә мә син диң гез тө беннә н

Һ ич табылмый торган энҗ ене;

Тап иптә шең булыр кешене,

Гади бер дус – ү зең ишене (С. Хә ким).

2. Бала-чага олы булсын,

Бала булсын олылар,

Олыны да, кечене дә

Шулчак һ ә ркем олылар (И. Юзеев).

3. Ү з халкың ның килә чә ген,

Ү ткә нен, бү генгесен,

Кайгысының, шатлыгының

Зурлыгын белер ө чен,

Еракка китеп кара син,

Еракка китеп кара! (М. Ә гълә мов).

54. Җ ө млә лә рдә тө шеп калган баш кисә клә рне табып, ү з урыннарына куеп языгыз.

Җ ө млә лә р	Иялә р	Хә бә рлә р
Ә бит безнең (? ) телә сә кайда авыл (? ) (Г. Бә широв). Шигырьнең һ ә р юлына, хә тта һ ә р сү зенә (? ) (? ) (С. Кальметов). Безнең авылга дө ньяның дү рт ягыннан җ иде (? ) (? ) (М. Мә һ диев). (? ) ул – туган туфрактан, изге чишмә лә рдә н аерылмый яшә ү дигә н (? ) ( Г. Гыйльманов). (? ) (? ) ү зебезнең авылны (Г. Ибраһ имов). Кү п теллә рне (? ) яхшы (? ) туган телең ү ги калмаса (Р. Фә йзуллин)	фикер бабаларыбыз юл онытмау мин белү	кайтып керә яратам салмаганнар салынган була сү з шө гыль

⇐ Предыдущая 11 12 13 14 151617 18 19 20 Следующая ⇒