ПАЙДА НЕМЕСЕ ЗАЛАЛ. (a) ағымдағы қызметтердің құны (63-91-параграфтарды қараңыз);. (b) пайыздарға жұмсалған шығындар (82-параграфқа қараңыз);. (c) активтің кез

ПАЙДА НЕМЕСЕ ЗАЛАЛ

61. Ұ йым, басқ а Стандарт активтің ө зіндік қ ұ нына енгізуді талап ететін немесе рұ қ сат ететін жағ дайларды қ оспағ анда, тө менде келтірілген баптардың таза жиынтық қ ұ нын пайдада немесе залалда тануғ а міндетті:

(a) ағ ымдағ ы қ ызметтердің қ ұ ны (63-91-параграфтарды қ араң ыз);

(b) пайыздарғ а жұ мсалғ ан шығ ындар (82-параграфқ а қ араң ыз);

(c) активтің кез келген жоспарына (105-107-параграфтарғ а қ араң ыз) жә не ө темді алудан кез келген қ ұ қ ық тардан тү сетін болжамды табыс (104А-параграфын қ араң ыз);

(d) ұ йымның есеп саясатының талаптарына сә йкес актуарлық пайда жә не залалдар (92-93 D-параграфты қ араң ыз);

(е) бұ рын кө рсетілген қ ызметтердің қ ұ ны (96-параграфты қ араң ыз);

(f) кез келген есептердің немесе секвестрдің салдары (109 жә не 110-параграфты қ араң ыз); жә не

(g) 58 (b)-параграфта белгіленген шектеулердің салдары, 93 С-параграфқ а сә йкес пайда немесе залал шең берінен тыс танылғ аннан басқ а жағ дайда.

62. Басқ а да Халық аралық қ аржылық есептілік стандарты активтердің ө зіндік қ ұ нына қ ызметкерлерге сыйақ ы тө леуге жұ мсалғ ан, қ орлар немесе негізгі қ ұ ралдар сияқ ты кейбір шығ ындарды кіргізуді талап етеді (қ араң ыз: мысалы, 2-«Босалқ ылар» IAS жә не 16-«Негізгі қ ұ ралдар» IAS). Мұ ндай активтердің ө зіндік қ ұ нына кіргізілген, ең бек қ ызметі аяқ талғ аннан кейінгі сыйақ ы тө леуге арналғ ан кез келген шығ ын 61-параграфта келтірілген баптың тиісті тең дігінде берілген.

Тану жә не бағ алау: белгіленген тө лемдері зейнетақ ы жоспары бойынша міндеттемелердің дисконтталғ ан қ ұ ны жә не қ ызметкерлердің ағ ымдағ ы қ ызметінің қ ұ ны

63. Тө лемдері белгіленген зейнетақ ы жоспары бойынша тү пкілікті шығ ындар зейнет демалысына шық қ ан кездегі жалақ ы шамасы, кадр тұ рақ сыздығ ы жә не қ айтыс болу, медициналық қ амтамасыз етудегі ү рдістер сияқ ты кө птеген ауыспалыларғ а жә не фундирленген жоспарғ а, жоспардың активтеріне арналғ ан инвестициялық кіріске тә уелді болуы мү мкін. Жоспардың тү пкілікті шығ ындары белгіленбеген жә не бұ л белгісіздік ә детте ұ зақ уақ ыт кезең і бойы сақ талады. Ең бек қ ызметі аяқ талғ аннан кейін тө лемдер міндеттемесінің дисконтталғ ан қ ұ нын жә не ағ ымдағ ы активтердің тиісті қ ұ нын бағ алау ү шін:

(а) актуарлық бағ алау ә дісін қ олдану (64-66-параграфтарды қ араң ыз);

(b) қ ызмет кезең дері бойынша сыйақ ы бө лу (67-71-параграфтарды қ араң ыз);

(с) актуарлық жорамалдар жү ргізу қ ажет (72-91-параграфтарды қ араң ыз).

Актуарлық бағ алау ә дісі

64. Компания тө лемдері белгіленген зейнетақ ы жоспары бойынша ө з міндеттемелерінің дисконтталғ ан қ ұ нын жә не ағ ымдағ ы қ ызметтердің тиісті қ ұ нын жә не ол қ олданылатын жердегі бұ рынғ ы кө рсетілген қ ызмет қ ұ нын айқ ындау ү шін болжанатын шартты бірліктер ә дісін пайдалануы тиіс.

65. Болжанатын шартты бірліктер ә дісі (кейде қ ызмет кезең іне тең бе-тең бө лінген жинақ талғ ан сыйақ ы ә дісі немесе сыйақ ы ә дісі/қ ызмет ұ зақ тығ ы ә дісі деп аталатын) зейнетақ ығ а қ осымша қ ұ қ ық ү шін негіз ретінде ә рбір қ ызмет кезең ін қ арайды (67-71-параграфтарды қ араң ыз) жә не зейнетақ ының ә рбір шартты бірлігін кезең нің аяғ ындағ ы міндеттемелерді қ алыптастыру мақ сатында жеке бағ алайды (72-91-параграфтарды қ араң ыз).

66. Компания ең бек қ ызметі толық кө лемде аяқ талғ ан кезде тө лемдер бойынша міндеттемені, міндеттеменің бір бө лігі есепті кү ннен кейінгі 12 ай ішінде ө телуге жататын болғ ан кезде де дисконттайды.

65-параграфты кө рнекілендіретін мысал

Біржолғ ы сыйақ ы қ ызмет аяқ талғ ан кезде тө леуге жатады жә не қ ызметтің ә рбір жылы ү шін зейнетақ ығ а шығ у сә тіндегі жалақ ы мө лшерінің 1% тең болады. 1 жылдағ ы жалақ ы мө лшері 10, 000 тең болады, бұ л ретте ол ә р жылда 7% (кү рделі пайыз) ұ лғ аяды деп болжанады. Дисконттың пайдаланылатын ставкасы жылына 10%. Тө менде келтірілген кесте актуарлық жорамалдарда ө згерістер болмайтыны болжана отырып, бесінші жылдың соң ында кететіндігі кү тілетін қ ызметкерге сыйақ ы тө леу бойынша міндеттеменің қ алай қ алыптасатынын кө рсетеді. Бұ л мысалда қ арапайымдылық ү шін қ ызметкердің компаниядан кө рсетілген кү ннен ерте немесе кеш кету ық тималдығ ын кө рсету ү шін қ ажетті қ осымша тү зетулерге кө ң іл бө лінбейді.

Жыл
Мыналар ү шін сыйақ ы
- ө ткен жылдары
- ағ ымдағ ы жылы (соң ғ ы жалақ ының 1%)	131	131	131	131	131
- ағ ымдағ ы жә не кейінгі жылдары	131	262	393	524	655
Кезең басындағ ы міндеттеме	-
10% ставка бойынша пайыздар	-
Ағ ымдағ ы қ ызметтер қ ұ ны	89	98	108	119	131
Кезең аяғ ындағ ы міндеттеме	89	196	324	476	655

Ескертпе:

1. Кезең басындағ ы міндеттемелер ө ткен жылдарғ а қ атысты тө лемдердің дисконтталғ ан қ ұ нын білдіреді.

2. Ағ ымдағ ы қ ызметтердің қ ұ ны – ағ ымдағ ы жылғ а қ атысты тө лемдердің дисконталғ ан қ ұ ны.

3. Кезең аяғ ындағ ы міндеттемелер – ағ ымдағ ы жә не ө ткен жылдарғ а қ атысты тө лемдердің дисконтталғ ан қ ұ нын білдіреді.

___________________________________________________________________________

Қ ызмет кезең дері бойынша сыйақ ыны бө лу

67. Міндеттемелердің дисконтталғ ан қ ұ нын жә не ағ ымдағ ы қ ызметтердің қ ұ нын, бұ л қ олданылатын жерде бұ рын кө рсетілген қ ызмет қ ұ нын айқ ындағ ан кезде компания қ ызмет кезең дері бойынша сыйақ ыны жоспарда белгіленген формула бойынша бө луге тиіс. Алайда, егер қ ызметкердің қ ызметі неғ ұ рлым ерте жылдарғ а қ арағ анда соң ғ ы жылдары айтарлық тай жоғ ары сыйақ ығ а ә келетін болса, компания мына кездерден бастап тең бе-тең негізде сыйақ ыны бө луге тиіс:

(а)    қ ызметкер сыйақ ыны алу қ ұ қ ығ ына ие болғ ан кезден бастап (болашақ қ ызметі олардың мө лшеріне ә сер ету немесе етпеуіне қ арамастан);

(b)    қ ызметкер жоспарғ а сә йкес есептелген барлық елеулі сыйақ ыларды алуғ а қ ұ қ ылы болғ ан сә тке дейін, жалақ ы қ осымша ө скен жағ дайларды қ оспағ анда, бұ дан ә рі болашақ қ ызметке тә уелді болмайды.

68. Болжанатын шартты бірлік ә дісі компанияның сыйақ ыны ағ ымдағ ы кезең ге жатқ ызуын (ағ ымдағ ы кезең дегі қ ызмет қ ұ нын айқ ындау ү шін), сондай-ақ оны ағ ымдағ ы жә не келесі кезең дерге бө луін (тө лемдері белгіленген зейнетақ ы жоспары бойынша міндеттемелердің дисконтталғ ан қ ұ нын айқ ындау ү шін) талап етеді.

Компания ең бек қ ызметі аяқ талғ аннан кейінгі сыйақ ы тө леу бойынша осы міндеттеме туындағ ан кезең дер бойынша сыйақ ыны бө леді. Бұ л міндеттеме компания болашақ есепті кезең дерде тө леуді болжайтын ең бек қ ызметі аяқ талғ аннан кейінгі сыйақ ының орнына қ ызметкердің қ ызмет кө рсетуіне орай туындайды. Актуарлық қ абылдаулар компанияның осы міндеттемені борыштық міндеттемені тануды негіздеу ү шін жеткілікті дә режедегі сенімділікпен бағ алауына мү мкіндік береді.

68-параграфты кө рнекілендіретін мысал

1.    Тө лемдері белгіленген зейнетақ ы жоспары ә рбір қ ызмет жылы ү шін 100 мө лшерінде зейнетақ ы алуды қ амтамасыз етеді.

       100 мө лшерінде зейнетақ ы ә р жыл ү шін есептеледі. Ағ ымдағ ы қ ызмет қ ұ ны 100 дисконтталғ ан қ ұ нғ а тең естіріледі. Тө лемдері белгіленген зейнетақ ы жоспары бойынша міндеттемелердің дисконтталғ ан қ ұ ны қ ызметкердің есептік кү нге дейінгі қ ызмет істеген жылдарының санына кө бейтілген 100 дисконтталғ ан қ ұ нғ а тең болады.

       Егер зейнетақ ы қ ызметкер компаниядан кеткеннен кейін дереу тө лене бастаса, ағ ымдағ ы қ ызметтердің қ ұ ны жә не тө лемдері белгіленген зейнетақ ы жоспары бойынша міндеттемелердің дисконтталғ ан қ ұ ны қ ызметкердің компаниядан кетуі кү тілетін кү нді білдіреді. Осылайша, дисконттауғ а байланысты олар қ ызметкер есепті кү ні жұ мыстан шық қ ан жағ дайғ а қ арағ анда кем болады.

2.    Жоспар қ ызметтің ә р жылы ү шін зейнет демалысына шық қ ан кездегі жалақ ы мө лшерінің 0, 2% шамасында ай сайынғ ы зейнетақ ыны қ амтамасыз етеді. Зейнетақ ы тө леу қ ызметкердің жасы 65-ке толғ анда басталады.

       Болжамды жұ мыстан шығ у кү нгі, зейнет демалысына шық қ ан кездегі жалақ ы мө лшерінің 0, 2% шамасындағ ы қ ызметкердің компаниядан кү тілетін кету кезінен бастап кү тілетін болжамды қ айтыс болуына дейін тө ленуге тиісті айлық зейнетақ ының дисконтталғ ан қ ұ нына тең сыйақ ы ә рбір қ ызмет жылына бө лінеді. Ағ ымдағ ы қ ызмет кө рсету қ ұ ны кө рсетілген тө лемнің дисконтталғ ан қ ұ нына тең болады. Тө лемдері белгіленген зейнетақ ы жоспары бойынша міндеттемелердің дисконтталғ ан қ ұ ны есепті кү нге дейін жұ мыс істелген жыл санына кө бейтілген зейнет демалысына шық қ ан кездегі жалақ ы мө лшерінің 0, 2% шамасындағ ы ай сайынғ ы зейнетақ ының дисконтталғ ан қ ұ нына тең естіріледі. Ағ ымдағ ы қ ызметтің қ ұ ны мен тө лемдері белгіленген зейнетақ ы жоспары бойынша міндеттемелердің дисконтталғ ан қ ұ ны зейнетақ ы тө леу қ ызметкердің жасы 65-ке толғ анда басталуына байланысты дисконттауғ а жатады.

69. Қ ызметкердің қ ызметі, егер сыйақ ы болашақ қ ызметке негізделген жағ дайда (басқ аша айтқ анда кепілдік берілмеген зейнетақ ы), тө лемдері белгіленген зейнетақ ы жоспары бойынша міндеттемелердің пайда болуына алып келеді. Қ ызметкердің қ ызметі кепілдік берілген зейнетақ ы тө лемдерін алу қ ұ қ ығ ы туындағ ан сә тке дейін қ ызметкер зейнетақ ы қ ұ қ ығ ын алуғ а дейінгі кө рсетуге тиісті қ ызметінің мө лшері есептіден кейінгі ә рбір кү нге азаятынына байланысты жү ктелген міндеттеме жасайды. Компания тө лемдері белгіленген зейнетақ ы жоспары бойынша міндеттемелерді бағ алау кезінде кейбір қ ызметкерлердің кепілдік берілген зейнетақ ыны алу талаптарын қ анағ аттандырмауы ық тимал екендігін есепке алады. Ең бек қ ызметі аяқ талғ аннан кейін сыйақ ының кейбір тү рлері, мысалы, медициналық қ амтамасыз ету қ ызметкер компанияда жұ мыс істемейтін кезде, белгілі бір жағ дайлардың болуына орай кө рсетілуге тиіс екендігіне қ арамастан, осығ ан сай міндеттеме қ ызметкердің белгілі бір жағ дайлардың болуына орай сыйақ ы алу қ ұ қ ығ ын қ амтамасыз ететін қ ызмет кө рсеткен кезде қ алыптастырылады. Белгілі бір жағ дайлардың туындау ық тималдығ ы міндеттемені бағ алауғ а ық пал етеді, бірақ оның болу фактісінің ө зіне ық пал етпейді.

69-параграфты кө рнекілендіретін мысал

1.        Зейнетақ ы жоспары бойынша сыйақ ы қ ызметтің ә рбір жылы ү шін 100 мө лшерінде тө ленеді. Сыйақ ы он жыл қ ызметтен кейін кепілді болады.

       100 мө лшерінде зейнетақ ы ә р жыл ү шін есептеледі. Бастапқ ы 10 жылдың ә р жылында ағ ымдағ ы қ ызметтің қ ұ ны жә не міндеттемелердің дисконтталғ ан қ ұ ны қ ызметкердің 10 жыл бойына қ ызмет етпеуі мү мкін екендігінің ық тималдығ ын кө рсетеді.

2.        25 жасқ а дейінгі қ ызметті қ оспағ анда, зейнетақ ы жоспары бойынша сыйақ ы ә рбір қ ызмет жылы ү шін 100 тең. Сыйақ ығ а бірден кепілдік беріледі.

Сыйақ ы 25 жасқ а дейінгі қ ызмет кезең іне есептелмейді, ө йткені қ ызметкерлер осы жасқ а жеткенге дейін ешқ андай сыйақ ығ а қ ұ қ ығ ы жоқ (шартты жә не шартсыз). Кейінгі ә р жыл ү шін сыйақ ы 100 мө лшерінде бө лінеді.

70. Міндеттеме қ ызметкердің одан ә рі қ ызметі есептелетін сыйақ ының айтарлық тай ө сімі ү шін барынша негіз болып табылмайтын кезге дейін ө седі. Сондық тан сыйақ ылардың барлығ ы осы кезде немесе оғ ан дейін аяқ талатын кезең ге жатқ ызылады. Сыйақ ы жоспарда белгіленген формулағ а сә йкес жеке есептік кезең дер арасында бө лінеді. Алайда қ ызметкердің қ ызметі неғ ұ рлым бұ рынғ ы жылдарғ а қ арағ анда соң ғ ы жылдары айтарлық тай неғ ұ рлым жоғ ары сыйақ ыларғ а ә келетін болса, компания сыйақ ыны қ ызметкердің одан ә рі қ ызметі есептелетін сыйақ ының айтарлық тай ө сімі ү шін барынша негіз болып табылмайтын кезге дейін бірқ алыпты негізде бө леді. Мұ ның ө зі қ ызметкердің барлық кезең ішіндегі қ ызметі, тү пкі есебінде осындай неғ ұ рлым жоғ ары мө лшерде сыйақ ы тө леуге негіз болып табылатынына байланысты.

70-параграфты кө рнекілендіретін мысал

1.      Жоспар 10 жыл қ ызметтен кейін кепілдік берілген болатын 1, 000 мө лшерінде біржолғ ы сыйақ ы беруді кө здейді. Жоспар кейінгі жылдардағ ы қ ызмет ү шін қ осымша сыйақ ыны қ амтамасыз етпейді.

100 мө лшеріндегі сыйақ ы (1, 000 10-ғ а бө лу керек) бастапқ ы 10 жылдың ә р біреуіне бө лінеді. Бастапқ ы 10 жылдың ә р жылының ішінде ағ ымдағ ы қ ызметтің қ ұ ны қ ызметкердің 10 жыл бойына қ ызмет етпеуі мү мкін екендігінің ық тималдығ ын кө рсетеді.

2.      Жоспар барлық жұ мыс істейтіндер ү шін 55 жасқ а жеткеннен кейін 20 жылдан кем емес ең бек стажы болғ ан кезде немесе жұ мыс істейтіндер ү шін 65 жасқ а жеткенде ең бек стажына қ арамастан 2, 000 мө лшерінде біржолғ ы сыйақ ы беруді кө здейді.

Жұ мысқ а 35 жасқ а дейін қ абылданғ ан қ ызметкерлердің қ ызметі 35 жастан басталатын жоспардың талаптарына ілігеді (қ ызметкер 30 жасында жұ мыстан шығ ып, 33 жаста қ айтып келе алады, бұ л сыйақ ы тө леу мө лшеріне немесе уақ ытына ешқ андай ық пал етпейді). Бұ л сыйақ ылар алдағ ы уақ ыттағ ы сыйақ ығ а негізделген. Сонымен қ оса 55 жасқ а жеткендегі қ ызмет сыйақ ының қ андай да болмасын ө суі ү шін негіз болып табылмайды. Компания кө рсетілген қ ызметкерлерге 35-тен 55 дейінгі жастың ә рбір жылы ү шін 100 (2, 000-ді 20-ғ а бө лу керек) мө лшерінде сыйақ ы бө леді.

Жұ мысқ а 35-тен 45 жасқ а дейін қ абылданғ ан қ ызметкерлер ү шін 20 жылдан астам стаж сыйақ ы сомасының қ андай да болмасын айтарлық тай ө суі ү шін негіз болып табылмайды. Компания кө рсетілген қ ызметкерлерге бастапқ ы 20 жылдың ә рбір жылы ү шін 100 (2, 000-ді 20-ғ а бө лу керек) мө лшерінде сыйақ ы бө леді.

Жұ мысқ а 55 жаста қ абылданғ ан қ ызметкерлер ү шін 10 жылдан астам қ ызмет сыйақ ы сомасының қ андай да болмасын айтарлық тай ө суі ү шін негіз болып табылмайды. Компания кө рсетілген қ ызметкерлерге бастапқ ы 20 жылдың ә рбір жылы ү шін 200 (2, 000-ді 10-ғ а бө лу керек) мө лшерінде сыйақ ы бө леді.

Барлық қ ызметкерлер ү шін ағ ымдағ ы қ ызметтің қ ұ ны жә не міндеттемелердің дисконтталғ ан қ ұ ны қ ызметкердің қ ажетті мерзімде толық тай қ ызмет етпеуі мү мкін екендігінің ық тималдығ ын кө рсетеді.

3.      Ең бек қ ызметі аяқ талғ аннан кейінгі медициналық қ амтамасыз ету жоспары, егер ол 10 жылдан астам уақ ыттан кейін жұ мыстан шық са, бірақ 20 жыл қ ызметтен кем болса, қ ызметкердің ең бек қ ызметі аяқ талғ аннан кейін медициналық қ амтамасыз етуге жұ мсағ ан шығ ынының 40%-ын, жә не ол компаниядан 20 жә не одан кө п жыл қ ызмет істегеннен кейін кетсе, осы шығ ынның 50%-ын ө теуді кө здейді.

Компания жоспарда белгіленген формулағ а сә йкес бастапқ ы 10 жылдың ә р жылына медициналық қ амтамасыз етуге жұ мсағ ан есептік шығ ынының 4% дисконтталғ ан қ ұ нын (40% 10-ғ а бө лінген) немесе екінші 10 жылдың ә р жылына 1% (10% 10-ғ а бө лінген) бө леді. Ағ ымдағ ы қ ызметтің ә р жылдағ ы қ ұ ны қ ызметкердің сыйақ ының бір бө лігін немесе барлығ ын істеген жұ мысына есептету ү шін қ ажетті мерзімді толық істемеу ық тималдығ ы кө рсетеді. Компаниядан кетуі 10 жылдан бұ рын кү тілетін қ ызметкерге сыйақ ы бө лінбейді.

4.      Ең бек қ ызметі аяқ талғ аннан кейінгі медициналық қ амтамасыз ету жоспары, егер ол 10 жылдан астам уақ ыттан кейін жұ мыстан шық са, бірақ 20 жыл қ ызметтен кем болса, қ ызметкердің ең бек қ ызметі аяқ талғ аннан кейін медициналық қ амтамасыз етуге жұ мсағ ан шығ ынының 10%-ын, жә не ол компаниядан 20 жә не одан кө п жыл қ ызмет істегеннен кейін кетсе, осы шығ ынның 50%-ын ө теуді кө здейді.

Неғ ұ рлым кейінірек жылдардағ ы қ ызмет бірінші жылдардағ ы қ ызметке қ арағ анда неғ ұ рлым айтарлық тай сыйақ ы дең гейіне ә келеді. Сондық тан компания 68-параграфқ а сә йкес компаниядан кетуі 20 жыл жә не одан да кө п қ ызмет жылынан кейін кү тілетін қ ызметкерлер ү шін сыйақ ыны бірдей негізде бө леді. 20 жылдан астам қ ызмет болашақ сыйақ ының айтарлық тай ө сімі ү шін негіз болып табылмайды. Осылайша, бастапқ ы 20 жылдың ә р жылына медициналық қ амтамасыз етуге жұ мсалғ ан есептік шығ ынның дисконтталғ ан қ ұ нының 2, 5% қ ұ райды (50% 20-ғ а бө лінген).

Компаниядан кету мерзімі 10 жә не 20 жыл қ ызмет аралығ ында кү тілетін қ ызметкерлерге сыйақ ы бастапқ ы 10 жылдың ә р жылына медициналық қ амтамасыз етуге жұ мсалғ ан есептік шығ ынның дисконтталғ ан қ ұ нының 1% мө лшерінде бө лінеді. Кө рсетілген қ ызметкерлерге олардың қ ызметінің оныншы жылының аяғ ынан бастап компаниядан кететін есептік кү нге дейінгі қ ызметіне сыйақ ы есептелмейді.

Компаниядан кетуі 10 жылдан бұ рын кү тілетін қ ызметкерлерге сыйақ ы бө лінбейді.

71. Сыйақ ы сомасы зейнетақ ығ а шық қ ан кездегі ә рбір қ ызмет жылы ү шін жалақ ы мө лшерінің тұ рақ ты ү лесі нысанында белгіленген жағ дайда, зейнетақ ығ а шық қ ан кезде жалақ ының болашақ ө суі есептік кү нге дейінгі қ ызмет кезең інде кү шінде болғ ан міндеттемелердің орындалуы ү шін қ ажетті қ аражат мө лшеріне ық палын тигізеді, бірақ қ осымша міндеттемелер жасамайды. Тиісінше:

(а)   67 (b)-параграфтың мақ саттары ү шін жалақ ыны кө теру сыйақ ының сомасы зейнетақ ығ а шық қ ан кездегі жалақ ығ а тә уелді болмағ ан жағ дайдың ө зінде де қ осымша сыйақ ы тө леуге ә келіп соқ тырмайды; жә не

(b)   ә рбір кезең ге бө лінген сыйақ ы мө лшері осы сыйақ ы тә уелді жалақ ының тұ рақ ты ү лесіне тең естіріледі.

71-параграфты кө рнекілендіретін мысал

Қ ызметкерлер зейнет демалысына шығ у сә тінде 55 жасқ а жеткенге дейінгі ә рбір қ ызмет жылы ү шін жалақ ы шамасының 3% мө лшерінде сыйақ ы алуғ а қ ұ қ ылы.

Зейнет демалысына шығ у сә тінде жалақ ы шамасының 3% мө лшеріндегі сыйақ ы 55 жасқ а жеткенге дейінгі ә рбір жылғ а жатқ ызылады. Қ ызметкердің осы кү ннен кейінгі қ ызметі жоспар бойынша сыйақ ының айтарлық тай ө суіне ә келмейді. Қ ызметкер кө рсетілген жасқ а жеткенде кейінгі қ ызмет жылдарына сыйақ ы бө лінбейді.

Актуарлық жорамал

72.      Актуарлық жорамал ә сіреленбеуі жә не ө зара сә йкес келуі тиіс.

73.     Актуарлық жорамал – компания жү ргізген, ең бек қ ызметінің аяқ талуына байланысты сыйақ ымен қ амтамасыз етуге арналғ ан тү пкілікті шығ ындарды айқ ындайтын ауыспалыларды ең дұ рыс бағ алау. Актуарлық жорамалдарғ а мыналар кіреді:

(а) сыйақ ы алуғ а қ ұ қ ығ ы бар, қ азіргі уақ ытта жұ мыспен қ амтылғ ан жә не бұ рынғ ы қ ызметкерлердің (жә не олардың асырауындағ ылардың ) болашақ мінездемесіне қ атысты демографиялық жорамалдар. Демографиялық жол берулер мынадай аспектілерді қ арастырады:

(і) қ ызметкерлердің жұ мыспен қ амтылғ ан кезең інде жә не ең бек қ ызметін аяқ тағ аннан кейінгі уақ ытта қ айтыс болу кө рсеткіші;

(іі) кадр тұ рақ сыздығ ы, мү гедектік жә не мерзімінен бұ рын жұ мыстан шығ у дең гейі;

(ііі)       сыйақ ы алуғ а қ ұ қ ығ ы бар асыраушылармен бірге жоспарғ а қ атысушылардың ү лесі; жә не

(іv)       медициналық қ амтамасыз ету жоспарын пайдалану нормасы; жә не

(b) мынадай баптарғ а қ атысты қ аржылық жорамалдар:

(і) дисконт ставкасы (78-82-параграфтарды қ араң ыз);

(іі) болашақ жалақ ы дең гейі жә не сыйақ ы (83-87-параграфтарды қ араң ыз);

(ііі)       медициналық қ амтамасыз етуге арналғ ан жә рдемақ ығ а қ атысты – олардың мә ні айтарлық тай болу шартымен, ө тінімді ресімдеу жә не жә рдемақ ылар тө леуге арналғ ан шығ ынды қ оса алғ анда, медициналық қ амтамасыз етуге арналғ ан болашақ тағ ы шығ ындар (88-91-параграфтарды қ араң ыз); жә не

(іv)       жоспардың активтеріне арналғ ан кү тілетін кіріс ставкасы (105-107-параграфтарды қ араң ыз).

74. Актуарлық жорамалдар жеткілікті тү рде зерделеніп жасалса, ә сірелеусіз болады, бірақ сонымен бірге шамадан тыс консервативті де болып табылмайды.

75. Актуарлық жорамалдар инфляция, жалақ ының ө су қ арқ ыны, жоспар активіне кіріс жә не дисконт ставкасы сияқ ты факторлардың арасындағ ы экономикалық қ атынасты кө рсетсе, ө зара сә йкес болып табылады. Мысалы, инфляцияның дең гейіне тә уелді барлық жорамалдар (мысалы, пайыз ставкаларына жә не жалақ ының ө суіне жә не сыйақ ыларғ а қ атысты жол берулер) болашақ тағ ы кез келген уақ ыт кезең іне бірдей инфляция дең гейін болжайды.

76. Компания дисконт ставкасын жә не басқ а да қ аржылық жорамалдарды номиналдық (белгіленген) кө рсеткіште айқ ындайды, тек қ ана бағ алау нақ ты (инфляцияғ а тү зетілген) кө рсетуде, мысалы, гиперинфляция жағ дайындағ ыдан неғ ұ рлым сенімді болмаса (қ араң ыз: 29-«Гиперинфляция жағ дайындағ ы қ аржылық есептілік» IAS) немесе сыйақ ы индекстелген жә не осы валюталардағ ы жә не осындай шарттармен индекстелген облигациялар нарығ ының жеткілікті терең дігі болғ ан жағ дайда.

77. Қ аржылық жорамалдар міндеттеме орындалғ ан болуы тиіс кезең ү шін есепті кү нгі нарық тық кү тулерге негізделеді.

Актуарлық жорамал: дисконт ставкасы

78. Ең бек қ ызметінің аяқ талуына байланысты сыйақ ы беру бойынша міндеттемелерді дисконттау ү шін пайдаланылатын ставка (фундирленген, сол сияқ ты фундирленбеген) жоғ ары сапалы корпорациялық облигациялардың есепті кү нгі жай-кү йі бойынша нарық тық кірістілігі негізінде айқ ындалуы тиіс. Осы тү рдегі облигациялар нарығ ының жеткілікті терең дігі жоқ елдерде мемлекеттік облигациялардың нарық тық кірістілігі (есепті кү нгі) пайдаланылуы тиіс. Валюта жә не корпорациялық немесе мемлекеттік облигациялардың талаптары валютаның ең бек қ ызметінің аяқ талуына байланысты сыйақ ымен қ амтамасыз ету жө ніндегі міндеттемелердің есептік талаптарына сә йкес келуге тиіс.

79. Айтарлық тай мә ні бар актуарлық жорамалдардың бірі дисконт ставкасы болып табылады. Ол актуарлық немесе инвестициялық тә уекелді емес, ақ шаның уақ ытша қ ұ нын білдіреді. Сонымен қ атар дисконт ставкасы осы компанияның кредиторларына жататын, компанияғ а тиесілі несие бойынша тө лемеу тә уекелін кө рсетпейді, бұ л ставка сонымен қ атар болашақ тә жірибенің актуарлық жорамалдарды айырмашылығ ы болу тә уекелін де кө рсетпейді.

80. Дисконт ставкасы сыйақ ыларды тө леу уақ ыты бойынша есептік бө луді кө рсетеді. Компангия іс жү зінде бұ ғ ан сыйақ ыларды тө леу уақ ыты бойынша есептік бө луді, олардың мө лшері мен сыйақ ы тө ленуге тиісті валютаны кө рсететін орташа алынғ ан бір дисконт ставкасын қ олдану арқ ылы жиі қ ол жеткізеді.

81. Кейбір жағ дайларда барлық болжамды сыйақ ылар тө ленуге тиісті есептік мерзімге сә йкес келетін ұ зақ ө теу мерзімі бар облигациялардың жеткілікті терең діктегі нарығ ы болмауы да мү мкін. Мұ ндай жағ дайларда компания тиісті қ ысқ а мерзімді тө лемдерді дисконттауғ а қ олданылатын ағ ымдағ ы нарық тық ставкаларды пайдаланады жә не ағ ымдағ ы нарық тық ставкаларды экстраполяциялау арқ ылы ұ зақ мерзімді міндеттемелерге арналғ ан дисконт ставкасын есептейді. Жалпы дисконтталғ ан қ ұ н қ азіргі сә тте айналыстағ ы корпорациялық немесе мемлекеттік облигацияларды тү пкілікті ө теу кезең інің шегінен асатын сыйақ ыларды тө леуге қ атысты қ олданылатын дисконт ставкасына байланысты болу-болмауы белгісіз.

82. Пайыздарғ а арналғ ан шығ ындар кезең нің басында айқ ындалғ ан дисконт ставкаларын осы кезең ішіндегі тө лемдері белгіленген жоспар бойынша міндеттемелердің дисконтталғ ан қ ұ нына кө бейту арқ ылы, кө рсетілген міндеттемелердегі кез келген елеулі ө згерістерді ескере отырып есептеледі. Міндеттемелердің дисконтталғ ан қ ұ ны жоспар активтерінің ә діл қ ұ ны есептелгеннен кейін танылатындық тын, сондай-ақ кейбір актуарлық пайда жә не залалдар, сондай-ақ белгілі бір жағ дайларда бұ рын кө рсетілген қ ызметтер қ ұ ны дереу танылмайтындық тан, баланста танылғ ан осы борыштық міндеттеме шамасынан ө згеше болуы мү мкін (А қ осымшасы, тағ ы басқ алардың арасында пайыздарғ а шығ ынның есебін кө рнекілендіреді).

Актуарлық жорамал: жалақ ы, сыйақ ылар жә не медициналық қ амтамасыз етуге жұ мсалғ ан шығ ындар

83. Ең бек қ ызметі аяқ талғ аннан кейін сыйақ ылар беру бойынша міндеттемелерді бағ алауғ а арналғ ан база мыналарды кө рсетуі тиіс:

(а)   жалақ ыны бағ алау арқ ылы болашақ та кө теру;

(b)   жоспардың талаптары бойынша есепті кү нгі белгіленген сыйақ ы (немесе жоспар талаптарының шегінен тыс шығ атын кез келген жү ктелген міндеттемелердің нә тижесі болып табылатын); жә не

(с)   тө лемдері белгіленген зейнетақ ы жоспары бойынша берілетін сыйақ ығ а ық пал ететін кез келген мемлекеттік зейнетақ ылардың дең гейін бағ алау арқ ылы болашақ та ө згертуді, мынадай жағ дайда ғ ана:

(і)       осы ө згерістер есепті кү нге дейін болса; не

(іі)   бұ рынғ ы тә жірибе не ө зге де сенімді дә лелдеме осы мемлекеттік зейнетақ ылардың қ андай да болмасын болжамды бағ ыттарғ а, мысалы, болашақ та бағ аның жалпы дең гейінің не жалақ ының жалпы дең гейінің ө згеруімен қ атар ө згеретінін кө рсетеді.

84. Жалақ ының болашақ та кө терілуін бағ алағ ан кезде инфляция, лауазым, қ ызметінде кө терілуі жә не жұ мыс кү ші нарығ ындағ ы сұ раныс пен ұ сыныс сияқ ты басқ а да маң ызды факторлар.

85. Егер жоспардың белгіленген шарттары (немесе осы шарттардың шегінен тыс шығ атын жү ктелген міндеттемелер) компаниядан оның болашақ кезең дегі тө лемдерін ө згертуді талап етеді, міндеттемені бағ алау осы ө згерістерді кө рсетеді. Бұ л, мә селен, мынадай жағ дайларда болады:

(а)   компанияның сыйақ ыны кө терудегі бұ рынғ ы тә жірибесі болса, мысалы, инфляцияның ық палын ө теу кезінде, жә не осы тә жірибе болашақ та ө згеретініне ешқ андай дә лелдеме болмаса; не

(b)   актуарлық пайдалар қ аржылық есептерде танылғ ан жә не компания не жоспардың белгіленген шарттары (немесе осы шарттардың шегінен тыс шығ атын жү ктелген міндеттемелер) бойынша, не заң наманың талаптарына сә йкес жоспарғ а қ атысушылардың мү ддесі ү шін активтердің кез келген ө сімін пайдаланса (98 (с)-параграфты қ араң ыз).

86. Актуарлық жорамалдар есепті кү ні жоспардың белгіленген шарттарында белгіленбеген (немесе осы шарттардың шегінен тыс шығ атын жү ктелген міндеттемелер) сыйақ ылардың болашақ тағ ы ө згерістерін кө рсетпесе. Мұ ндай ө згерістер мыналар арқ ылы кө рсетіледі:

(а)   бұ рын кө рсетілген қ ызметтің қ ұ ны, ө згеріс болғ ан сә тке дейін кө рсетілген қ ызмет ү шін сыйақ ының мө лшерін ө згертетін шамада; жә не

(b)   ө згерістен кейінгі кезең ү шін ағ ымдағ ы қ ызметтің қ ұ нын, ө згерістен кейінгі қ ызмет ү шін сыйақ ы мө лшерін ө згертетін шамада.

87. Ең бек қ ызметі аяқ талғ аннан кейінгі кейбір сыйақ ылар мемлекеттік зейнетақ ылар дең гейі немесе мемлекеттік медициналық қ амтамасыз ету сияқ ты ауыспалылармен байланысты. Мұ ндай сыйақ ыларды бағ алау осы ауыспалылардың бұ рынғ ы тә жірибенің жә не басқ а да сенімді деректердің негізінде кү тілетін ө згерістерді кө рсетеді.

88. Медициналық қ амтамасыз етуге шығ ынғ а қ атысты жорамалдар болашақ та кү тілетін инфляцияғ а жә не медициналық қ амтамасыз етуге арналғ ан шығ ындарғ а арнайы ө згерістерге негізделген медициналық қ ызмет кө рсетудің қ ұ нын ө згертуді ескеруі тиіс.

89. Ең бек қ ызметі аяқ талғ аннан кейінгі медициналық қ амтамасыз ету бойынша жең ілдікті бағ алау болашақ та медициналық кө мек сұ раудың дең гейі мен жиілігіне оларды қ анағ аттандыруғ а арналғ ан шығ ынғ а қ атысты жорамалдарды ескеруді талап етеді. Компания медициналық қ амтамасыз етуге арналғ ан болашақ тағ ы шығ ындарды оның жеке тә жірибесі туралы ақ парат, басқ а компаниялардан, сақ тандырушылардан, медициналық мекемелерден жә не басқ а да дерек кө здерінен алынғ ан қ ажет болғ ан кезде толық тырылғ ан ақ парат негізінде бағ алайды. Медициналық қ амтамасыз етуге арналғ ан болашақ тағ ы шығ ындарды есептеуге техникалық прогрестің ық палы, медициналық қ ызметті тұ тыну жә не ұ сыну схемасындағ ы ө згерістер жә не жоспарғ а қ атысушылардың денсаулық жағ дайындағ ы ө згерістер ескеріледі.

90. Медициналық кө мек сұ раудың дең гейі мен жиілігі қ ызметкерлердің жас шамасына, денсаулығ ының жағ дайына, сондай-ақ олардың жынысына да (олардың асырауындағ ыларғ а) кө п байланысты, жә не географиялық жағ дай сияқ ты басқ а да факторларғ а байланысты. Сондық тан бұ рынғ ы тә жірибенің деректері бұ рынғ ы тә жірибенің деректері пайдаланылғ ан кезбен салыстырғ анда тұ рғ ындардың демографиялық қ ұ рамы қ андай шамада ө згергендігіне байланысты да тү зетіледі. Олар сонымен қ атар тарихи ү рдістердің жалғ аспауының сенімді дә лелдемесі болғ анда тү зетіледі.

91. Ең бек қ ызметі аяқ талғ аннан кейінгі медициналық қ амтамасыз етудің кейбір жоспарлары қ ызметкерлердің жоспарда кө зделген медициналық қ амтамасыз етуге арналғ ан шығ ынды жабу ү шін жарналар енгізуін талап етеді. Медициналық қ амтамасыз етуге арналғ ан болашақ тағ ы шығ ындарды бағ алау есепті кү нгі жағ даймен жоспардың талаптары бойынша жү ргізілген осы сияқ ты кез келген жарнаны есепке алады (немесе осындай шарттардың шегінен асатын қ андай да болмасын жү ктелген міндеттемелерге байланысты).

Қ ызметкерлердің кө рсетілген жарналарын ө згертудің нә тижесі бұ рынғ ы қ ызметтердің қ ұ ны немесе бұ лар қ олданылатын жерде, секвестрлер. Медициналық қ ызмет сұ рағ андарғ а қ ызмет кө рсетуге арналғ ан шығ ын мемлекет не ө зге де медициналық мекеме ұ сынғ ан жең ілдіктердің кө мегімен азайтылуы мү мкін (83 (с)-жә не 87-параграфтарды қ араң ыз).

Ақ туарлық пайда жә не залалдар

92. Тө лемдері белгіленген жоспар бойынша міндеттемелерді 54-параграфқ а сә йкес бағ алау кезінде ұ йым ө зінің актуарлық пайда жә не залалдар ү лесін, егер таза жинақ талғ ан танылмағ ан актуарлық пайда жә не залалдар есепті кезең нің соң ында мына мә ндерден асып кеткен жағ дайда, табыс жә не шығ ыс ретінде 58А-параграфқ а сә йкес тиісінше тануғ а (93-параграфта кө рсетілгендегідей) міндетті:

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 567 8 9 10 Следующая ⇒