4. Дәріс тезистері

№3 Дә ріс

1. Тақ ырыбы: «Гү лдері» дә рілік ө сімдік шикізатын макроскопиялық жә не микроскопиялық талдау.

2. Мақ саты: дә рілік ө сімдік шикізатының осы тобына макроскопиялық жә не микроскопиялық талдау жү ргізу ә дістерімен танысу.

3. Жоспары:

1. Фармакогностикалық талдау ә дістері.

2. «Гү лдер» дә рілік ө сімдік шикізатының тү рі ретінде.

3. Гү лдердің макроскопиялық талдауы.

4. Гү лдердің микроскопиялық талдауы.

5. Шикізаты гү лдер болып табылатын дә рілік ө сімдіктердің номенклатурасы.

4. Дә ріс тезистері

Фармацевтикалық тә жірибеде гү лдер деп, кептірлген жеке гү лдер немесе гү л шоғ ыры, сондай-ақ олардың бө ліктері болып табылатын дә рілік шикізатын айтады. Гү лдері гү лдеу кезең інің басында, кейде тү йіндеу кезең інде жинайды.

Сыртқ ы белгілері. Шикізатты гү л шоғ ырының тү рін тө мен тү суін анық тайды; содан кейін шикізатты ыстық суғ а 1 мин салып, жібітеді жә не гү л (немесе гү л шоғ ырының ) қ ұ рылысын қ арусыз кө збен немесе лупаның (10х) кө мегімен кө реді. Гү лді заттық шынығ а салып, лупамен қ арап тұ рып оны препараттайтын инемен жеке бө ліктерге бө леді. Гү лдің сыртқ ы бө лігіне назар аударады – қ арапайым (тостағ анша, кү лте тә різдес) немесе қ ос тостағ анша жә не кү лте қ ұ рылысы (дұ рыс – актиноморфты немесе бұ рыс – зигоморфты), гү л тостағ аншасының жеке жапырағ ының (немесе тостағ аншасының кішкене тістерінің ) саны мен формасы, гү л кү лтесінің (немесе кү лтенің кішкене тістерінің ) саны мен формасына, аталық саны мен қ ұ рылысына, аналық санына, тү йін қ ұ рылысының ерекшеліктеріне.

Ө лшемдерін – гү лдің (гү л шоғ ырының ) диаметрін – ө лшегіш сызғ ыш немесе сулы материалды милиметрлік қ ағ аз кө мегімен анық тайды. Шикізат тү сін кү ндізгі жарық та, иісін – уқ алау арқ ылы, дә мін – қ ұ рғ ақ шикізаттың кесегін немесе оның қ айнатпасын (тек усыз объектілердің ) татып, анық тайды.

Микроскопия. Бү тін жә не кесілген шикізат. Микропрепараттарды гү л шоғ ырының жеке бө ліктерінен (гү лдері, орауыш жапырағ ы) немесе гү л бө ліктерінен (гү л кү лтесі, гү л тостағ аншасының жеке жапырағ ы), оларды ү стінен қ арап, дайындайды. Эпидермис қ ұ рылысына, тү ктердің, бездердің, кристалл қ оспалардың, механикалық элементтердің (орама жапырақ тарында) болуын жә не қ ұ рылысын, тозаң дә ндерінің формасы мен кө леміне т. б. назар аударады.

Люминесцентті микроскопия. Қ ұ рғ ақ ұ нтақ ты немесе гү л шоғ ырының, гү лдің жеке бө ліктерін қ арастырады, шикізаттың ультракү лгін жарық та ө з (біріншілік) флюресценциясы байқ алады. Кутикула, ә ртү рлі трихомалар (тү ктер, бездер), механикалық элементтер, тозаң дә ндері, химиялық қ ұ рылымына байланысты жасуша қ осындыларының ө те ерекше кесінділері бар.

Сапалық реакцияларды шикізаттын бө лу арқ ылы жү ргізеді. Реакцияның жү ргізу ә дісі тиісті нормативті қ ұ жаттамаларда сипатталғ ан.

Сандық кө рсеткіштер шикізатта мыналарды анық тайды:

- ә сер етуші заттардың қ ұ рамын, биологиялық белсенділікті анық тау ә дістері тиісті нормативті қ ұ жаттамаларды кө рсетілген;

- ылғ алдық ты;

- жалпы кү лділік немесе хлорлы сутек қ ышқ ылының 10% ерітіндісінде ерімейтін кү лдің қ ұ рамын;

- қ оспалардың ұ сақ тығ ы мен қ ұ рамын.

Дә рілік ө сімдік шикізаты болып арника, салаубас, долана, қ ара ырғ ай, кө к кекіре, қ оянжырық, лаванда, меруертгү л, жө ке, тү ймешетен, тү ймедақ, мың жапырақ, дә рмене жусан гү лдері жә не т. б. табылады.

5. Иллюстрациялы материалдар: кестелер, слаидтар.

6. Ә дебиет:

негізгі:

1. Муравьева Д. А., Самылина И. А., Яковлев Г. П. Фармакогнозия. Учебник. – 4-е изд., перераб. и доп. – М.: ОАО Издательство «Медицина», 2007. – 656 с.: ил.

2. Государственная фармакопея Республики Казахстан. Т. 1. – Алматы: Издательский дом «Жибек жолы», 2008. – 592 с.

3. Государственная Фармакопея СССР: Вып. 1. Общие методы анализа/ МЗ СССР. – 11-е изд., доп. – М.: Медицина, 1987. – 336 с.

4. Государственная Фармакопея СССР: Вып. 2. Общие методы анализа. Лекарственное растительное сырье/ МЗ СССР. – 11-е изд., доп. – М.: Медицина, 1990. – 400 с.

Қ осымша:

1. Руководство к практическим занятиям по фармакогнозии: Учебное пособие / Под ред. И. А. Самылиной, А. А. Сорокиной. – М.: ООО «Медицинское информационное агентство», 2007. – 672 с.

2. Самылина И. А., Аносова О. Г. Фармакогнозия: учебное пособие: Атлас в 2 т. – М., 2007. – Т. 1. – 192 с.; Т. 2. – 384 с.

3. Самылина И. А., Ермакова В. А., Бобкова Н. В., Потанина О. Г. Фармакогнозия: учебное пособие: Атлас. – Т. 3. – М., 2009. – 488 с.

4. Практикум по фармакогнозии: Учеб. пособие для студ. Вузов / В. Н. Ковалев, Н. В. Попова, В. С. Кисличенко и др.: Под общ. ред. В. Н. Ковалева. – Харьков: Изд-во НФаУ: Золотые страницы: МТК – книга, 2004. – 512 с.: 615 ил.: 24 с. вкл.

5. Руководство к практическим занятиям по фармакогнозии: Анализ фасованной продукции: учеб. пособие / под ред. И. А. Самылиной. – М. ООО “Медицинское информационное агентство”, 2008. – 288 с.: ил.

7. Қ орытынды сұ рақ тары (кері байланысы):

1. Нормативті қ ұ жаттамалардың қ андай тү рі дә рілік ө сімдік шикізатының сапасын регламенттейді?

2. Гү лдердің макроскопиялық талдауында қ андай белгілердің диагностикалық мағ ынасы бар?

3. Шө птердің микроскопиялық талдауында қ андай белгілердің диагностикалық мағ ынасы бар?

4. « Гү лдер» дә рілік ө сімдік шикізаты дегеніміз не?

5. Шикізаты гү лдер болып табылатын дә рілік ө сімдік мысалын келтірің із?

6. Дә рілік ө сімдік шикізатының ө зі екендігі дегеніміз не?

7. Дә рілік ө сімдік шикізатының сапалылығ ы дегеніміз не?

№4 Дә ріс

1. Тақ ырыбы: «Шө бі» дә рілік ө сімдік шикізатын макроскопиялық жә не микроскопиялық талдау.

3. Жоспары:

1. Фармакогностикалық талдау ә дістері.

2. «Шө п» дә рілік ө сімдік шикізатының тү рі ретінде.

3. Шө птерді макроскопиялық талдау.

4. Шө птерді микроскопиялық талдау.

5. Шикізаты шө п болып табылатын дә рілік ө сімдіктердің номенклатурасы.

4. Дә ріс тезистері

Фармацевтикалық тә жірибеде шө птер деп, шө птесін ө сімдіктердің кептірілген немесе жас жер ү сті бө ліктері болып табылатын дә рілік ө сімдік шикізатын айтады. Шө птерді гү лде, кейде гү лдің қ ауызы жарғ анда немесе жеміс солғ анда жинайды. Шикізат жапырақ тары мен гү лдері, кейбір жағ дайда гү л қ ауызы мен піспеген жемістері бар сабақ тардан тұ рады. Ө сімдіктердің біреуінде тек ұ шын ғ ана жинайды, екінші біреуінде – бү кіл жер ү сті бө лігін жинаса, ү шіншілерінде – жер ү сті бө лігінің тамырларымен қ оса жинайды.

Сыртқ ы белгілері. Сыртқ ы белгілерін анық тау кезінде қ арусыз кө збен немесе лупаның (10х) кө мегімен қ арай отырып, сабақ тары, жапырақ тары, гү лдерінің (жемістерінің ) қ ұ рылысына назар аударады. Қ ажет болғ анда шикізатты бірнеше минутқ а ыстық суғ а салып, жібітеді, содан кейін шынығ а немесе басқ а тегіс бетке сабақ ты, жапырақ тарды, гү лдерді жазып қ ояды. Егер шө п майдаланғ ан болса, онда жібіту ү шін сабақ тың, жапырақ тар мен гү лдердің кесектерін алады.

Сабақ тың қ ұ рылысында оның ерекшеліктерін белгілейді: қ арапайым немесе тармақ талып бұ тақ талуды; кө лденең қ иманың формасын – сабақ цилиндрлік, ойлы-қ ырлы, тө рт қ ырлы жә не т. б. Тө мен тү суін; ө лшемдерін (негізінің ұ зындығ ы мен диаметрін); сабақ та жапырақ тардың орналасуын (кезекті, супротивтік). Гү л шоғ ырының тү рі: жапырақ тар, гү лдер, жемістердің қ ұ рылысы. Тү сін қ ұ рғ ақ шикізатта алып, кү ндізгі жарық та анық тайды; иісін – уқ алау арқ ылы, дімін – қ ұ рғ ақ шикізаттың кесегін немесе оның қ айнатпасын (тек усыз объектілердің ) татып анық тайды.

Микроскопия. Бү тін жә не кесілген шикізат. Жапырақ микропрепаратын ү стінен дайындайды. Кейбір жағ дайларда сабақ тардың микропрепараттарын дайындайды. Сабақ препараттарында эпидермис жасушасының формасына, жапырақ саң ылауларының тү ріне, ә ртү рлі трихомалардың (тү тіктер, бездердің ) болуына жә не олардың қ ұ рылыс ерекшеліктеріне назар аударады. Мұ нан басқ а механикалық тіндердің, кристалл қ оспалардың, бө лінділер орнының, секрециялық каналдардың сү ттіген жолдарының болуына назар аударады.

Ұ нтақ. Шө птердің ұ нтағ ында жапырақ элементтерінен басқ а гү лдердің элементтері, жемістер мен тұ қ ымдар тіндерінің ү зіктері, сабақ тың фрагменттері – ө ткізгіш шоғ ырлардың, ірі тамырлардың, механикалық талшық тардың жә не т. б. ү зіктері кездеседі.

Люминесцентті микроскопия. Шө птің немесе жапырақ тың қ ұ рғ ақ ұ нтағ ын қ арайды. Шикізаттың ультракү лгін жарық ты ө з (біріншілік) флюресценциясы байқ алады. Ұ нтақ ты жапырақ элементтерінен басқ а жарық флюресценция сабақ тың ө ткізгіш шоғ ырларының ү зіктеріне тә н; аталық жақ сы кө рінеді; тұ қ ым эндоспермасының ү зіктері ә детте ашық кө гілдір сә уле таратады (қ ұ нарлы май).

Гистохимиялық реакцияларды кө лденең кесіндіде немесе ұ нтақ ты эфир майы, қ алың кутикуланың, шырыштың жә не т. б. барын тексеру ү шін жү ргізеді. Реакцияны жү ргізу ә дісі тиісті нормативті қ ұ жатта сипатталғ ан.

Сапалық реакцияларды шикізаттан бө лу арқ ылы жү ргізеді. Реакцияны жү ргізу ә дісі тиісті нормативті қ ұ жаттамаларда кө рсетілген.

Сандық кө рсеткіштер шикізатта мыналарды анық тайды:

- ә сер етуші заттардың қ ұ рамын, биологиялық белсенділікті, анық тау ә дістері тиісті нормативті қ ұ жаттамаларда кө рсетілген;

- ылғ алдық ты;

- жалпы кү лін жә не хлорлы сутек қ ышқ ылының 10% ерітіндісінде ерімейтін кү лдің қ ұ рамын;

- қ оспалардың ұ сақ тығ ы мен қ ұ рамын.

Шикізаты шө п болып табылатын дә рілік ө сімдіктерге мыналар жатады: ақ таспашө п, су бұ рышы, кө ктемгі жанаргү л, жұ паргү л, ақ басқ урай, шайқ урай, итжидек, меруертгү л, қ азтабан, сары тұ ң ғ иық, қ андауыр алқ а, жұ мыршақ, жолжелкен, таушымылдық, кә дімгі жусан, сасық шө п, ұ сақ жемісті софора, батпақ ты сазқ азанақ, термопсис, жебіршө п, фиалка, жатағ ан жебіршө п, сү йелшө п, шатыраш, қ ылша жә не басқ а.

5. Иллюстрациялы материалдар: кестелер, слаидтар.

6. Ә дебиет:

негізгі:

2. Государственная фармакопея Республики Казахстан. Т. 1. – Алматы: Издательский дом «Жибек жолы», 2008. – 592 с.

Қ осымша:

2. Самылина И. А., Аносова О. Г. Фармакогнозия: учебное пособие: Атлас в 2 т. – М., 2007. – Т. 1. – 192 с.; Т. 2. – 384 с.

7. Қ орытынды сұ рақ тары (кері байланысы):

1. Нормативті қ ұ жаттамалардың қ андай тү рлері дә рілік ө сімдік шикізатының сапасын регламенттейді?

2. Шө птердің макроскопиялық талдауында қ андай белгілердің диагнотикалық мағ ынасы бар?

3. Шө птердің микроскопиялық талдауында қ андай белгілердің диагностикалық мағ ынасы бар?

4. «Шө п» дә рілік ө сімдік шикізаты дегеніміз не?

5. Шикізаты шө п болып табылатын дә рілік ө сімдіктер мысалын келтірің із.

6. Дә рілік ө сімдік шикізатының ө зі екендігі дегеніміз не?

7. Дә рілік ө сімдік шикізатының сапалылығ ы дегеніміз не?

⇐ Предыдущая 1 234 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒