8. Арабтық ортағасырлық саяси ойлар. Әл-Фарабидің, Әл-Ғазалидің, Ибн Халдунның саяси көзқарастары.

Ибн Халдун (1332-1406 жылдары) — XІV-XV ғ асырлар белесінде ө мір сү рген математиктердің арасынан бірінші болып қ оғ ам дамуын талдады. Ол – саяси қ ұ былыстар, яғ ни билікке иелер мен билікке бағ ынатындар арасындағ ы қ арым-қ атынастар, меншік қ ұ ру, ө кіметтің, мемлекеттің пайда болуы. Ибн Халдун қ оғ амның экономикалық дамуының нұ сқ алары туралы біркатар пікірлер айтқ ан. Ол адам ө ң діруші жә не меншік иесі болғ ан кезде ғ ана қ оғ амдық тіршілік иесі болады деп тү сінді.

Ибн Халдун адамның ә рекеттерін табиғ и, материалдық қ ажеттіліктерге негізделген ә рекеттермен байланыстырып қ аратырады. Ол былай деп атап ө тті:

Aдамдардың ерекшеліктері қ оғ амдық ө мір болып табылады. Бү л бірлескен ө мір, қ алада немесе ауылдық жерлердегі бірлескен қ оныстану, бү л адамдадың бірігуге, адамдардың ө здерінің кажеттіліктерін бірлесе қ анағ аттандыруғ а деген бейімділіктерімен тү сіндіріледі, ө йткені адам табиғ атына ө мір сү рудің қ ажетті қ ұ ралдарын алуғ а бір-біріне кө мектесуге ұ мтылу тә н.

Ибн Халдунның ойынша, қ оғ амдық ө мірдің негізін адамдардың ө ң дірістік қ ызметі, олардың ө зара кө мектері, ө зара ә рекеттестігі қ ұ райды. Осы екі фактор адамдардың ө мір сү руіне жә не дамуына мү мкіндік береді. Ибн Халдун қ оғ ам мен мемлекетті ажыратып қ арады, олардың арақ атынастары мен дамуының заң дылық тарын айқ ың дауғ а тырысты. Ибн Халдун ә л-Фарабимен мемлекеттің мә ні туралы мә селе бойынша пікір таластырады, оның ә л-Фарабиден айырмашылығ ы мемлекетті келісімшарттың немесе келісімнің негізінде пайда болғ ан адамның жасанды туындысы емес, ұ дайы қ озғ алыс пен дамуда болатын қ оғ амның табиғ и дамуының қ ажетті кү рделі жә не қ арама-қ айшылық қ а толы ө німі деп карады.

Тарихымыздағ ы ұ лы тұ лғ алардын бірі, ислам дү ниесінің ең ірі, атағ ы ә лемге жайылғ ан ғ ұ лама философы, Аристотельден кейінгі " екінші ұ стаз" атанғ ан Ә бу Насыр ә л-Фараби қ азақ жерінде, Отырар қ аласында дү ниеге келген. Бабамыз ғ ылымның сан саласы бойынша 160-тан астам трактаттар жазғ ан. Саясаттануғ а байланысты: «Рақ ымды қ ала тұ рғ ындарының кө зқ арастары туралы», «Азаматтық саясат», «Бақ ытқ а жету жолдары», «Саясат туралы» деген ең бектері бар. Ә л Фарабидің ойынша қ оғ амдағ ы барлық қ иыншылық ты жең етін, бақ ытқ а жеткізетін – ақ ыл-парасат, адамның ақ ыл-ойы. Сондық тан адам аянбай, тынбай ғ ылымды, білімді игеруі керек. Ә л Фараби басқ аруды қ айырлы жә не қ айырсыз етіп екіге бө леді. Қ айырлы, білімді, мә дениетті басқ ару халық ты бақ ытқ а бастайды, олардың іс-ә рекетін, ерік-жігерін осы жолғ а бағ ыттайды. Ол ү шін басқ ару заң кү шіне, игі тә жірибеге негізделуі тиіс. Ал қ айырымсыз, надан басқ аруда теріс ә рекеттер мен жаман қ асиеттер бой алады. Сондық тан ол надан адам басқ арғ ан, озбырлық қ а сү йенген, қ айырымсыз, қ атал мемлекеттік тә ртіпті ө ткір сынайды. Ол мінсіз мемлекетті уағ ыздайды. Ә л Фараби алғ ашқ ылардың бірі болып адамды ардақ тап, асқ ақ татты. Оның айтуында, адам бақ ытты болуғ а лайық ты, сол бақ ытын ол табуғ а тиіс. Оғ ан ө зінің іс-ә рекетінің, жұ мысының, тынымсыз ізденуі мен оқ у ү йрену нә тижесінде жетуге болады. Ал адам жақ сы да дұ рыс басқ арылатын қ оғ амда ғ ана шын мә нінде бақ ытты ө мір сү ре алады деді

⇐ Предыдущая 2 3 4 5 678 9 10 11 Следующая ⇒