1.Қазақ хандығының құрылуы. Керей мен Жәнібек

3. 1950-1960 жж Шың жаң мен сауда жасауда маң ызды рө л атқ арғ ан Қ азақ стан қ алалары карта бойынша кө рсет жә не оның маң ызын анық та.

22-билет.

1. Қ азақ хандығ ының қ ұ рылуы. Керей мен Жә нібек

2. Қ азақ стан Республикасы ә лемдік қ ауымдастық та алатын орны мен

қ ызметін талдаң ыз.

3. «Қ алмақ қ ырылғ ан», «Аң ырақ ай» шайқ астары болғ ан ө ң ірлерді карта бойынша кө рсетің із жә не болғ ан жылдарын анық таң ыз.

Жауаптары:

1. Қ азақ хандығ ының қ ұ рылуы. Керей мен Жә нібек

М. Х. Дулатидің «Тарихи Рашиди» ең бегіндегі деректерге сү йенсек, ХҮ ғ асырдың 50-жылдарының аяғ ында Керей хан Жә нібек ханмен бірге Ө збек хандығ ы тайпаларының бір бө лігін басқ арып, Моғ олстанғ а қ оныс аударғ ан. Моғ олдардың ханы Есенбұ ғ а (1432–1464) Шу ө зенінің бойынан жер бө ліп берген. Сонымен бірге, Есенбұ ғ а Ә білқ айыр хан билеп отырғ ан " Кө шпенді ө збектер мемлекеті» тұ рғ ындарының бір бө лігінің Керей мен Жә нібектің қ ол астына ө туіне қ арсы болмады. Бұ лтуралы тарих беттерінде былай делінген: Дешті-Қ ыпшақ та шайбанид Ә білқ айыр билікті қ олына алғ ансоң, кө шпелі халық тың Жә нібек пен Керей бастағ ан бір бө лігі Моғ олстанғ а қ оныс аударып, Шумен Қ озыбасы ө зендерінің аң ғ арында орын тепті. Моғ олстан ханы ө з қ арсыластарымен болатын кү ресте кө мектесер деген есеппен қ азақ басшыларымен одақ тас болды. Ө зара қ ырқ ысулар мен соғ ыстардан жапа шеккен 200 мың ғ а жуық кө шпенділер Жә нібек хан мен Керей ханның маң ына топтасады. Осы тұ ста Ә білқ айыр ханның кенеттен қ айтыс болуына байланысты Моғ олстанғ а қ арсы ә скери жорық тоқ татылды. Ә білқ айырдың ө лімінен кейін «Кө шпенді ө збектер мемлекетінде» хан тағ ы ү шін кү рес басталды. Керей менЖә нібек қ оластындағ ы тайпалар ө збек ұ лысына қ айта оралғ ан соң тақ тартысының қ арқ ыны ү дей тү сті. Соғ ыс басталды. Ә білқ айыр ханның ұ лы, хан тағ ының мұ рагері Шейх-Хайдар қ олбасшыларының бағ ынбауы салдарынан жең іліске ұ шырады. Шейх-Хайдар ү зең гілестерінің кө пшілігінің кө зі жойылды, тірі қ алғ андары жан-жақ қ а босып кетті. Осылайша, «Кө шпенді ө збектер мемлекетіндегі» билік Ә білқ айыр хан ә улетінен Керей мен Жә нібектің қ олына ө тті. Олар тағ ыда отыз жыл бойы шайбанилық тармен табан тіресе шайқ асты. Биліктің Орыс хан тұ қ ымдарының қ олына ө туі-де «Кө шпелі ө збектер мемлекетіндегі» саяси жағ дайды ө згерткен жоқ. Дегенмен, бұ л оқ иғ а" Кө шпелі ө збектер мемлекеті» атының Дешті-Қ ыпшақ болып ө згеруіне ық пал етті. Бір кездері Моғ олстанғ а қ оныс аударғ ан адамдар Ө збек ұ лысында «қ азақ тар» деп атала бастады жә не бұ л атау бү кіл хандық қ а тарады. Билік ү шін кү рес қ азақ тарды ң ө зара бірігіп Қ азақ хандығ ының қ ұ рылуына мұ рындық болды. Мұ хаммед Хайдар Дулати «Тарихи Рашиди» ең бегінде Жә нібек пен Керей хандар 1465 жылы Шуө зенінің бойында Қ озыбасы деген жерде қ азақ хандығ ының іргесін қ алады деп кө рсетеді. Жә нібек хан - Жә нібек Ә бусағ ит (туғ а нжылы мен ө лген жылы белгісіз)- Қ азақ хандығ ымен қ азақ хандары ә улетінің негізін қ алаушы, Барақ ханның ұ лы, Орыс ханның шө бересі. Керей хан- Болатұ лы Керей хан (? -1473ж. )- қ азақ хандығ ының негізін қ алаушы, Кө к Орданың ханы Ө рістің (Орыстың ) шө бересі.

2. Қ азақ стан Республикасы ә лемдік қ ауымдастық та алатын орны мен қ ызметін талда Тә уелсіз Қ азақ стан Республикасына ө зіндік сыртқ ы саясаты ұ станымын қ алыптастыру қ ажет болды. Сыртқ ы саясаттағ ы негізгі мақ сат — елдің кауіпсіздігін сақ тау, саяси жә не экономикалық қ арым-катынастарда аймақ тық, субрегионалдық қ ұ рылымдарғ а ену, тә уелсіз мемлекет есебінде елдің дамуы ү шін сыртқ ы қ олайлы жағ дайларды қ арастыру жә не оны тиянақ тау.

«Азия мен Еуропаның тү йіскен жерінде орналасқ ан геосаяси жағ дайы, экономикалық жә не ә скери-саяси мү дделері, сондай-ақ қ ол жеткен қ уаты Қ азақ станды қ азіргі халық аралық қ атынастарда ө зінің айналасындағ ы елдермен қ ауіпсіздігін, егемендігін, аумақ тық тұ тастығ ын қ ұ рметтеу қ ағ идаларына негізделген тату кө ршілік аймағ ын қ ұ руғ а мү дделі ірі аймақ тык мемлекет ретінде танытты».

Бү гінгі ә лем кү рделі де жан-жақ ты. Бұ рынғ ы кездегі идеологиялық қ арама-қ айшылық (социалистік жү йе — капиталистік жү йе) енді жекелей мемлекеттердің экономикалық жә не саяси беделіне ауысты.

1993 жылдың 13 желтоқ санында Ү кімет қ аулысына сө йкес, ядросыз мемлекеттер қ атарында Қ азақ стан «Ядролық қ аруды таратпау жө ніндегі Келісімге» қ осылды. Республика аумағ ында бірнеше жылдар бойы ядролық қ ару болып келді. Бірақ оны Қ азақ стан ө з бақ ылауында ұ стай алғ ан жоқ. Ендігі бірден-бір шешім — ядролық қ арудан бас тарту еді. 1994 жылы ү ш мемлекеттің — Еуропадағ ы қ ауіпсіздік пен ө зара достық қ арым-қ атынастар жө ніндегі Будапештте ө ткен Кең есінде Қ азақ станның қ ауіпсіздігін сақ тауғ а Ұ лыбритания, АҚ Ш жә не Ресей мемлекеттері ө з кепілдіктерін берді. 1995 жылы оларғ а Қ ытай мен Франция қ осылды. Сө йтіп, Қ азақ станның тө уелсіздігі, дербестігі, шекара біртұ тастығ ы мен қ ауіпсіздігі басты-басты ядролық державалар тарапынан кепілдікке алынды.

Ядролық қ аруды ө з жерінен кө шіру ү шін республика 84 млм доллар алды. 1995 жылдың 26 мамырында ядролық қ арудың соң ғ ы бө лшектері республика аумағ ынан ә кетілді. 1995 жылдың 30 мамырында Семей сынақ алаң ында қ алғ ан ең сонғ ы ядролық заряд жойылды.

90-жылдары ә лемде бірқ атар аса маң ызды геосаяси жә не экономикалық ө згерістер болды. КСРО-ның ыдырауы, бұ дан кейінгі Ресей жағ дайын анық тау, бірігуге бет алғ ан Еуропа мен реформадан кейінгі Қ ытайдың кү шейе тү суі, бірқ атар Азия аумағ ы мемлекеттерінің пайда болуы, жаң а халық аралық экономикалық жү йенің қ алыптасуы, т. б. Осы тұ рғ ыдан алғ анда, Қ азақ стан ө зінің сыртқ ы саясатында мына тө мендегі аймақ тық саяси одақ тарғ а сү йенеді:

АӨ СШК — Азиядағ ы ө зара ық палдастық жә не сенім шаралары жө ніндегі кең ес — 1992 жылдың қ азан айында болды. БҰ Ұ Бас Ассамблеясында Н. Назарбаев бұ л ұ йымды қ олдап сө з сө йледі.

Еуразиялық Одақ 1994 жылдың наурыз айындавы Мә скеуге сапары кезінде Н. Назарбаев бұ л одақ ты қ ұ ру жө нінде мә селе кө терді.

1992 жылдан бері Қ азақ стан Экономикалық ө зара қ арым-қ атынас ұ йымына Иран, Пә кстан, Тү ркия, Ә зірбайжан, Қ азақ стан, Ауганстан, Қ ырғ ызстан, Тә жікстан, Турікменстан, Ө збекстан мү ше болды.

Қ азақ станның геостратегиялық басымдылығ ы ү ш бірдей ә леуметтік-экономикалық жә не ә лемдік қ атынастардың саяси орталығ ына негізделеді. Олар Солтү стік Америка, бірігу бағ ытындағ ы Еуропа жә не Тынық мұ хит аймағ ы. Орталық Азияда орын тепкен жас мемлекетке дү ниежү зілік экономикалық кең істікке шығ у ә лдеқ айда тиімді.

Қ азақ станның геосаяси жағ дайы, қ азақ стандық ө німдерді дү ниежү зілік рынокқ а шығ ару жолдарын іздестіру қ ажеттігі жан-жақ ты халық аралық байланыстар орнатуғ а қ осымша негіз болды

⇐ Предыдущая 18 19 20 21 222324 25 26 27 Следующая ⇒