Александр Иванович Куприн 1 страница

Стр 1 из 28Следующая ⇒

. А. Куприн

ПОВЕСТЬ һ ә м

ХИКӘ ЯЛӘ Р

Татарстан
китап
нә шрияты
Казан 1970

К83

РӘ ИС ДАУТОВ тә рҗ емә се

7-3-3 •

69—М97

молох

Завод гудогы, эш кө не башлануын белдереп, сузып- сузып кычкыртырга тотынды. Гудокның карлыккан тавышы, каяндыр җ ир астыннан чыккан тоташ бер гү елдә ү кебек, тү бә нтен генә җ ир ө сте буйлап тә гә рә де. Яң гырлы август иртә сенең соргылт шә ү лә сеннә н бу тавышка тагын да кырысрак һ ә м шомлырак бер аһ ә ң, сагыш ө стә лгә ндә й булды.

Гудок кычкырта башлаганда, инженер Бобров чә й эчеп утыра иде. Соң гы кө ннә рдә Андрей Ильичны йокысызлык бигрә к тә нык җ ә фалый башлаган иде. Кичлә рен, авырайган башын мендә ргә кую белә н, ул болай бик тиз йокыга да китә иде китү ен; ә мма аның бу йокысы бик тынычсыз, борчулы була, тә нен нә рсә дер гел чә нчеп торгандай, ул минут саен сискә неп-сискә неп куя һ ә м таң атар-атмас ук, кыйнап ташлангандай тә мам хә лсезлә неп, кә ефе китеп, яң адан уяна иде.

Моң а, һ ичшиксез, Бобровның рухи һ ә м физик яктан йончылган, арыган булуы һ ә м шулай ук элек-электә н килгә н начар бер гадә те — морфий уколлары белә н артык мавыгуы сә бә пче иде. Хә ер, соң гы кө ннә рдә Бобров морфийга каршы кө рә шә дә башлаган иде инде.

Хә зер ул менә, вак йотымнар белә н ә крен генә чә ен чө мерә -чө мерә, тә рә зә янында утыра. Чә й аң а яфрактан кайнатылган сыман, бө тенлә й тә ме юк кебек тоела. Тә рә зә пыяласы буйлап борыла-сырыла тамчылар тә гә рә шә. Ишек алдындагы кү лдә век суларның ө сте җ ыерчыкланып, шадраланып дерелди. Тә рә зә дә н тә бә нә к шә рә кә ү сә ле, куе соргылт яфраклы ө янкелә р белә н каймалап алынган кечкенә генә кү л кү ренә. Җ ил чыкканда кү л ө стендә кыска, вак дулкыннар йө герешә, ә ө янке яфраклары, кө меш йө гертелгә ндә й, чаларып селкенә башлыйлар. Ү лә ннә р, яң гыр астында тә мам сулып һ ә м хә лсезлә неп, җ иргә сыланып яткан. Якындагы авыл йортлары һ ә м коң гырт тө стә ге киртлә ч тасма сыман офык чите буйлап сузылган урман агачлары, кара һ ә м саргылт ямаулар салынган басулар — болар барысы да, куе томан аша кү ренгә ндә й, чак-чак кына тө смерлә нә иде.

Сә гать җ иде тулганда, Бобров ө стенә башлыклы клеенка плащын киеп ө йдә н чыкты. Нервлы кешелә ргә хас булганча, иртә н ул ү зен бик начар хис итә иде: хә ле булмый, кемдер авыр нә рсә белә н басып торгандай, кү злә ре ә рнеп сызлый; авызыннан ят тә м килә. Лә кин соң гы вакытта аны иң борчыганы ү з-ү зеннә н канә гатьсезлек, рухи тө шенкелек хисе булды. Тормышка уен-кө лкегә карагандай иң гади кү злектә н — практик файда кү злегеннә н генә караган иптә шлә ре Бобровның бу яшерен газаплары турында белә калсалар, кычкырып кө лә рлә р, һ ә рхә лдә, аның бу газапларын аң лый алмаслар иде. Бобровның заводтагы ү з хезмә теннә н җ ирә нү хисе кө ннә н-кө н ү сә, кө чә я һ ә м кот алынуга якын бер хискә ә верелә бара иде.

Акылы-фигыле, тормыштагы гадә т һ ә м зә выклары буенча аның ө чен иң кулае кабинетта утырып эшлә ү, профессорлык итү яки авыл хуҗ алыгы белә н шө гыльлә нү булыр иде. Инженерлык хезмә те исә аны канә гатьлә ндерми иде, һ ә м, ә нисе аяк терә п каршы килмә сә, ул ө ченче курстан ук инде институтны ташлап киткә н' булыр иде. •

Чынбарлыкның гадә ти, лә кин кырыс кү ренешлә ре, ихтыяҗ лары тупас орынудан Бобровның кызларныкы- дай йомшак табигате чиксез газаплана, сыкрана. Бу мә сьә лә дә ул ү зен терелә й тиресе туналган кешегә тиң ли. Бү тә ннә р игътибар да итмә гә н тормыш ваклыклары кайчакта аның кү ң елендә озак вакытларга кадә р тө зә лмә с бер яра сызып калдыра иде.

Бобров тө се-кыяфә те белә н алай кү згә бә релерлек матур тү гел... Уртача буйлы, гә ү дә гә дә чандыр гына. Лә кин аң арда ниндидер ашкынулы, тынгысыз бер кө ч сизелеп тора иде. Аның йө зенә карагач, иң элек биек, мә һ абә т ак маң гаена игътибар итә сең. Икесе ике зурлыктагы кү з бә бә клә ре артык эре булгангамыдыр, аның соры кү злә ре ничектер кара булып кү ренә иде.

, Бер-берсенә кушыла язып ү скә н тигезле-тигезсез куе кашлары исә бу кү з карашын, аң а дә рвишлә рчә бер кырыслык ө стә п, ү ткенә йтеп җ ибә рә кебек. Андрей Ильичның иреннә ре нечкә, тынычсыз, ә мма усал тү гел, беркадә р чалышрак: уң як авыз кырые сул як кырыена караганда аз гына калкыбрак тора; аксыл тө стә ге сакалы-мыегы, яшү смерлә рнекечә, бик сирә к һ ә м кыска тө кле. Асылда ямьсез булган бу йө знең кү ркә млеге бары тик елмайганда гына кү ренә иде. Бобров елмаеп кө лгә н чакта, аның кү з карашы җ анланып, кү ң еллелә неп китә, бө тен йө зенә ягымлы бер кү ркә млек тарала иде.

Ярты чакрым чамасы җ ир ү ткә ч, Бобров ү ргә менде. Аның аяк астында, тү бә ндә, бер илле квадрат чакрым мә йданга җ ә елеп утырган зур завод кү ренеше пә йда булды. Корымлы морҗ аларын югары чө еп, тоташ кызыл кирпечтә н салынган, бө тен җ иренә кү керт исе, тимер сө реме сең еп беткә н һ ә м берө злексез чың лап-шаулап торган зур бер шә һ ә р кебек иде бу завод. Дү рт домна миче, ү злә ренең коточкыч зур морҗ алары белә н бө тен нә рсә ө стеннә н югары кү тә релеп, калкып тора. Домналар янә шә сендә тү гә рә к гө мбә зле, тимердә н эшлә нгә н зур сигез башня — һ ава җ ылыткыч җ айланмалар — кауперлар кү ккә кү тә релгә н. Болар тирә сендә, тө рлесе тө рле якка сибелеп, ремонт мастерскойлары, рельс прокатлау, чуен кою, юдырту цехлары, паровоз депосы, мартен һ ә м чуеннан тимер эшлә ү мичлә ре һ ә м башка биналар урнашкан.

Завод, ө ч зур табигый тау киртлә ченә урнашкан булып, тү бә нгә таба баскычланып-баскычланып тө шә иде. Ә ле анда, ә ле монда кечкенә паровозлар тыз-быз йө герә. Алар киртлә ч баскычларның иң тү бә нгесендә кү ренә лә р дә, ә че сызгырта-сызгырта, югарыга таба ыргылалар, берникадә р вакытка тоннельлә р эчендә югалып торгач, ак парга уралып яң адан атылып чыгалар, дө берди-шатырдый кү перлә р аша узалар һ ә м, ниһ аять, ү злә ренә тө ялгә н йө кне — руда белә н коксны — домна миче морҗ асының нә къ авызына китереп ташлар ө чен, җ ирдә н кү тә релеп очып киткә ндә й, таш эстакадалар ө стенә чабып менә лә р.

Арырак, табигый бу киртлә ч мә йданчык артында, тагын бер ачык урын бар. Монда озакламый бишенче һ ә м алтынчы домна мичлә ре салынырга тиеш. Хә зергә исә бу урындагы мә хшә рне кү реп кү з камаша. Ә йтерсең лә, мондагы һ ә ммә нә рсә не коточкыч бер кө ч җ ир карыныннан актарып чыгарган. Тө рле зурлыктагы һ ә м тө рле тө стә ге кирпеч ө емнә ре, ком пирамидалары, ә рдә - нә лә п-ә рдә нә лә п ө елгә н таш плиталар, тимер-томыр һ ә м бү рә нә лә р — болар һ ә ммә се дә гү я шулай очраклы рә вештә генә ө елеп яталар. Шунда ук, тузгытылган кырмыска оясы тирә сендә кайнашкан кырмыскалар кебек, йө зә рлә гә н олау, мең ә рлә гә н кеше ә рле-бирле килә. Шуларның барысы ө стендә, һ авада, известь тузанының томан сыман ап-а'к болыды асылынып тора.

Тагы да арырак, бө тенлә й офык сызыгында диярлек, бер тө ркем эшчелә р озын бер товар поездыннан йө к бушаталар. Вагоннардан җ иргә сузып тө шерелгә н авыш, такталар буенча берө злексез кирпеч шуа; зың гылдап- чың лап тимер-томыр тә гә ри; һ авада пружина сыман бө гелә -сыгыла юка такталар оча. Поездга таба бертуктаусыз буш олаулар агыла, ә икенче берлә ре, тү бә лә мә тө ялеп, бер-бер артлы китә торалар.

Ачык, нечкә тавышлар чыгарып ташкискечлә р чыкылдавы, казан клепкаларын чү кегә н яң гыравык тавышлар, авыр гө рселдә гә н пар чү кечлә ре дө пелдә ве, сыз- гыра-сызгыра ухылдап пар торбаларының сулыш алуы һ ә м ә ллә нигә бер, бө тен тирә -якны дер селкетеп, саң гырау тавыш белә н ың гырашкан җ ир асты шартлаулары — мең тө рле бу авазлар, һ ә ммә се бергә кушылып, калынлы-нечкә ле сузынкы бер гү елдә ү хасил итә.

Коточкыч һ ә м шул ук вакытта мавыктыргыч кү ренеш иде бу. Кеше хезмә те монда, галә мә т зур, катлаулы һ ә м тө гә л механизм сыман, бертуктаусыз гө рлә п, кайнап тора. Мең лә гә н кешелә р — инженерлар, ташчылар, механиклар, балта осталары, слесарьлар, җ ир казучылар һ ә м тимерчелә р дө ньяның тө рле почмакларыннан бирегә җ ыелганнар да, тереклек ө чен кө рә шнең катгый законнарына буйсынып, промышленность прогрессының нибары бер адым алга китү е бә рабә ренә ү злә ренең бө тен кө ч, сә лә тлә рен, акыл һ ә м сә ламә тлеклә рен корбан итә лә р.

Бү ген Бобров ү зен аеруча начар хис итә иде. Кай- чакны, гә рчә бик сирә к булса да, — ә йтик, елына ө ч-

дү рт тапкыр, — аны ниндидер сә ер, эч пошулы һ ә м шул ук вакытта ярсулы бер хис билә п ала. Гадә ттә бу болытлы кө зге иртә лә рдә яисә җ епшек карлы кышкы кичлә рдә була. Андый чакта бө тен нә рсә аның кү зенә кү ң елсез, тө ссез кү ренә; кешелә р, томан эчендә ге кебек, авыру йө зле яисә ямьсез булып тоелалар; аларның сө йлә гә н сү злә ре дә, каяндыр бик ерактан ишетелгә ндә й, кү ң елдә эч пошудан башка бернинди хис кузгатмыйлар.

Рельс прокйтлау цехындагы эшчелә рнең ут-ялкын- нан кипшергә н һ ә м кү мер тузанына буялып беткә н йө злә ре бү ген аның кә ефен бигрә к тә тө шерде. Бер яктан шыр ачык ишек аша ү зә ккә ү тә рдә й кө зге салкын җ ил исеп тора, икенче яктан утлы тимер кисә ү лә реннә н бө ркелгә н кызу тә ннә рне пешерә. Мондагы авыр хезмә тне кү ргә ч, Бобров эшчелә р кичергә н физик газапларның бер ө лешен ү зе дә татыгандай булды. Ул ү зенең пө хтә, шома кыяфә те ө чен дә, ө стенә кигә н нә фис кү лмә ге ө чен дә һ ә м ү зе ала торган ө ч мең сум еллык эш хакы ө чен дә оялып куйды...

Ул эретү миче янында эш барышын кү зә теп тора иде. Дө рлә п янган мичнең зур авызы, минут саен иң елә й ачылып, ә ле генә ялкын эченнә н чыккан егермешә р потлы an-ак корыч «пакетларны» бер-бер артлы йота гына бара. Чирек сә гатьтә н бу пакетлар, дистә лә гә н станоклар аша дө бер-шатыр узып, цехның икенче башында озын, шома, ялтыравык рельслар булый ө елә торалар.

Кемдер арттан Бобровның иң башына орынды. Ул ачулы бер чырай белә н артына борылып карады һ ә м ү зе белә н бергә эшлә ү че Свежевскийны кү рде.

Шыпырт кынамы, ялагайланыпмы синең яның а якынаючы кеше сыман гә ү дә сен һ ә рвакыт бераз бө гебрә к атлаган, дымлы, салкын учларын бер-берсенә ышкып, бертуктаусыз хихылдап кө лә ргә яраткан бу кешене Бобровның җ ене сө йми иде. Аң арда ниндидер усал бер ялагайлану, мә кер бар иде. Ул заводтагы барлык гайбә тлә рне белеп тора һ ә м аларны нә къ менә шул гайбә тлә рне сө ймә гә н кешегә аеруча бер лә ззә т белә н сө йлә ргә ярата; сө йлә шкә ндә ул ү зен бик тьшычсыз тота, минут саен ә ң гә мә дә шенең я биленә, я җ илкә сенә, я кулына, я тө ймә сенә кагылгалап куя.

Хә зер дә ул, учларында Бобровның сың ар кулын ә вә лә п һ ә м ү залдына хихылдап:

— Югалдыгыз сез, Андрей Ильич, бик кү птә ннә н бирле кү ренгә негез юк, — дип куйды. — һ аман китап укып утырабызмы? Ө йдә н чыкмыйча, ә?

— Исә нмесез, —диде Бобров телә р-телә мә с кенә һ ә м кулын тартып алды. — Соң гы кө ннә рдә бераз авырып яттым, шул сә бә пле генә.

— Зиненколарда сезне сагынып беттелә р инде, — дип дә вам итте Свежевский, мә гънә ле генә елмаеп. — Сезгә дә бер килеп чыгарга иде, ә? Ө ченче кө н анда директор килгә н иде, сезнең хакта сораштырып утырды. Домна эшлә ре турында ничектер сү з чыкты да, шунда сезне бик зурлап, мактап телгә алды.

— Бик шатмын, рә хмә т, — дигә н булды Бобров, мыскыллы бер елмаю белә н баш иеп.

— Юк, валлаһ и менә... Идарә сезне зур белемле инженерга саный, ди. Ә гә р сез ү зегез телә сә гез, бик ерак китә алыр идегез, ди. Аның ча, ү зебездә дә Андрей Ильич шикелле белемле, сә лә тле кешелә р эшлә гә ндә, завод проектын тө зү не французларга бирү нең һ ич кирә ге булмаган, ди. Тик...

«Хә зер берә р кү ң елсез хә бә р ә йтә инде», — дип уйлап алды Бобров.

— Тик шунысы начар, ди, Андрей Ильич 'җ ә мгыятьтә н читлә шә, ү з кабыгына биклә неп яши, ди. Аның кем икә нен дә, янында ү зең не ничек тотарга икә нен дә һ ич белмә ссең, аң ламассың, ди. Аһ, карале! —дип, Свежевский кинә т маң гаена шапылдатып алды. — Такылдыйм да такылдыйм, ә ү зем иң кирә ген ә йтергә дә онытканмын... Директор иртә гә сә гать уникедә ге поездга бар кешенең вокзалда булуын ү тенде.

— Тагын берә рсен каршылыйбызмы?

— Нә къ ө стенә бастыгыз. Белә сезме кемне?..

Свежевскийның йө зенә тантаналы, хә йлә кә р бер елмаю җ ә елде. Ул кулларын угалый һ ә м, кү рә сең, кызыклы яң алык ә йтергә җ ыенудан ү зен чиксез бә хетле тоя иде.

— Чынлап, белмим, кемне каршылыйбыздыр... Мин бит алай фараз кылуларга оста тү гел, — диде Бобров.

— Юк-юк, алай батмый, егеткә ем, ә йдә ә йтеп бирегез... Ну, һ ич югы, якынча чамалап, кемнең дә булса исемен ә йтегез...

Бобров, бер сү з дә дә шмичә, юри артыграк игътибар иткә ндә й, пар кранының эшен кү зә тергә тотынды. Свежевский, аның хә йлә сен сизеп, элеккегә караганда да тынычсызлана тө ште.

— Шул шул, һ ич белә алмассыз... Ярар, алайсам, артык тилмертмим инде. Квашнин килә, ди, Квашнин!

Бу исемне ә йткә ндә аның тавышында шундый ялагайлану сизелде ки, Бобров хә тта җ ирә неп йө зен җ ыерды.

— Искитә рлек нә рсә сен таптыгыз^ аның? — дип, куйды ул, дорфа гына.

— Ничек инде «нә рсә сен таптыгыз»? Гафу итә сез, егеткә ем, ул идарә кешесе, нә рсә тели шуны эшли: аны кү рә зә не тың лагандай тың лыйлар. Менә хә зер дә: идарә эшне тизлә тү ө чен аны монда җ ибә ргә н, ягъни, икенче тө рле итеп ә йткә ндә, ул ү зе бу эшкә алынган. Ул килгә ченнә н нинди яшеннә р яшьни башлавын ү зегез кү рерсез ә ле. Ү ткә н елны да тө зелешне карарга дип шулай килгә н иде. Ул чакта сез монда тү гел идегез, бугай ә ле?.. Менә шул: директор белә н дү рт инженерны ү з урыннарыннан алып атты. Сезнең ө рдерү эше ^{^[I]} тиз бетә ме ә ле?

— Инде бетте дияргә була.

— Бик ә йбә т алайса. Квашнин килгә ч, димә к, домна миченең бә йрә мен дә уздырырбыз, таш эшлә рен дә башлап җ ибә рербез. Квашнинны берә р вакыт кү ргә негез бармы соң?

— Фамилиясен ишеткә нем бар иде барын, кү ргә нем булмады.

— Ә мин андый бә хеткә ирештем. Квашнин кебек кешене, мин сезгә ә йтим, бү тә н беркайчан да очрата алмаячаксыз. Бө тен Петербургта дан тота. Беренчедә н, ул чамасыз юан корсаклы, ике кулын бергә кушыра алмый. Ышанмыйсызмы? Валлаһ и, шулай. Ул каретаны да ү зе ө чен махсус эшлә теп алган. Каретасының уң ягы шарнирларга утыртылган, тоташы белә н ачыла. Аның соң ында, бик озын буйлы ул, ү зе җ ирә н, ә тавышын иерихон трубасыннан гө релдә п чыга диярсең. Акылны инде ә йткә н дә юк! Искитмә ле!.. Нинди генә акционер ширкә те булмасын, барысында да идарә ә гъзасы булып тора... Елына нибары җ иде-сигез утырышта катнашуы ө чен ике йө з мең сумны кесә сенә сала! Аның каравы, гомуми җ ыелышларда берә р эшне коткарып калырга кирә к булса, аң а гына куш — һ ич- кайчан сынатмас! Еллык отчетның иң шикле дигә нен дә шундый итеп сө йлә п бирә, акционерлар караны да ак итеп кабул итә лә р, ә соң ыннан идарә гә ничек рә хмә т ә йтергә белми аптырап йө рилә р. Иң кызыгы шул: ә леге эш белә н ул бө тенлә й таныш булмый, ә болай бугазы белә н, кыюлыгы белә н генә алдыра. Менә иртә гә аны тың лагач кү рерсез ә ле: гомере буе домна мичлә ре белә н генә эш иткә ндер бу, дип уйларсыз. Ә дө ресен ә йткә ндә, ул бит домна мичен мин санскрит телен белгә н кебек кенә белә...

— Тра-ра-ра-ра-рам! — дип, кө йне юри бозып, ялгыштырып җ ырлап җ ибә рде Бобров һ ә м Свежевский- га аркасы белә н борылды.

— Аннары тагын... шунысы искитмә ле... Петербургтагы ө ендә кунакларны ничек кабул итә дисез? Ялтыравык җ ирә н башын гына су ө стеннә н чыгарып, муен тиң ентен ваннага кереп утыра икә н дә тың лый бирә икә н. Ә кунагы, — ә йтик, нинди дә булса тайный советник, — ихтирамлы кыяфә ттә кырыкка бө гелеп, аның каршында йомышын сө йли... Аннары коточкыч кү п ашый торган кеше ул... Ә й ризыкның тә мен белеп ашый да инде; яхшы рестораннарда â ’ia Квашнин дигә н котлетларны белмә гә й кеше юк. Ә хатын-кыз Мә сьә лә сендә инде сорап та тормагыз. Моннан ө ч ел элек аның белә н гаҗ ә еп кызыклы бер хә л булды...

Бобровның тың лап бетермичә китә ргә җ ыенуын кү реп, Свежевский аны кинә т тө ймә сеннә н элә ктереп алды һ ә м ялварулы тавыш белә н пышылдарга тотынды:

— Туктагыз инде... бик кызык бит... ике-ө ч сү з белә н генә... Болай була бу хә л. Моннан ике-ө ч ел элек, кө з кө не, чиновникмы-ниме шунда — ярлы гына бер егет Петербургка килә... Фамилиясен дә белә идем, хә зер генә хә тердә н чыккан. Ниндидер бә хә сле мирас артың Нан йө ри торРан була ул. һ ә р иртә не бу, судтан-фә лә н- нә н кайтышлый, Летний садка кереп, чирек сә гать чамасы эскә миядә тегене-моны кү зә теп утырырга ярата икә н... Шуннан шул. Ө ч кө н утыра бу, дү рт кө н, биш кө н утыра... Бервакыт кү рә: җ ирә н чә чле,. галә мә т юан гә ү дә ле бер ә фә нде дә кө н саен килә п сарып йө ри, ди. Бераздан болар танышалар. Ә леге җ ирә н ә фә нде дигә небез, ягъни Квашнин, егеттә н сораша-сораша аның бө тен хә л-ә хвә лен белә, кайгысын уртаклашып, аны кызганган була... Ә мма лә кин аң а фамилиясен ә йтми. Шуннан шул. Бервакыт ә йтә бу егеткә: «Сез фә лә н- фә лә н бер кызыйга ө йлә нергә риза булыр идегезме? — ди. — Тик бер шарт белә н: туйдан соң ук сез кая да булса китеп барырга һ ә м кә лә шегез белә н бү тә н очрашмаска тиешсез», — ди. Ә егетнең кесә сендә бер тиен акчасы булмаган чагы, хет ачтан ү л. «Бә һ асе килешенеп, акча алдан бирелсә, мин риза! » — ди бу. Кү рә сезме, егет тә белә бит ә спе тамырын кайсы очыннан тотып ашарга кирә клеген. Шуннан шул... Килешә лә р бо- лар. Бер атнадан соң җ ирә н баш ә леге егеткә фрак кигезә дә, таң атар-атмас бер вакытта аны каядыр шә һ ә р читенә чиркә ү гә алып китә. Халык-мазар юк, бары кә лә ш кенә, башына челтә р бө ркә нчеген каплап, алар- ны кө тө п тора. Яшь кенә, чибә р генә икә н ү зе. Шуннан никах уку башлана. Тик егет кү рә: кызкай нигә дер бик моң су, кү ң елсез. Шыпыртлап кына сорый бу тегенә р- дә н: «Сез монда ү зегез телә п килмә гә нсез, ахры? » —• ди. «Сез дә ү з иркегез белә н тү гел бит, ә йеме? » — ди кыз. Шулай бер-берсе белә н аң лашып та алалар. Кызны кияү гә чыгарга ү з ә нисе мә җ бү р иткә н икә н. Туры- дан-туры Квашнинга бирергә вө җ даны кушмаган, ягъни мә сә лә н... Шуннан шул... Тора торгач, егет ә йтә тагын кызыйга: «Ә йдә гез, бер кызык эшлик ә ле, ди: икебез дә яшь, таза, безне алда ә ле, бә лкем, кү п бә хетлә р кө тә дер, нигә Квашнинны тө п башына утыртып калдырмаска! » — ди. Кызый да тө шеп калганнардан булмый, эшнең кая таба барганын бик тиз чамалап ала. «Ярый, ә йдә гез, шулай эшлик», — ди. Никахлашу беткә ч, һ ә ммә се дә чиркә ү дә н чыга; Квашнин инде шат, инде шат — йө зеннә н елмаю китми тегенең. Ә егетебез бу вакыт тиешле акчасын да алып куйган була. Ә йтергә кирә к, шактый кү п сума була, чө нки Квашнин мондый хә ллә рдә акчаны кызгана торганнардан тү гел. Шуннан шул. Квашнин яшьлә р янына килә дә, хә йлә кә р генә кө лемсерә п, тегелә рне котлый, тә брикли башлый. Тегелә р ихтирам белә н тың лаган булалар, рә хмә тлә р ә йтә лә р, аны туй атасы дип зурлыйлар, аннары кинә т икесе дә коляскага менеп утыралар. «Ниткә н эш бу? Кая барасыз? » — «Кая булсын! Вокзалга, туй сә яхә тенә. Кучер, ә йдә ку атларны!.. »—Менә шулай Василий Терентьевич баскан урынында авызын ачып тора да кала... Ә менә тагын икенче бер тапкыр... Сез нә рсә, Андрей Ильич? Китә сезмени инде? — дип, такылдавыннан туктады Свежевский, Бобровның тә вә ккә л кыяфә ттә эшлә пә сен батырып киеп, пальтосын тө ймә ли башлавын кү реп.

— Гафу итегез, вакытым юк, — диде Бобров коры гына. — Ә инде сез сө йлә гә н анекдотка килгә ндә, мин аны кайчандыр ишеткә н идемме, укыган идемме шунда... Сау булып торыгыз.

һ ә м, кискен сү злә ре белә н Свежевскийны тә мам аптырашта калдырып, Бобров кырт борылды да җ ил- җ ил атлап мастерскойдан чыгып китте.

¹¹¹

Заводтан кайтып, аннан-моннан гына тамак ялгап алгач, Бобров болдыр баскычына чыкты. Ә ле бая ук Фарватерны иярлә ргә боерык алган кучер Митрофан кө чә нә -кө чә нә ат сыртына инглиз иярен тарттырып маташа иде. Туры айгыр, кирелә нгә ндә й, корсагын кабарта һ ә м ә ледә н-ә ле озын муенын сузып, тешлә ре белә н Митрофанның кү лмә к җ иң ен элә ктереп алырга омтыла. Андый чакта кучер ачулы һ ә м гайре табигый бер калын тавышы белә н: «Но-о! Нә рсә шаярасың! » — дип кычкыргалый һ ә м, кө чә нү дә н мышный-мышный: «Кара син аны, нишлә гә н була бит, хайван! » — дип тә ө стә п куя иде.

Фарватер уртача биеклектә ге, киң кү крә кле, симез арт саны бераз салыныбрак торган озынча җ иң ел гә ү дә ле, нык, таза тояклы, йонлач аяклы, нечкә сылу бә кә лле Дон айгыры иде. Аның калкыбрак торган маң гае һ ә м бугаз тө ере бү лтә йгә н озын муены кайбер ат осталарына бө тенлә й ошамаска да мө мкин. Лә кин барлык Дон атларына хас бу сыйфатларны Бобров ү зе Фарватерның кү ркә м бер матурлыгы итеп саный. Ә йтик, такса этенә кә кре аяк, ә сеттерга озын колак ничек килешсә, монда да шулай. Аның каравы бө тен заводта Фарватердан да чабышкырак бү тә н ат юк иде.

Гә рчә Митрофан, һ ә рбер булдыклы рус кучерынча, ат белә н кырыс мө гамә лә дә булуны кирә к санаса да һ ә м, ү зара бернинди назлануларга, хискә бирелү лә ргә юл куймыйча, атны «каторжан», «ү лә ксә », «башкисә р» һ ә м хә тта «хамлет» кебек яман сү злә р белә н сү ксә дә, кү ң еленнә н ул Фарватерны ү леп ярата иде. Аның бу мә хә ббә те шунда кү ренә: Дон айгыры, Бобровның Карлыгач һ ә м Диң гезче кушаматлы бү тә н казна атлары белә н чагыштырганда, һ ә рвакыт яхшырак чистартыла, солыны да аларга караганда кү брә к ала.

12 3 4 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒