Тақырып 9. Ғылыми дәстүрлер және ғылыми революциялар

Дә ріс мақ саты: ғ ылыми дә стү рлер мен ғ ылыми революциялар арасындағ ы байланысын ашу, олардың ғ ылыми рационалдылық тү рлерінің ауысуына ық палы.

Жоспар:

1. Ғ ылыми дә стү рлер жә ні жаң а білімнің туындауы.

2. Ғ ылыми революциялар типологиясының мә селелері.

3. Жаһ андық революциялар жә не ғ ылыми рационалдылық тү рлерінің аусуы.

Негізгі тү сініктер: ғ ылыми дә стү рлер, ғ ылыми революциялар, ғ ылыми рационалдылық.

Ғ ылыми дә стү рлер жә не жаң а білімнің тууы. Ғ ылымдағ ы дә стү рлер – ғ ылыми білімді трансляциялау, сақ тау жә не жинақ тау механизмы. Дә стү рлер ғ ылымның толық тай ә леуметтік институт ретіндегі іргелі тірегін қ ұ райды. Дә стү рлермен ғ ылымда ә лемді тануғ а деген тұ рақ талғ ан нақ ты кө зқ арас байланысты. Ол ғ алымдардың ұ рпақ тарымен ө ндірілген жаң а ғ ылыми міндеттерді қ ою ә рекеті еді. Дә стү рлер болуына қ арай бө лінеді – олар мә тіндер, монографиялар, оқ улық тарда кө рсетілген немесе вербалды ә рекеттер негізінде нақ ты сипаты жоқ болып келеді. Вербалды емес (немесе анық емес) білімдер мысалдар ретінде оқ ытушыдан оқ ушығ а, бір ұ рпақ тан екінші ұ рпақ қ а беріліп отырады (Майкл Полани «Анық емес білім»).

Ғ ылымдағ ы жаң алық тар тек дә стү рлер негізінде мү мкін бола алады.

Ғ ылыми революциялар типологиясы мә селелері. Ғ ылыми революциялардың тө мендегі негіздері бар тө рт тү рін айтады:

- Жаң а іргелі теоретикалық концепциялардың туындауы;

- Жаң а тә сілдерді жасап шығ ару;

- Зерттеудің жаң а объектілерін ашу;

- Жаң а ә дістемелік бағ дарламаларды қ алыптастыру.

Сонымен қ атар, басқ а да негіздер бойынша ғ ылыми революциялар тү рін ерекшелейді:

- ө згермелі ғ ылыми білімнің сегменты бойынша: жаң а тә сілдердің ашылуы, жаң а парадигмалардың пайда болуы;

- қ амту аумағ ы бойынша: жаһ андық революциялар, жеке (жекеленген ғ ылымдарда), кешенді (Дарвин теориясы ж. т. б. ).

Ғ ылыми революциялардың қ алыптасу механизмі Томас Кунның «Ғ ылыми революциялар қ ұ рылымы» атты ең бегінде сипатталғ ан. Оның кө рсеткіштері:

- Іс жү зіндегі парадигмағ а қ анағ аттық танытпау;

- Парадигмалды теорияның «қ атты ө зегіне» қ ол тигізу;

- Тексеріліп жатқ андардың ізделіп жатқ ан эксперименттерден асып тү суі;

- Ғ ылым негіздемесіне деген жоғ арғ ы қ ызығ ушылық.

ЖаҺ андық революциялар жә не ғ ылыми рационалдылық тү рлерінің ауысуы. Ғ ылым тарихы мен философиясында тө рт жаһ андық ғ ылыми революцияларды айтады:

- классикалық жаратылыстанудың туындауы;

- жаратылыыс-ғ ылыми революциясы;

- классикалық емес рационалдылық тың қ алыптасуы;

- постклассикалық емес рационалдылық тың қ алыптасуы.

Ә лем бейнесі мен танымның идеалдарын қ айта қ арастыру олардың табиғ атына сын кө збен қ араудан басталады. Егер де бұ рын олар зерттеліп отырғ ан ақ иқ аттың ө з мә нін бейнелесе, ендігі жерде олардың саналы тү рдегі ө тпелі сипаты бейнеленеді. Мұ ндай тү сінік ә лем бейнесіне деген қ атынасты зерттеліп отырғ ан ақ иқ атқ а жә не таным идеалдарының тарихилығ ын тү сінудегі сұ рақ тардың қ ойылуын мең зейді. Философиялық талдау ғ ылыми ізденістің ескі негіздемесін сынаудың қ ажетті шарты болып табылады.

Сыни қ ызметпен қ атар, философия конструктивті қ ызметті де атқ арады, жаң а негізгі зерттеулерді ө ндіруге кө мек кө рсетеді. Ә лемнің бейнесі де, тү сіндіру мұ раттары мен негіздемелері, ұ йымдары да таза кү йде жаң а эмпирикалық материалдан индуктивті жол арқ ылы алына алмайды. Осы материалдың ө зі оны бейнесін кө рудің кейбір тә сілдеріне сай ұ йымдасып тү сіндіріледі, ал бұ л тә сілдер ә лем бейнесін жә не таным идеалдарын тү сіндіреді. Жаң а эмпирикалық материалды тек жаң а ақ иқ аттың ескі кө рінісін тү сіну арқ ылы ғ ана елестете аламыз, дегенмен бұ л кө ріністің қ андай екенін ө зі кө рсетіп отырмайды.

Ә лем бейнесінің жә не мұ раттардың қ айта қ ұ рылуы ерекше идеяларды қ ажет етеді, ол ақ иқ ат жайлы ескі тү сініктердің элементтерін қ айта топтастыруғ а мү мкіндік жасайды, жинақ талғ ан дә йектер мен парадокстарды ассимиляциялауғ а шешуге кқ мектеседі. Осындай идеялар ғ ылымның танымдық жағ дайларындағ ы философиялық талдау аумағ ында қ алыптасады. Олар зерттеулердің қ арқ ынды дамуын қ амтамасыз ететін жалпы эвристика ролін атқ арады.

⇐ Предыдущая 8 9 10 11 121314 15 16 17 Следующая ⇒