4. Дәріс тезистері

№6 Дә ріс

1. Тақ ырыбы: «Жемістері» мен «Тұ қ ымдары» дә рілік ө сімдік шикізатын макроскопиялық жә не микроскопиялық талдау.

2. Мақ саты: дә рілік ө сімдік шикізатаның осы тобына макроскопиялық жә не микроскопиялық талдау жү ргізу ә дістеріне ү йрету.

3. Жоспары:

1. Фармакогностикалық талдау ә дістері.

2. «Жемістер» дә рілік ө сімдік шикізатының тү рі ретінде.

3. « Тұ қ ымдар» дә рілік ө сімдік шикізатының тү рі ретінде

4. Шикізаты жемістер мен тұ қ ымдар болып табылатын дә рілік ө сімдіктердің номенклатурасы.

4. Дә ріс тезистері

Дә рілік ө сімдік шикізатының фармакогностикалық талдауы екі маң ызды бө лімнен тұ рады – макроскопиялық жә не микроскопиялық талдаулар.

Дә рілік ө сімдік шикізатының макроскопиялық талдауы фармакогностикалық зерттеулердің жалпы кешенінде ө те маң ызды болып табылады. Оның негізгі міндеті шикізаттың ө зі екендігін анық тау. Макроскопиялық талдау техникасы дә рілік шикізаттың сыртқ ы тү рін қ арусыз кө збен немесе лупаның кө мегімен зерттеуге, оның жеке бө ліктерін ө лшеуге, органолептикалық сынамағ а (тү сін, иісін, дә мін анық тауғ а) жә не сондай-ақ сапалық химиялық реакцияларды жү ргізуге арналғ ан.

Микроскопиялық талдаудың фармакогнозиядағ ы мақ саты дә рілік ө сімдік шикізатаның ө зі екендігін анық тау болып табылады жә не ә ртү рлі мү шелер мен ұ лпалардың жалпы анатомиялық қ ұ рылысында зерттелетін объектіні басқ алардан айыруғ а болатын ө зіндік диагностикалық белгілерді табудан тұ рады.

Фармацевтикалық тә жірибеде жемістер деп, қ арапайым жә не кү рделі сондай-ақ жалғ ан жемістерді, жеміс шоғ ырларын жә не олардың бө ліктерін айтады. Жемістерді піскен кезінде жинап, кептіреді. Кейбір шырынды жемістерді жаң а піскен тү рінде ө ң дейді.

Сыртқ ы белгілері. Жемістерді қ ұ рғ ақ кү йінде қ арусыз кө збен немесе лупаның (10х) кө мегімен қ арап жерттейді. Кептіру кезінде тү рлері ө згерген шырынды жемістерді алдымен қ ұ рғ ақ кү йінде, ал сосын ыстық суғ а жібітіп немесе 5-10 мин ішінде қ айнатып, қ арайды. Жеміс жемістің сыртқ ы бө лігінен (перикарпий) жә не ондағ ы тұ қ ымдардан тұ рады. Перикарпий қ ұ рғ ақ (қ ұ рғ ақ жемістер) немесе етті (шырынды жемістер) болуы мү мкін. Жемістің сыртқ ы бө лігінің тү сі, бетінің сипаты, ө лшемдері (жемістің ұ зындығ ы, қ алың дығ ы, кесе-кө лденең ені), иісі мен дә мінің диагностикалық мағ ынасы бар. Кейбір жағ дайларда жемістегі ұ ялардың санын, эфир майлары арнасының немесе бө лінділер орнының барын анық тайды. Шырынды жемістер ү шін жібіткен соң жемістің сыртқ ы бө лігінің тү рін жә не қ ұ рылыс ерекшеліктерін анық тайды, тұ қ ымдарды сү йектерден бө ліп алып, олардың санын, тү рін, ө лшемдерін, бетінің сиаптын жә не т. с. с. анық тайды.

Ө лшемдерді ө лшегіш сызғ ыш немесе милиметрлі қ ағ аздың кө мегімен анық тайды. Шикізаттың тү сін кү ндізгі жарық та, иісін – сындыру немесе ү гу арқ ылы, дә мін – қ ұ рғ ақ шикізаттың тілімін немесе оның қ айнатпасын (тек улы емес объектілердің ) дә мін татып, анық тайды.

Фармацевтикалық тә жірибеде тұ қ ымдар деп, тұ тас немесе жеке дә н жарнақ атарын айтады. Тұ қ ымдарды ә детте піскен кезде жинайды жә не кептіреді.

Сыртқ ы белгілері. Тұ қ ымдарды қ ұ рғ ақ кү йінде қ арусыз кө збен немесе лупаның (10х) кө мегімен қ арап зерттейді.

Тұ қ ым тұ қ ым қ абығ ынан, эндоспермадан (кейбір ө сімдіктердің тұ қ ымы эндоспермасыз) жә не ұ рық тан тұ рады. Тұ қ ымның тү рі, ө лшемдері (ұ зындығ ы, қ алың дығ ы немесе кесе – кө лденең ені), бетінің сипаты, тү сі, иісі, мен дә мі, ұ рық тың тү рі, ө лшемдері мен орналасуының диагностикалық мағ ынасы бар.

Ө лшемдерді ө лшегіш сызғ ыш немесе миллиметрлі қ ағ аздың кө мегімен, шар тә різді тұ қ ымдарды – дө ң гелек тесігі бар електен ө ткізу арқ ылы анық тайды. Тү сін кү ндізгі жарық та, иісін – сындыру немесе ү гу арқ ылы, дә мін – қ ұ рғ ақ шикізаттың тілімін немесе оның қ айнатапсын (тек улы емес объектілерді) дә мін татып, анық тайды.

Микроскопия. Тұ тас шикізат. Ө зі екендігін анық тау ү шін кө лденең кесінді дайындайды. Тұ қ ымның жалпы қ ұ рылысына, тұ қ ым қ абығ ының сипаты мен қ ұ рлысына, қ ор заттарының ұ лпасының – эндосперманың кө лемі мен тү ріне, ұ рық тың – дә н жарнағ ының, ұ рық тү бінің, сабағ ының, бү ршігінің – тү рі мен қ ұ рылысына назар аударады.

Тұ қ ым қ абығ ының диагностикалық маң ызы зор, оның ерекше қ ұ рылысы бірнеше қ абаттан тұ рады. Қ абық тың механикалық қ абаты сызылғ ан элементтерден (талшық тар тә різді) немесе изодиаметрлік жасушалардан тұ рады. Кейбір тұ қ ымдар ү шін қ абық тың эпидермалық жасушасында шырыштың, басқ алары ү шін – пигментті қ абаттың болуы тә н. Эндосперма жасушасының формасы, қ ор заттары мен кристалды қ осындылардың да диагностикалық мә ні бар.

Фармацияда дә рілік ө сімдік шикізаты ретінде итмұ рын, таң қ урай, ү лкен амми жә не тісті амми, анис, долана, қ аражеміс, шә ң кіш, кориандр, лимонник, арша, итшомырт, пастернак, ақ қ урай, шетен, софора, тмин, аскө к, феникулум, мойыл, қ аражидек, атқ ұ лақ жә не т. б. жемістерін дайындайды.

Қ ыша, ат каштан, лимонник, зығ ыр, бадам, строфант, термопсис, асқ абақ жә не т. б. тұ қ ымдары да ә ртү рлі биологиялық белсенді заттар мен препараттарды олудың кө здері болып табылады.

5. Иллюстрациялы материалдар: кестелер, слаидтар.

6. Ә дебиет:

негізгі:

1. Муравьева Д. А., Самылина И. А., Яковлев Г. П. Фармакогнозия. Учебник. – 4-е изд., перераб. и доп. – М.: ОАО Издательство «Медицина», 2007. – 656 с.: ил.

2. Государственная фармакопея Республики Казахстан. Т. 1. – Алматы: Издательский дом «Жибек жолы», 2008. – 592 с.

3. Государственная Фармакопея СССР: Вып. 1. Общие методы анализа/ МЗ СССР. – 11-е изд., доп. – М.: Медицина, 1987. – 336 с.

4. Государственная Фармакопея СССР: Вып. 2. Общие методы анализа. Лекарственное растительное сырье/ МЗ СССР. – 11-е изд., доп. – М.: Медицина, 1990. – 400 с.

Қ осымша:

1. Руководство к практическим занятиям по фармакогнозии: Учебное пособие / Под ред. И. А. Самылиной, А. А. Сорокиной. – М.: ООО «Медицинское информационное агентство», 2007. – 672 с.

2. Самылина И. А., Аносова О. Г. Фармакогнозия: учебное пособие: Атлас в 2 т. – М., 2007. – Т. 1. – 192 с.; Т. 2. – 384 с.

3. Самылина И. А., Ермакова В. А., Бобкова Н. В., Потанина О. Г. Фармакогнозия: учебное пособие: Атлас. – Т. 3. – М., 2009. – 488 с.

4. Практикум по фармакогнозии: Учеб. пособие для студ. Вузов / В. Н. Ковалев, Н. В. Попова, В. С. Кисличенко и др.: Под общ. ред. В. Н. Ковалева. – Харьков: Изд-во НФаУ: Золотые страницы: МТК – книга, 2004. – 512 с.: 615 ил.: 24 с. вкл.

5. Руководство к практическим занятиям по фармакогнозии: Анализ фасованной продукции: учеб. пособие / под ред. И. А. Самылиной. – М. ООО “Медицинское информационное агентство”, 2008. – 288 с.: ил.

7. Қ орытынды сұ рақ тары (кері байланысы):

1. Нормативті қ ұ жаттамалардың қ андай тү рлері дә рілік ө сімдік шикізатының сапасын регламенттейді?

2. Жемістер мен тұ қ ымдардың макроскопиялық талдауында қ андай белгілердің диагностикалық мағ ынасы бар?

3. «Тұ қ ымдар» дә рілік ө сімдік шикзаты дегеніміз не?

4. «Жемістер» дә рілік ө сімдік шикізаты дегеніміз не?

5. Шикізаты жемістер болып табылатын дә рілік ө сімдіктер мысалдарын келтірің із.

6. Шикізаты тұ қ ымдар болып табылатын дә рілік ө сімдіктер мысалдарын келтірің із.

7. Дә рілік ө сімдік шикізатының сапалылығ ы дегеніміз не?

⇐ Предыдущая 1 2 3 456 7 8 9 10 Следующая ⇒