4. Дәріс тезистері

№5 Дә ріс

1. Тақ ырыбы: «Қ абығ ы» жә не «Бү ршіктері» дә рілік ө сімдік шикізатын макроскопиялық жә не микроскопиялық талдау.

2. Мақ саты: дә рілік ө сімдік шикізатының осы тобына макроскопиялық жә не микроскопиялық талдау жү ргізу ә дістерімен танысу.

3. Жоспары:

1. Фармакогностикалық талдау ә дістері.

2. «Қ абық » дә рілік ө сімдік шикізатының тү рі ретінде.

3. «Бү ршіктер» дә рілік ө сімдік шикізатының тү рі ретінде.

4. Шикізаты қ абық пен бү ршіктер болып табылатын дә рілік ө сімдіктердің номенклатурасы.

4. Дә ріс тезистері

Дә рілік ө сімдік шикізатаның фармакогностикалық талдауы екі маң ызды бө лімнен тұ рады – макроскопиялық жә не микроскопиялық талдаулар.

Дә рілік ө сімдік шикізатының макроскопиялық талдауы фармакогностикалық зерттеулердің жалпы кешенінде ө те маң ызды болып табылады. Оның негізгі міндеті – шикізаттың ө зі екендігін анық тау. Макроскопиялық талдау техникасы дә рілік шикізаттың сыртқ ы тү рін қ арусыз кө збен немесе лупаның кө мегімен зерттеуге, оның жеке бө ліктерін ө лшеуге, органолептикалық сынамағ а (тү сін, иісін, дә мін анық тауғ а) жә не сондай-ақ сапалық химиялық реакцияларды жү ргізуге арналғ ан.

Микроскопиялық талдаудың фармакогнозиядағ ы мақ саты дә рілік ө сімдік шикізатының ө зі екендігін анық тау болып табылады жә не ә ртү рлі мү шелер мен ұ лпалардың жалпы анатомиялық қ ұ рылысында зерттелетін объектіні басқ алардан айыруғ а болатын ө зіндік диагностикалық белгілерді табудан тұ рады.

Фармацевтикалық тә жірибеде қ абық деп, ағ аштардың жә не бұ талары мен тамырларының сыртқ ы бө лігін айтады. Қ абық ты кө ктемде шырын қ озғ алғ ан кезде жинайды жә не кептіреді.

Сыртқ ы белгілері. Тұ тас қ абық тү тікті, науалы немесе жазық ә ртү рлі ө лшемді тілімдер тү рінде келеді, қ абық тың тү сін, ө лшемдерін ( ұ зындығ ын жә не қ алың дығ ын), сыртқ ы жә не ішкі беттерінің жә не сынық тарының ерекшеліктерін анық тайды.

Қ оң ыр немесе сұ р болып келетін қ абық тың сыртқ ы беттері ә детте тегіс немесе ұ зына бойлай (немесе кө лденең ) қ атпарлы, кейде жарық шақ ты келеді. Бұ тақ ша мен сабақ тардың қ абығ ында сү йірленген немесе сопақ ша жасымық шалар бар, кейде жапырақ қ ынасы болуы мү мкін ( шоқ танғ ан қ ыналар дайындау барысында алынып тасталуы тиіс).

Қ абық тың ішкі беті ақ шылдау, тегіс немесе ойлы-қ ырлы болады. Кө лденең сынық тар ә детте тегіс емес: тікенекті, талшық ты немесе тү йіршікті.

Қ абық тың ұ зындығ ы мен қ алың дығ ын ө лшеуіш сызғ ыштың кө мегімен анық тайды. Тү сін сыртқ ы жә не ішкі беттерін кү ндізгі жарық та қ арау арқ ылы, иісін – қ ұ рғ ақ қ абық тың жаң а сынығ ының ішкі бетін қ ырып, дә мін – қ ұ рғ ақ қ абық та немесе оның қ айнатпасын (тек улы емес объектілердің ) дә мін татып, анық тайды.

Микроскопия. Бү тін шикізат. Алдын ала жұ мсартылғ ан шикізаттың кө лденең жә не ұ зына бойлай кесінділерін дайындайды. Анық тау кезінде ө зекті сә улелер соң ынан перифериге орналасқ ан сыртқ ы қ абық қ а жә не камбийден ө зекті сә улелердің соң ына дейін орналасқ ан ішкі қ абық қ а (флоэмағ а) да назар аударады. Сондай-ақ қ абық тың сыртқ ы бетінің қ алың дығ ына, бояуына жә не сипатына, колленхиманың болуына, біріншілік жә не екіншідік қ абық тың қ алың дығ ының қ атынасына, ө зекті сә улелердің еніне назар аударады.

Қ абық тың диагностикалық белгілері механикалық элементтер болып табылады – луб талшық тар (стереидтер) жә не тасты жасушалар, олардың саны, орналасуы жә не қ ұ рылысы. Механикалық элементтер жалғ ыз немесе тобымен, шашырап немесе белдеуде орналасады. Луб талшық тары немесе тасты жасушалардың қ абырғ алары ә детте ө те қ алың келеді жә не лигнифицияланғ ан.

Сондай-ақ кальций оксалат қ осындылары, сү ттіген жолдары, эфир майлы жасушалардың да диагностикалық мағ ынасы бар.

Кесілген шикізат. Кесілген қ абық ты микроскопиялық зерттеу ү шін ұ зына бойлай немесе кө лденең кесінді немесе қ ырынды дайындайды. Мұ ндай препараттарда ұ зына бойлай кесіндіде барлық элементтер кө рінеді. Диагностикалық мағ ынағ а кесіндідегі сол элементтер ие.

Ұ нтақ. Ұ нтақ тың микропрепараттарын дайындайды. Қ абық ұ нтағ ындағ ы маң ызды диагностикалық белгілер мыналар болып табылады: механикалық элементтер (луб талшық тар, тасты жасушалар), олардың орналасуы (жалғ ыз немесе тобымен), кальций оксалаты қ оспалары, сү ттіген жолдары, бө лінділер орны.

Люминесцентті микроскопия. Қ абық тың кө лденең кесіндісін немесе ұ нтағ ын (қ ырындысын) ультракү лгін жарық та қ арайды. Ашық жарқ ылғ а ағ аш элементтері ие (луб талшық тары, тасты жасушалар); паренхима жасушаларының флюресценциясы қ абық тың химиялық қ ұ рамына байланысты болады.

Гистохимиялық реакцияларды қ абық тың кө лденең кесінділеріне немесе шикізат ұ нтағ ымен жү ргізеді. Бұ л жағ дайда кө біне реакцияларды ә рекеттегі заттардың, кейбір жағ дайларда – ілеспелі заттардың барын анық тау ү шін жү ргізеді.

Сапалық реакцияларды қ ұ рғ ақ шикізатта, қ ырындымен, ұ нтақ пен немесе шикізат бө лінділерімен жү ргізеді. Реакцияларды жү ргізу ә дістемелерді тиісті нормативті қ ұ жаттармаларда берілген.

Сандық кө рсеткіштер шикізатта мыналарды анық тайды:

- ә сер етуші заттардың қ ұ рамын, биологиялық белсенділікті; анық тау ә дістері тиісті нормативті қ ұ жаттамаларда кө рсетілген;

- ылғ алдық ты;

- жалпы кү лі мен хлорлы сутек қ ышқ ылының 10% ерітіндісінде ерімейтін кү лдің қ ұ рамын;

- қ оспалардың ұ сақ тығ ы мен қ ұ рамы, соның ішінде шоқ танғ ан қ ынамен жабылғ ан қ абық тілімдерінің қ ұ рамын.

Медициналық тә жірибеде емен, итшомырт, шә ң кіш, хинин ағ ашының, эвкоммия, қ оза тамырларының қ абық тарын қ олданады.

Дә рілік мақ сатта қ айың, терек жә не қ арағ ай бү ршіктерін қ олданады.

5. Иллюстрациялы материалдар: кестелер, слаидтар.

6. Ә дебиет:

негізгі:

1. Муравьева Д. А., Самылина И. А., Яковлев Г. П. Фармакогнозия. Учебник. – 4-е изд., перераб. и доп. – М.: ОАО Издательство «Медицина», 2007. – 656 с.: ил.

2. Государственная фармакопея Республики Казахстан. Т. 1. – Алматы: Издательский дом «Жибек жолы», 2008. – 592 с.

3. Государственная Фармакопея СССР: Вып. 1. Общие методы анализа/ МЗ СССР. – 11-е изд., доп. – М.: Медицина, 1987. – 336 с.

4. Государственная Фармакопея СССР: Вып. 2. Общие методы анализа. Лекарственное растительное сырье/ МЗ СССР. – 11-е изд., доп. – М.: Медицина, 1990. – 400 с.

Қ осымша:

1. Руководство к практическим занятиям по фармакогнозии: Учебное пособие / Под ред. И. А. Самылиной, А. А. Сорокиной. – М.: ООО «Медицинское информационное агентство», 2007. – 672 с.

2. Самылина И. А., Аносова О. Г. Фармакогнозия: учебное пособие: Атлас в 2 т. – М., 2007. – Т. 1. – 192 с.; Т. 2. – 384 с.

3. Самылина И. А., Ермакова В. А., Бобкова Н. В., Потанина О. Г. Фармакогнозия: учебное пособие: Атлас. – Т. 3. – М., 2009. – 488 с.

4. Практикум по фармакогнозии: Учеб. пособие для студ. Вузов / В. Н. Ковалев, Н. В. Попова, В. С. Кисличенко и др.: Под общ. ред. В. Н. Ковалева. – Харьков: Изд-во НФаУ: Золотые страницы: МТК – книга, 2004. – 512 с.: 615 ил.: 24 с. вкл.

5. Руководство к практическим занятиям по фармакогнозии: Анализ фасованной продукции: учеб. пособие / под ред. И. А. Самылиной. – М. ООО “Медицинское информационное агентство”, 2008. – 288 с.: ил.

7. Қ орытынды сұ рақ тары (кері байланысы):

1. Нормативті қ ұ жаттамалардың қ андай тү рлері дә рілік ө сімдік шикізатының сапасын регламенттейді?

2. Қ абық пен бү ршіктердің микроскопиялық мағ ынасы бар?

3. «Қ абық » дә рілік ө сімдік шикізаты дегеніміз не?

4. «Бү ршіктер» дә рілік ө сімдік шикізаты дегеніміз не?

5. Шикізаты қ абық болып табылатын дә рілік ө сімдіктер мысалдарын келтірің із.

6. Шикізаты бү ршіктер болып табылатын дә рілік ө сімдіктер мысалдарын келтірің із.

7. Дә рілік ө сімдік шикізатының ө зі екендігі дегеніміз не?

⇐ Предыдущая 1 2 345 6 7 8 9 10 Следующая ⇒