3. Саясаттанудың әдістері.

3. Саясаттанудың ә дістері.

Саясаттану ә дістері - саясаттану ғ ылым ретінде жалпы ғ ылыми ә дістердің белгілі бір қ орын пайдаланады. Ғ ылыми зерттеудің қ андай да бір ә дістері мен қ ұ ралдарының басымдылығ ы саясаттанудың ғ ылым ретіндегі пә нінің ө зіндік ерекшелігіне байланысты. Саясаттану ә дістері: ә леуметтанулық, тарихи, салыстырмалы талдау, қ ұ рылымдық -функционалдық, бихевиористік, жү йелік.

Ә леуметтанулық ә діс саясатты қ оғ ам ө мірінің экономикалық, ә леуметтік қ ұ рылым, мә дениет жә не т. б. жағ дайына байланысты анық тайды.
Тарихи тә сіл саяси қ ұ былыстарды мерзімі жағ ынан дә йекті, заманына қ арай, бұ рынғ ы, қ азіргі жә не болашақ тың байланысын айқ ындай отырып қ арастырады. Ол ә р тү рлі саяси оқ иғ аларды, процестерді, деректерді олардың болғ ан уақ ыт мезгілін еске ала танып-білуді талап етеді.
Салыстырмалы ә діс ә р тү рлі елдердегі саяси қ ұ былыстарды салыстырып, олардың жалпы жақ тарын жә не жеке ерекшеліктерін ажыратуғ а мү мкіндік береді.
Жү йелеу ә дісі саяси қ ұ былыстарды басқ а кү рделі қ ұ рылымның бір бө лігі ретінде қ арап, оны қ ұ райтын элементтердің ә леуметтік ө мірдегі орнын, қ ызметін айналадағ ы ортамен, басқ а қ ұ былыстармен байланысын зерттейді.
Бихевиористік ә діс жеке адамдар мен топтардың іс-ә рекетін, белгілі бір саяси жағ дайларда адамдардың ө здерін ө здері қ алай ұ стауын талдауғ а негізделеді.
Қ ұ рылымдық -функционалдық ә діс - саяси институттардың, саяси қ атынастар субъектілерінің қ ызметін сараптау жолымен саяси процестерді зерттеу ә дісі. Функция арқ ылы қ ұ рылымдардың ә леуметтік мә ні, қ оғ амдық -саяси процестегі орны мен рө лі лайық ты тү рде анық талады.

4. Ежелгі Шығ ыстағ ы саяси ойлар.

Ежелгі шығ ыстың таптық қ оғ амындағ ы саяси ой-пікірлер. Ежелгі Шығ ыс елдеріне: Египет, Вавилон, Индия, Қ ытай, Персия жатады. Бұ л елдерде саяси ой-пікірлердің қ алыптасуы қ оғ амның таптарғ а жіктелуі мен мемлекеттер пайда бола бастағ анда жү зеге асады. Саяси ой-пікірлердің пайда болуы бұ л елдерде кө бінде аң ыздарғ а (мифтерге) тікелей байланысты. Адамның дү ниедегі алатын орны да осы қ иял- аң ыздармен кө рсетіледі. Бұ л ой-пікірлер ө з алдына білімдер саласы ретінде қ алыптаспағ ан, мифологиялық кө зқ арастың қ ұ рамдас бө лігі болып келеді.

Италияның алғ аш орталығ ы болғ ан Турин қ аласында 1824 жылы ашылғ ан атақ ты Египет мұ ражайы бар. Онда Египет жерінен қ азылып ә келген кө птеген тарихи заттар қ ойылғ ан. Мұ ражайда ү ш адамның бальзамдалғ ан мумиясы бү тіндей сақ талғ ан. Оларды б. э. д. 8 ғ асырғ а жатқ ызады. Одан басқ а біздің заманғ а дейін 4 мың жылдық қ а жататын мү рделерден бидай, нан, жұ мыртқ а (тү йе қ ұ стың ), қ ару-жарақ, ыдыс-аяқ алынғ анын кө рсетіп қ ойғ ан. Бұ л келтірілген фактілер сол замандарда дін болғ анын байқ атады.

Ә леуметтік жә не саяси қ ұ қ ық тық тә ртіптердің баршасының негізгі қ ұ дайдан негіз алады деген тү сінік қ алыптасады. Мысалы, қ ытайдың ежелгі аң ыздарында дү ниенің барлық тұ тқ асы аспан астындағ ы қ ұ дайдың қ олында деп дә ріптелген (немесе Қ ытайдың императоры). Қ алғ андары оның еркін жү ргізушілер болып келеді.

Египет, Вавилон, Индия сияқ ты елдерде басқ адай аң ыздар бар. Оларда қ ұ дай биліктің негізгі қ айнар кө зі бола тұ ра, жердегі істерді, адамдардың тағ дырын жасаушылар болып қ ала береді. Египет пен гректердің аң ыздары бойынша қ ұ дайлар қ оғ амның, мемлекеттің басқ арушысы жә не заң шығ арушысы болып табылады. Мысалы, еврей халқ ының заң дарын қ ұ дайдан тікелей Моисей қ абылдап алғ ан деген наным бар. Билікті қ ұ дай атынан адамдар жү ргізеді. Айрық ша жағ дайларда қ ұ ддай ө зі араласады. Ежелгі Египет нанымы бойынша ақ иқ атты, ә ділдікті жә не заң дылық ты ә йел қ ұ дайы Маат жү ргізеді-міс. Бұ л тү сінік басқ а елдерге де тә н. Осы аталғ ан идеялар ежелгі египеттің деректік негізі «Птахотеп оқ уларында» (б. ж. д. 28 ғ асыр), «Ө лілер кітабында» (б. з. д. ХХY-ХХIYғ асырлар) бар. Аталғ ан оқ уларда басқ арушы адамдар кейпінде суреттеледі. Билеушілерді қ астерлеу идеясы басым жатады. Дегенмен, қ ара халық тың бас кө терулері болып тұ рғ ан. Мысалы, «Ипусердің сө зінде» (б. з. д. 1750 жыл) қ оғ амның тө менгі топтары мен қ ұ лдардың қ озғ алысы айтылады.

Шумер, вавилон билеушілерінің ө з жағ дайларын қ ұ дыретті етіп кө рсетуі байқ алады. Ежелгі Вавилондағ ы Хаммурапи заң дары (б. з. д. ХYII ғ асыр) қ оғ амның ә леуметтік тең сіздігін кө рсетеді.

Ежелгі Персияда аң ыздық ой-пікірден рационалдық кө зқ арасқ а ауысу байқ алады. Б. з. д. YII ғ асырда зороастризм ілім жә не ағ ым ретінде қ алыптасып та ү лгерді. Кейінірек зороастризм шығ ыстың басқ а елдеріне тарап кетті де христиан доктринасының қ алыптасуына себепкер болды. Сонымен жер бетіндегі игілік пен зұ лымдық тың арасындағ ы кү рес Заратустра ілімінің негізгі қ ағ идасына айналды. Негізінде Заратустра адалдық ты жақ тағ ан, зұ лымдық ты жең уге болатынын айтқ ан. Сө йтіп біртіндеп мифологиядан рационалдық қ а ауыса бастағ ан. Қ оғ амдағ ы таптардың жіктелуіне сә йкес саяси ой-пікірлер қ алыптаса бастағ ан.

Ежелгі Индиядағ ы саяси-ой-пікірлер. Алғ ашында мифтер мен діннің ық палымен дамығ ан. Билікті абыздар – бархмандар жү ргізген. Брахманизмнің кө рінісі б. з. д. 2 –мың ыншы жылдардың ескерткіштерінде кө рініс таба бастады. Ол бойынша заң дарды «Веды» деп атағ ан. Заң бойынша қ оғ амды 4 варнағ а (жікке) бө лген: (оларды қ ұ дай жасағ ан):

1) брахмандар.

2) кшатрий-жауынгерлер

3) вайшийлер (шаруалар, қ олө нершілер, саудагерлер)

4) қ ұ лдар, варнадан тысқ ары тұ рғ андар.

Брахманизм идеологиясы кө птеген заң жинақ тары: дхармасутр мен дхармашастарлардан тұ рады. Мысалы, б. з. д. II ғ асырда Ману заң дары жазылғ ан. Онда варнаның талаптары тұ жырымдалғ ан. Варнаның бастапқ ы екеуі билеуші болады. Ману заң ы бойынша патша брахмандарды мойындауы керек. Ману заң ында жазалауғ а ерекше мә н берілген. Таяқ тауғ а дейін жаза қ олдану бар. Брахманизм идеологиясын сынаушы буддының негізін қ алаушы Сиддхартха болды.

Ежелгі Қ ытайдың саяси ой-пікірлері. Конфуций (Кун-цзы) (Шамамен б. з. д. 551-479 жылдар) Конфуциандық ілімінің негізін қ алаушы. Ол ілім атадан-балағ а ауысатын мұ ралық аристократияның мү ддесін жақ тайды жә не ә леуметтік тә ртіптердің мызғ ымастығ ын қ олдайды. Адамдарды ә ділдіктің заң дылығ ы тұ рғ ысынан тө менгілер жә не жоғ арғ ылар деп екіге бө леді. Билеушінің ө кіметін аспан сыйлағ ан қ асиетті ұ ғ ым деп тү сіндіреді. Халық тың ө кімет ө кілдеріне жақ ындай тү суі - елді басқ ару ө неріне жатады дейді. Ал, биліктің ө зі Конфуцийдің айтуы бойынша, халық тың қ ауіпсіздігін, оның материалдық тұ рмыс-жағ дайын қ амтамасыз ету жә не халық тарапынан ө кіметті қ олдау болып табылады.

Конфуцианшылдық доктринасы мынау – бабаларды қ ұ дайдай санау, ата-анағ а табыну, тө менгілердің жоғ арғ ыларғ а мү лткісіз бағ ынуы. Ө зін-ө зі ұ стаудың бұ л регламенті – қ оғ амның ә рбір мү шесінің санасына, адамдардың психологиясына кірігіп кетті.

⇐ Предыдущая 1 234 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒