2.Қазақ тілін оқытудың формалары мен түрлері, оқу әдістемелік кешені

Қ азақ тілін оқ ыту ә дістерінің тү рлеріОқ ыту ә дістемесі - педагогиканың кү рделі саласының бірі - дидактика тарауында қ аралады. Дидактика /оқ ыту теориясы/ гректің didaktikos - оқ ытамын деген сө зінен шық қ ан. Дидактиканың негізгі проблемалары оку процесінің зандылық тарын, принциптерін жә не оқ ытудың тиімді ә дістемелерін кө рсетеді.

Нұ ржанова Ж. ө зінің «Қ азақ тілін тиімді оқ ыту жолдары» атты ә дістемелік қ ұ ралында оқ ыту ә дістерін бес тү рге жіктейді:
1. Тү сіндіру ә дісі. Бұ л ә діске ауызша баяндау - тү сіндіру, ә ң гіме, сұ рақ -жауап, лекция тү рлері жатады.
2. Кітаппен жұ мыс істеу ә дісі: Мұ ғ алімнің тү сіндіргенін кітаптан қ арау - анық тама, тү сініктер, жоспар, конспект, тезис, газет, журнал, сө здікпен, т. б. жұ мыстар.
3. Кө рнекілік ә діс, экскурсия, таблица, сурет, схема, карточка пайдалану т. б.
4. Техникалық қ ұ ралмен жұ мыс істеу ә дісінің бірі - демонстрациялық ә діс: экран бейнесі арқ ылы диафильм, кино, фрагмент, т. б, техникалық қ ұ ралмен жұ мыс істеу ә дісінің тағ ы бір тү рі: кодоскоп, эпидоскоп, компьютермен жұ мыс, т. б.
5. Жаттығ у ә дісі, ауызша, жазбаша жә не суретпен жұ мыс, тақ тамен жұ мыс, ө з бетінше жұ мыс, қ айталау, пысық тау кезінде ұ лттық ойын элеметтерін пайдалану жұ мысы.
Баяндау ә дісі. Қ азақ тілінен оқ ушыларғ а белгілі тақ ырып бойынша берілетін білімді мұ ғ алімдердің тү сіндірудегі ә рекеті - ауызша баяндаудан басталады. Ә ң гіме ә дісі - жаң а материалды тү сіндіргенде жү ргізілетін ә діс немесе сұ рақ -жауап ә дісі. Қ азақ тілінен жаң а материалды тү сіндіру барысында ғ ылыми фактілерге, анық тамаларғ а сү йене отырып, сол тақ ырыптың шығ у, не жазғ ан авторлардан бастап ә ң гімелеу ә дісімен тү сіндіруге талаптанады. Оқ ушыларғ а сол материалды тү сінікті, айқ ын, анық тілмен жеткізе отырып мазмұ ны баяндалады. Лекция - жоғ арғ ы сыныптардың оқ ушыларына қ азақ тілінен факультативтік сабақ тарда, 9-сыныпта қ азақ тілі сабағ ында жү реді. Бағ дарламада берілген тақ ырыптарды тү сіндіруде лекция ә дісін пайдаланады. 8-9 сыныпқ а 10-15 минут, 10-11 факультатив сабақ тарында 15-20 минуттік лекция оқ ылады.

3. Кітаппен жұ мыс ә дісі
Оқ ушыларғ а берілетін теориялық білім оқ улық пен оқ у қ ұ ралдары бойынша жеткізіледі. Бұ лқ ұ ралдар ә рбір сыныптарғ а арналғ ан оқ у бағ дарламаларына негізделіп жасалады. Мұ ғ алім қ азақ тіліне арналғ ан материалдардың ерекшеліктерімен бірге оларғ а байланысты берілетін анық тамалар мен ережелерді оқ ытып, тү рлі жаттығ у жұ мыстарын оқ улық пен кө мекші қ ұ ралдар негізінде іскее асырады.
4. Кө рнекілік ә діс
Тілдің грамматикалық қ ұ рылысын, оның жекелеген категорияларын оқ ушыларғ а жан-жақ ты тү сіндіруде, тақ ырыптық, талапқ а сай жасалғ ан кө рнекі қ ұ ралдарды пайдаланудың ү лкен маң ызы бар. Қ азақ тіліндегі берілген тақ ырып бойынша жаң а сабақ ты тү сіндіру, ө ткен материалды қ айталау, не бекіту, жаттығ у жаздыру кезінде пайдаланылғ ан кө рнекілік ә рбір сабақ тың ә серлігін жә не мазмұ нын арттырып, оқ ушығ а білімді қ ызық ты, жалық тырмай игеруге себебін тигізеді. Кө рнекіліктің тү рлері кө п. Оны сабақ тың мазмұ нына қ арай, мұ ғ алім басшылығ ымен жү зеге асырылып отырады. Қ азақ тілі сабағ ында кө бірек қ олданылатын кө рнекіліктер: схемалар, кестелер, картина, табиғ ат суреттері, техникалық қ ұ ралдар, т. б.
Қ азақ тіліне арналғ ан кестелер: фонетикалық, орфографиялық, пунктуациялық, лексикалық кестелер. Кестелер бір тақ ырыпқ а арналғ ан, не жинақ тау тү рінде болуы мү мкін.
5. Техникалық қ ұ ралдармен жұ мыс істеу ә дісі
Мектептерде техникалық қ ұ ралдарды оқ у-тә рбие жұ мысына енгізу 1960-70 жылдары басталды.
Соң ғ ы кезде біздің елімізде сабақ та жаң а технологиямен жұ мыс істеу - мысалы, компьютермен жұ мыс істеу де қ олғ а алынуда.
Қ азақ тілі сабағ ы бойынша сабақ та техникалық қ ұ ралдарды пайдалану жолдарын Б. Қ ұ лмағ амбетова зерттеп, қ ұ нды пікір айтты: "... техникалық кұ ралдарды пайдаланып ө ткізген сабақ та оқ ушылар жалық пай тың дағ ан жаң а оқ у материалын қ абылдау процесінде олардың ә р тү рлі сезім мү шелері /кө ру, есту, т. б, / қ атысатындығ ын, соның нә тижесінде оқ ушылардың қ ызығ ушылығ ы артып, тү сіндірілген материалдардың бә рін қ абылдауғ а мү мкіндік туғ ызады", - деді. /Б. Қ ұ лмағ амбетова " Қ азақ тілі" сабағ ында техникалық қ ұ ралдарды пайдалану, 1975/.
Қ азір мектептерде кө бірек қ олданылып жү рген техникалық қ ұ ралдар - эпидоскоп, кодоскоп, магнитофон. Осыларды ана тілі сабағ ында пайдалана отырып оқ ыту мұ ғ алімнің уақ ытын ү немдеп, оқ ушыларды білім алуғ а қ ызық тыра тү седі.

Оқ у ә дістері – тарихи категория. Ө ндіріс кү штерінің дең гейі мен ө ндірістік қ атынастар сипаты педагогикалық процестің мақ саттарына, мазмұ нына, қ ұ рал жабдық тарына ө з ық палын тигізеді. Олардың ауысуымен оқ у ә дістері де ө згеріске келеді.

1 Қ азақ тілін оқ ытудың формалары мен тү рлері
Білім беру мазмұ ны арнайы тү рде, білім беру министрлігінде бекітілген, тө мендегідей қ ұ жаттарда нақ тыланады: Қ азақ стан Республикасының «Білім беру туралы» Заң ы 1999 жылы 7 маусымда қ абылданғ ан. «Білім беру туралы» Қ азақ стан Республикасының Заң ы мемлекеттік білім беру саясатын анық тайды.
Қ азақ стан Республикасының білім беру саласындағ ы мемлекеттік саясат принциптері: - ү здіксіз білім беру;

- барлық адамдардың білім алуғ а тең қ ұ қ ық тығ ы; - жалпы орта білімнің тегіндігі;

- орта білім нің міндеттілігі.

Standart (ағ ылшын)– норма, ү лгі, мө лшер дегенді білдіреді.

Оқ ытудың дамыту функциясы. Оқ ыту барысында оқ ушыларғ а білім беру, оларды тә рбиелеу негізінде тұ лғ аның ақ ыл – ойы, сана –сеземі, шығ армашылық қ абілеті т. б. кө птеген тұ лғ алық қ асиеттерінің дамына, іскерліктері шың далып, қ абілеттерінің дамуына ық пал етеді. Тұ лғ а жан –жақ ты дамиды. Белгілі психологтар Л. С. Выготский мен С. Л. Рубинштейн ұ сынғ ан тұ жырымдамасы бойынша жеке адам тә рбие мен оқ ыту процесінде жетіледі. Тә рбие мен оқ ыту негізінде даму іске асады.

Оқ ытудың тү рлері

Дидактика тарихында оқ ытудың ү ш тү рі қ алыптасқ ан: тү сіндірмелі-илюстрациялы (дә стү рлі), проблемалы, багдарламалы (компютерлік).

1. Тү сіндірмелі - иллюстрациялы оқ ытудә стү рлі оқ ыту деп аталуы тарихта ұ зақ уақ ыт бойы ө міршең болғ анына байланысты. Дә стү рлі оқ ыту жаң адан пайда болғ ан тү сіндіру жолдары мен кө рнекіліктерді ө зіне кіріктіріп отырады.

2. Бағ дарламалы (компьютерлік) оқ ытудың негізгі мақ саты - оқ ыту процесін басқ аруды жетілдіру, тексеруден ө зін-ө зі тексеруге, оқ ытудан ө зін-ө зі оқ ытуғ а кө шу. Бағ дарламалы оқ ытуда жаң а бағ дарланғ ан оқ улық тар, оқ ыту қ ұ жаттары, ү йрету машиналары қ олданылады. Оқ ытудың бұ л турі 1960 жылдан бастап Б. Скиннер, Н. Краудер бастамасынан кейін, педагогика, психология жә не кибернетиканы ұ штастырып падаланылады.

3. Проблемалық оқ ыту. Заманауи білімдендірудің мақ саты мамандарды шығ армашылық қ а дайындау екені даусыз. Шығ армашылық дегеніміз жаң алық ты (жаң а нысана, жаң а білім, жаң а проблема, жаң а ә діс) ашу. Осығ ан орай, проблемалық оқ ытудың ө зі де шығ армашыл процесс. Соң ғ ы кезде кең тарағ ан оқ у тү рінің мә ні: мұ ғ алім жаң а білімді дайын тү рде баяндамай, оқ ушылардың алдына проблемалық сұ рақ тарды қ ойып, оларды шешудің жолдары мен тә сілдерін іздеуге бейімдейді

2 Қ азақ тілі сабақ тары. Мектеп оқ ушыларына білім мен дағ ды беруде қ азақ тілінен ө тілетін сабақ тардың мә ні орасан. Ө йткені сабақ оқ у ісін ұ йымдастырудың негізгі тү рі болып табылады. Мұ ғ алімнің жү ргізетін жұ мыстары сабақ арқ ылы іске асады. Сабақ беруде мұ ғ алім мынадай мақ сат қ ояды: оқ ушыларғ а білім негіздерін тү сіндіру, сол білімді бекітіп, талдап есінде қ алдыру, алғ ан білімін тексеріп отыру жә не ө здігінен толық тырғ ан білімдерін кү нделікті ө мір қ ажетіне пайдалана білу. Мұ ғ алім оқ ушылардың барлығ ына қ азақ тілі материалдарын толық мең гертуі, қ ажетті білік, дағ дыларды игертуі, сабақ тың дамытушы жә не тә рбиелік қ ызметін іске асырады. Ол ү шін мұ ғ алім материалды баяндау процесінде уақ ытты ү немді жұ мсап, оқ ушылардың толық тү сініп қ абылдауына жағ дай жасайды. Сонымен бірге мұ ғ алім оқ ушының білімге деген ық ыласы мен қ ызығ ушылығ ын, оқ у-танымдық уә ждемесін арттырып отыруы тиіс. Оқ ушылардың белсенділігін арттыруда олардың ө з бетінше орындалатын жұ мыстарын ұ йымдастырып, іздеу, зерттеу іскерлігін дамытып отырғ ан тиімді.

Сабақ тың білім мен дағ ды беру ерекшелігіне қ арай, оларды жіктеудің ө лшемдеріне мыналарды жатқ ызуғ а болады:

а) Сабақ та оқ ушыларғ а қ азақ тілінен теориялық білім негіздері мең гертіледі. Оғ ан ө тілетін тақ ырыптың термині, тілдік материалдың ө зіндік белгілері, жасалу жолдары, анық тамалары мен ережелері кіреді. Сө йтіп оқ ушыларғ а білім кө лемі мен білім жү йесі мең гертіледі.

ә ) Оқ ушыларғ а қ азақ тілінен іс жү зінде дағ ды қ алыптастырылады, берілетін білім кө леміне лайық ты дағ ды тү рлері жаттық тырылады.

Ә діс пен тә сілдің ұ тымды пайдаланылуы, жү зеге асуы сабақ тың типіне де байланысты. Қ азіргі сабақ туралы кө птеген монографиялық ең бектер, жекелеген ғ ылыми жә не практикалық сипаттағ ы мақ алалар жарық кө рді. Атап айтқ анда, Ю. Б. Зотовтың " Қ азіргі сабақ ты ұ йымдастыру" (1984), М. Махмутовтың " Қ азіргі сабақ " (1985), И. Д. Зверевтің " Қ азіргі сабақ: ізденістер, проблемалар, шешімдер", " Сабақ: ол қ андай болуы керек? " деген мақ алаларын айтуғ а болады. Жаң ашыл-педагогтар В. Ф. Шаталов, Ш. А. Амонашвили, С. Н. Лысенкова т. б. іс-тә жірибелерінен қ азіргі сабақ қ андай болуы керек деген сұ рақ тың жауабын табуғ а болады.

⇐ Предыдущая 9 10 11 12 131415 16 17 18 Следующая ⇒