№2 Кредит. 4. Дәріс тезистері

⇐ ПредыдущаяСтр 7 из 13Следующая ⇒

№2 Кредит

№1 Дә ріс

1. Тақ ырыбы: Дә рілік ө сімдіктердің химиялық қ ұ рамы.

2. Мақ саты: дә рілік ө сімдіктердің негізгі химиялық заттар тобымен танысу.

3. Жоспары:

1. Ө сімдік организмінің биологиялық процестері туралы негізгі ұ ғ ымдар.

2. Біріншілік жә не екіншілік зат алмасу ө німдері.

3. Дә рілік ө сімдіктердің онтогенез процесінде химиялық қ ұ рамының ө згергіштігі.

4. Дә рілік заттардың химиялық қ ұ рамына ә сер ететін сыртқ ы орта факторлары.

4. Дә ріс тезистері

Адам жә не жануарлар организміне нақ ты фармакотерапиялық ә сер ететін ө сімдіктер мен препараттарды дә рілік тү рге жатқ ызады. Емдік ә серлі ө сімдіктер қ ұ рамында ә ртү рлі химиялық қ осылыстардың болу салдарынан кө рінеді. Ә детте, ә рбір дә рілік ө сімдік қ ұ рамында химиялық жаратылысы ә ртү рлі заттардың тұ тас кешені бар, олар белгілі жү йелерге, мү шелерге, ұ лпалар мен жасушаларғ а бағ ыты мен кү шіне сай тү рлі физиологиялық ә рекеттеседі, бұ л организмнің жалпы тіршілік ә рекетіне ә сер етеді.

Табиғ атта ө сімдіктер бейорганикалық заттардың ішінде жалғ ыз органикалық заттарды қ ұ рушы болып табылады, оларсыз адам мен жануарлардың тіршілігі болмас еді, ө сімдіктер зат алмасудың керемет ә ртү рлілігіне ие жә не кө мір қ ышқ ылды газынан, судан жә не бейорганикалық қ осылыстардан, сонымен қ атар ә ртү рлі қ осылыстардан ө те кө п санын синтездеуге қ абілетті.

Ө сімдіктер организмінде 21 элемент табылғ ан, оның 16-сы ( H, C, N, O, P, S, Na, K, Ca, Cl, Mn, Fe, Co, Cu, Zn ) барлық тірі жү йелерде, ал 5-і B, Al, V, Mo, I – тек кейбір тү рлерінде кездеседі. С, H, O, N, S, P элементтерінен ұ лпалардың келесі компоненттері тү зіледі: ақ уыздар, кө мірсулар, липидтер, нуклеин қ ышқ ылдары жә не т. с. с. Қ арапайым қ осылыстардан кү рделі қ осылыстар синтезделінеді: терпеноидтар, алкалоидтар, фенол қ осылыстары жә не т. б. Осылайша, синтездің біріншілік жә не екіншілік ө німдерін ажыратады.

Ө сімдіктердің фармакологиялық белсенді заттары басым кө пшілікте екіншілік синтез заттары (алкалоидтар, сапонинднр, флавоноидтар, жү рек гликозидтері жә не т. б. ) болып табылады, бірақ біріншілік синтез заттары да – кө мірсулар, липидтер жә не витаминдер де белсенді болуы мү мкін.

Ө сімдіктердің фармакологиялық белсенді заттары кешенінің ішінде оның емдік қ ұ ндылығ ын анық тайтын бір немесе бірнеше негізгі заттарды ажыратады. Бұ л негізгі заттарды ә сер етуші заттарғ а жатқ ызады. Олардың ролі мен мағ ынасы ә ртү рлі: олардың бірі организмге ө зінің қ олайлы ә сер етіп, пайдалы болады (витаминдер, минерал заттар, қ ант, органикалық қ ышқ ылдар жә не т. б. ), кейбір ілеспелі заттар негізгі ә сер етуші заттардың фармакологиялық ә рекетінің тиімділігіне ә сер етуі мү мкін. Мысалы, оймақ гү л жапырағ ындағ ы сапониндер жү рек гликозидтерінің ә рекетін жылдамдата отырып, олардың еруіне жә не сің іруіне ә сер етеді. Тұ тқ ыр заттар, еритін немесе ісінетін полисахаридтер ә сер ететін заттардың емдік ә серін ұ зартуғ а мү мкіндік туғ ызады.

Алайда ө сімдіктерде пайдалы ілеспелі заттармен қ оса жағ ымсыз заттар да кездеседі. Мысалы, жаң а жиналғ ан итшомырт қ абығ ында бұ л – антранол туындылары, ү пілмә лік тұ қ ымында – токсальбумин жә не т. с. с. Демек, пайдалы жә не зиянды ілеспелі заттарды ажыратады.

Ө сімдіктердің заттар кешенінде негізгі заттардың ә рекетіне ә сер етпейтін жә не ө здігінен фармакологиялық бейтарап келетін заттар да кездесуі мү мкін. Бұ л заттар – балласты.

Ө сімдіктерде фармакологиялық белсенді заттардың тү зілуі жә не жиналуы динамикалық процесс болып табылады, ол ө сімдік онтогонезінде ө згереді жә не қ оршағ ан орта факторына тә уелді болады.

Ө сімдік онтогенезі (жеке даму) ақ уыздар, кө мірсулар, липидтер алмасуының ерекше ө згерістерімен ілесіп жү реді, бұ л екіншілік биосинтез ө німдерінің (флавоноидтар, сапониндер, алкалоидтар, терпеноидтар) тү зілу динамикасына да ө згерістер туғ ызады.

Ө сімдіктердің жү йелі бө лімдеріндегі (тү рі, тегі, тұ қ ымдасы, тобы) фармакологиялық белсенді заттардың сапалы қ ұ рамының ерекшелігі де онтогенездік белгілерге жатады. Басым кө пшілікте алкалоидтар, басқ аларында – эфир майлары жә не т. б. жинақ талатын ө сімдік топтары бар. Филогенетикалық жағ ынан жақ ын тү рлерде жақ ын заттарды тү зетін бірдей химиялық заттың тү зілуін тү сіндіреді. Келесі маң ызды ерекшелік бұ л фармакологиялық белсенді заттардың ө сімдіктердің мү шелері мен ұ лпаларына біркелкі таралмауы, басым кө пшілікте нақ ты мү шелерге шоғ ырлануы болып табылады.

Мысалы, оймақ гү лде жү рек гликозидтерінің кө бі жапырақ тарда, хин ағ ашында алкалоидтар кө бінесе қ абығ ында болады. Сельдерей тұ қ ымдасы ө сімдіктерінде эфир майы жемістерінде жинақ талады жә не т. б.

Дарақ тары (особи) морфологиялық белгілері бойынша бір-бірінен ерекшеленбейтін, сондай-ақ сапалы заттар қ ұ рамы бар ө сімдіктер тү рлері кездеседі. Бұ л хеморастар, олардың белгілері тұ қ ым қ уалайды. Қ атар ө сетін бір тү рдің дарақ тары ондағ ы тү зілетін фармакологиялық белсенді заттардың санымен де ерекшеленетін қ асиетте тұ қ ым қ уалайды.

Онтогенездік заң дылық тарғ а ә сер етуші заттардың тү зілу динамикасы да бағ ынады. Ә сер етуші заттардың тү зілуіне вегетация фазасы, жыл айы, ө сімдік жасы, ал бірқ атар ө сімдіктер ү шін кү ннің ә ртү рлі сағ аттары да ә сер етеді. Мысалы, бұ рыш жалбызының эфир майында ментол саны оның гү лдену кезінде ұ лғ аяды.

Қ оршағ ан орта факторлары (ө су жағ дайлары) дә рілік ө сімдіктерде химиялық ө згергіштің ү лкен спектрін де туғ ызады. Оғ ан дә рілік ө сімдіктердің қ оректенуін, қ оректік ортаның кө зі ретінде топырақ ты жә не белгілі химиялық қ ұ рамы бар, қ ұ рамында су, газ жә не микрофлорасы, механикалық қ ұ рылысы бар физикалық ортаны жатқ ызуғ а болады.

5. Иллюстрациялы материалдар: кестелер, слаидтар.

6. Ә дебиет:

негізгі:

1. Муравьева Д. А., Самылина И. А., Яковлев Г. П. Фармакогнозия. Учебник. – 4-е изд., перераб. и доп. – М.: ОАО Издательство «Медицина», 2007. – 656 с.: ил.

2. Государственная фармакопея Республики Казахстан. Т. 1. – Алматы: Издательский дом «Жибек жолы», 2008. – 592 с.

3. Государственная Фармакопея СССР: Вып. 1. Общие методы анализа/ МЗ СССР. – 11-е изд., доп. – М.: Медицина, 1987. – 336 с.

4. Государственная Фармакопея СССР: Вып. 2. Общие методы анализа. Лекарственное растительное сырье/ МЗ СССР. – 11-е изд., доп. – М.: Медицина, 1990. – 400 с.

Қ осымша:

1. Руководство к практическим занятиям по фармакогнозии: Учебное пособие / Под ред. И. А. Самылиной, А. А. Сорокиной. – М.: ООО «Медицинское информационное агентство», 2007. – 672 с.

2. Самылина И. А., Аносова О. Г. Фармакогнозия: учебное пособие: Атлас в 2 т. – М., 2007. – Т. 1. – 192 с.; Т. 2. – 384 с.

3. Самылина И. А., Ермакова В. А., Бобкова Н. В., Потанина О. Г. Фармакогнозия: учебное пособие: Атлас. – Т. 3. – М., 2009. – 488 с.

4. Практикум по фармакогнозии: Учеб. пособие для студ. Вузов / В. Н. Ковалев, Н. В. Попова, В. С. Кисличенко и др.: Под общ. ред. В. Н. Ковалева. – Харьков: Изд-во НФаУ: Золотые страницы: МТК – книга, 2004. – 512 с.: 615 ил.: 24 с. вкл.

5. Руководство к практическим занятиям по фармакогнозии: Анализ фасованной продукции: учеб. пособие / под ред. И. А. Самылиной. – М. ООО “Медицинское информационное агентство”, 2008. – 288 с.: ил.

7. Қ орытынды сұ рақ тары (кері байланысы):

Ө сімдіктер организмінде қ андай химиялық элементтер табылғ ан?
Қ андай заттар екіншілік синтез заттарына жатады?
Ілеспелі заттардың ролі жә не мағ ынасы неде?
Ә сер етуші заттардың тү зілу динамикасы қ андай заң дылық тарғ а бағ ынады?
Хемопластар дегеніміз не?
Қ оршағ ан ортаның қ андай факторлары дә рілік ө сімдіктердің химиялық ө згергіштігін тудырады?
Ә сер етуші заттардың сандық қ ұ рамына географиялық бойлық қ алай ә сер етеді?

⇐ Предыдущая 2 3 4 5 678 9 10 11 Следующая ⇒