Ия һәм аның белдерелүе

Ия һ ә м аның белдерелү е

Җ ө млә нең, баш килештә килеп, башка сү згә буйсынмаган баш кисә ге ия дип атала. Җ ө млә дә ияне табу ө чен, аның тө п 3 ү зенчә леген белергә кирә к.

1. Ия һ ә рвакыт баш килештә була.

2. Ия янында бә йлеклә р һ ә м бә йлек сү злә р булмый.

3. Ия җ ө млә нең башка кисә клә ренә буйсынмый.

Тө зелеше белә н ия гади һ ә м тезмә була.

Бер генә сү здә н торган ия гади ия дип атала. Елга ага (М. Кә биров). Кү ктә соң гы йолдызлар сү нә (Г. Гобә й). Ишегалды бала-чага белә н тулды (М. Галә ү ).

Берничә сү здә н торган ия тезмә ия дип атала. Тезмә ия тезмә сү злә р, фразеологик берә млеклә р белә н бирелә. Казан дә ү лә т университеты – борынгы университетларның берсе. Хө сә ен абзый шактый озак утырды... (Г. Гобә йдуллин).

Исегездә тотыгыз!

1. Ия составында кү плек, тартым кушымчалары булырга мө мкин. Тау-тау ак болытлар куерып, салынкы кара-кучкыл яң гыр болытларына ә верелделә р. (М. Галә ү ). Абыем Чаллы шә һ ә рендә яши. Ө йдә гелә р мине кө тә лә рдер.

2. Ия янында кисә кчә лә р килергә мө мкин. Иянең астына сызганда, кисә кчә дә кертеп сызыла. Сезнең белә н мин дә барырмын

3. Тезмә ия булганда да, астына тоташ сызыла. Сукыр кычыткан – файдалы ү семлек.

4. Иялә р парлы яки кушма сү злә р белә н бирелсә, гади ия буларак тикшерә без.

5. Иялә р тиң дә шлә неп тә килергә мө мкин. Тиң дә ш иялә р тезү, каршы кую интонациясе, тезү че теркә гечлә р аша бә йлә нә лә р. Тиң дә ш иялә рнең һ ә рберсенең астына аерым-аерым сызыла, теркә гечлә р астына сызылмый.

34. Иялә рне табыгыз. Иясе нинди сү з тө ркеме белә н белдерелү енә карап, җ ө млә номерларын таблицага урнаштырыгыз.

Исем белә н белдерелгә н ия	Сыйфат белә н белдерелгә н ия	Сан белә н белдерелгә н ия	Алмашлык белә н белдерелгә н ия	Фигыль белә н белдерелгә н ия

Хә дичә апа яныма килде. (А. Шамов)
Эшлә гә н — озак яшә гә н (Ш. Галиев).
Кү ң елне ү зенә тартучы нә рсә — кешенең яхшы холкы белә н яхшы гадә тлә редер (Р. Фә хретдин).
Минем ә ти бү ген Казаннан кайта (Г. Исхакый).
Мин Днепр янында басып торам (М. Юныс).
Ул арада артта һ ә м уң да тагын ике гө рселдә ү ишетелде. (Ш. Маннур)
Кызыл сиң а килешә.
Икә ү бергә бакчадан чыктылар (М. Галә ү ).

35. Иялә ренең нинди сү з тө ркеме белә н бирелешеннә н чыгып, җ ө млә лә рне тә ң гә ллә штерегез.

1) исем белә н белдерелгә н ия	А) Кү бебез моның сү зен куә тлә де. (Г. Ибраһ имов)
фигыль белә н белдерелгә н ия	Б) Без инде хә йран булып, гаҗ ә плә неп калуыбызны Бә дретдиннең ү зенә ничек тә сиздермә скә тырыштык. (Ә. Еники)
3) рә веш белә н белдерелгә н ия	В) Кояш, кү к читеннә н ү рмә лә п, югары кү тә релә башлады. (М. Галә ү )
4) алмашлык белә н белдерелгә н ия	Г) Сө йлә шү барып чыкмады. (Ф. Хө сни)

36. Җ ө млә лә рне укыгыз. Иялә р дө рес билгелә нгә нме, тикшереп, хаталарны тө зә тегез.

1. Иң рә хә т ял — яраткан эш (Ш. Галиев).

2. Ө йлә ренә таралышканда, икесенең дә кә ефлә ре кү тә ренке иде (Л. Закирова).

3. Сибгат, берә ү гә дә кү з тө шермичә, авыр адымнар белә н лифт янына атлады (Л. Закирова).

4. Моң — бү тә н теллә ргә тә рҗ емә ителми торган, ходай сулышы белә н яратылган тылсымлы сү з (М. Галиев).

5. Хә ерле кө н, кү тә релеп килү че кояш! (Г. Рә хим).

6. Тукта, мин сиң а бер китап кү рсә тим ә ле (Ә. Фә йзи).

7. Ә ә йлә нә -тирә дә тормыш элеккечә ү к кайнап тора(А. Гыйлә җ ев).

37. Иялә рнең тө рлә рен кү рсә тегез.

Г - Гади ия

Т - Тезмә ия

1. Клара озак кына Каракошны эзлә де (Ә. Еники) .

2. Ул арада безнең баш очыбыздан бик югарыда выжылдап, кычкырып, кыр ү рдә клә ре ү теп киттелә р... (Г. Гобә йдуллин) .

3. Ә нә сыерлар су эчә ргә тө штелә р... (Г. Исхакый) .

4. Зө һ рә карчык элекке яхшы заманнарны бик ә йбә т хә терли ә ле (М. Галә ү ).

5. Мактанчыкның авызы гел ачык (М. Мирза) .

6. Сталинград ү зе бу тирә лә ргә ул кадә р якын тү гел. (Г. Бә широв)

7. Бераздан Маһ ирә ханым борчылып килеп җ итте. (Г. Ә псә лә мов)

38. Иялә рне табыгыз, асларына сызыгыз. Бирелгә н ү рнә к буенча анализ ясагыз.

Ү рнә к: Кешелә р аны туры сү зле, намуслы һ ә м гадел булганы ө чен ярата иде. (М. Галә ү ). Кешелә р – гади ия, кү плек сандагы исем белә н белдерелә.

1. Казанга без таң алдыннан килеп тө штек (М. Юныс).

2. Агыйделнең сыек яшел суы инде ү з тө сенә керә (Г. Гобә й).

3. Иртә нге тә мле тө шлә рен кү рә -кү рә йоклыйлар булыр бу йортлардагы казанлылар (И. Сә лә хов).

4. Кечкенә лә р, чыр-чу килеп... чана шугандыр (М. Маликова).

5. Аккошлар кү л тө беннә н җ им эзлилә р иде (М. Хә бибуллин).

6. Иртә гә Сабан туе дигә н кө нне кем тыныч йоклый ала! (Г. Бә широв).

7. Эшлә п аруга караганда тик торып ару авыр (Р. Фә хретдин).

39. Иясе кулланылмаган мә кальлә рне кү рсә тегез.

1. Туган телне кадерлә гә н халык кадерле булыр.

2. Тел кылычтан ү ткен.

3. Сү здә мактанма, эштә мактан.

4. Адә мне адә м иткә н – ә дә п.

5. Ата-ана йө рә генең тирә нлеген балалар белми.

6. Татлы тел тимер капканы ачар.

7. Ә нкә м йорты – алтын бишек.

8. Сү знең башыннан элек тө бен уйла.

⇐ Предыдущая 7 8 9 10 111213 14 15 16 Следующая ⇒