Мөнир ҠУНАФИН 9 страница

– Кә рә кмә -ә й.

– Ал, хә жә те бар ә ле, музейҙ а торорғ а ө лгө рө р. Тик лайыҡ лы ғ ына баҫ ып йө рө, – ү ҙ е Шамил эргә һ енә ултырҙ ы. Таяҡ ты икеһ енең араһ ына һ ө йә не.

– Аяҡ ты ниндә й фронтта ҡ азаланың?

– Поэзия һ уғ ышында.

– Нисек?

– Аттар тураһ ында бер шиғ ыр уҡ ыным да, уны яҙ ғ ан Ғ илман тигә н шағ ирҙ ы эҙ лә п юлғ а сыҡ тым. Юлда барьер булғ ан, һ икереп сыҡ ҡ айным, яйһ ыҙ барып тө штө м.

– Ниндә й шиғ ыр? – Мостафа ҡ арттың кү ҙ ҙ ә ре балҡ ып китте. Шамил Радулов киткә н яҡ ҡ а ҡ арап алды ла:

– Батып бара аттар диң геҙ ҙ ә … – тип ҡ уйҙ ы. Шунан телә р-телә мә ҫ кенә шиғ ырҙ ың бер нисә юлын ҡ абатланы.

Ул йылғ аның осо-ҡ ырыйы юҡ,

тулҡ ын һ ө йрә й хә лһ еҙ аттарҙ ы,

кешнә й-кешнә й һ ыу тө бө нә китә

бер-бер артлы йылҡ ы баштары…

Мостафа ҡ арт тә ү ҙ ә тертлә не, шунан дә ртлә неп китте. Тороп баҫ ып ул да йө рә кһ еп шиғ ыр һ ө йлә ргә тотондо.

– Плыл по океану рыжий остров.

В море в синем остров плыл гнедой.

И сперва казалось - плавать просто,

Океан казался им рекой.

Но не видно у реки той края.

На исходе лошадиных сил

Вдруг заржали кони, возражая

Тем, кто в океане их топил, – кү пте белгә н, кү пте кү ргә н ауылдың аҡ һ аҡ алы шиғ ырҙ ы туҡ тап-туҡ тап, иҫ енә тө шө рә -тө шө рә һ ө йлә не. –

Кони шли на дно и ржали, ржали,

Все на дно покуда не пошли.

Вот и все. А все-таки мне жаль их –

Рыжих, не увидевших земли.

Шиғ ыр тамамланғ ас тынып ҡ алдылар. Ә йтерһ ең дауыл ү ткә н дә, диң геҙ тынысланып йоҡ лай. Уның талғ ын тулҡ ындары ө ҫ тө ндә бер ни юҡ. Ат ө йө рө лә йотолмағ ан. Ҡ олаҡ ты йыртыр тынлыҡ. Һ иллекте һ аҡ ҡ ына ө лкә н кеше боҙ ҙ о:

– Беҙ йә ш саҡ та бик популяр ине был шиғ ыр, яттан һ ө йлә й торғ айныҡ. Ғ илман оҫ та тә ржемә лә гә н. Урыҫ тарҙ ың Слуцкий тигә н шағ ирыныҡ ы ул.

– “Кони шли на дно и ржали, ржали…” Шул юлдарҙ ы нисек тыныс ҡ ына һ ө йлә й алаһ ың дыр? Йә л дә инде. Шиғ ырҙ ың аҙ ағ ын ү ҙ гә ртергә кә рә к тип шағ ирҙ ы эҙ лә п сығ ып киткә йнем дә. Тик барьерҙ ы ү теп булманы, – Шамил гипслы аяғ ына һ уғ ып алды.

– Ғ илман ү ткә н йыл аварияла һ ә лә к булды, февраль айында. Слуцкий Брежнев заманында уҡ ү лгә н. Юҡ ҡ а һ икереп маташҡ анһ ың. Шағ ирҙ ар юҡ. Ө фө лә лә … Шулай булғ ас аҙ ағ ын ү ҙ ең ә ү ҙ гә ртергә тура килер. Ү ҙ ең де йә ллә.

– Мин яҙ а белмә йем, ул тиклем башым да юҡ.

– Башың бар. Эшлә тергә кә рә к уны. Ана шул аттар, ҡ иблаһ ын таба алмай диң геҙ ҙ ә йө ҙ ө п йө рө гә н аттар – беҙ ул. Ул ө йө р – һ ин, мин, атың ды менеп барғ ан Рә ү еф тә... Беҙ барабыҙ диң геҙ ҙ ә. Барыр утрауыбыҙ, сығ ыр ярыбыҙ юҡ. Беҙ яҙ абыҙ ул шиғ ырҙ ы.

– Нисек яҙ абыҙ һ уң?

– Быныһ ы беҙ ҙ ә н тора. Батмайыҡ тиһ ә к, ө йө рҙ ө диң геҙ ҙ ә ҡ алдырырғ а ярамай.

Шоманың кү ҙ ҙ ә рендә бер аҙ нурҙ ар уйнап китте. Шунан ул йылмая биреп:

– Кү ктә н килеп тө штө летающий тә рилкә, аттарҙ ы ул Башҡ ортостанғ а илтә. Барамы шулай? – тине.

– Бармай! Етә р кү ктә н кө тө ргә. Ү ҙ егеҙ ҡ ыймылдағ ыҙ. Бә йгелә янғ ан тайҙ ар, ана егелегеҙ тормош һ абанына.

Мостафа ҡ арт киткә с, Шамил ултыра бирҙ е ә ле ҡ апҡ а тө бө ндә. Рафа киткә н яҡ ҡ а ҡ арап кү ҙ ҙ ә ре талды. Бә лки, ә йлә неп кире ҡ айтырҙ ар. Диң геҙ ҙ ә йө ҙ ө п бармайҙ ар ҙ а инде? Ә уйлаһ аң, тормош диң геҙ ендә батып барабыҙ тү гелме? Иртә гә атһ ыҙ мин бер кем дә тү гел. Аяҡ һ ыҙ, ишеү. Ауыл да шулай бө тө п бара инде. Батабыҙ, батабыҙ. Был таяҡ ҡ ына ҡ отҡ ара алмаҫ. Шамил Ситдиҡ ҡ арттың кү пте кү ргә н һ ө йә ү ле торғ ан таяғ ына таянып ө йө нә инеп китте. Ө лтө к-ө лтө к сығ ып килгә н ҡ ашынан ситтә, сикә сә стә ре ағ ара башлағ анын ул белмә й ине ә ле.

***

Ат бышҡ ырыуына һ иҫ кә неп киткә н Шамил, ҡ ул таяғ ына таянып, ялан аяҡ, ялан баш ө йҙ ә н кү тә рмә гә йү гереп килеп сыҡ ты. Сыҡ ты ла ултыра тө штө, эйе, оло урам яғ ынан кә ртә аша башын һ елкеп Радулов тора ине. Уның аты. Элекке хужаһ ын кү ргә с, алаша ең елсә кешнә п ебә рҙ е, индер, ҡ айттым, тип ө ндә шеү е булдымы. Шамил һ ултанлап-һ ултанлап йү гереп барып аттың башын барып ҡ осаҡ ланы, яң аҡ тарын ү пте, ялына бармаҡ тарын ҡ аҙ аны. “Ҡ айттың мы? Диң геҙ сикһ еҙ легенә н ҡ отолдоғ оҙ мо? ” Ул ҡ апҡ аһ ын асты ла ҡ улын кү ккә һ уҙ ып:

– Эһ е-һ ей, аттар ярҙ арына сыҡ ты, оло Ергә ҡ айтты! – тип ҡ ысҡ ырырғ а тотондо…

– Был ат ө йө рө оҙ аҡ йө рө йө сә к ә ле утрауын таба алмай. Оҙ аҡ йө рө йә сә к, – тине кү рше ихатала тыныс ҡ ына Мостафа ҡ арт, Шамилдың тауышын ишетеп.

Ҡ апыл кә ртә аша Рә ү ефтең башы кү ренде.

– Нимә аҡ ыраһ ың таң менә н. Тағ ы ла башландымы ә ллә?

– Рафа-а? Нимә, алманылармы ни? Иткә лә эшкинмә йме?

– Эшкинә, эшкинә. Йә шә һ ен ә ле Радулов, тинек.

– Ә Федя?

– Таптым мин аҡ са.

– Ҡ айҙ ан?

– Ир аҡ са тапмай буламы һ уң? Ауылда кеше бө ткә нме ни? – ҡ айҙ ан алғ анын ә йтмә не Рафа, мут ҡ ына йылмайҙ ы.

Поляковкағ а юрттырып китеп барғ анында затлы машинаны тап итте Рә ү еф. Тә ң гә лдә ренә еткә с, Ә лфиә лә р икә нен танып аптырап китте. Ике тә гә рмә стә ре лә тишелгә н дә, ултыралар нишлә ргә белмә й. Тө пкө лдә ге ташлы юл машинаның затлы-затһ ыҙ ына ҡ арап тормай шул, ебә ргеһ е килмә һ ә, ырғ ағ ын ырғ ыта ла ҡ уя. Аттарҙ ы ғ ына ҡ ороҡ лап тота алмай. Туйғ а елдерә ме, ҡ орбан булырғ амы – юл уны туҡ татмай.

– Гудмонең, ә фә нделә р, – тип сарказм менә н ө ндә ште һ ыбайлы.

– Привет, – тине машиналы.

– Рә ү еф? Һ ин ҡ айҙ а? – Ә лфиә аптырап килеп тө штө.

– Ҡ айҙ а тип, ҡ ыҙ урларғ а китеп барам бына.

Иренә, класташым, тип уның менә н таныштырып та ө лгө рҙ ө. Йө ҙ ө ндә теге ваҡ ыттағ ы ихласлыҡ һ ү нгә н.

– Ҡ ашһ ыҙ килешме? Ә ысынында?

– Поляковкағ а ит комбинатына Шамилдың алашаһ ын тапшырырғ а барам.

– Беҙ ҙ е сә хрә гә алып сыҡ ҡ ан ат таһ а, – йө ҙ ө балҡ ып китте ҡ атындың. Аттың муйынын һ ыйпаны. – Йә л тү гелме?

– Һ ис тә, ү ткә ндә рҙ е иҫ лә теп тормаһ ын ә ле.

– Ә миң ә йә л. Һ ат миң ә.

– Нимә багажнигың а һ алып алаһ ың мы?

– Кү пме һ орайһ ың?

– Ҡ ыйбат тү гел. Иренең дә н бер һ урып ү пһ ә м…

– Шаярма, Вадим беҙ ҙ ең сә ә ҙ ерә к аң лай ул.

– Ҡ ыҫ ҡ аһ ы, Фә нилгә ун биш мең етмә й, шуғ а Шамилдың алашаһ ын… Аң ланың инде.

Ә лфиә Вадимдан аҡ са һ ораны. Тегеһ е, нимә гә, нимә гә тип һ ө йлә нһ ә лә, тиҙ һ ә м бик кә рә к, тине. Наҙ лы, кө лә кә с Ә лфиә ҡ алай шулай етди ҙ ә, ҡ ырыҫ та була ала икә н. Ире янсығ ынан аҡ са иҫ ә плә ргә тотонғ айны, быныһ ы тартып алды. Шунан ү ҙ е дү рт бишмең лекте класташына һ уҙ ҙ ы ла:

– Борол, Рә ү еф. Йә шә ү менә н тыуғ ан ерҙ ә н кем туйғ ан. Ебә р атың ды ү ҙ яланына. Улар ғ ына иреклектең хаҡ ын белә. Тышама ла. Борол. Бар, – тине. Һ ыбайлы атын ҡ осаҡ лап ятты ла Ә лфиә нең ҡ улынан ү релеп аҡ саны алды һ ә м бер һ ү ҙ ҙ ә ө ндә шмә не. “Рә хмә т” тә тимә не. Ул ҡ уҙ ғ алғ ас, ҡ атын артынан, ҡ ашың ды башҡ аса ҡ ырҙ ырма йә ме, тип ҡ ысҡ ырҙ ы. Радулов ҡ айтыр юлғ а сыҡ ҡ ас та, башын кү тә реп ырамлы юртып китте. Бара биргә с Рә ү еф тү ҙ мә не, артына боролоп ҡ араны. Ә лфиә һ аман уларҙ ан кү ҙ ен алмай баҫ ып тора ине. Йө ҙ ө ндә лә, кә ү ҙ ә һ ендә лә ниндә йҙ ер илаһ илыҡ сатҡ ыһ ы сағ ылып ҡ алғ андай булды. Уның бар торошо матур ҙ а һ ә м шул уҡ ваҡ ытта һ ағ ышлы ла тойолдо буйҙ аҡ иргә. Һ ыбайлы атын дә ртлә ндереп ҡ амсыһ ын тирә -яҡ ҡ а һ елтә п алды, ә тишек тә гә рмә сле машина юл ситендә тороп ҡ алды.

***

Фә нил иҫ ә н-аман ә йлә неп ҡ айтҡ андың иртә гә һ енә ү ҙ мунсаһ ында Хаммат сауҙ агә р ү леп китте. Йө рә генә кө с тө шкә ндер. Бигерә к мунса ярата ине шул. Ауылдың ә змә ү ерҙ ә й ике ире – Фә нил, Рә ү еф тә ҡ ә бер ҡ аҙ ҙ ы, лә хет алды. Сатан Шамил да булышты. Ҡ улдарына мул ғ ына хә йер ҙ ә тө штө.

Яң ы ҡ ә берҙ е ҡ арағ ай таҡ та кә ртә менә н уратып алырғ а мә жбү р булдылар. Законһ ыҙ рә ү ештә ҡ апыл ғ ына мә ғ рур һ ә м һ ылыу ҡ арағ асты ауҙ арып булмай бит инде. Буралы ҡ ә берҙ ә р янында уныҡ ы нисектер меҫ кен генә булып ҡ алҡ ты. Мә рә кә сел Гә рә й ә йтмешлә й, “ҡ ашы юҡ бит был ҡ ә берҙ ең, хужаһ ы һ ыҙ ғ ырып аумағ ан, тимә к…”

Хамматты һ уң ғ ы юлғ а оҙ атҡ ас, Федя, Шома һ ә м Рафа Ҡ ағ ы буйына тө штө. Ғ ә ҙ ә ттә гесә хә йергә тө шкә н аҡ сағ а магазиндан бер ярты араҡ ы алдылар. Ул Рафаның ҡ уйынында йылынып барҙ ы. Ултырышҡ ас, ул берҡ улланыр эстә кә ндә ргә мул ғ ына итеп һ алып сыҡ ты. Ике дуҫ ының шым ултырғ анын кү ргә с, ү ҙ е: “Йә, килгә н ҡ аза ошоноң менә н бө тһ ө н! ” – тине лә һ ауыттағ ын “голт-голт” килеп эсеп ҡ уйҙ ы. Тө рмә лә ятҡ анда, эсмә йем, яң ы тормош башлайым, тигә н вә ғ ә ҙ ә лә, дауаханалағ ы лайыҡ лы тормош хаҡ ындағ ы уйҙ ар ҙ а, һ ө йгә не ҡ осағ ында наҙ ланғ анда кү ң елдә н бә хет, мө хә ббә т хаҡ ында һ ү ҙ биреү ҙ ә р ҙ ә ошо тирә лә, ошо баштарҙ а ҡ айнап, икелә ндереп-шиклә ндереп бер ҡ арарғ а килеү ҙ е һ орай ине. “Оһ о-һ о, яндырып тө шө п китте”, – тип йылмайғ ан Рафа, дуҫ тарының эстә кә ндә ре тотолмағ анын кү реп, ҡ апыл шымып ҡ алды. Шома, Ҡ ағ ының ағ ымына ҡ арап, уйғ а ҡ алғ ан. “Уйсан йө ҙ ө нә сикә һ ендә ге аҡ сә се ҡ алай килешә ”, – тип уйлап ҡ уйҙ ы Рафа. Федяның ҡ араштары иһ ә Йә некә й тауы тарафтарына тө бә лгә йне. Оҙ аҡ ҡ ына ҡ арап торғ андан һ уң ул Шомағ а:

– Бир ә ле таяҡ ты, – тине. Алғ ас оҙ аҡ ҡ ына тотҡ аһ ын һ ыйпап ултырҙ ы ла: – Ә йтә м бит, йылыһ ы бө тмә гә н, тип. Һ аман шул йылы, олатамдың ҡ ул йылыһ ы.

Шома, нисек олатайың дыҡ ы булһ ын, минең ҡ ул йылыһ ы, тип ә йтмә ксе булғ айны ла, был юлы бә хә слә шмә не. Тын ғ ына ултыра бирҙ е.

– Бына бында, исмаһ ам, йылы, – тип Рафа эсен һ ыйпап кө лгә н булды. Шул саҡ Федя яйлап ҡ ына ҡ ул таяғ ының осо менә н тә ү ҙ ә ү ҙ енең алдындағ ы эстә кә нде, шунан ү релеп яртылаш тулы (ә ллә яртылаш бушмы) шешә не ауҙ арҙ ы. Эсендә ге шыйыҡ салар ағ ып, ү лә н араһ ына инеп юғ алды. Шома алдындағ ы тулы эстә кә нде ситкә ырғ ытты. Рофа башын эйеп ултыра бирҙ е лә, буш пластик эстә кә нде усына һ алып иҙ еп ҡ уйғ ан булды.

Ҡ ояш һ ә йбә т ҡ ыҙ ҙ ыра. Кү ктә бер болот ә ҫ ә ре лә юҡ. Тирә -яҡ ҡ а йү кә сә скә һ е тә ме таралғ ан. Иҫ ерткес тә м. Тын ғ ына ағ ып ятҡ ан Ҡ ағ ы ө ҫ тө ндә тауыш биреп ҡ апыл балыҡ ҡ арпыны.

Фә нил таяҡ ты Шамилғ а һ ондо, шунан һ икереп торҙ о:

– Хә ҙ ер ө сө бө ҙ ҙ ә Йә некә йгә барып, бер ҡ арағ асты ауҙ арабыҙ. Сит-ят кү ҙ ҙ ә р бик кү рмә һ ен. Рафа, һ ин – балта, Шома, арҡ ыры бысҡ ы ал, йә ме, мин башҡ а кә рә к-яраҡ ты хә стә рлә рмен, – тип команда бирҙ е. – Хаммат ағ ай ҡ ә беренә бура һ уғ абыҙ.

– Һ ин нимә, шул яуызғ амы? – Рә ү еф ҡ аршы килеп маташты.

– Юҡ, егеттә р, ата-бабанан ҡ алғ ан йола закондан да, изгелектә н дә, яуызлыҡ тан да олораҡ ул. Юҡ -бар кә ртә лә р зыяраттың ҡ отон ебә реп тормаһ ын. Киттек!

– Ә элә кһ ә к? Штраф… – Шамил да ҡ алҡ ынды.

– Элә кмә йбеҙ. Ошаҡ лаусылар бө ттө ауылда.

Эң ерҙ ә Радулов егелгә н арбала ө с ир Йә некә й тауына кү тә релеп бара ине.

Ә йткә ндә й, Ә лфиә менә н Рә ү еф кү тә ргә н тармаҡ лы ҡ арағ астағ ы дә дә нгә һ уң лап ҡ ына булһ а ла ҡ орт ҡ унды. Иртә ме-һ уң мы барыбер балы буласаҡ уның, ҡ унғ ан ҡ орт ҡ от бирмә й ҡ алмаҫ.

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 5 6 7 8910 Следующая ⇒