4. Жалпы және діни танымның негізгі қайнар көздері (әсбабул-мағрифа)?

4. Жалпы жә не діни танымның негізгі қ айнар кө здері (ә сбабул-мағ рифа)?

Имам Матуриди «Китә б ә тТаухид» атты ең бегінде таным теориясына тоқ талғ анда алдымен таным қ айнаркө здерін жеке-жеке талдап, тү сіндірген. Оның пікірінше адам танымының қ айнаркө здері мыналар:

1. «Сезімдер» (῾ ийан/хауасс);

2. «Хабарлар» (ахбар);

3. «Ақ ыл» немесе «ой жү гірту» (назар/истидлә л).

Адам баласы бір нә рсені танып-білу ү шін міндетті тү рде аталмыш қ айнаркө здерге жү гінеді.

5. Матуридидің таным теориясындағ ы (ә л-ғ иан) термині қ андай мағ ына береді?

«῾ Иан» сө зі адамды сыртқ ы ә леммен байланыстыратын бес сезімге қ оса, ішкі жан-дү ниесіндегі қ уаныш, қ айғ ы-мұ ң, кү йзеліс, ашу-ыза, аштық жә не шө ліркеу сынды сезімдер мен ішкі тү йсік деп аталатын алтыншы сезімді, сондай-ақ жан-жануарлардың жалпы сезімі мен тумысынан болатын табиғ и тү йсігін де білдіреді.

6. Мат-дің таным тео-дағ ы «ә н-назор», «ә л-истидлә л» терминдері қ андай мағ ына береді?

Матуриди ө з ең бегінде таным қ айнаркө здерін жеке-жеке тү сіндіргенде «ақ ыл» мә селесінде «ақ ыл» сө зінің орнына ақ ылғ а жү гіну, ақ ылғ а салып ойлану, ой жү гірту немесе нақ тырақ айтқ анда, ақ ыл кө зімен қ арау деген мағ ынағ а саятын «назар» жә не «истидлә л» сө зін қ олданғ ан. Яғ ни, ол танымның ү шінші, һ ә м де ‒ алдың ғ ы екеуінің растығ ын немесе жалғ андығ ын анық тайтын ‒ ең негізгі қ айнаркө зін ө з атауымен емес, атқ аратын фунциясына қ арай атауды жө н кө рген. Бұ л ә рине, Матуриден кейінгі кә лә м ғ алымдарына да едә уір ық пал еткен. Сол себепті, кейінгі кә лә ми ең бектерде таным қ айнаркө здерінің бірі ретінде қ абылданғ ан «ақ ыл» кө біне-кө п «назар», «истидлә л» немесе «назарул-῾ ақ л» деп атағ ан.

7. Имам Матуриди ө зінің таныс тео-да негізінен қ андай діни пә лсапалық бағ ыттың немесе топтың танымдық ұ станымын сынғ а алғ ан?

Матуриди танымның қ айнаркө здерін тү сіндіру барысында «жә дә л» ә дісіне жү гініп, аталмыш қ айнаркө здерді тү гелдей немесе бір бө лігін жоқ қ а шығ арушы софистердің пікірлерін терістейді. Ол бірінші кезекте «сезімдерді» (῾ иан) таным қ айнаркө зі ретінде мойындамайтындарды сынғ а алады. Содан кейін «сезімдерді» мойындап, «хабарды» мойындамайтындарғ а жауап қ айтарып, соң ында «сезімдер» мен «хабарды» мойындаса да, «ақ ылды» (назар/истидлә л) таным қ айнаркө зі ретінде мойындамайтындарғ а дә йекті де, тұ шымды жауап қ айтарады.

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒