4. Дәріс тезистері

⇐ ПредыдущаяСтр 9 из 13Следующая ⇒

№3 Дә ріс

1. Тақ ырыбы: Дә рілік ө сімдік шикізатын дайындау ү рдістерінің негіздері.

2. Мақ саты: ә ртү рлі морфологиялық топтың дә рілік ө сімдік шикізатын дайындау процесінің негіздерімен танысу.

3. Жоспары:

1. Дә рілік ө сімдік шикізатын дайындауды ұ йымдастыру.

2. Ә ртү рлі морфологиялық топтың шикізаттарын жинау жә не біріншілік ө ң деу.

3. Шикізатты кептіру.

4. Шикізатты стандартты қ алыпқ а келтіру.

5. Шикізатты байлау, таң балау жә не сақ тау.

4. Дә ріс тезистері

Дә рілік ө сімдіктердің шикізатына алынатын бө ліктерін оғ ан фармакологиялық белсенді заттардың барынша кө п мө лшерде жинақ талатын вегетация кезең інде жинайды. Ө сімдіктердің мерзімдік дамуын зерттеу негізінде шикізатты жинаудың қ олайлы мерзімдерін анық тайды. Нақ ты жинау кү нтізбегі елдің географиялық аумағ ы мен ауа-райы жағ дайына байланысты қ ұ былады. Кө біне жинауды нақ ты сағ атқ а туралайды. Мысалы, тминді жеке басқ а да оң ай тү сетін жемістер мен тұ қ ымдарды таң сә ріден («шық бойынша»), ал жер ү сті бө ліктерді керісінше шық кепкенде жинайды. Ә рбір ө сімдік тү рі ү шін шикізатты жинау ережелері жасалғ ан.

Шө птер жабайы ө сетін шикізаттарды жә не жинаушылар шө пті пышақ немесе қ ол орақ, шалғ ы, секатор кө мегімен – ө сімдік қ алың жә не тығ ыз ө скен кезде жинайды (мысалы, тү йежоң ышқ а, жұ паргү л, шайқ урай жә не т. б. ). Ө сімдіктерді егер олар кө пжылдық болса, жер асты бө ліктерімен қ оса жұ луғ а болмайды. Шө п тү рінде жинайтын кө п тоннажды жабайы ө сетін шикізатты алдын ала арамшө птерден тазартылғ ан ү лкен алқ апта пішен шабатын машинамен жинайды. Ө сіретін ө сімдіктер ө німін де пішен шабатын машинамен жинайды.

Жапырақ тар. Жапырақ тарды қ олмен, шикізаттың тү ріне байланысты кесіндісімен, кесіндісіз немесе оның бө лігімен қ оса жұ лады. Кейбір майда жапырақ тарды бұ тақ ша немесе тұ тас шө п тү рінде жинайды (аюқ ұ лақ ). Егер шикізатқ а резеткалы жапырақ тар (мысалы, мең дуанада) қ ажет болса, онда оларды пышақ пен тамырына тимей кеседі. Ірі шө пті ө сімдіктердің (мысалы, итжидектің ) қ ос жапырақ тарынан тек жақ сы дамығ ан, ірі жапырақ тарын жинайды. Ө сімдіктің ұ шы бұ л жағ дайда кесіп тасталады жә не шө п тү рінде қ олданады (галендік препараттарды ө ндіру ү шін).

Гү лдер. Гү л шикізатын жинау техникасы гү лдердің кө леміне, орналасуына (жалғ ыз немесе гү л шоғ ыры тү рінде), гү л шоғ ырының тү ріне жә не т. с. с. байланысты болады. Сиырқ ұ йрық тың гү лтә жін оларды гү лден жай жұ лып алу арқ ылы жинайды, аюбадам гү лдерін – қ алқ ан тү рінде болады. Дә рілік тү ймедақ тың себеттерін ең қ ысқ а қ алдық тарымен немесе арнайы тарақ пен жұ лады. Ағ аш ө сімдіктерінің гү лдерін жиылмалы сатыны қ олдана отырып, гү лденген ұ штарын бұ тақ қ ырқ атын қ айшымен кесіп тастап, жинайды.

Жемістер мен тұ қ ымдар. Шө пті ө сімдіктердің қ ұ рғ ақ жемістері мен тұ қ ымдарын жер ү сті бө ліктерін қ ол орақ пен кесіп отырып, жинайды. жеміс-жидектерде жеміс сабақ шасымен немесе онсыз қ олымен алады. Шырғ анақ жемістерін немесе аршаның бү ршікті жемістерін кү зде ү сіктен кейін, сабақ тарын ұ рып немесе бұ тақ шалларын сілкіп жинайды. ағ аш ө сімдіктердің шырынды жемістерін (шетен, мойыл) жиылмалы саты жә не бұ тақ қ ырқ атын қ айшы кө мегімен жеміс шоғ ыры (гү л шоғ ыры) тү рінде жинайды.

Шатыр тә різді ө сімдіктердің (дә ріханалық аскө к, анис, тмин, кориандр) жемістерін жинау ү шін арнайы жинайтын комбайндарды қ олданады.

Тамырлар, тамырсабақ тар, тү йнектер, жер асты мү шелерді оларды жерден кү рек, кетпен, қ айла, айыр кө мегімен алып жианайды. Қ ұ рал-саймандарды топырақ ерекшеліктеріне жә не жинайтын шикізаттың ө сіп-жетілу жағ дайына байланысты таң дайды. Осылайша мысалы, айырдың тамырсабағ ы жағ алаудағ ы топырақ тан айырмен оң ай алынады, ал зиягү лдің тамырсабағ ын тасты тау топырағ ынан тек қ айла жә не кетпен кө мегімен алуғ а болады.

Мияның тамырын ө сіп жетілген жерінде (Амудария ө зенінің жайылма алқ абы жә не т. б. ) трактор соқ асымен қ азып алады, жерді айдау алдында жер ү сті бө ліктерін пішен шабатын машинамен шауып алады.

Қ абық. Қ абық ағ аштан оң ай алынатын шырын қ озғ алысы кезінде жинайды. Бұ тақ қ ырқ атын қ айшымен бұ талы жә не жас ағ аштардың бұ тақ тары мен сабақ тарында бір-бірімен 20-25 см қ ашық тық та жартылай саақ инасы жә не сақ иналы кө лденең тілік жасайды. Жоғ арғ ы тіліктен ұ зына бойлай 2-3 тілік жү ргізеді жә не қ абық тың жасалғ ан жолақ тарын тө менгі сақ инағ а қ арай жеткізбей тартады. Осындай қ алыпта қ абық жолақ тарын кебу ү шін біршама уақ ытқ а қ алдырады, содан кейін жұ лып тастайды.

Бү ршіктер. Ә ртү рлі тә сілдермен жинайды: қ арағ ай бү ршіктерін «қ аптама» астынан бірден кеседі; қ айың бү ршіктерін ә детте гү лтә жді дайындау кезінде бұ тақ шаларды сыдырып алу арқ ылы жинайды; терек бү ршіктерін бү ршікті ү стінен тө мен қ арай басып тұ рып, бұ тақ шалардан алады.

Шикізаттың алғ ашқ ы ө ң деуі тү скен қ оспаларды, ө сімдіктің ақ аулы бө ліктерін алып тастаудан, сондай-ақ шикізаты кептіруге дайындаудан тұ рады. Шө пті жианғ ан соң, ә сіресе шабылғ ан соң ө сімдіктерді іріктеу қ ажет, барлық бө тен қ оспаларды алып тастау керек. Қ ажет болғ ан жағ дайда тө менгі сү ректенген бө ліктерін шауып алып тастайды. Егер ө сімдікті (бір жылдық ) таяз орналасқ ан тамырларымен қ оса жұ латын болса, онда оны міндетті тү рде шауып тастау керек. Жапырақ тарды ақ ауларын жә не бө тен қ оспаларды алып тастау мақ сатында іріктейді. Гү л шикізатынан ең алдымен табиғ и тү сін жоғ алтқ ан гү лдерді, жинауғ а болмайтын гү л бө ліктерін немесе гү л шоғ ырларын ашып тастайды. Шө кенік бұ тақ шаларын ұ шын кеседі жә не гү л шоғ ырларын гү л жапырақ тарымен қ оса жұ лады. Тұ қ ымдары немесе жемістері ү шін жиналғ ан шө птесін ө сімдіктерді кездейсоқ араласып кеткен басқ а ө сімдіктерді алып тастап, іріктейді жә не бау етіп байлайды; содан кейін кептіреді жә не бастырады (шатыр тә різділер жемісі). Шырынды жеміс-жидектерді жеміс сабақ шасынан, жеміс шоғ ыры бө ліктерінен (шетен, мойыл), піспеген жемістерден жапырақ қ оспаларынан жә не бұ тақ ша кесектерінен тазалайды. Тамырлар мен тамыр сабақ тарды жер ү сті бө ліктерден тазартады. Тамырсабақ ты қ осалқ ы тамырларымен топырақ тан мұ қ ият жуып тастайды (шү йгін, зиягү л). Кейбір тамырлар мен жер асты ө ркендерді (жалбызтікен тамыры, мия жә не т. б. ) топырақ тан жумай, сілкіп тазалайды. Қ абық тарды дайындау кезінде ескі қ абық бө ліктерін алып тастайды. Бү ршіктерді жинағ ан соң енді бү ршік атқ ан бү ршіктерді алып тастайды.

5. Иллюстрациялы материалдар: кестелер, слаидтар.

6. Ә дебиет:

негізгі:

1. Муравьева Д. А., Самылина И. А., Яковлев Г. П. Фармакогнозия. Учебник. – 4-е изд., перераб. и доп. – М.: ОАО Издательство «Медицина», 2007. – 656 с.: ил.

2. Государственная фармакопея Республики Казахстан. Т. 1. – Алматы: Издательский дом «Жибек жолы», 2008. – 592 с.

3. Государственная Фармакопея СССР: Вып. 1. Общие методы анализа/ МЗ СССР. – 11-е изд., доп. – М.: Медицина, 1987. – 336 с.

4. Государственная Фармакопея СССР: Вып. 2. Общие методы анализа. Лекарственное растительное сырье/ МЗ СССР. – 11-е изд., доп. – М.: Медицина, 1990. – 400 с.

Қ осымша:

1. Руководство к практическим занятиям по фармакогнозии: Учебное пособие / Под ред. И. А. Самылиной, А. А. Сорокиной. – М.: ООО «Медицинское информационное агентство», 2007. – 672 с.

2. Самылина И. А., Аносова О. Г. Фармакогнозия: учебное пособие: Атлас в 2 т. – М., 2007. – Т. 1. – 192 с.; Т. 2. – 384 с.

3. Самылина И. А., Ермакова В. А., Бобкова Н. В., Потанина О. Г. Фармакогнозия: учебное пособие: Атлас. – Т. 3. – М., 2009. – 488 с.

4. Практикум по фармакогнозии: Учеб. пособие для студ. Вузов / В. Н. Ковалев, Н. В. Попова, В. С. Кисличенко и др.: Под общ. ред. В. Н. Ковалева. – Харьков: Изд-во НФаУ: Золотые страницы: МТК – книга, 2004. – 512 с.: 615 ил.: 24 с. вкл.

5. Руководство к практическим занятиям по фармакогнозии: Анализ фасованной продукции: учеб. пособие / под ред. И. А. Самылиной. – М. ООО “Медицинское информационное агентство”, 2008. – 288 с.: ил.

7. Қ орытынды сұ рақ тары (кері байланысы):

1. Вегетацияның қ ай кезең дерінде дә рілік ө сімдік шикізаттарын жинайды?

2. Шө птерді жинаудың қ андай тә сілдерін білесіз?

3. Жапырақ тарды қ алай жинайды?

4. Гү л шикізатын жинау техникасы қ андай?

5. Ағ ашты ө сімдіктердің қ абығ ы мен бү ршіктерін қ алай жә не қ ашан жинайды?

6. Ө сімдіктердің жер асты мү шелерін жинау ерекшеліктері қ андай?

7. Дә рілік ө сімдік шикізатын кептірудің қ андай тә сілдерін білесіз?

8. Шикізатты стандартты кү йге қ алай келтіреді?

9. Шикізатты орау жә не таң балаудың қ андай тү рлерін білесіз?

10. Дә рілік ө сімдік шикізатын сақ тау жағ дайы неге байланысты?

⇐ Предыдущая 4 5 6 7 8910 11 12 13 Следующая ⇒