1. Қазақ тілін оқыту әдістемесінің тіл білімдік негізі.

Пә ндерді оқ ыту ә дістемесі белгілі бір ғ ылымғ а негізделеді. Сол сияқ ты қ азақ тілін оқ ыту ә дістемесі де қ азақ тіл біліміне негізделеді. Қ азақ тілі барлық тілдер сияқ ты қ оғ амда адамдардың бір-бірімен қ арым-қ атынасын қ амтамасыз етеді. Ол Қ азақ стан Республикасында мемлекеттік тіл болғ андық тан, оны мекендейтін тү рлі халық тардың бір-бірімен қ арым-қ атынас қ ұ ралы болғ аны кө зделеді. Сондық тан қ азіргі заманда қ азақ тілін Қ азақ стандағ ы басқ а ұ лттарғ а да оқ ыту ә дістемесінің маң ызы артып отыр. Қ азақ тілінің - бай сө здік қ оры, ө зіндік дыбыс қ ұ рамы бар, сө зжасам, жү йесі мен грамматикалық қ ұ рылысы бар. Барлық ұ лтқ а қ азақ тілін оқ ыту тілдің дыбыстық қ ұ рамын, лексикасын, грамматикасын оқ ыту негізінде жү зеге асырылады. Қ азақ тілін оқ ытуда тілдің барлық саласынан оқ ушығ а білім беріледі. Тілдің бұ л ә р жү йесінен оқ ытудың ө зіндік ерекшеліктері мен жолдары, тә сілдері болады. Мә селен, тілдің фонетикасын оқ ыту мен лексикасын оқ ыту бір емес. Олай болса, қ азақ тілін оқ ыту ә дістемесі қ азақ тіл білімінің оқ ытылатын тіл салаларына байланысты белгіленеді. Яғ ни оқ у бағ дарламасы бойынша оқ ушыларғ а ұ сынылатын қ азақ тілінің қ андай саласы болмасын фонетика, лексика мен фразеология, орфография мен орфоэпия, грамматика қ азақ тілін оқ ыту ә дістемесінің негізгі объектісі болып табылады.

2. Қ азақ тілін оқ ытудың дидактикалық негізі. Қ азақ тілін оқ ыту ә дістемесі жалпы дидактиканың теориясына негізделеді. Ө йткені дидактика – барлық ғ ылымды оқ ыту жө ніндегі ә дістер жайлы теорияның жиынтығ ы. Яғ ни дидактика білім мазмұ нының ғ ылыми негізін, оқ ыту ә дістерін ұ йымдастыру формаларын, яғ ни, нені оқ ыту, қ алай оқ ыту жайын зерттейді. Демек, дидактика білім мазмұ нын анық тау, оқ ыту процесінің заң дылық тарын ашу, оқ ытудың ең тиімді ә дістері мен ұ йымдастыру формаларын табу мә селелерін шешіп отырады.. Оқ ушыларғ а қ азақ тілінен тиянақ ты білім беруде сү йенетін жалпы дидактикалық принциптер мыналар: ғ ылыми принцип, жү йелі принцип, кө рнекілік принцип, саналылық пен белсенділік принципі, теорияны практикамен байланыстыру принципі, жең ілден ауырғ а принципі, жеке оқ ушылардың психологиялық ерекшелігін ескеру принципі. Тілден мә лімет беруде мұ ғ алім бұ л принциптерді бір-бірімен ұ штастырып отырады. 1) Ғ ылыми принцип. Қ азақ тілінен білім мен практикалық дағ ды беруде жиі іске асырылатын принциптің бірі – ғ ылыми принцип. Оқ ушыларғ а берілетін білімнің барлығ ы лингвистикағ а байланысты қ аралады. Тілдік фактілердің тіл білімінде ә бден қ орытылғ ан, шешілген мә селелері ғ ана мектеп оқ ушыларына жеткізіледі. Яғ ни қ азақ тілін оқ ытуда дидактиканың ғ ылымының принципін жү зеге асыру ү шін, ү йретуге тиісті тілдік материал қ азақ тіл білімінің соң ғ ы жетістіктеріне негізделуге тиісті. Тілдік материал оқ ушыларғ а ә дістеме тұ рғ ысынан ә бден ойластырғ ан ғ ылыми жү йеде беріледі. 2) Жү йелі принцип. Мектеп оқ ушыларына қ азақ тілінен берілетін теориялық мағ лұ маттар белгілі бір орын тә ртібі бойынша ө тілуі қ ажет. Қ азақ тілінен ә рбір тақ ырыбы методикалық жү йе арқ ылы талданады. Тілдік тақ ырыптардың ө тілу тә ртібін сақ тай отырып, ө тілетін материал мен жаң а материал байланыстырылады. Осының нә тижесінде тілдік материалдар бірін-бірі толық тырып, аясын кең ейтіп отырады. К. Д. Ушинский жү йелілік қ ана ө з білімізді толық мең геруімізге мү мкіндік береді деп санағ ан. Яғ ни тілдік мә ліметтер оқ ушының білетін біліміне сү йене отырып, жалғ астық принципі бойынша оқ ытылуғ а тиісті.. 3) Кө рнекілік принципі. Оқ ушыларғ а қ азақ тілі материалдарын анық, дә л тү сіндіруде іске асырылатын принциптің бірі – кө рнекілік принципі. Бұ л принцип тілді оқ ытуда, оқ ушылардың дыбыс жү йесіндегі білімі мен дағ дыларын, ә рі қ арай нығ айту ү шін, жә не оны жете мең ерту ү шін ерекше қ ызмет атқ арады. К. Д. Ушинский «таныс емес сө зді бес сө зді қ аншама қ айталап қ иналатын оқ ушы сурет арқ ылы кө рсетілген 20 сө зді ілезде ү йреніп алады» деп бекер айтпағ ан. Он рет қ айталап айтқ анмен, бір рет нақ тылай кө рсеткеннің пайдасы бар екеніне ешкім де таласпайды. Сондық тан мұ ғ алім қ азақ тілі сабағ ында кө рнекілікті ө те ұ тымды қ олданылуы қ ажет. 4) Саналылық пен белсенділік принципі. Тілдік фактілерге байланысты мә ліметтерді оқ ушылар жаттанды тү рде емес, саналы тү рде мең гере білуі тиіс. Қ азақ тілі объектілерін саналы тү рде мең герту ү шін ә р тү рлі жұ мыс тү рлерін іске асырғ ан жө н. Мұ ғ алім кү нделікті сабақ қ а мұ қ ият дайындық жү ргізіп, ә р тү рлі методикалық ә дебиеттерді пайдаланып отырса, оқ ушылардың оқ у материалдарын сапалы да берік мең геруіне негіз қ аланады. 5) Теорияны практикамен байланыстыру принципі. Бұ л принцип оқ ушының қ азақ тілінен алғ ан теориялық мә ліметін сө йлеуде қ олдануғ а жаттық тыруды кө здейді. Оқ ушылар осы алғ ан білімдерін кең ейте отырып, оны кү нделік ө мір қ ажетіне жаратады. Оқ ушыларғ а диалогтық сө йлемді мең гертумен бірге монологтық сө йлеу де ү йретіледі. Сонымен бірге ауызша жә не жазбаша тілін дамытуғ а, жылдам ә рі саналы, мә нерлеп оқ уғ а, ә р тү рлі баяндамалар жасауғ а жә не іс-қ ағ аздарының алуан тү рлерін жазуғ а дағ дыландырады. 6) Жең ілден ауырғ а принципі. Бұ л принципті кейде тү сінуге қ олайлылық принципі деп те атаймыз. Бұ л принцип оқ ушылардың жас ерекшеліктерін, білім дә режесі мен сынып тү рлерін ескере отырып, мұ ғ алімнің тү сіндіруі, оқ улық тілі жә не оның баяндалу желісі сияқ ты ү ш тү рлі ерекшеліктері басшылық қ а алынады. Қ азақ тілінен берілетін теориялық білімнің анық тамалары мен ережелері, терминдері мен ө зіндік белгілері, жасалу жолдары мектеп оқ ушыларының қ абылдау, ойлау сияқ ты психикалық қ асиеттеріне лайық ты тү сіндіріледі. Жаттығ улар да, мә тіндер де, тіл білімінен берілетін мә ліметтер де барғ ан сайын кү рделініп отыратын сө зсіз. 7) Оқ ушылардың психологиялық ерекшелігін ескеру принципі. Оқ ушыларғ а қ азақ тілінен теориялық білім мен практикалық дағ дылар беруде олардың психологиялық қ асиеттері, оқ уғ а бейімділігі, икемділігі мен дайындау дә режесі ескеріледі. 3. Қ азақ тілін оқ ытудың психологиялық негізі. Қ азіргі кезең дегі психология ғ ылымы бойынша психологиялық процестер ә рекет арқ ылы дамиды деп саналады. Бұ л кө зқ арасты алғ аш психолог Л. С. Выготский ұ сынғ ан. Кейін бұ л ғ ылыми қ ағ иданы оның оқ ушылары А. Н. Леонтьев, А. Р. Лурия т. б. дамытты. Тіл – адамдардың қ арым-қ атынасының қ ұ ралы болғ андық тан, осы қ ызметін атқ аруда ол – ә рекеттің ерекше тү рі болып саналады. Тілдің қ арым-қ атынас қ ызметі байланыстырып сө йлеумен тікелей қ атысты. Ал байланыстырып сө йлеуге ү йрету тілдік материалдарды оқ ыту, оқ ушының сө здік қ орын молайту, тілдің грамматикалық қ ұ рылысын, яғ ни грамматиканы оқ ыту арқ ылы жү зеге асады. Психологияда тіл адамдардың қ арым-қ атынастарында қ олданылатын таң балардың жү йесі болып танылады. Ол таң балар – дыбыс, сө з, сө з тіркесі, сө здердің тү рленуі, бір-бірімен байланысады. Ә рбір сабақ тың мазмұ нына қ арай оқ ыту ә діс-тә сілдерін таң дауда оқ ушылардың психологиялық ерекшеліктеріне айрық ша мә н беріледі. Демек, оқ ушы оқ у материалын терең тү сініп, саналы мең геру ү шін, оның ішкі заң дылығ ы мен ө зара байланысын дұ рыс анық тай білуі қ ажет. Оқ ушыда тілдік таң баларды орынды, дұ рыс қ олдану дағ дысын қ алыптастыру керек.

⇐ Предыдущая 6 7 8 9 101112 13 14 15 Следующая ⇒