![]()
|
|||||||||||||||||||
Ия белән хәбәрнең җөмләдәге урыннарыИя белә н хә бә рнең җ ө млә дә ге урыннары 1. Иянең җ ө млә дә ге урыны. · Гадә ти язма сө йлә мдә ия хә бә р алдындагы телә сә нинди урында килергә мө мкин: - җ ө млә башында: Фә рит Яруллин – татар милли балетына нигез салучыларның берсе; - хә бә р алдыннан янә шә: Бусагада юаш кына басып торган улын Маһ ирә кочаклап ук алды. (А. Гыйлә җ ев); - яң алык белдермә сә, җ ө млә нең уртасында: Кечкенә калай тартмадан Гө лзифа чә йнеккә чә й салып маташа иде (Ф. Тө хфә туллин). · Тойгылы сө йлә мдә ия җ ө млә нең ахырында килә: Менә нинди кө чле ул ана мә хә ббә те! (Г. Бә широв). · Җ анлы сө йлә м теле ү зенең табигыйлеге, алдан ә зерлә нмә гә н булуы белә н аерылып тора. Шуң а кү рә сө йлә шкә ндә, ия җ ө млә нең телә сә кайсы урынында килергә мө мкин: Без иртә гә Чаллыга китә без. Иртә гә без Чаллыга китә без. Иртә гә Чаллыга китә без без. · Шигъри сө йлә мдә дә, тойгы, ритм һ ә м рифма талә плә ре буенча, ия телә сә кайсы урында килә ала. 2. Хә бә рнең җ ө млә дә ге урыны. · Гадә ти язма сө йлә мдә хә бә р җ ө млә нең ахырында килә: Ап-ак бакчаларның аргы башындагы киртә лә р дә ак йомшаклыкка чумган (Р. Мө хә ммә диев). · Тойгыга бай булган сө йлә мдә хә бә р еш кына җ ө млә нең алдына чыгарыла. Кайчан булды соң бу хә л? (А. Расих). · Җ анлы сө йлә м телендә, шигъри сө йлә мдә хә бә р җ ө млә нең телә сә кайсы урынында килә ала: Кайдан сез болай, кызлар! Җ ә йге бер кө н. Ат юлы. Шыгырдый майсыз арба. Изи-изи кулларын Юлдан бер малайчаба. (Х. Ибраһ им).
49. Иянең ничек урнашуына карап, җ ө млә лә рне сайлап алыгыз.
1. Сынау вакытында бишле алу – Ө метгалигә зур бә йрә м (М. Юныс). 2. Кечкенә чакта Гадилә белә н Шө һ рә т бергә лә п су коенырга яраталар иде (Ф. Яруллин). 3. Валерия мине консерваториягә орган музыкасын тың ларга чакырган иде (М. Юныс). 4. Гө лҗ иһ ан тә рә зә дә н урамга карады (Ф. Яруллин). 5. Кү птә н тү гел ә ле биредә малай-шалай, чаң гы киеп, таудан тауга очкандыр (М. Маликова). 6. Тавышсыз гына коела торган яң гыр иде бу (А. Гыйлә җ ев). 50. Җ ө млә лә рне игътибар белә н укыгыз. Баш кисә клә рнең астына сызыгыз. Хә бә рдә н соң килгә н иялә рне, урыннарын ү згә ртеп, хә бә р алдына кү череп куегыз. Иянең урыны ү згә рү җ ө млә лә рнең семантикасына, экспрессиясенә ничек тә эсир итү ен аң латыгыз.
1. Шаулап-шаулап яудыяң гыр (Г. Ахунов). 2. Шул тиклем кү пҗ илә к (Э. Касыймов). 3. Яң гырсибә ли башлады (А. Гыйлә җ ев). 4. Җ епшек кө нне балалар тагын кар чү мә лә лә рен тә гә рә теп уйнадылар (Г. Толымбай). 5. Бал-чагалар шау-гө р килеп, кар суларында кө ймә лә р агызалар (Г. Ә псә лә мов). 6. Елдагыча тагын чана юлытө ште (Г. Толымбай). 7. Кү ң елгә нидер ә йтмә кче, нә рсә недер искә тө шермә кче була бу тамчылар (Ә. Еники). 51. Ия белә н хә бә рнең урыннарын алыштырып куегыз. Нинди ү згә реш килеп чыкты? Фикерлә регезне укытучыгыз белә н уртаклашыгыз.
1. Казан – Татарстанның башкаласы. 2. Син минем иң якын дустым. 3. Ия – җ ө млә нең баш кисә ге. 4. Мин – Мә лә кә снеке (Ф. Хө сни). 5. Мин – гап-гади Инсаф (Г. Мө хә ммә тшин). 6. Аягы суда, башы кө ндә (Табышмак). 7. Хә тә р – аяк астында (Мә каль).
52. Текстны укыгыз. Бирелгә н ү рнә ктә гечә җ ө млә лә рдә ия белә н хә бә рнең урнашу тә ртибен тикшерегез. Ү рнә к: 1 җ ө млә дә – ия + хә бә р 1. Беркө нне кичкырын Илгиз бә хетсез биялә йне... сукмакка куеп калдырды. 2. Иртә нгә чаклы, аннары иртә дә н кичкә чаклы яткан урынында ята бирде биялә й. 3. Берничә кө ннә н Илгизгә ү з биялә е бик кызганыч булып тоелды. 4. Карга батып, бозланып беткә н биялә йне ул ө йгә алып кереп җ ылытты, киптерде дә Фирү зә лә р йорты каршындагы ө рә ң ге ботагына чыгарып элде. 5. Ә нә шул кө ннә н бирле ботакта тирбә лә дә тирбә лә сың ар биялә й. 6. Дө рес, апрель урталарында... Фирү зә дә тотып карады биялә йне... ( Ф. Шә фигуллиннан). 53. Ия белә н хә бә рнең астына сызыгыз. Шигырь юлларында баш кисә клә рнең ничек урнашуын аң латыгыз.
1. Эзлә мә син диң гез тө беннә н Һ ич табылмый торган энҗ ене; Тап иптә шең булыр кешене, Гади бер дус – ү зең ишене (С. Хә ким). 2. Бала-чага олы булсын, Бала булсын олылар, Олыны да, кечене дә Шулчак һ ә ркем олылар (И. Юзеев). 3. Ү з халкың ның килә чә ген, Ү ткә нен, бү генгесен, Кайгысының, шатлыгының Зурлыгын белер ө чен, Еракка китеп кара син, Еракка китеп кара! (М. Ә гълә мов).
54. Җ ө млә лә рдә тө шеп калган баш кисә клә рне табып, ү з урыннарына куеп языгыз.
|
|||||||||||||||||||
|