3.Қазақстанда ядролық сынақтар жүргізілген аумақтарды карта бойынша көрсетіңіз және оның зардаптарын талда.

3. Қ азақ станда ядролық сынақ тар жү ргізілген аумақ тарды карта бойынша кө рсетің із жә не оның зардаптарын талда.

21-билет.

1. Қ азақ хандығ ының жоң ғ ар шапқ ыншылығ ына қ арсы кү ресі

2. Тә уелсіз Қ азақ станның мә дени ө міріндегі негізгі ө згерістерді талдаң ыз.

3. 1950-1960 жж. Шың жаң мен сауда жасауда маң ызды рө л атқ арғ ан Қ азақ стан қ алаларын карта бойынша кө рсетің із жә не оның маң ызын анық таң ыз.

Жауаптары:

1. Қ азақ халқ ының жоң ғ ар шапқ ыншылығ ына қ арсы кү ресі. 1725 жылы шабуылын ү деткен жоң ғ арлар Тү ркістан мен Ташкентті басып алды. Оң тү стік ауданның елді мекендері мен дә стү рлі керуен саудасына нұ қ сан келді. Қ азақ жерінің ұ зақ жылдар бойы жоң ғ ар қ олында қ алып қ ою қ аупі тө нді. Осындай жағ дайда халық арасынан шық қ ан батырлар туғ ан ө лкені азат етуге шақ ырғ ан жалынды ү ндеу тастады. Жан-жақ қ а алып қ ашқ ан рулардың басын біріктіріп, жоң ғ арларғ а қ арсы біртұ тас ә скер ұ йымдастыруда ә сіресе қ анжығ алы Бө генбай батыр ерекше кө зге тү сті. Қ азақ тың ү ш жү з жасақ тарының басқ ыншыларғ а қ арсы 1726 жылдан бастап біріккен қ азақ жасақ тары тізе қ осып кимылдауғ а кірісті. 1726 жылы (кейбір деректерде 1728 жылы) Торғ ай даласында Сарысудың орта ағ ысы алқ абында, Бұ ланты ө зенінің жағ асында біріккен қ азақ жасағ ы жоң ғ арларғ а ойсырата соқ қ ы берді. Зең біректермен жә не мылтық пен қ аруланғ ан жоң ғ ардың қ алың қ олы қ азақ батырларының біріккен кү шіне тө теп бере алмады. " Қ ара сиыр" деген жерде болғ ан қ анды шайқ ас қ азақ -қ ырғ ыз жә не басқ а халық тардың 60 мың дық қ олының толық жең ісімен аяқ талды. Қ алмақ жасақ тары тас - талқ ан болғ ан сол жер кейіннен " Қ алмақ қ ырылғ ан" деп аталып кетті. Бұ л жең істің қ азақ халкының рухын кө теруде орасан зор маң ызы болды. Жең іске жігерленген қ азақ руларының ү ш жү з біріккенде ғ ана жоң ғ ар қ аупінен қ ұ тылу мү мкіндігіне сенімі кү шейді. Ендігі мақ сат - қ азақ жерін тү гел жаудан тазартып, елдің тә уелсіздігін толық қ алпына келтіру еді. " Қ алмақ қ ырылғ ан" шайқ асы, негізінен, Қ азақ станның солтү стік-батыс ө ң ірін азат етті. Елдің бірқ атар аудандарында, соның ішінде Жетісу ө ң ірінде ә лі де жоң ғ арлар ү стем болатын. Қ ауіп-қ атер ә лі де жойылмады. Қ азақ жерінің шетел басқ ыншыларынан тү бегейлі тазаруы ү шін ә лі де болса табанды кү рес қ ажет еді. Қ азақ билеушілерінің шешімімен жоң ғ арларғ а қ арсы шайқ асқ а қ олбасшылык жасау Ә білқ айырғ а жү ктелді. Кө рнекті ұ йымдастырушы хан халық қ а бас болып, белді батырларды ө з туының астына шоғ ырландыра білді. Қ азақ станның оң тү стігіндегі Ордабасы тауының етегіне барлық қ азақ жасақ тары жиналды. Осы жер жау қ олындағ ы Жетісуды азат етуге аттануғ а жақ ын еді. Бұ л мә ліметтерге қ арағ анда, қ азақ жасақ тары жү здік негізінде ұ йымдастырылғ ан сияқ ты. 1730 жылдың кө ктемінде Балқ аш кө лінің оң тү стігінде, Аң ырақ ай тү бінде (калмақ тардың аң ырауы, боздауы), Ә білқ айырдың басшылығ ымен ү ш жү здің ортақ ә скері қ алмақ тарғ а кү йрете соқ қ ы берді. Осы қ ырғ ын ұ рысқ а Ә білқ айырдың қ арсыластары Ә білмә мбет пен Барақ сұ лтандар да белсене қ атысты. Қ азақ қ олы ү лкен жең іске жетті. Тарихта " Аң ырақ ай шайқ асы" деп аталып кеткен бұ л тарихи оқ иғ а - қ азақ халқ ының шеттен келген басқ ыншыларғ а қ арсы кү ресінде ерекше орын алады. Қ азақ ә скерінің тегеурініне шыдамағ ан жоң ғ арлар Іле ө зенін бойлап, еліне қ арай шегінеді. Алайда осындай халық тағ дырының жауапты кезең інде қ азақ хандары арасында туғ ан алауыздық жоң ғ арларды толығ ынан талқ андауғ а кері ә серін тигізді. Ұ лы жү здің ханы Болаттың ө лімінен кейін Ә білқ айыр мен Сә меке ағ а хан деген атақ қ а таласып, жаң а ғ ана тү бірлі жең іске жеткен халық жасағ ының ішінде іріткі туғ ызды. Ә білқ айыр Кіші жү здің ә скерін бастап Қ азакстанның солтү стік-батысына қ айтып оралса, Сә меке Орта жү здің жасағ ын бө ліп ә кетті. Сырдария алқ абына шегінген Ұ лы жү здің ә скері қ айтып оралғ ан жоң ғ ардың жаң а қ олына қ арсылық кө рсете алмады. Оң тү стік Қ азақ станның осы ө ң ірі уақ ытша жоң ғ ар ө ктемдігінде қ алып қ ойды. Сө йтіп, ірі феодалдардың арасындағ ы бақ таластық жоң ғ ар тепкісінен толық қ ұ тылуды кешеуілдетті. Халық тың бостандық ү шін кү ресі аяғ ына дейін орындалмады. Ә йтсе де қ азақ елі ө зінің дербестігін сақ тап қ ала алды. Жоң ғ ар қ аупінің жойылмауы, ел билеушілерінен қ азақ жерін сыртқ ы қ ауіптен қ ұ тқ аратын басқ а да дипломатиялық, саяси жолдарды іздеуді талап етті.

2. Тә уелсіз Қ азақ станның мә дени ө міріндегі негізгі ө згерістерді талдаң ыз. 1992 жылы қ ыркү йек-қ азан айларында Алматыда дү ние жү зі қ азақ тарының тұ ң ғ ыш қ ұ рылтайы ө тті. Ә лемнің 13 елінен келген отандастарымыз қ атарында ү лкен қ азақ диаспорасы бар Ө збекстан (870 мың ) мен Ресейден (660 мың ) келушілер кө п болды. Барлық қ атысушылар саны 800 адам болды. Қ ұ рылтайда Қ азақ стан Жоғ арғ ы Кең есінің 1992 жылғ ы 26 маусымда қ абылдағ ан " Кө шіп келу туралы” Заң негізінде қ андастарымыздың елге оралуына мү мкіндік жасалғ аны айтылды. Дү ние жү зі қ азақ тарының қ ұ рылтайына қ атысушылардың Қ азақ халқ ына Ү ндеуі жарияланды. Онда: 30 қ ыркү йек – Ұ лттық бірлік кү ні деп аталды. – Бү кіл ә лемдегі отандастарымызды Қ азақ станның экономикалық -ә леуметтік, мә дени-интеллектуалдық мү мкіншілігін молайтуғ а, бар қ абілеті мен ең бегін туғ ан ел игілігіне жұ мсауғ а шақ ырды. 2002 жылғ ы 23 қ азанда Тү ркістанда дү ние жү зі қ азақ тарының екінші қ ұ рылтайы ө тті. Оғ ан 400-ге жуық адам қ атысты. Бұ л қ ұ рылтайда оралмандардың елге оралу мә селесі қ аралып, кө ші-қ он квотасының мө лшерін ұ лғ айту жоспары қ арастырылды. 2003 жылы 5 мың отбасы, 2004 жылы 10 мың отбасы, 2005 жылы 15 мың отбасы елге кө шіп келді, жылына 50-60 мың оралман оралады. 1993 жылы 17 желтоқ санда Қ азақ тардың дү ние жү зілік қ ауымдастығ ының тұ сау кесер салтанаты болды. Сол жылдың ө зінде-ақ Қ азақ станғ а Монғ олиядан, Тү ркиядан, Ираннан жә не ТМД елдерінен 7, 5 мың қ азақ отбасы кө шіп келді. 1992 жылғ ы 14 желтоқ санда Алматыда Қ азақ стан халық тарының тұ ң ғ ыш форумы ө ткізілді. Форумда негізінен мынандай мә селелер қ аралды: 1. Жаң а кө зқ арас тұ рғ ысынан интернационализм мен тату кө ршілік қ атынас жағ дайлары талқ ыланды. 2. Президенттің Бейбітшілік пен рухани татулық сыйлығ ы алғ аш рет академик М. Сү лейменовке, халық жазушысы Д. Снегинге, жазушы, аудармашы Г. Бельгерге тапсырылды. Қ азақ стандағ ы компартиялық жү йе. Қ азақ станның егемендік алуы, КСРО диктатурасының қ ұ лайуы қ оғ амдық дамудың табиғ и атрибуты боп саналатын кө ппартиялық тың ө рістеуіне жол ашты. 1993 жылдың соң ында Қ азақ станда 4 саяси партия тіркелді. Олар – Социалистік партия, Қ азақ станның республикалық партиясы, " Қ азақ станның халық Конгресі” жә не Коммунистік партия. Қ оғ амдық қ озғ алыстардан – ядролық жарылысқ а қ арсы " Невада-Семей”, азаматтық " Азат” жә не " Қ азақ станның халық бірлігі” одағ ы, 11 республикалық ұ лттық мә дени топтар тіркелді. Сондай-ақ республикада 300-ден аса қ оғ амдық -саяси ұ йымдар, 68 ә р тү рлі қ орлар тіркеуге алынды. 1993 жылдың соң ына қ арай қ оғ амдық -саяси қ озғ алыстар берік саяси кү шке айналды.

⇐ Предыдущая 17 18 19 20 212223 24 25 26 Следующая ⇒