Анықтамалар

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

Бұ л курстық жұ мыста келесі нормативтік қ ұ жаттарғ а сілтемелер жасалынды:

1. Қ азақ стан Республикасында білім беруді жә не ғ ылымды дамытудың 2016 - 2019 жылдарғ а арналғ ан мемлекеттік бағ дарламасын бекіту туралы.. adilet. zan. kz/kaz/docs/U1600000205

2. Білім берудің тиісті дең гейлерінің мемлекеттік жалпығ а міндетті білім беру стандарттарын бекіту туралы... adilet. zan. kz/kaz/docs/P1200001080

Анық тамалар

1. Баланың мектепке дайындығ ы - кұ рамына тұ лғ алық жә не интеллектуалдық дайындық, сондай-ақ кө ру-моторлық координациясы дамуының жеткілікті дең гейі кіретін кешенді ұ ғ ым. Тұ лғ алык дайындық - оқ у іс-ә рекетінің мотивтерінің бар болуы (мектепкебаруды ғ ана емес, сонымен қ атар оқ уды, оқ уғ а байланысты белгілі міндеттерді орын- дауды қ алаудың болуы), сыртқ ы ә лемге танымдық кө зқ араспен қ арау, коммуникативтік дағ дылардың, қ арым-қ атынасқ а тү су қ алауының қ алыптасқ андығ ы; психиканың эмоциялық жә не еріктік дамуының жеткілікті дең гейі. Интеллектуалдык дайындық - жү йелі оқ уды бастау ү шін жеткілікті танымдық процестердің (қ абылдаудың, естің, ойлаудың, қ иялдың, сө йлеудің ) қ алыптасу дең гейіне жету, баланың балабақ шаның стандартты бағ дарламасының кө леміндегі білімдерді, біліктер мен дағ дылары мең геруі. ^[1] Орысша-қ азақ ша тү сіндірме сө здік: Педагогика / О 74 Жалпы редакциясын басқ арғ ан э. ғ. д., профессор Е. Арын - Павлодар: " ЭКО" Ғ Ө Ф. 2006. - 482 б. ISBN 9965-808-85-6

Ө лшем – заттың, нә рсенің сапалық жә не сандық сипаттарының диалектикалық бірлігін кө рсететін философиялық категория. Диалектика теориясында ө лшем оның негізгі заң дарының бірі болып табылатын сандық ө згерістердің сапалық ө згерістерге жә не керісінше, сапалық ө згерістердің сандық ө згерістерге ө ту заң ының қ ұ рамына енеді. Бұ л заң бойынша, қ андай да болмасын объектінің сапасы мен сандық сипатының арасында терең байланыс бар. Ө лшем берілген сапаның ө зін сақ тай отырып, сандық ө згерістердің шегін білдіреді. Бұ л шектен асқ анда объект сапалық ө згеріске ұ шырайды, ал сапаның ө згеруі, жаң а сапағ а ө туі ө з кезегінде сандық ө згерістерге жетелейді. Сондық тан Гегель ө лшемді “сандық сапа” немесе “сапалық сан”, яғ ни сапа мен санның бірлігі деп анық тағ ан.

Ө лшем – берілген мө лшердің физикалық шамасын кө рсететін ө лшеу қ ұ ралы. Мысалы, кіртас – масса ө лшемі, кванттық генератор – жиілік ө лшемі, т. с. с. Ө лшеу дә лдігіне жә не қ олдану мақ сатына байланысты ө лшем ү лгілік (эталондық ) жә не кү нделікті қ олданыстағ ы болып бө лінеді.

МАЗМҰ Н

КІРІСПЕ........................................................................................................................ 3

1 БАЛАНЫҢ МЕКТЕПКЕ ДАЯРЛЫҒ ЫН Ө ЛШЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ................................................................................................................... 6

1. 1 Баланың мектепке даярлығ ын ө лшеу ұ ғ ымының мә ні мен оның зерттелу жағ дайы....................................................................................................................... 6

1. 2 Баланың мектепке даындығ ын ө лшеу ә дістемелері......................................... 27

ПАЙДАЛАНЫЛҒ АН Ә ДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ......................................................... 39

Қ ОРЫТЫНДЫ........................................................................................................... 41

КІРІСПЕ

Зерттеудің ө зектілігі. Қ азіргі кезде ә лем жаһ андану кезең інде ө мір сү ріп отыр. Соғ ан сә йкес жаң а технологиялар, соның ішінде IT-технологиялар мен инновациялар кү ннен кү нге қ арқ ынды дамып келеді. Ал бұ л адам ресурстарының ұ тқ ырлығ ын қ амтамасыз ету, бә секелестік ө мір сү руге, ең бек нарығ ының ө згермелі талаптары мен жаң а кә сіптерге табысты бейімдеу ү шін олардың қ ажетті білім мен қ ұ зыреттіліктерді мең геруіне кө мектесу бү гінгі таң дағ ы ө зекті мә селелердің бірі болып отыр.

Адамның ө міріне қ ажетті білім мен дағ дыларды мең геруі мектепке дейінгі жә не мектеп кезең інде басталатыны белгілі. Ә сіресе баланың алғ ашқ ы нағ ыз ғ ылыми білімдерді мең геруі мектептік кезең ді қ амтыса, оның сә тті болуы, баланың оғ ан қ аншалық ты даяр келуіне байланысты. Сондық тан Қ азақ стан Республикасында білім беруді жә не ғ ылымды дамытудың 2016 - 2019 жылдарғ а арналғ ан мемлекеттік бағ дарламасында: «Қ азақ стандық білім беру мен ғ ылым жү йесін жаң ғ ыртудың қ азіргі заманғ ы кезең і ә рбір адамның сапалы мектепке дейінгі тә рбие мен мектептегі білімге қ олжетімділігін, колледж бен университетте жаң а кә сіби дағ дыларды алу, зерттеу жә не шығ армашылық қ ұ зыреттерін дамыту мү мкіндіктерін кө здейді» деп, оның негізгі міндеттерінің бірі: «балаларды мектепке сапалы дайындауғ а бағ дарланғ ан мектепке дейінгі тә рбиелеу мен оқ ыту мазмұ нын жаң арту; мектепке дейінгі тә рбиелеу мен оқ ыту менеджментін жә не даму мониторингін жетілдіру» делінген [1].

Сондай-ақ «Мектепке дейінгі тә рбие мен оқ ытудың мемлекеттік жалпығ а міндетті стандартында» тә рбиеленушілердің дайындық дең гейіне қ ойылатын талаптардың бірі ретінде «Мектеп жасына дейінгі балалардың бастауыш мектепте оқ уына тең мү мкіндік беруді кө здейтін қ арапайым қ имыл-қ озғ алыс, коммуникативтік, танымдық, шығ армашылық білім, білік жә не дағ дыларын қ алыптастыруғ а бағ ытталғ ан» деп кө рсетілген [ 2].

Жоғ арыда аталғ ан стандартта мектепке дейінгі тә рбие мен оқ ытудың мазмұ ны ә ртү рлі іс-ә рекеттерді ұ йымдастыру арқ ылы баланы " Денсаулық ", " Коммуникация", " Таным", " Шығ армашылық ", " Ә леуметтік орта" сияқ ты бес білім беру саласын кіріктіру жолдарымен іске асырылатындығ ы баяндалғ ан.

Бұ л қ азіргі талап бойынша бала мектепте білім алуғ а танымдық, физиологиялық, психологиялық жә не ә леуметтік жағ ынан даяр болуы қ ажеттігін кө рсетеді. Баланы мектепте оқ уғ а даярлау мә селесін белгілі орыс ғ алымдары: Л. И. Божович[3], А. Н. Леонтьев [4], А. В. Запорожец [5], А. А. Люблинская [6], В. С. Мухина[7], Д. Б. Эльконин[8], Ж. Пиаже [9], Н. И. Гуткина[10], Е. Е. Кравцова[11], Р. В. Овчарова[12], А. Анастази[13], Л. С. Выготский [14], М. М. Кольцова[15], Н. И. Непомнящая[16], Н. К. Авраменко[17], И. Н. Агафонова[18], Г. А. Марлова[19] жә не т. б. жан-жақ ты зерттеді.

Сондай-ақ мектепке даярлау мә селесі Қ азақ стан ғ алымдары мен педагогтардың: Қ. Қ ойбағ аров [20], Б. Баймұ ратова[21], К. Сейсенбаев [21], Ж. Рысбекова[21], Г. Қ. Айқ ынбаева[22], Х. Т. Шерьязданова[23], Л. К. Ермекбаева[24], Қ. Н. Нығ метова[24], М. К. Оракбаева[25], М. С. Сә тімбекова[26, 27], Ф. Н. Жұ мабекова[26, 27], Р. Қ. Бекмағ амбетова[28], Ғ. З. Таубаева[29], А. Ш. Стыбаева[30], Т. К. Дарибаева[31] жә не т. б. ең бектерінде біршама зерттелгені белгілі.

Баланың мектепке дайындығ ы ұ ғ ымынаЕ. Арынның жалпы редакциясынмен жарық қ а шық қ ан орысша-қ азақ ша тү сіндірме сө здікте анық тама берілсе, [32] «Ө лшеу» ұ ғ ымына Қ азақ тілі терминдерінің салалық ғ ылыми тү сіндірме сө здігінде анық тама берілген[33].

Жалпы ө лшеу мә селесін Н. М. Розенберг[34], B. C. Аванесов[35], К. Берка[36], Б. П. Битинас[37], Л. И. Катаева[37], В. И. Звонников[38]. Л. Крокер[39], А. Анастази[40], Н. Ф. Ефремова[41], А. А. Малыгин[42], С. В. Щаницина[43], Н. Л. Майорова[44], А. П. Кулаков[45], М. Б. Челышкова [46] жә не т. б. ең бектерінде қ арастырылғ ан.

Ал кез келген нә рсенің ө лшеуі болуы керектігі Абай Қ ұ нанбаевтің 43-ші қ ара сө зінде айтылады[47].

Қ ожахметова К. Ж., Шер Р. П., Демеуова М. Е., Молдыбаева Ш. Б., Аратай Л. Б. Тә рбие ү рдісі мен оқ ушылардың тә рбиелік дең гейін бағ алаудың ө лшемдерін қ арастырады[48].

Ал баланың мектепте оқ уғ а даярлығ ын ө лшеу мә селесі алыс шетел ғ алымдары K. L. Snow[49], M. Prior[50], К. M. La Paro мен R. C. Pianta[51], M. Janus жә не D. R. Offor[52], R. C. Harris[53], P. A. McDermott[54] жә не т. б. қ арастырды. Дегенмен, мектепке дейінгі жастағ ы балалардың оқ уғ а даярлығ ын ө лшеу мә селесі жә не оны жү зеге асыруғ а қ атысты нақ ты ә дістемелік нұ сқ аулық тың қ ажеттілігі мен оның жеткіліксіздігі (ә сіресе қ азақ ша жазылғ ан ә дебиеттердің ) арасында қ арама-қ айшылық бар екенін байқ атты. Осы қ арама-қ айшылық тардың шешімін іздестіру баланың мектепке қ аншалық ты дайын екендігін анық тау ү шін оны ө лшеу қ ажеттілігі мә селесін туындатып, зерттеу жұ мысымыздың тақ ырыбын: « 5 жастағ ы балалардың мектепке даярлығ ын ө лшеу » деп алуымызғ а негіз болды.

Зерттеу мақ саты: 5 жастағ ы балалардың мектеп даярлығ ын ө лшеу мә селесін теориялық негіздеу.

Зерттеу обьектісі: Баланы мектепке даярлау ү рдісі.

Зерттеу пә ні – Мектепалды даярлық кезең індегі баланың мектепке даярлығ ын ө лшеу ү рдісі.

Зерттеу міндеттері:

-баланың мектепке даярлығ ын ө лшеу ұ ғ ымының мә нін ашып кө рсету жә не оның зерттелу жағ дайына талдау жасау;

-баланың мектепке даындығ ын ө лшеу ә дістемелерін айқ ындау.

Зерттеу ә дістері: Педагогикалық -психологиялық ә дебиеттерге, талдау жасау.

Зерттеудің ә діснамалық, теориялық, нормативтік негіздері:

А. Н. Леонтьев, А. В. Запорожец, А. А. Люблинская, Е. Е. Кравцова, Л. И. Божович, В. С. Мухина, Г. М. Иванова, Д. Б. Эльконин Н. И. Гуткина, А. Л. Венгер, Н. И. Непомнящая, Р. В. Овчарова, Б. Баймұ ратова, Қ. Сейсенбаев, Н. Айғ абылов, Б. Дабылова, Р. Қ. Бекмағ амбетова, Ғ. З. Таубаева, K. L. Snow, M. Prior, К. M. La Paro мен R. C. Pianta, жә не т. б. ғ алымдардың екбектері мен «Қ азақ стан Республикасында білім беруді жә не ғ ылымды дамытудың 2016 - 2019 жылдарғ а арналғ ан мемлекеттік бағ дарламасы», «Білім берудің тиісті дең гейлерінің мемлекеттік жалпығ а міндетті білім беру стандарттары».

Зерттеудің теориялық маң ыздылығ ы:

-баланың мектепке даярлығ ын ө лшеу ұ ғ ымының мә ні ашылып кө рсетілді жә не оның зерттелу жағ дайына талдау жасалынды;

-баланың мектепке даындығ ын ө лшеу ә дістері мен ә дістемелері айқ ындалды.

Курстық жұ мыстың қ ұ рылымы: Курстық жұ мыс 1 тараудан, екі бө лімнен, қ орытындыдан жә не пайдаланылғ ан ә дебиеттер тізімінен тұ рады.

БАЛАНЫҢ МЕКТЕПКЕ ДАЙЫНДЫҒ ЫН Ө ЛШЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1Баланың мектепке дайындығ ын ө лшеу ұ ғ ымының мә ні мен оның зерттелу жағ дайы

Мектепке келген кү ннен бастап баланың бү кіл ө мір сү ру салты мен іс-ә рекеті ө згереді. Оқ удың алғ ашқ ы жылы бала ө мірінің қ иын да ө згермелі кезең дерінің бірі болып табылады, себебі эмоционалдық кү йі, жұ мысқ а қ абілет-тілігі, денсаулық жағ дайы, бастауыш мектептегі жә не содан кейінгі жылдарындағ ы оқ удағ ы жетістіктер мен сә ттіліктер кө пшілік жағ дайда мектепке бейімделу мен дағ дылануғ а тікелей байланысты.

Балалардың мектепке дайындығ ын анық тау жә не ө лшеу білім беру саласындағ ы мамандардың арасындағ ы «Бала мектепте оқ уғ а қ ашан дайын болады? Оқ удың табысты басталуы ү шін баланың қ андай жеке қ асиеттері мен қ ұ зыреттілігі маң ызды? Отбасы баланың мектепке дайындығ ын қ алыптастыруғ а қ алай ә сер етеді? Мұ ғ алімдер баланың мектепке дайын екенін қ алай анық тайды жә не балалардың дайындық дең гейіне байланысты олар оқ ыту ә дістерін қ алай бейімдейді? Баланың мектепке дайындығ ының диагностикасын оны мектепке қ абылдау туралы шешім шығ ару кезінде қ алай пайдалануғ а болады? Баланың мектепке дайындығ ын ө лшеудегі басты нә рсе не болуы керек? » деген сауалдарғ а байланысты кө птеген пікірталастар тудырғ ан мә селе.

Қ азақ стан Республикасының Білім беру жү йесін реформалау барысында ә рбір баланы мектептегі оқ у жә не ә леуметтік ортағ а еркін бейімделе алатындай жағ дай жасау аса маң ызды міндет. Демек, қ азіргі талап бойынша мектептің бірінші сыныбына келетін балалардың физиологиялық жағ ынан мық ты, адамгершілік, мә дениеттілік, ең бексү йгіштік қ асиеттері мол, ерік-жігері кү шті, жұ мыс қ абілеттеріне ие, білімге қ ызығ ушылық сипаттары мол болуы қ ажет. Сондық тан да мектеп пен мектепке дейінгі мекеменің, ата-аналардың басты міндеті - баланы мектептегі оқ уғ а, мектеп ө міріне даярлау.

Мектепке алғ аш бару - бала ө міріне ү лкен жаң алық, ө згеріс енгізеді, қ оғ амдағ ы жаң а орынғ а кө шуі мен ө сіп-жетілуінің бір бастамасы.

Мектепке бару–бала ө міріндегі ү лкен жаң алық, шешуші кезең, ө мір мен іс-ә рекеттің жаң а кү йіне, қ оғ амдағ ы жаң а орынғ а кө шу жә не ө сіп жетілуінің бір сатысы. Мектеп жасына дейінгілердің шұ ғ ылданатыны–ойын ә рекеті. Ойын арқ ылы қ ұ рдастарымен қ арым-қ атынас жасайды, алғ ашқ ы білім дағ дыларына бой ұ рады. Ал мектепке барысымен ол ұ қ ыптылық пен зейінділікті талап ететін жү йелі оқ у, ең бектену іс-ә рекетін мең геретін болады. Осындай елеулі ө згерістерге қ иналмай, еркін іс-ә рекеттер жасай білу ү шін баланың мектепке алғ ашқ ы дайындығ ы болуы тиіс.

Балалардың мектепке дейінгі шақ тан оқ ушылық ө мірге кө шуі - психология ғ ылымында кең інен қ арастырылғ ан кешенді мә селелердің бірі. Осы тақ ырып тө ң ірегіндегі зерттеулер жү різіп, оның нә тижесін кө пшілік талқ ысына ұ сынғ ан – Л. И. Божович[3], А. Н. Леонтьев [4], А. В. Запорожец [5], А. А. Люблинская [6], В. С. Мухина[7], Д. Б. Эльконин[8], Ж. Пиаже [9], Н. И. Гуткина[10], Е. Е. Кравцова[11], Р. В. Овчарова[12], А. Анастази[13], Л. С. Выготский [14], М. М. Кольцова[15], Н. И. Непомнящая[16], Н. К. Авраменко[17], И. Н. Агафонова[18], Г. А. Марлова[19] жә не т. б.

Мектепке дейінгі балалық шақ тан мектепке келу, Л. И. Божовичтің айтуы бойынша[16], баланың бү кіл ө мір салты мен оның қ олжетімді қ атынастар жү йесінің ө згеруімен сипатталатын ерекше кезең. Оқ ушы болу оның ерекше моральдық бағ ытының қ алыптасуына ық пал етеді. Ол ү шін оқ у тек білімді мең геру ә рекетіғ ана емес, тек ө зін болашақ қ а даярлау амалы ғ ана емес, бала оны ө зіндік міндет, ө зінің қ оршағ ан адамдармен кү нделікті ө мірге араласуы ретінде тү сінеді. Сондық тан бала ү шін мектептегі міндеттерін қ алай атқ арып жатқ андығ ы, яғ ни ө зінің жетістігі мен сә тсіздіктері оны қ атты толғ андырады. Сол себепті мектепке даярлау –баланың эмоциональдық -еріктік, мотивациялық жә не танымдық сфераларының мектепте жү йелі білім алуғ а байланысты қ айта қ ұ рылуы.

Психологиялық ең бектерге талдау жасай отырып, «Даярлық » немесе «Мектептік жетілу» деген тү сініктерге бірың ғ ай немесе нақ ты анық тамалар берілмегенін байқ ауғ а болады.

Л. И. Божович [3]баланың мектептік оқ уғ а даярлығ ы - ойлау іс-ә рекетінің, танымдық қ ызығ ушылық тарының, ө зін-ө зі тануының дамуы дә режесінің қ алыптасуы, яғ ни бала ө зін ересек сезініп, мектептік оқ у ү дерісінің қ аншалық ты маң ызды екенін тү сінуі деп белгілеген.

Белгілі орыс психологтары А. Н. Леонтьев [4], А. В. Запорожец [5], А. А. Люблинская [6], В. С. Мухина[7]мектепке даярлау ұ ғ ымына баланың оқ у тапсырмаларын тү сінуін, ә рекеттерді орындау тә сілдерін мең геруін, ерік қ асиеттерінің дамуын, ө зін-ө зі бақ ылау жә не ө зін-ө зі бағ алау дағ дыларын, мұ ғ алімді тың дау, материалды еске сақ тау біліктілігін жатқ ызады. Олар мектепте оқ уғ а даярлық ты ү ш негізгі бағ ытқ а бө леді:

-1-ден, жалпы дамуы. Бала мектеп оқ ушысы болғ анғ а дейін оның анатомиялық -физиологиялық, психологиялық жағ ынан дамуы белгілі бір дең гейге жетуі қ ажет. Ең алдымен оның есте сақ тау, зейін, интеллектісі даму қ ажет. Бұ л жерде оның білім қ оры мен біліктері, ойша ә рекет ете білуі сө з болып отыр;

-2-ден, ө зін-ө зі басқ ару білігі. Мектепке дейінгі баланың қ абылдауы, зейіні, есте сақ тау қ абілеті жақ сы болуы мү мкін, алайда оны ө з еркімен бақ ара алмайды. Ол ө з еркінен тыс ө зін қ ызық тырғ ан нә рселерді есінде жақ сы сақ тауы мү мкін, бірақ ұ зақ уақ ыт ө зін қ ызық тырмайтын нә рсеге назарын аудара алмайды. Бұ л оғ ан қ иын. Ал мектепте оқ у ү шін назарды ө з еркімен ә дейі бө ле білі білігін қ алыптастыру қ ажет. Яғ ни бала ө зі ұ натқ ан, ө зі жасағ ысы келетін затты ғ ана емес, ө зі жасағ ысы келмейтін, бірақ жасау қ ажет нірселерді атқ аруғ а дайын болуы керек;

-3-ден, оқ уғ а деген қ ызығ ушылығ ын, мү ддесін тудыратын мотивтерін қ алыптастыру керек. Бұ нда білім алуғ а деген шынайы, терең мотивтерін тудыру туралы сө з болып отыр. Олардың ойларынша бұ л ү ш бағ ыттың ү шеуі де маң ызды. Олардың ешқ айсысын назардан тыс қ алдыруғ а болмайды.

Баланың мектепке даярлық мә селесін сө з еткен Д. Б. Эльконин [8] оқ ыту іс-ә рекетіне қ ажетті алдын-ала дайындық ты талдай отырып келесі ө лшемдерді анық тағ ан:

- қ алыптасқ ан іс-ә рекет тә сілдеріне бала ө з іс-ә рекетін саналы тү рде бағ ындыра алу қ абілеті;

- белгілеген жү йе талаптарына бағ ыттала алу қ абілеті;

- мұ ғ алімді мұ қ ият тың дап жә не ауызша тү рде ұ сынылғ ан тапсырманы нақ ты орындауы;

- талап етілген тапсырманы кө ру, қ абылдау бейнесінде ө з еркімен орындай алу қ абілеті.

Сонымен қ атар Д. Б. Элькониннің айтуы бойынша «ә р жас кезең інің ө зіне арналғ ан, психикалық дамуын тексеретін ерекше мағ ыналы жү йелі диагностикалық ә дістеме болуы тиіс».

Швейцар психологы Ж. Пиаженің [9] пікірінше «Баланың мектептегі оқ уғ а даярлының ең жоғ ары дең гейі бұ л баланың кең істікте жә не уақ ытта бағ дарлай алып, ө зін басқ а адамның позициясында сезіну біліктілігінің қ алыптасуы», - деген. Яғ ни, мектепке дейінгі баланың кең істікті жә не уақ ытты қ абылдай алуы, оның оқ у материалын мең герудің жолын жең ілдетеді.

Н. И. Гуткина[10] «Психологическая готовность к школе» атты ең бегінде «Мектепке даярлық » ұ ғ ымына физиологиялық (не функциональдық ) психологиялық жә не ә леуметтік (не тұ лғ алық ) дайындық ты жатқ ызады.

Функциональдық даярлық – баланың физологиялық жағ ынан жетілгендігін (баланың салмағ ы, бойы ө з жасына сай дамуы) жә не оның денсаулық жағ дайын анық тайды. Оны балалар дә рігері анық тайды.

Психологиялық даярлық – баланың есте сақ тау қ абілеті мен зейін, ойлау, сө йлеу, оқ уғ а деген қ ызығ ушылығ ы мен мотивін қ амтиды.

Тұ лғ алық даярлық – баланың ү лкендермен, қ ұ рдастарымен, ө з ө зімен қ атынасын орната білу біліктілігін қ амтиды.

Е. Е. Кравцова[11] мектепке даярлық тың тө рт бағ ытын қ арастырды:

1 бағ ыт - балаларды мектептегі оқ уғ а қ ажетті нақ ты іскерліктер мен дағ дыларды қ алыптастыру;

2 бағ ыт – мектеп жасына дейінгі кезең нің аяғ ында байқ алатын жаң а қ ұ рылымдар мен бала психикасындағ ы ө згерістерді зерттеу;

3 бағ ыт - оқ у ә рекеттерінің алғ ы шарттары;

4 бағ ыт - баланың берілген ережелер мен ересектер талабына саналы тү рде бағ ыну іскерлігі.

Р. В. Овчарова[12]тұ жырымдамасында, мектептегі оқ уғ а дайын бала ө зінің ә рекеттерін жоспарлап жә не бақ ылай алады, қ оршағ ан дү ниенің заң дылық тарын, заттардың жасырын қ асиетін бағ дарлайды, оларды ө з ә рекеттерінде қ олдана алады, басқ а адамды тың дай біледі жә не логикалық ойлау тә сілдерін орындай алу біліктілігін жатқ ызады.

А. Анастази «мектептік жетілу» немесе «даярлық » тү сінігін мектеп бағ дарламасын тиімді дә режеде мең герудегі іскерлік, білік, қ абілет, мотивация жә не басқ а да қ асиеттерінің бала бойында болуын сипаттайды [13].

Біздің қ оғ амымыздың саяси жә не ә леуметтік-экономикалық қ ұ рылымындағ ы глобальдық қ айта қ ұ рулар алдың ғ ы қ атарғ а халық қ а білім беру жү йесіне қ ойылатын жаң а талаптарды тудырды. Қ ұ ндылық тар мен адамдардың арақ атынасының жү йелеріндегі ө згерістер мектептегі ә леуметтік-психологиялық жағ дайғ а ә серін тигізеді. Мектептің маң ызды міндеттерінің бірі балаларды оқ ытудың барысында олардың тү рлі салалардағ ы жеткілікті тү рде кү рделі білімдерді, икемдер мен дағ дыларды игеруді талап ететін олардың одан кейінгі оқ уына толық қ анды негіз бола алатын психикалық дамудың жеткілікті дең гейін қ амтамасыз етуде жатыр.

Республикамызда ә р жылдары мектепке даярлау мә селесін зерттеумен айналысқ ан ғ алымдар ең бектерін қ арау барысында зерттеушілердің мә селені психологиялық тұ рғ ыдан емес, педагогикалық тұ рғ ыдан шешуді басшылық қ а алғ андары айқ ындалды.

Мектепке даярлау мә селесі Қ азақ стан ғ алымдары мен педагогтарының: Қ. Қ ойбағ аров [20], Б. Баймұ ратова[21], К. Сейсенбаев [21], Ж. Рысбекова[21], Г. Қ. Айқ ынбаева[22], Х. Т. Шерьязданова[23], Л. К. Ермекбаева[24], Қ. Н. Нығ метова[24], М. К. Оракбаева[25], М. С. Сә тімбекова[26, 27], Ф. Н. Жұ мабекова[26, 27], Р. Қ. Бекмағ амбетова[28], Ғ. З. Таубаева[29], А. Ш. Стыбаева[30], Т. К. Дарибаева[31]жә не т. б. ең бектерінде біршама зерттелгені белгілі. Мысалы, «Баланы мектепке даярлау» деп аталатын Қ. Қ ойбағ аровтың [20] ең бегі мектепке даярлаудың қ ажеттілігін кө рсетіп, қ оғ амдық тә рбие рө лін жақ тайды.

Б. Баймұ ратованың [21] «Балаларды мектепке даярлау жө нінде» ең бегінде мектепке даярлау – мектепке дейінгі кезең нің басты мә селелерінің бірі деген бағ ытты ұ стана отырып, осы негізгі міндетті мектепке дейінгі мекемелер қ ызметі деп тауып, оны бала бақ шадағ ы оқ у-тә рбие ү рдісі арқ ылы шешу жолдары ұ сынылады: баланың тілін дамыту; сауат ашу жұ мыстарын жандандыру; балаларғ а оқ ып беру ү шін қ осымша мә тіндер жасау.

К. Сейсенбаевтың [21]«Отбасы тә рбиесіндегі баланы мектепке даярлауда қ азақ халық педагогикасының прогресшіл идеялары мен тә жірибелерін пайдалану проблемасы» ең бегі ұ лттық негізде жазылғ ан. Этникалық педагогика мен психология ғ ылымының негіздеріне сү йене отырып, мектепке даярлауды – баланың сө здік қ орын молайту, есте сақ тау, ойлауын дамытуғ а арналғ ан ауыз ә дебиет ү лгілерін жә не ұ лттық дә стү рлер мен ә дет-ғ ұ рыптарды пайдалану арқ ылы шешуді кө здейді.

Ж. Рысбекованың [21]«6-7 жасар балаларды мектепке оқ уғ а даярлаудың педагогикалық мә селелері» тақ ырыбындағ ы диссертациялық зерттеуінде мектепке психологиялық даярлық бағ ыттарына биологиялық кемел мен танымдық даярлығ ы, еріктік, кө ң іл-кү йлік жә не жеке басының даярлық тарына сә йкес педагогикалық категориялар ретінде қ арастырылады.

К. Т. Шерьязданованың [23] «Жоғ ары оқ у орындарында болашақ педагог-психолог мамандарды даярлаудың негіздері» атты зерттеуінде, баланың мектепке танымдық даярлығ ы аса маң ызды ү ш тұ рғ ыда: зейіннің даму дең гейі (ырық ты; ырық сыз); естің даму дең гейі жә не ойлаудың қ арапайымнан жоғ ары формағ а дейінгі дамуы қ арастырылады.

Сонымен қ атар «Баланың мектепке психологиялық даярлығ ын айқ ындау» деп аталатын Л. К. Ермекбаева мен Қ. Н. Нығ метова жазғ ан [24]ең бектерін де атап ө туді жө н кө рдік. Онда мысалы: «Бастауыш сынып оқ ушыларының тұ лғ алық ерекшелігі мен интеллектуалдық қ абілетін анық тауғ а арналғ ан тапсырмалар жинағ ы, «Баланың мектепке деген дайындығ ын анық тау Керн-Йирасик тестісіне нұ сқ ау», «Мектепке оқ уғ а дайындаудың психологиялық сипаттамасының кейбір ерекшеліктері», «Баланың мектепке дайындығ ын, ойлау қ абілетін анық тау тестісі», «Бастауыш мектепке келген балалардың даму дең гейін анық тап-білу ә дістемесі» сияқ ты тесттер берілген.

Бү гінгі кү нде «мектептегі оқ уғ а даярлық » ұ ғ ымы комплексті жә не баланың барлық ө мірінің сферасын қ амтиды.

Мектепке дейінгі баланың ө мірінде ә леуметтік, психологиялық жағ ынан жә не физиологиялық жағ ынан да қ иын кезең. Бұ л кезең де мектеп ө мірімен танысады, ә леуметтік ортасы ө згеріп жә не оқ ушының жаң а ә леуметтік рө лін мең гере бастайды.

Баланы мектепте оқ уғ а даярлау мә селесін зерттеген психологтердің пікірлеріне талдау жасай отырып М. К. Оракбаева [25] «Баланы мектептегі оқ уғ а дайындаудың психологиялық бағ ыттары» атты мақ аласында оның тө мендегідей бағ ыттарын бө ліп кө рсетті. Сурет -1.

Сурет 1 – Мектептегі оқ уғ а дайындық бағ ыттары

Э. ғ. д., профессор Е. Арынның редакциялығ ымен шық қ ан орысша-қ азақ ша тү сіндірме сө здікте: « Баланың мектепке дайындығ ы - кұ рамына тұ лғ алық жә не интеллектуалдық дайындық, сондай-ақ кө ру-моторлық координациясы дамуының жеткілікті дең гейі кіретін кешенді ұ ғ ым. Тұ лғ алық дайындық - оқ у іс-ә рекетінің мотивтерінің бар болуы (мектепке баруды ғ ана емес, сонымен қ атар оқ уды, оқ уғ а байланысты белгілі міндеттерді орындауды қ алаудың болуы), сыртқ ы ә лемге танымдық кө зқ араспен қ арау, коммуникативтік дағ дылардың, қ арым-қ атынасқ а тү су қ алауының қ алыптасқ андығ ы; психиканың эмоциялық жә не еріктік дамуының жеткілікті дең гейі. Интеллектуалдык дайындық - жү йелі оқ уды бастау ү шін жеткілікті танымдық процестердің (қ абылдаудың, естің, ойлаудың, қ иялдың, сө йлеудің ) қ алыптасу дең гейіне жету, баланың балабақ шаның стандартты бағ дарламасының кө леміндегі білімдерді, біліктер мен дағ дылары мең геруі» деп кө рсетілген [32],

Баланың мектепте табысқ а жетуінде бұ л бағ ыттар аса маң ыздыболғ андық тан, ә рбір бағ ыт жайлы ақ паратпен қ амтамасыз етуді жө н кө рдік.

12 3 4 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒