Эксперименталды әдіс туындауының алғышарттары.

Эксперименталды ә діс туындауының алғ ышарттары.

Эксперименталды ғ ылымның туындау басында Николай Коперник (1473-1543) жә не Галилео Галилей (1564-1642) тұ р. Н. Коперник Птолемейдің геоцентрлік ілімінің жалғ андығ ына кө зі жетеді. Коперниктің басты ғ ылыми ең бегі аспан денелері айналуына арналғ ан. Ол ең бекте гелиоцентризм теориясы кө рсетілген.

Табиғ атты эксперименталды зерттеуге жә не эксперименттер қ орытындысын математикалық талдау Галилейге еркін қ ұ лап жатқ ан денелердің қ озғ алыс заң ын ашуғ а мү мкіндік берді. Табиғ атты зерттеудің натурфилософиялық емес бұ л жаң а ә дісінің жаң алығ ы - гипотезалар жү йелі тү рде тә жірибемен тексеріліп отырды. Экспериментті табиғ атқ а бағ ытталғ ан сұ рақ ретінде қ арастыруғ а болады. Оғ ан нақ ты жауап алу ү шін сұ рақ ты бір жә не нақ ты жауап алатындай қ ою керек. Ол ү шін экспериментті зерттеген қ ұ былысты " таза кү йінде" бақ ылауғ а кедергі келтіретін сыртқ ы факторлар ә серінен максималды оқ шаулау керек. Ө з кезегінде табиғ атқ а сұ рақ қ оятын гипотеза ө зінен шығ атын бірнеше салдарды эмпирикалық тексерістен ө ткізуді мү мкін ету керек. Осы мақ саттарда, Галилейден бастап эксперимент нә тижелерін сандық бағ алау ү шін кең інен математиканы пайдалана бастады.

Осының арқ асында Галилей Аристотель айтқ ан қ ұ лап келе жатқ ан дене жолы оның жылдамдығ ына тең деген болжамды теріске шығ арды. Сондық тан, Жаң а заман ғ ылымы ү шін адам мен табиғ аттың қ арсы тұ руы, табиғ ат болмысына белсенді басып ену жә не оны жеке қ ызығ ушылық тарды ескере отырып қ айта қ ұ ру тә н еді.

Тақ ырып 4. Жаң а еуропалық ғ ылым – ғ ылым дамуының классикалық кезең і

Дә ріс мақ саты: ғ ылым дамуының классикалық кезең іне талдау жасау жә не классикалық ғ ылым элементерін кө рсету.

Жоспар:

1. Жаң а заман ғ ылымының туындауы.

2. Исаак Ньютондағ ы ә лемнің механикалық бейнесі.

3. Неміс классикалық философиясы жә не классикалық ғ ылым.

Негізгі тү сініктер: ғ ылым ә дістемесі, рационализм, эмпиризм, ә лемнің механикалық бейнесі, классикалық білім.

Жаң а заман ғ ылымының қ алыптасуы. Жаң а заман философиясының дамуы ғ ылыми танымның жаң а тә сілін жасау қ ажеттігі сұ рағ ын қ оюдан басталады. Дә лірек айтсақ, барлық ғ алымдарғ а бірдей жә не ә лем туралы нақ ты, дә лелді білім бере алатын тә сіл болуы қ ажет еді. Философияның Жаң а заман ғ ылымына ә сері ең алдымен, екі маң ызды философиялық -ә дістемелік концепциялардың - рационализм мен эмпиризмнің дү ниеге келуімен анық талды.

Рационализм - Жаң а заман философиясындағ ы ақ иқ атты тә жірибеден тыс ойлау принципі негізінде тануғ а болады деп тұ жырымдады. Классикалық рационализмнің негізін салушы Рене Декарт. Декарт ә дістемесіндегі басты орын интеллектуалды интуиция - классикалық рационализм шоғ ырлану принципі алды. Ақ иқ аттың басты критерийі - зерде; тек зерде арқ ылы анық жә не нақ ты ойланатынның барлығ ы ақ иқ ат жә не бұ л нағ ыз болмыс болып табылады. «Cogito ergo sum» - «Ойлаймын, демек ө мір сү ремін» - Декартың атақ ты анық тамасы.

Эмпиризм - Жаң а заман философиясындағ ы таным негізі ретінде тә жірибені алатын бағ ыт. Эмпиризм бағ ытының негізін салушы - Френсис Бэкон. Бэкон эксперименталды индукция тә сілін дамытты, ол адамзаттың қ ұ діреттілігін кө рсететін ғ ылыми-техникалық жетістіктердің барлығ ын қ амтитын бағ дарлама ө зегі болды. Бэкон - нағ ыз " кө ріпкел", қ азіргі ғ ылыми-техникалық ө ркениет кө шбасшысы. Оның атақ ты афоризмы - " Білім кү ш".

Исаак Ньютондағ ы ә лемнің механикалық бейнесі. Ө зінің " Жаратылыс философиясының математикалық бастаулары" атты іргелі ең бегінде механика заң дар жү йесін, ә лемдік тартылыс заң ын кө рсетті, " принциптер тә сілі" негізінде ә р тү рлі қ ұ былыстарды зерттеудің жалпы бағ дарын берді. Ньютон ү шін оның ізашарларының мұ расы ө те маң ызды еді: " Егер мен басқ аларынан ары кө рсем, ол менің алыптардың иығ ында тұ руымның салдарынан". Осы алыптардың арасынан ең алдымен Галилей мен Кеплерді атап ө ту қ ажет.

Ә лемнің механикалық бейнесі келесі тө рт принципке негізделген.

1. Ә лем бір іргетаста – Ньютон механикасы заң ы негізінде қ ұ рылды. Табиғ аттағ ы бақ ылап жү рген ө згерістер, сонымен қ атар, микроқ ұ былыс дең гейіндегі жылу қ ұ былыстары атомдар мен молекулалар механикасына, ауысуларына, қ ақ тығ ыстарына, бө лінуіне, қ осылуына тірелді. ХІХғ. ортасындағ ы энергияны сақ тау жә не ө згеріс заң ы ә лемнің механикалық бірлігін дә лелдеді.

2. Ә лемнің механикалық бейнесінде барлық себепті-салдарлы байланыстар бір мә нді, бұ л жерде лапластық детерменизм билік етеді. Ә лемде болашақ ты болжау мү мкіндігінің нақ тылығ ы бар.

3. Ә лемнің механикалық бейнесінде даму жоқ - ә лем бұ рын қ алай болса қ азір де сондай. Ә лемнің механикалық бейнесі барлығ ын таза сандық ө згерістерге тіреп, сапалық ө згерістерді теріске шығ арды.

4. Ә лемнің механикалық бейнесі бойынша микроә лем макроә лемге ұ қ сас. Микроә лем механикасы атомдар мен молекулалардың ә рекеттесу заң дылығ ын тү сіндірді.

Ө з мә нінде ә лемнің бұ л механикалық бейнесі метафизикалық болды, ә лемнің барлық кө птү рлілігі механикағ а келіп тірелді, ә лемде болып жатқ ан сапалық даму қ атаң тү рде анық талғ ан жә не біркелкі болып кө рінді.

Ғ ылым тарихында классикалық механика жаратылыстың теоретикалық тұ рғ ыда дамығ ан жаң а аумағ ы болды, ол ә лемнің механикалық бейнесінің негізі болды. Ә лемнің механикалық бейнесі жаһ андық эволюционализм идеясы немесе синергетиканың жетістігіне негізделген ә лемнің басқ а бейнелерінің тірегіне айналды.

Неміс классикалық философиясы жә не классикалық ғ ылым. Неміс классикалық философиясының негізін салушы - Иммануил Кант ө зінің " Таза зердеге сын", " Практикалық зердеге сын", " Ойлау қ абілетіне сын" атты атақ ты ең бектерінде трансценденталды философия жү йесін жә не идеясын мазмұ ндайды. Кант трансценденталды зерттеулер деп тә жірибеге дейін немесе кейін де заттарды тану мү мкіндігінің шарттарын орнату деп атайды (a priori). Осы сұ рақ ты шешу барысында Кант философияда коперникандық тө ң керіс деп аталғ ан жаң алық ашады: жалпы априорлы сана жә не оның ішінде метафизика таным заттармен сә йкестенбейді, заттардың ө зі біздің танымдық мү мкіндіктерімізбен сә йкестенуі арқ ылы мү мкін бола алады.

Канттан кейінгі атақ ты неміс ойшылдары оның дуализмін (қ ұ былыс жә не " ө зіндік зат" ) жә не сонымен байланысты агностицизмді (" ө зіндік заттың " тануғ а мү мкін еместігі) аттап ө туге тырысты. Субъекттің ө зі ө зіндік белсенді-кездейсоқ қ ызметтің жемісі болуы керек, оның ішкі жағ ынан жә не сол арқ ылы ә лемнің материалды жә не рухани кө пбейнелілігі " ережесі" болуы тиіс - Канттан кейінгі Фихте айтқ ан жә не жан-жақ ты Гегель қ ұ растырғ ан диалектикалық идеализмның негізгі идеясы.

Классикалық ғ ылым нақ ты критерийлер жиынтығ ымен анық талады:

- ғ ылымилық объективті болып табылады, яғ ни тә жірибе арқ ылы жетуге болатын нақ ты объект;

- ғ ылым білімнің тә жірибелі сипатына ие. Алынғ ан білімдерді алу ү шін жә не бекіту ү шін қ олданылатын негізгі тә сілдер бақ ылау, ө лшеу, эксперимент болып табылады. Сондық тан, ғ ылыми экспериментке ә рдайым қ айталау мен қ айта ө ң делудің жоғ арғ ы талабы қ ойылады;

- классикалық ғ ылым нақ ты болу керек жә не ғ ылыми танымның жалпы мағ ынасы мен ә мбебаптылығ ына ие болуы шарт, яғ ни интерсубъективті болуы керек. Демек, ғ ылыми тұ жырым нақ тырақ болғ ан сайын оның ішіндегі субъективті жақ тары соғ ұ рлым аз.

Неміс классикалық философиясы классикалық ғ ылымның негізгі тү йіндерін қ ұ растырды, ол субъектілі-объективті қ атынастардың гносеологиялық принциптеріне, ғ ылымилық тың онто-гносеологиялық аспектілеріне, диалектикалық логика ә ідстемелері принциптеріне жә не эпистемологияның басқ а да жақ тарына негізделді, бұ л ө з жалғ асын неокантиандық мектепте тапты.

⇐ Предыдущая 5 6 7 8 91011 12 13 14 Следующая ⇒