2. Фразеологияны меңгерту барысында ұлттық дүниетаным ерекшеліктерін таныту

2. Фразеологияны мең герту барысында ұ лттық дү ниетаным ерекшеліктерін таныту

Фразеологизмдер халық тың тұ рмыс-тіршілігінің, салт-санасының, дү ниетанымының айнасы болып табылады, олар-тақ ырыптық жә не семантикалық тұ рғ ыда кө п аспектілі, ойлау мен танымның ерекше бейнелі, эмоционалды-экспрессивтік рең кке ие жә не тіл қ абаттарының ішіндегі қ ұ рылымдық типтері мен синтаксистік модельдері қ алыптасқ ан тілдік бірліктер.

3. Ә дебиетті оқ ыту ә дістемесі бойынша теориялық жә не практикалық ә дістерді жү йелеу

Емтихан билеті № 16

1. Тұ лғ аны қ алыптастыруғ а жә не дамытуғ а ә сер ететін факторлар (сыртқ ы жә не ішкі, биологиялық жә не ә леуметтік).

Тұ лғ а дамуының педагогикалық мә нін анық тау ү шін бірінші кезекте «тұ лғ а» тү сінігінің мә нін, оның «адам», «индивид» жә не «даралық » тү сініктерімен ара-қ атынасын, байланысын ашуымыз керек. Адам дамуында ә рқ ашан бір-бірімен байланысты екі бағ ыт бар: биологиялық жә не ә леуметтік.

«Адам» тү сінігі биологиялық мә нді білдіреді. Оғ ан берілген анық тамалар ө те кө п.

1) Адам (биологиялық тү сінік ретінде) - тіршілік иесі, ө кілі, фило- жә не онтогенетикалық даму ө німі.

2) Адам – адамзат қ ауымдастығ ының бір ө кілі, қ ұ ралдар мен белгілер пайдаланатын жә не солар арқ ылы ө зінің жү ріс-тұ рысын, мінез-қ ұ лқ ын жә не психикалық процестерін мең геретін, табиғ и шектеушілік шекарасынан шық қ ан ә леуметтік тіршілік иесі.

Кү нделікті тұ рмыста индивид деп оның ө зіне тиесілі ерекшеліктері бар нақ ты бір адамды айтамыз. Индивидтің ең жалпылама сипаттамалары ретінде психофизиологиялық ұ йымдасуының тұ тастығ ы мен ө зіндік ерекшелігін, қ оршағ ан ортамен ө зара ә рекеттегі тұ рақ тылығ ын, белсенділігін айтуғ а болады. Ә р адам – индивид.

Даралық, қ ысқ аша айтқ анда, бір адамды екінші адамнан айыратын ерекшелік. Даралық мінез жә не темперамент, шығ армашылық іс-ә рекет жә не қ абілеттер ерекшелігімен кө рінеді. Абсолютті бірдей екі адам болмайды. Яғ ни, ә р адамды ө зіндік ерекшеліктері (психикалық, ә леуметтік) даралық ретінде қ арауымыз керек.

Педагогикада жә не психологияда тұ лғ а жә не оның дамуы проблемасы бойынша ү ш бағ ыт болды: биологиялық, ә леуметтік жә не биоә леуметтік.

Биологиялық (преформистер) бағ ыт ө кілдері тұ лғ аны тек қ ана табиғ и ө нім ретінде қ арастыра отырып адамның мінез-қ ұ лқ ын, жү ріс-тұ рысын туа біткен қ ажеттіліктер, инстинктер ық палы деп тү сіндіреді (З. Фрейд). Адам қ оғ ам талаптарына бағ ынуғ а жә не соның барысында ө зінің табиғ и қ ажеттіліктерін ү немі басып отыруғ а мә жбү р. Ол ө зімен ө зінің осы кү ресін жасыру ү шін «маска киеді» немесе қ анағ аттандырылмағ ан табиғ и қ ажеттіліктерін басқ а бір іс-ә рекет тү рімен алмастырады дейді. З. Фрейд адамның жү ріс-тұ рысы толығ ымен жыныстық инстинктен (либидо) тә уелді деп есептеді.

Ә леуметтік бағ ыт ө кілдері адам биологиялық тіршілік иесі бола тұ ра ө мір сү ру барысында ө зі қ арым-қ атынасқ а тү скен ә леуметтік топтардың ық палы арқ ылы біртіндеп ә леуметтенеді деп есептейді. Тұ лғ аның даму дең гейі неғ ұ рлым тө мен болса, соғ ұ рлым онда биологиялық ерекшеліктері анық кө рінеді, бірінші кезекте иемдену, бұ зу, қ ирату, жыныстық жә не т. б. инстинктер.

Биоә леуметтік бағ ыт ө кілдері психикалық процестер (тү йсік, қ абылдау, ойлау жә не т. б. ) биологиялық негізде, ал тұ лғ аның бағ ыттылығ ы, қ ызығ ушылық тары, қ абілеттері ә леуметтік қ ұ былыс ретінде қ алыптасады деп тү сіндіреді.

Қ азіргі заманғ ы педагогика ғ ылымы тұ лғ аны биологиялық ты ә леуметтіктен бө луге болмайтын біртұ тас ретінде қ арастырады. Тұ лғ а бойындағ ы биологиялық ө згерістер оның іс-ә рекетіне ғ ана емес, ө мір сү ру образына ә серін тигізеді. Дегенмен, шешуші рольді ә леуметтік ө мір нә тижелері: мотивтер, қ ызығ ушылық тар, мақ саты атқ арады. Олар тұ лғ аның бейнесін анық тай отырып дене (физикалық ) кемшіліктері мен мінез ерекшеліктерін (қ ызуқ андылық, ұ ялшақ тық жә не т. б. ) жең уге мү мкіндік береді. Тұ лғ а дамуы, процесс ретінде, индивидтің психофизиологиялық ерекшеліктерімен, оның ө зінің белсенділігімен, ішкі қ арама-қ айшылық тарымен жә не сыртқ ы ә леуметтік жағ дайлармен шартталады. Оны Л. И. Божович «ішкі даму процестері мен сыртқ ы жағ дайлардың ө зінше ү йлесімі» деп атап кө рсетеді.

Б. Г. Ананьевтің тұ жырымдауынша адам даму кө птеген факторлардың ө зара ә рекетімен шартталады: тұ қ ымқ уалаушылық, қ оршағ ан орта (ә леуметтік, табиғ и), тә рбие жә не оның ө зінің іс-ә рекеті.

Тұ қ ымқ уалаушылық, қ оршағ ан орта жә не тә рбиенің ө зара қ атынасын Й. Шванцараның схемасынан кө руге болады. Бұ л схемада аталғ ан ү ш факторлардың ө зара ә рекеті кө рсетілген. АВС ү шбұ рышы (тең қ абырғ алы ү шбұ рыш) дамудың оптимальді екендігін кө рсетеді. Егер бір фактордың ролі асыра бағ аланып кетсе ү йлесімсіз дамуды кө реміз. Осы схемадан бірде-бір фактор жеке ық пал етпейтіндігін, даму олардың келісілген ық палдарынан тә уелді екендігін кө реміз. Тұ қ ым қ уалайды: орталық нерв жү йесі қ асиеттері (кү ш, жылдамды жә не т. б. ), бет ә лпеті, тү сі, ауру тү рлері жә не т. б. кейбір мінез сипаттарының (экстраверсия, интроверсия, агрессивтілігі т. с. с. ) тұ қ ым қ уалауы туралы бір жақ ты пікір жоқ.

Тұ лғ а дамуын зерттеудегі педагогика ү шін ең маң ызды мә селелер – интеллектуалдық, арнайы қ абілеттердің жә не моралдік қ асиеттердің тұ қ ым қ уалауы.

Интеллектуалдық қ абілеттердің тұ қ ымқ уалауы немесе тұ қ ымқ уаламауы ө те маң ызды сұ рақ. Балалар ата-анасынан дайын қ абілеттерді алады ма, ә лде тек қ ана нышан тұ қ ым қ уалайды ма?

Қ абілетті тұ лғ аның жеке-психологиялық ерекшелігі, белгілі бір іс-ә рекетті нә тижелі орындау шарты десек, нышанды қ абілетті дамытуғ а қ ажетті потенциалдық мү мкіндіктер деуге болады. Эксперименталдық зерттеу нә тижелері қ абілет емес, тек нышандар тұ қ ым қ уалайды деген тұ жырымды дә лелдейді.

Интеллектуалдық қ абілеттердің тұ қ ымқ уалауы туралы мә селе кө п сұ рақ тар туғ ызады. Кө птеген ғ алымдар адамның интеллект дең гейі оның шық қ ан тегінен тә уелді емес дейді. Дегенмен тұ қ ымқ уалаушылық тың адамның интеллектуалдық дамуына кері ә серін тигізуі мү мкін екендігін мойындау қ ажет. Мысалы, нашақ орлардың, маскү немдердің миларындағ ы ө згерістер, тұ қ ым қ уалайтын кейбір психикалық аурулар баланың интеллектуалдық дамуына кері ә серлерін тигізеді.

Арнайы нышандардың тұ қ ым қ уалайтыны бү гінгі кү ні кү мә н келтірмейтін мә селе. Арнайы нышандарғ а жататындар: математикалық, музыкалық, спорттық жә не т. б.

Тұ лғ аның ә леуметтік қ асиеттері (моральдік) тұ қ ым қ уаламайды.

Тұ лғ а жә не қ оршағ ан орта.

Адамның қ оршағ ан ортамен ө зара ә рекеті «ә леуметтену» тү сінігі арқ ылы ашылады. «Ә леуметтену» ғ ылымаралық тү сінік жә не педагогикада кең қ олданылады. Америка ә леуметтанушылары Т. Парсонс, Р. Мертон ә леуметтенуді тұ лғ аның ә леуметтік жү йемен толық интеграциялану процесі барысындағ ы бейімделуі деп тү сіндіреді. Олар ә леуметтенуді «адаптация» тү сінігі арқ ылы ашады.

«Адаптация» тү сінігі биологиядағ ы негізгі тү сініктердің бірі ретінде тірі организмнің қ оршағ ан табиғ и орта жағ дайына бейімделуін білдіреді.

Адаптация тү сінігі арқ ылы ә леуметтену адамның ә леуметтік ортағ а ену процесі жә не оның мә дени, психологиялық, ә леуметтік факторларғ а бейімделуі деп қ арастырылады.

Гуманистік психология ө кілдері А. Маслоу, К. Роджерс, Г. Олпорт жә не т. б. ә леуметтену мә нін басқ аша тү сіндіреді. Олардың пікірінше, ә леуметтену адамдардың «Мен-Концепциясын» ө здері жаң ғ ырту, потенциалдары мен шығ армашылық қ абілеттерін ө здері іске асыру процесі, оның ө зіндік дамуына кедергі жасайтын ортаның негативті ық палдарынан ө ту процесі.

Бұ л кө зқ арастар ә леуметтенудің екі жақ тылық сипатын кө рсете отырып бір-біріне қ арама-қ арсы келмейді.

Сонымен, ә леуметтенуді индивидтің ә леуметтік тә жірибені мең геру процесімен нә тижесі жә не оны белсенді тү рде қ айта ө ндіруі, ө ң деуі деп айтуғ а болады. Бұ л тә жірибені мең геру ә рқ ашан субъективті сипатта болады. Ә ртү рлі адамдар бірдей жағ дайдан ә ртү рлі тә жірибе алуы мү мкін. Бұ дан біз екі қ арама-қ арсы процестердің - ә леуметтенудің жә не дараланудың (индивидуализация) бірлігін кө реміз.

Ә леуметтену – ү здіксіз ө мір бойы жү ретін процесс.

Ә леуметтену факторлары: (А. В. Мудрик бойынша)

- макрофактор: мемлекет, ел, қ оғ ам, мә дениет;

- мезофактор: этнос, тұ ратын аймағ ы, тұ ратын жерінің тү рі (тип поселения), бұ қ аралық қ арым-қ атынас қ ұ ралдары;

- микрофактор: отбасы, микросоциуам (жақ ын қ оршағ ан орта), тә рбие институттары, діни ұ йымдар.

Тә рбие жә не тұ лғ аның дамуы.

Тұ лғ а дамуындағ ы тә рбие ролі ә ртү рлі бағ аланады. Біреулер қ олайсыз орта мен жаман шық қ ан тегі жағ дайында тә рбиенің ешқ андай нә тижесі болмайды десе, екіншілер адам табиғ атын ө згертудің бірден-бір жолы тә рбие деп тү сіндіреді. Шын мә нінде тә рбие арқ ылы кө п нә рсеге қ ол жеткізуге болады, бірақ адамды толық ө згерту мү мкін емес.

Тә рбиені мақ сатты бағ ытталғ ан жә не саналы бақ ыланатын ә леуметтену процесі деп айтуғ а болады. Тә рбие ә леуметтену процесін басқ ару механизмі болып табылады. Осығ ан байланысты тә рбиенің екі негізгі функцияларын атауғ а болады:

1) тұ лғ ағ а ә сер ететін ә леуметтік, психологиялық жә не тағ ы басқ а ық палдарды реттеу,

2) тұ лғ аны дамыту мақ сатымен ә леуметтену процесін жеделдетуге жағ дай жасау.

Тұ лғ а дамуында оқ ытудың мә ні зор. Л. С. Выготский тұ лғ а дамуындағ ы оқ ытудың жетекші ролі туралы тезисті нақ тылады. Осығ ан байланысты Л. С. Выготский баланың ақ ыл-ой дамуының екі дең гейін кө рсетті: дамудың актуалды (ө зекті, кө кейтесті) дең гейі жә не дамудың жақ ын зонасы.

Дамудың актуалды (ө зекті, кө кейтесті) дең гейі оқ ушының сол кезең дегі дайындық дең гейін кө рсетеді. Дұ л дең гей ешкімнің кө мегінсіз оқ ушының ө зі шеше алатын тапсырмалармен сипатталады.

Ал дамудың жақ ын зонасы оқ у тапсырмаларын оқ ушы ү лкендердің, мұ ғ алімнің аздағ ан кө мегі арқ ылы шеше алатын жағ дайда қ ұ рылады.

⇐ Предыдущая 18 19 20 21 222324 25 26 27 Следующая ⇒