Ағартушы-демократтар Ш.Уалиханов, А.Құнанбаевтың педагогикалық көзқарастары.

Ол ө зін терең тарихшы, ерінбес этнограф, батыл саяхатшы, талмас географ, білгір ә дебиетші, шебер суретші, жалынды публицист, нә зік психолог, тә лімгер ұ стаз ретінде кө рсете білді. Небә рі отыз-ақ жыл ө мір сү рген Шоқ ан аз ө мірінің ішінде бү кіл ә лем ғ ылымдарының кө птеген салаларын терең мең геріп, шығ ыс елдері мә дениетін зерттеуде ондағ ан аса қ ұ нды ең бектер қ алдырып кетті. Шоқ ан Петербургтегі орыс география қ оғ амының шақ ыруымен 1860 ж. ақ панында Петербургке келіп, 1861 жылғ ы мамырғ а дейін бір жылдан астам сонда болып, Қ ашғ ария сапары жө нінде Сыртқ ы істер министрлігінің Азия департаментінде есеп береді. Ө зінің бұ рынғ ы Омбыда кездескен орыс достарымен жә не осы сапарында Н. Г. Чернышевский, И. С. Тургенев, Т. Г. Шевченколармен кездесіп пікірлеседі. Шоқ анды Қ ашқ ария сапарының қ орытындысы бойынша Александр ІІ патша арнайы қ абылдап, “Ә улие Владимир” орденімен марапаттап, штабс-ротмистерлік ә скери атақ жә не ақ шалай сыйлық береді.

Шоқ ан мемлекеттік жауапты істермен айналыса жү ріп, халық ты оқ у-ағ арту ісіне шақ ыруды ү немі есінде берік сақ тағ ан. Халық тың келешегі тек оқ у-ағ арту, мә дениет ісімен байланысты деп қ арағ ан. Шоқ ан 1862 жылы ө зінің досы Ф. М. Достоевскийге жазғ ан бір хатында Атбасар округіне ағ асұ лтан болуғ а талпынғ анын, ө кімет қ аржысымен орыс-қ азақ мектептерін ашып, балаларды тегін оқ ытпақ болғ анын білдіреді. Шоқ ан ә дебиетші, тарихшы, фольклор зерттеуші, саяхатшы ғ алым болуымен бірге сурет, бейнелеу ө нерімен де айналысқ ан. “Ыстық кө л сапарының кү нделігінде” жол сапардан алғ ан ә серлерін баяндаумен бірге тү рлі тү сті қ арындашпен, қ аламұ шпен салғ ан суреттерін Ресей сурет академиясының президенті Ф. П. Толстойғ а табыс етіп, ү лкен бағ а алғ ан.

Шоқ ан қ азақ тың музыка мә дениетін де зерттеп, келелі пікір білдірді. Шоқ анның 1855-1856 жылдары жазғ ан “Қ азақ халқ ы поэзиясының формалары” атты ең бегінде “Ер Кө кше, Ер Қ осай” мен “Орақ батыр” жырларынан мысалдар келтіре отырып, жырдың жалпы сипаттамасын қ арасө збен ә ң гімелей келіп, бас кейіпкерлердің іс-ә рекеттері мен ой-пікірін суреттеу ө лең дері қ обызбен сү йемелдеп, ә нмен айтылғ ан деп жіктей келіп, қ обыздың тү ркі елдерінің кө не аспабы екенін, оның ойнауы ө те кү рделі, ү ні тартымды да ә серлі деп жоғ ары бағ алайды.

Шоқ ан ө мірінің соң ында (1864 ж. шамасында) Черняевтың армиясымен Ә улиеата бойында болып, айдауда жү рген атақ ты ә нші-композитор Жаяу Мұ самен танысып достасады.

Оның ө з замандастары Ақ ан сері, Біржан сал, Жаяу Мұ са, Тә ттімбет, т. б. ө нер адамдарымен қ арым-қ атынаста болуы тарихи шындық. Абай Қ ұ нанбаевтың (1845-1904) педагогикалық кө зқ арастары. Абай Қ ұ нанбаев – қ азақ халқ ының ұ лы ақ ыны, жазба ә дебиетінің негізін салушы ғ ана емес, сонымен бірге ұ лы ойшыл педагогы.

Оның поэтикалық шығ армалары мен “ғ ақ лия” сө здері пә лсапалық, этикалық, эстетикалық, психологиялық жә не педагогикалық ой-пікірлерге толы.

Ұ лы ойшыл адамдар жаратылысында бірдей емес дейтін нә сілдік кө зқ арасқ а қ арсы шығ а отырып (отыз тө ртінші қ ара сө з), “адамның туысы, дене бітімі, шық қ ан жері, бармақ жері бә рі бірдей… Адам баласы анадан туғ анда екі тү рлі мінезбен туады. Бірі – ішсем, жесем, ұ йық тасам деп туады. Бұ лар тә ннің қ ұ марлығ ы. Екіншісі – білсем екен деу – жан қ ұ марлығ ы”… (жетінші, қ ырық ү шінші сө з) деп ой тү йіндей келе, “адам бойына жан қ ұ марлығ ы арқ ылы жиналатын нә рсенің аты ақ ыл, ғ ылым… ол талаптылық пен ерінбей ең бек еткен адамның қ олына тү седі…” деген қ орытынды жасайды.

Абайдың дү ниені тану жө ніндегі кө зқ арасында диалектикалық сарын басым. Ол табиғ ат қ ұ былыстары бір-бірімен ө зара байланыста, ү немі ө згерісте, дамуда болады, адам қ оршағ ан ортаны – табиғ аттың ішкі сырын білім-ғ ылым арқ ылы танып біледі – деп қ арады.

Ол қ азақ халқ ының саяси-экономикалық жә не мә дени жағ ынан артта қ алушылығ ы – оның феодалдық -патриархалдық қ атынасынан, рулық талас-тартыс етек алғ ан кө шпелі тұ рмысынан деп қ арайды. “Кү нде ұ рлық, кү нде тө белеспен кү н кешкен” алты бақ ан алауыз елінің “жақ сыларына” налығ ан Абай “малың ды жауғ а, басың ды дауғ а” салып, ө мірің ді қ ор қ ылмай татулас, бірлесіп ел боп “егіннің ебін, сауданың тегін” ү йрен, “жан аямай кә сіп қ ыл” деп ө сиет айтты. Ол қ азақ ауылындағ ы тап тартысын кө ре білді, сол таптық қ анаудан қ ұ тылудың жалғ ыз жолы оқ у, ағ арту мә селесі деп қ арады.

Ол оқ удағ ы мақ сат халық қ а адал қ ызмет ету деп ұ қ ты. Жастарды білім-ғ ылымды мең геруге шақ ырды.

бай махаббат мә селесіне де ерекше кө ң іл бө ліп, жастарды жұ байлық ө мірге ү лкен жауапкершілік сезімімен қ арауғ а шақ ырады. Ө зінің “Жігіттер, ойын арзан, кү лкі қ ымбат” (1891) деген ө лең інде отбасы ө мірінің этикасын, ерлі-зайыптылардың бір-бірімен сыйласымды ө мір сү руін ескерте келіп, кү нделікті тіршілікте кездесетін қ иындық атаулыны қ ол ұ стаса отырып жең е білуге жастардың ә зір болуын талап етеді.

Абай ә йелдің бас бостандығ ын, жастардың сү йгеніне қ осылып махаббатты ө мір сү руін қ орғ аушы болды.

Ұ лы ақ ын Абайдың педагогикалық кө зқ арасындағ ы басты нысана “Атаның баласы болма, адамның баласы бол… жақ сы кө пке ортақ, пайдаң елің е, халқ ың а тисін” деген гуманистік ой-пікірді қ уаттауы еді. Оның жастарды тә рбиелеудегі педагогикалық кө зқ арастары дү ниежү зілік педагогика классиктері Ж. Руссо, Д. Дидро, И. Кант т. б., орыстың ойшыл ұ лы педагогтары: Л. Н. Толстойдың, К. Д. Ушинскийдің ағ артушылық ой-пікірлерімен терең қ абысып жатыр.

Абай ұ рығ ын сепкен оқ у, ө нер-білім, адамгершілік, ә деп, мораль мә селелері бү гінде қ азақ халқ ының рухани азығ ына айналып отыр.

2. Қ азақ тілін оқ ытудың теориялық ә дістері:

⇐ Предыдущая 5 6 7 8 91011 12 13 14 Следующая ⇒