Аергыч һәм аның белдерелүе

Тестлар

1. Ияне табыгыз.

Ә нисе дучмак пешерергә ә зерлә нә ахрысы, камыр җ ә юеннә н туктап, куна тактасыннан он сыпырып тө шерде (Р. Мө хә ммә диев).

1) ә нисе

2) дучмак

3) камыр

4) он

2. Иянең тө рен билгелә гез.

Ат кузгалагы биек булып ү сә.

1) гади ия

2) тезмә ия

3) кушма ия

4) катлаулы ия

3. Кайсы җ ө млә дә ияне билгелә ү дә хата бар?

1) Рушадның исә бе малайларга тагын бер чилә к су китертү иде (М. Мә һ диев).

2) Резидә кә й матур, ни кайгың бар,

Нигә башың тү бә н иясең? (И. Юзеев).

3) Сынау вакытында бишле - Ө метгалигә зур бә йрә м (М. Юныс).

4) Арада гыйлемлерә к кеше — Фә ттах карт бар иде (Г. Ибраһ имов).

4. Хә бә рне табыгыз.

Җ игү ле ат, тоякларыннан пычрак чә чрә тә -чә чрә тә, авыл башына җ итеп, басу капкасы тө бенә килеп туктады (М. Галә ү ).

1) туктады

2) килеп туктады

3) чә чрә тә -чә чрә тә

4) җ итеп туктады

5. Хә бә рнең тө рен билгелә гез.

Ана бик тирә н итеп кө рсенеп куйды (Г. Ә псә лә мов).

1) гади фигыль хә бә р

2) тезмә фигыль хә бә р

3) кушма фигыль хә бә р

4) кушма исем хә бә р

6. Хә бә рнең тө рен билгелә гез.

Җ ирдә кеше булу ө чен,

Кеше кү пме юллар ү тә!.. (Зө лфә т).

1) гади фигыль хә бә р

2) тезмә фигыль хә бә р

3) кушма фигыль хә бә р

4) кушма исем хә бә р

7. Фигыль белә н белдерелгә н хә бә рне билгелә гез.

1) Кү ктә соң гы йолдызлар сү нә (Г. Гобә й).

2) Гармонь ничектер таныш кебек (А. Расих).

3) Минем кә вешем ә ле ө р-яң а... (Г. Исхакый).

4) Илһ ам – кү ң елнең канаты (Ш. Галиев).

8. Исем белә н белдерелгә н хә бә рне билгелә гез.

1) Мә рдә н абзый кө лде. (Г. Гобә й).

2) Хө сә ен абзый шактый озак утырды... (Г. Гобә йдуллин).

3) Агыйдел ө стендә ге тө н пә рдә се юкара. (Г. Гобә й).

4) Мин унсигез яшьлә ремдә идем. (Г. Гобә йдуллин)

9. Сыйфат белә н белдерелгә н хә бә рне билгелә гез.

1) Тагын елгалар бик кү п. (Г. Гобә й).

2) Мин ү зем бик музыкаль кеше. (А Расих).

3) Нинди ямьле аның ул бакчасы! (Д. Аппакова).

4) Миң а, яланаяклы пырдымсыз малайга, монда искитә рлек берни юк иде. (Г. Бә широв).

10. Кушма фигыль хә бә р белә н бирелгә н җ ө млә не билгелә гез.

1) Калган кө н иртә дә н кичкә кадә р аныкы (Ә. Фә йзи)

2) Бу кызыктан исә якын-тирә дә гелә р генә тү гел, бө тен бү лмә кычкырып кө лде (М. Ә мир).

3) Акъә би, ү зенең җ ил капкасын җ иткә ч, туры читә н алачыкка узды (Ә. Еники).

4) Бигрә к тә оныкларын бик сагына карчык (Ә. Еники).

11. Ия белә н хә бә р арасына сызык кайсы җ ө млә дә куела?

1) Ялгышу мө мкин тү гел, кә ккү к тавышы иде (? ) бу (Р. Кә рами).

2) Яшьлек ул (? ) яшен ташы, бер атуда йө рә гең не яраларга мө мкин (М. Хә бибуллин).

3) Син (? ) бә хетлеме, синең гү зә ллегең һ ә м акылың ның кадерен белә лә рме бу дө ньяда? (М. Мә һ диев).

4) Ә нә эш (? ) нә рсә дә икә н (Ф. Шафигуллин).

12. Ия белә н хә бә р арасына сызык кайсы очрактакуелмый?

1) Ә бит ө рә ң ге ботагындагы биялә й (? ) Илгизнеке (Ф. Шә фигуллин).

2) Ялгызның юлдашы (? ) кайгы белә н сагыш, ди (Г. Ә псә лә мов).

3) Авылда су кибү (? ) зур эш (М. Мә һ диев).

4) Яшьлектә ге мә хә ббә т (? ) язгы ташу гына бит ул (М. Хә бибуллин).

13. Ия белә н хә бә р арасында сызык кайсы урында куела?

1) Туган йорт туганлыкның (? ) тирә н тамыры.

2) Туган йорт (? ) туганлыкның тирә н тамыры.

3) Туган йорт (? ) туганлыкның тирә н (? ) тамыры.

4) Туган йорт туганлыкның тирә н (? ) тамыры (М. Мирза).

14. Ия белә н хә бә р арасында сызык кайсы урында куела?

1) Җ ыр бит (? ) ул чынбарлык белә н кү ң ел дө ньясын тоташтырып торган сихри басма, кү пер... (Г. Гыйльманов).

2) Җ ыр бит ул чынбарлык белә н кү ң ел дө ньясын тоташтырып торган (? ) сихри басма, кү пер... (Г. Гыйльманов).

3) Җ ыр бит ул (? ) чынбарлык белә н кү ң ел дө ньясын тоташтырып торган сихри басма, кү пер... (Г. Гыйльманов).

4) Җ ыр бит ул (? ) чынбарлык белә н кү ң ел дө ньясын тоташтырып торган (? ) сихри басма, кү пер... (Г. Гыйльманов).

15. Кайсы җ ө млә лә рдә ия белә н хә бә р арасына сызык куела?

1. Театр ул (? ) гадә ти бина гына тү гел. 2. Театр (? ) сә нгатьнең аерым бер тө ре дә. 3. Сез (? ) театрда кү п мә ртә бә лә р булгансыздыр һ ә м, пә рдә ачылуын кө теп, эчке дулкынлану кичергә нсездер. 4. Ниһ аять, пә рдә (? ) кү тә релә һ ә м сә хнә дә ү зенә бер тормыш (? ) башлана. 5. Сез (? ) ирексездә н спектакль геройлары белә н бергә аларның кайгыларын да, шатлыкларын да кичерә сез һ ә м ү зегез дә (? ) сә хнә дә бара торган вакыйгаларга катнашкан кебек буласыз.

1) беренче һ ә м икенче җ ө млә лә рдә

2) икенче җ ө млә дә

3) ө ченче җ ө млә дә

4) дү ртенче һ ә м бишенче җ ө млә лә рдә

Иярчен кисә клә р

Иярчен кисә клә р, баш кисә клә рне ачыклап, җ ө млә не җ ә енкелә ндереп килә лә р. Җ ө млә нең иярчен кисә клә ренә аергыч, тә мамлык, хә л, аныклагыч керә лә р.

1. Аергыч – исем һ ә м исем урынында килгә н сү злә р белә н белдерелгә н кисә кне ачыклап килә торган иярчен кисә к. Аергычны ияртеп килгә н сү з аерылмыш була. Аергыч исем, сыйфат, рә веш, алмашлык, сан, фигыль, хә бә рлек сү з белә н бирелеп, аерылмышка янә шә килү чарасы, килеш кушымчалары, сү з тә ртибе, бә йлек һ ә м бә йлек сү злә р, фигыль формалары ярдә мендә бә йлә нешкә керә. Мә сә лә н, Халыкның холык-табигате, тарихы, гореф-гадә те, омтылышы, уй-гаме сү злә ргә сыйган (М. Галиев). Аергыч ия, хә бә р, тә мамлык, хә л һ ә м икенче бер аергыч янында килә ала. Кү ң елдә гесагыну бө ресе туган җ ирдә н киткә ч ачыла. (Ш. Галиев).

Тиң дә ш аергычлар аерылмышны бары бер яктан гына ачыклыйлар, һ ә м тезү че теркә гелә р булмаганда, алар арасына ө тер куела. Тиң дә ш тү гел аергычлар ияртү че сү зне тө рле яктан ачыклыйлар һ ә м алар арасына ө тер куелмый.

2. Тә мамлык эш-хә рә кә тнең ү тә лү енә бә йле предметны, затны яки нинди дә булса хә л кичерү чене белдерә.

Тә мамлыкны ике тө ргә бү леп йө ртә лә р: туры тә мамлык һ ә м кыек тә мамлык.

v Туры тә мамлык процесс турыдан-туры кагыла торган ә йберне, кү ренешне белдерә. Туры тә мамлык ияртү че сү згә, нигездә, тө шем килеше кушымчасы аша бә йлә нә, сирә грә к тө шем килеше алу ихтималына ия булган – чыгыш килеше, янә шә тору, бә йлеклә р аша (кадә р, чаклы) бә йлә неп килә. Мә сә лә н, Рә мзия ашыга-ашыга савыт-сабаларны җ ыештырырга кереште. (Н. Ә хмә диев). Табигать менә шундый ә кият сө йлә де миң а (Г. Гыйльманов).

v Кыек тә мамлык процесс турыдан-туры кагылмый торган ә йберне, кү ренешне белдереп килә. Кыек тә мамлык ияртү че сү згә килеш кушымчалары, бә йлек һ ә м бә йлек сү злә р аша (белә н, ө чен, аша, аркылы, саен, каршы, турында, башка, тыш) бә йлә неп килә. Мә сә лә н, Халыкныкы халыкта сынала (Ә. Еники).

3. Эш-хә рә кә тнең, хә лнең кайчан, кайда, ни сә бә пле, нинди максат белә н, ничек, нинди шартларда ү тә лү -ү тә лмә вен яки билгенең билгесен белдергә н кисә к хә л дип атала. Хә ллә р фигыль, сыйфат, рә веш, һ ә м хә бә рлек сү з белә н белдерелгә н сү злә ргә иярә лә р. Хә ллә р, мә гънә лә ренә карап, сигез тө ркемгә бү ленә: вакыт хә ле, урын хә ле, сә бә п хә ле, максат хә ле, рә веш хә ле, кү лә м хә ле, шарт хә ле кире хә л. Хә ллә р рә веш, фигыль, исем, сыйфат, алмашлык белә н белдерелеп, ияртү че кисә ккә янә шә тору, килеш кушымчалары, фигыль формалары, бә йлеклә р, бә йлек сү злә р аша бә йлә неп килә лә р. Мә сә лә н, Вакыт җ ил булып уйный, болытлар булып агыла (М. Галиев). Мү клә нгә н кеше – тормышта ү зен югалткан кеше (Г. Ә псә лә мов).

4. Ү зен ияртү че кисә ктә н соң килгә н һ ә м аң а аныклык, тө гә ллек биргә н кисә к аныклагыч дип атала. Аныклагыч ияреп килгә н сү з аныкланмыш дип атала. Аныклагыч һ ә рвакыт аныкланмыштан соң килә. Аныклагыч аныкланмышка аныклау интонациясе һ ә м аныклаучы теркә гечлә р (ягъни, ягъни мә сә лә н, хә тта, һ ә рхә лдә, шул җ ө млә дә н, шул исә птә н, бигрә к тә, дө ресрә ге, аеруча, аерата, башлыча, мә сә лә н, тулырак ә йткә ндә, ачыграк ә йткә ндә, икенче тө рле ә йткә ндә, башкача ә йткә ндә, аерым алганда) аша бә йлә неп килә. Тө зелешлә ре белә н аныклагычлар ике тө ргә бү ленә лә р: ялгыз һ ә м җ ә енке аныклагычлар. Ялгыз аныклагычлар бер мө стә кыйль мә гънә ле сү здә н торалар. Җ ә енке аныклагычлар берничә мө стә кыйль мә гънә ле сү здә н тора. Мә сә лә н, Бу бит бө тен группаның, бө тен курсның, хә тта факультетның , уртак бә йрә ме (Ф. Латыйфи). Карчыкның кызы — ө ч кыз арасында иң яшь кыз, иң матур кыз, иң сылу кыз — каерылып, ә нисенә карый (Г. Гобә й).

Аергыч һ ә м аның белдерелү е

59. Җ ө млә лә рдә ге аергычларны аерылмышы белә н бергә язып алыгыз.

1. Беренче танышу ә ле һ аман аның хә терендә (Г. Исхакый).

2. Ул озын, куе вә ү з-ү злә реннә н кү перенеп тора торган, кара ефә к кө лтә се шикелле чә члә рен тараганда, Лиза дача хә ллә рен сө йли торды (Ф. Ә мирхан).

3. Менә алайса нә рсә, ә леге Америкадан килгә н мө селман профессоры бар бит, ә йеме (К. Тинчурин)?

4. Юл читендә аунап яткан кирпеч кисә ген урамның теге ягына тә гә рә теп җ ибә рдем, ү зем дә кирпеч кисә ге артыннан атладым (Ф. Шә фигуллин).

5. Колхозның ө чпочмак рә вешендә ге җ итмеш гектарлы җ иренә ясмык чә челгә н иде (З. Азизов).

6. Урам утлары яктысында авыл урамнары ә ллә нинди сихри тынлыкка тө ренеп утыралар (А. Гыймадиев).

7. Аның исеме Хө снетдин иде, тик аны монда Солдат дип кенә йө ртә иделә р (Ш. Камал).
8. Башта Маһ ия ә би, ачыргамы-ачмаскамы дип, кулындагы хатны бик озак кына ә йлә ндергә лә п тора (Н. Каштанов).
№		аергыч + аерылмыш
1 нче җ ө млә
2 нче җ ө млә
3 нче җ ө млә
4 нче җ ө млә
5 нче җ ө млә
6 нчы җ ө млә
7 нче җ ө млә
8 нче җ ө млә

60. Җ ө млә лә рне укыгыз. Аергычларны билгелә ү дә нинди хаталар бар, шуларны тө зә тегез.

1. Ә ти-ә ни ике кечкенә баласын алып, озын юлга чыгып китә (Н. Ә лмиева).

2. Тик Зө бә йдә нең гармун теллә рендә биеп торган бармакларын, илаһ и моң нан изрә гә няктыелмаюлы йө злә рен кү ргә ч, кинә т тынып калды (Ф. Җ амалетдинова).

3. -Йә, ә бу чә чә клә рнең синең авыруга ни катнашы бар инде (Г. Гыйльманов)?

4. Абыйсының муены тырпайганын кү реп ө лгергә н Алсу гына, кызыксынып, Булат янына керергә тырышты (Т. Нә биуллин).

5. Инде ничә дистә еллар яң гыр тамчысы тө шмә гә н, биек, куе ботаклы чыршы тө бендә сары ылыс келә ме (Т. Мө барә ков).

61. Аергычларны табып, астына сызыгыз.

1. Иң тиз туйдыра торган эш — ял... (Ш. Галиев).

2. Ак томанлы таң ны сискә ндереп, кечкенә генә таудагы каен агачлары арасында мылтык тавышы яң гырады (А. Хә сә нов).

3. Ә теге тылсымлы тавыш инде якындарак ишетелә. (Н. Сладков)

4. Тә рбияле чишмә лә рнең ө стендә зур-зур ө янкелә р йә башка агачлар ү сеп утыра. (Г. Бә широв)

5. Авыл язы кар эрү дә н башлана. (М. Мә һ диев)

6. Салихның уйларын бө ялә п торган буа ерылды. (С. Хафизов)

7. Яратмаган кеше белә н яраткан эшне дә эшлә п булмый... (Ш. Галиев).

8. Адә м баласының кендеге, ә нисе карыныннан ө зелү белә н, җ иргә тоташырга тиеш (Ф. Садриев).

⇐ Предыдущая 14 15 16 17 181920 21 22 23 Следующая ⇒