Мөнир ҠУНАФИН 5 страница

***

Башҡ а һ ыймаҫ был хә бә р – туҙ ғ а яҙ маҫ бер ҡ арағ ас тарихы ауылғ а йә шен тиҙ легендә й таралды. Фә нилдә н бер ҡ арағ ас ө сө н бер машиналыҡ аҡ са талап итә лә р. Кемдә р? – ә ллә ҡ айҙ ан килгә н ят бауырҙ ар. Урманды тартып алдылар ҙ а хә ҙ ер ү ҙ ебеҙ ҙ е талайҙ ар. Ә сә һ е, Сә лимә апай, кибеттә н ҡ айтып етмә ҫ борон уҡ был хә бә рҙ е ишетте, башҡ алар кеү ек бик ышанманы ла, ҡ айтҡ ас ире менә н улы дө рө ҫ лә гә с, йө рә ген тотоп бө тө нлә й ятты. “Атайымдың рухынан кө лә лә р бит былар. Кеше ө сө н ата-ә сә һ ен мә ң гегә оҙ атыуҙ ан да ҙ ур ҡ айғ ы бармы икә н? Шул ваҡ ытта хә лгә инер мә лдә былар ҡ ан ҡ оҫ торалар. Быны нисек аң ларғ а? Тү рә лә рҙ е ә рлә гә н, илен, районын, ауылын яратмағ ан кешелә ргә элек аптырай торғ айны ү ҙ е. Ошолай нә фрә т уяналыр инде. Тү рә гә лә, иленә лә … Уйлаһ аң, һ ә р кем ү ҙ эше менә н булғ ан кеү ек. “Ҡ ыҙ ыл китап”ҡ а ингә с ярамағ андыр ҙ а. Тик нишлә п ә ле иҫ тә ренә тө шкә н һ уң, мотлаҡ нишлә п Сә лимә лә ргә, уның атаһ ына тө шкә н һ уң ул бындай яза? Аҡ саһ ын да табып тү лә рһ ең, ә атай тураһ ындағ ы изге иҫ тә лек иң тә ү ҙ ә хә ҙ ер ошо хә л менә н хә тергә алынасаҡ бит. Йө рә кте, хә терҙ е тетрә тер изге хә тирә лә р ә йтерһ ең булмағ ан. Ниндә йҙ ер законды яҙ ғ анда ла кешесә мө нә сә бә т һ аҡ ланырғ а, милли биҙ ә ктә р, дини ү ҙ енсә лектә р, урындағ ы йола серҙ ә ре иҫ ә пкә алынырғ а тейештер ҙ ә һ ә …”

Фә рит ағ ай ө ндә шмә ҫ кә ә йлә нде. “Былай кү ктә н ярҙ ам кө тө п ултырып та булмай инде, – тип уйланды. – Ҡ арарҙ ары ысынлап та (һ аман да ышанып етмә йҙ ә р ине) дө рө ҫ булһ а, тө псө гө бө ҙ ҙ ә н бө тө нлә й яҙ абыҙ бит. Тө рмә унан бандит яһ аясаҡ. Былай ҙ а эшһ еҙ лектә н, эскелектә н кешелектә н сығ ып бара. Тик намыҫ ы таҙ а уның. Хилаф эшкә барыр һ ис ҡ отороғ о юҡ та, тө рмә боҙ асаҡ. Бейә не һ атырғ а тура килә. Бар эште атҡ арып, йыл да тигә ндә й ҡ олон табып, кү пмелер булһ а ла аҡ са эшлә ү сығ анағ ы, тип тороп булмай… Биш-алты мең лек пенсия менә н генә берә й нә мә ҡ ыйратырмын тимә. Баш булһ а, табылыр ә ле. Ауыл кешелә ренә н ярҙ ам һ орамайынса булмаҫ та. Тик яртыһ ынан кү беһ енең хә ле беҙ ҙ ең кеү ек. Кем ү ҙ е етмә гә нде бү лешә алыр икә н”.

Фә нил иһ ә был хә лде тә ү ҙ ә ең ел ҡ абул итте. Яң ылышҡ андарҙ ыр, ҡ урҡ ытырғ а уйлайҙ арҙ ыр, барыһ ы ла ү ҙ яйына ҡ айтыр ә ле, тип ө мө тлә нде. Иртә гә һ енә Нурислам килеп тағ ы ла иҫ кә рткә с, ә ллә ысынлап шул тиклем штраф һ алмаҡ сыһ ығ ыҙ мы, тип тағ ы аптыраны. Ө сө нсө кө нө нә тө штә н һ уң башланғ ыс мә ктә птә ге телефонғ а прокуратуранан Лаврентьев тигә ндә ре, законһ ыҙ рә ү ештә ҡ ырҡ ҡ ан ағ ас ө сө н ҡ аралғ ан сумманы ваҡ ытында тү лә мә һ ә геҙ, эшегеҙ ҙ е судҡ а ебә рә беҙ, тип тә иҫ кә рткә с, Фә нил эштең ысынлап та рә сми тө ҫ алыуын аң ланы. “Мин уны тү лә й алмаясаҡ мын”, – тип яуапланы эшһ еҙ егет. “Улайһ а закон буйынса ныҡ лы эш итә беҙ ” – телефондың теге осонда яуап ҡ ә тғ и яң ғ ыраны. Быларҙ ан ҡ отолоп булмаҫ ын тө шө ндө Фә нил. Ул тиклем аҡ са табып булмаҫ ын да яҡ шы белә ине ул. Шуғ а нишлә ргә белмә не, ҡ улғ а алыуҙ арын кө ттө. Атай-ә сә йҙ е бө лдө рө п штраф тү лә п йө рө п булмай инде. Ултырыр ҙ а ҡ айтыр.

Мә ктә птә н бойоғ оп, уйланып ҡ айтып килгә нендә ү ҙ ҙ ә ренең ҡ апҡ а тө бө ндә Мостафа ҡ арт осраны. Эскә мйә гә ултырҙ ылар.

– Бер йомош менә н килдем ә ле, Фә нил улым. Теге олатайың дың ҡ ул таяғ ы иҫ ә нме ә ле? – тип һ ү ҙ башланы ө лкә н кеше. “Тапҡ ан ваҡ ыт, таяҡ ҡ айғ ыһ ымы һ уң ”, – тип уйланы Фә нил. Асыуы килде. Тик һ иҙ ҙ ермә не.

– Тора һ арайҙ а.

– Шуны музейғ а алайым, тип килгә йнем, – һ аҡ ал-мыйығ ын һ ыйпап ҡ уйҙ ы ҡ арт.

– Ябай, тинең дә һ уң ү ҙ ең, – ө лкә н кешегә “һ ин”лә п һ алдырҙ ы кә йефһ еҙ егет.

– Эйе, ябайлыҡ ҡ а ябай, кү тә ргә н йө гө ябай тү гел.

– Нимә, олатайҙ ы ә йтә һ ең ме ни?

– Ситдиҡ ағ ай дан ине, уны кү тә ргә н ат та, таяҡ та затлы булыр. Уйлаһ аң, хә ҙ ер ү ҙ ебеҙ ҙ ең урман ағ асынан эшлә нгә н һ ә р таяҡ ҡ омартҡ ы кеү ек кү ренә инде. Сығ ар, һ атып алам.

Фә нил инеп китте. Һ арайҙ а ҡ ул таяҡ тың ялтыр тотҡ аһ ын тотоп оҙ аҡ ҡ ына тынып торҙ о. Таяҡ тың башҡ а урындарын да усы менә н тотҡ олап алды. Тик барыбер ҙ ә тотҡ аһ ы, ысынлап та, йылы ине. “Олатайҙ ың ҡ ул йылыһ ы һ аман һ аҡ лана икә н, – тип уйланы егет. – Эх, олатай, ошо йылың бө гө н булһ а икә н дә. Ү ҙ ең дә, йылың да етмә й миң ә. Тирә -йү нгә лә ”.

Ҡ ул таяғ ын Мостафа ҡ артҡ а тоторғ ас уныһ ы гә зиткә тө рө лгә н ыҡ сым ғ ына конверт һ уҙ ҙ ы.

– Аҡ саң кә рә кмә й, бушҡ а бирә беҙ, – Фә нил алмай эскә мйә гә барып ултырҙ ы. Мостафа ҡ арт иплә п кенә уның яурынына яҫ ы усын һ алды:

– Эш таяҡ та ғ ына тү гел, изге рухта ла…

Конверттың бик ҡ алын булыуын кү ргә с, Фә нил ҡ аушап уны тө шө рө п ебә рҙ е.

– Юҡ, кә рә кмә й.

Аҡ һ аҡ ал эйелеп конвертты алды ла Фә нилдең эргә һ енә, эскә мйә гә, ҡ уйҙ ы.

– Ал, Фә нил улым, белә м хә легеҙ ҙ е. Бына булғ ан тиклемен ә бейең менә н йыйып алып килдем. Килә сә ктә мө мкинлегең булһ а, ҡ айтарырһ ың, юҡ икә н… Ә Ситдиҡ ағ айҙ ы йығ ылыуҙ ан һ аҡ лағ ан таяҡ, ҡ ә берендә һ аҡ лағ ан ҡ арағ ас кеү ек, ҡ иммә т тора ул. Борсолма, ал. Намыҫ ың а кө с тө шмә ҫ. Тик эсеп ҡ уйма. – Мортаза ҡ арт, таяҡ ты ҡ ултыҡ аҫ тына арҡ ыры ҡ ыҫ тырып, яйлап ҡ ына амин тотто ла ҡ айтыу яғ ына атлап китте. Бер аҙ барғ ас артына боролдо ла баяғ ы таяҡ ҡ а таянып Фә нилгә оҙ аҡ ҡ ына ҡ арап торҙ о. Шунан башын эйеп уйланып ултырғ ан Фә нил ишетһ ен ө сө нмө, ҡ аты итеп тамағ ын ҡ ырып ҡ уйҙ ы ла:

– Нишлә йһ ең, быуынығ ыҙ менә н тормош бә йгеһ ендә янғ ан тай хә лендә ҡ алдығ ыҙ шул. Тын алып, кө с йыйғ ас елер саҡ тарығ ыҙ булыр ә ле, – тине. Таяҡ ты яң ынан ҡ ултыҡ аҫ тына ҡ ыҫ тырып китеп барҙ ы.

Фә нил ни эшлә ргә белмә не. Шунан һ аҡ ҡ ына конвертты асты, ҡ ағ ыҙ аҡ саларҙ ы яйлап ҡ ына һ ананы: ете мең һ ум. Бер пенсия, тимә к. Илағ ыһ ы килде егеттең. Нишлә птер ҡ арашын кү ккә тө бә не. Ап-асыҡ зә ң гә р кү ктә ҡ отолоу юлдарын эҙ лә неме? Исмаһ ам бер болот ә ҫ ә ре булһ асы. Шуның берә йһ енә булһ а ла йә бешеп китер ине ул. Ә ллә аҫ ылынырғ а ла ү лергә ме? “Булманы был тормош! Булды бары Ниндә йҙ ер бер тормош йораты…” барыбер. Эш юҡ, ата-ә сә елкә һ ендә ге сей яра. Хә ҙ ер килеп бә хетһ еҙ, бә рә кә тһ еҙ бер зат. “Хә йерһ еҙ ” тип юҡ ҡ а йө рө тмә йҙ ә рҙ ер. Минең арҡ ала кү пме кеше ҡ ыйынлыҡ кисереп, зарғ а батып йө рө й. Мин юҡ, проблема ла юҡ. Ярай ү лдем дә тей, алып барып ерлә рҙ ә р, ә ҡ ә бергә ниндә й бура ҡ уйырҙ ар? Ҡ арағ ас ярамай. Таҡ та кә ртә ҡ уйһ алар, бар ғ ә м алдында оят таһ а. Йолала булмағ анды. Юҡ. Юҡ, ү лергә ярамай.

Тә биғ илекте закон ҡ амсыһ ы менә н ярып та, мә ғ ә нә һ еҙ йө к һ алып та ү ҙ гә ртеп булмайҙ ыр. Барыбер Ер кү сә рен тү рә лә р ҙ ә, прокурорҙ ар ҙ а тү гел, ошо Мостафа бабай кеү ек ябай тә биғ ә т балалары ә йлә ндерә. Шуны аң ларғ а тейеш тә һ ә мин. Ү лергә, имеш. Штрафынан ҡ отолһ аммы, эсеү ҙ е бө тө нлә й ташлайым. Эш табам, бурыстарҙ ы ҡ айтарам. Ауыл халҡ ына эш табасаҡ мын. Рафа, Шома менә н булдырмайбыҙ мы ни беҙ уны? Иртә гә Шома эргә һ енә барып килгә ндә, ә? Ө фө гә барырлыҡ аҡ саны ҡ айҙ ан табаһ ың тағ ы. Аҡ са бер муҡ са ла, тик… Нурислам, ҡ асып китмә, тине. Ней беребеҙ ҙ ә лә телефон юҡ... ”

***

Сә лимә апай, былай кө тө п ятһ аҡ, ысынлап та, йө ктө кү тә реп булмаясаҡ таһ а, тип мә ктә пкә килде. Уҡ ытыусылар менә н бергә лә п район хакимиә те башлығ ы исеменә был эшкә асыҡ лыҡ индереү ҙ ә рен һ ә м ярҙ ам итеү ҙ ә рен һ орап хат яҙ ҙ ылар. Ябай ғ ына башланғ ан хат аҙ ағ ында рә сми тө ҫ алды. Ҡ арағ ай тарихы менә н бергә урман араһ ында ятҡ ан ауылдың бө тө нлә й йә шә ү рә ү еше юҡ ҡ а сығ а барыуы хаҡ ында яр һ алыу ине ул. Алтмыштан ашыу кеше уғ а имзаһ ын ҡ уйҙ ы.

Ә “Башҡ ортостан” гә зитенә хатты ә сә й кеше, кү ң елендә нимә булғ анын тә фсирлә п, хаҡ лыҡ эҙ лә п ү ҙ е ҡ ағ ыҙ битенә теҙ ҙ е. Был һ ағ ышты бауырына баҫ ыр ә мә ле булмағ анғ а тотондо ул ҡ ә лә мгә. “Атайҙ ың етеһ ен уҡ ытҡ андан һ уң, тикшереү ҙ ә р башланды. Ү ҙ ебеҙ ҙ ең участковый ө йгә килеп инде. Аптырап киттек. «Аралбаев ошонда йә шә йме? Ҡ арағ асты һ еҙ ҡ ырҡ тығ ыҙ мы? Ҡ айҙ ан, ҡ асан? » – ти. Фә нил улыма кө н бө ттө: һ орау алыуҙ ар, тикшереү ҙ ә р, ҡ урҡ ытыуҙ ар башланды. Элек-электә н урлашып кө н кү ргә н булһ а, яуап бирә белер ине, – тип тә ү ҙ ә эштең айышына тө шө ндө рҙ ө. – Бер тө п ағ ас ө сө н 60 мең һ ум штраф тү лә ргә ҡ уштылар, бысҡ ыһ ын тартып алдылар. Ныҡ ыша торғ ас, урамдағ ы бер атыбыҙ ҙ ы «штрафты тү лә гә нгә тиклем» тип Поляковкағ а алып китеп биклә п ҡ уйҙ ылар.

Был донъяның тигеҙ һ еҙ легенә аптырарһ ың. Ауыл халҡ ы менә н район етә кселегенә хат яҙ ҙ ыҡ. Файҙ а сыҡ маны. Дө рө ҫ лө ктө эҙ лә ү се юҡ. Атайымдан алда ла донъя ҡ уйғ андар булды, ә ммә уларҙ ың туғ андарын һ орау алып йө ҙ ә тмә нелә р бит. Ә 80 йә шлек бабайҙ ың ҡ ә беренә тиклем тикшерҙ елә р. Ә йтегеҙ ә ле, кешелә р, атайымдың балаларының рә нйеше кемгә кә рә к булды икә н? Ү лер кө нө ң дө белеп, ҡ арағ асты алдан ү ҫ тереп, уны ҡ ырҡ ыу ө сө н рө хсә т билетын хә стә рлә п ҡ уйып булмай. Ябай халыҡ ҡ а ярҙ ам итмә гә с, ниң ә беҙ гә депутаттар, хужалар? “ Шунан оҙ он итеп атаһ ы, уның хеҙ мә т ҡ аҙ аныштары хаҡ ында теҙ ҙ е. Хат яҙ ғ анда кү ҙ ҙ ә ренә н йә ше туҡ тамай аҡ ты. Бө ртө к-бө ртө к йә ш аҡ ҡ ағ ыҙ битен сылатып бө ттө. Эш юғ арыла, ү ҙ ә ктә ултырғ андарғ а барып терә лгә с, был хаттың да бер файҙ аһ ы булмаясағ ын белһ ә лә, яҙ ҙ ы, шулай эсен бушатты ҡ атын.

Шуныһ ы ҡ ыҙ ыҡ, хат тиҙ арала баҫ ылып та сыҡ ты. Аҫ тында Урман хужалығ ы министрының аң латмаһ ы ла бирелгә йне. Ысынлап та, Аралбаев рө хсә тһ еҙ ҡ арағ айҙ ы ҡ ырҡ ҡ ан икә н, закон буйынса яуап бирергә тейеш, тигә н министр. Һ ә м ү ҙ ен аҡ лар ө сө нмө, ә ллә ошолай ғ ына хә легеҙ гә инә алам, типме: “ Башҡ ортостандың ҡ айһ ы бер райондарында, ислам ҡ анундарына тоғ ролоҡ һ аҡ лап, ҡ ә бер ө ҫ тө нә бура ултыртыла. Йоланы һ аҡ лау һ ө ҙ ө мтә һ ендә кешелә р ауыр һ ә м уң айһ ыҙ хә лдә ҡ алмаһ ын ө сө н республикабыҙ ҙ а тейешле закон ҡ абул ителеү е зарур. Был проблема беҙ ҙ е кү птә н борсой. Уны ың ғ ай хә л итеү ө сө н ү ҙ ебеҙ ҙ ең тә ҡ дим менә н депутаттарғ а мө рә жә ғ ә т итергә кә рә к. Минең сә, мә рхү мдә рҙ ең ҡ ә бере ө ҫ тө нә бура ҡ уйыу ө сө н йыл ә йлә нә һ енә кешелә ргә кү пмелер кү лә мдә ағ ас бү ленергә һ ә м был тә ҡ дим закон менә н нығ ытылырғ а тейеш”, – тип тә ө ҫ тә гә н. Эйе, дө рө ҫ тә. Тик шул “тейеш”, “кә рә к”тә н ары китә алмайбыҙ шул. Министрҙ ан, башҡ орт йолаһ ы шуны ҡ ушҡ ас, тейешле закон ҡ абул иткә нсе, бер юлғ а ярлыҡ ап тороғ оҙ, тигә н яуап кө ткә йнең ме, Сә лимә. Юҡ, улай тип ә йтһ ә, ул халыҡ ты ҡ айғ ырта булып сығ а лаһ а. Ә былай ул Законғ а хеҙ мә т итә. Башы ла иҫ ә н, ултырғ ан ултырғ ысы ла ныҡ. (Ярты йылдан һ уң ул министрҙ ы Ө фө уртаһ ында законһ ыҙ йорт тө ҙ ө ткә н ө сө н барыбер алып ташланылар. Ө йө ҡ арағ астан булғ андыр ә ле, моғ айын).

Министрҙ ың яуабы урындағ ы урман хужалығ ы етә кселә рен оторо сә млә ндереп ебә рҙ е. Фә нилде һ орау алырғ а тип район ү ҙ ә генә, уныһ ы Ташлыйылғ анан алтмыштан ашыу саҡ рым алыҫ лыҡ та ята, алып та киттелә р. Йө ҙ йорттан торғ ан Ташлыйылғ а бө тө нлә й шаң ҡ ып ҡ алды. Ә гә р ҙ ә кә рә кле сумманы килтермә һ ә лә р, иркенә н дә мә хрү м итеп ҡ уйыуҙ ары бар икә н.

***

Уазиктың арт яғ ында тимер рә шә ткә ле тә ҙ рә нә н Фә нил тирә -яҡ ты ҡ арап барҙ ы. Юл саң ы ишек ярыҡ тарынан инеп, сө скө ртһ ә лә, ташлы юл бер туҡ тауһ ыҙ һ икертеп эсә к-бауырҙ ы ҡ уҙ ғ алтһ а ла, уғ а нишлә птер кү ң елле ине. “Ҡ асан ауылдан сығ ып былай йө рө п килә м ә ле. Бушлай ғ ына. Тик йө рө тө рҙ ә рме икә н? Бушлаймы? ” – тип йылмайҙ ы. Берә й ә мә ле килеп сығ ыр ә ле. Олатаһ ы изге кеше ине, уның рухы шул тиклем ауырлыҡ тар һ алырғ а юл ҡ уймаҫ ейә не иң енә, тип ү ҙ ен тынысландырҙ ы. Был фанилыҡ тағ ы ауырлыҡ тар ысын донъяла ожмахҡ а ү тер ө сө н билет кенә ул, тип ә йтә торғ айны. Ауырлыҡ тар, тигә не ошомо икә н ни? Беҙ ҙ ең бө гө нгө ауырлыҡ тар улар быуынына тө шкә н ҡ айғ ы алдында бө тө нлә й чепуха.

Һ уғ ыш осорон иҫ лә п, ҡ ыйын саҡ тарын да ҡ ыҙ ыҡ итеп һ ө йлә й торғ айны олатаһ ы. “Иҫ емдә, аслыҡ ҡ а тү ҙ мә й, кө н дә ө лә сә йемдә ргә йү гереп барам. Улар ҙ а юҡ лыҡ та, тик ө лә сә йем ү ҙ ауыҙ ынан ө ҙ ө п булһ а ла бер-ике ҡ алаҡ ойотҡ ан ҡ ойоп бирә лә, шунан, Ситдиҡ туйҙ ың мы, тип һ орай. Һ икенә н ҡ уҙ ғ алмай ғ ына, тағ ы бер-ике ҡ алаҡ булһ а, туйырмын, тим. Тағ ы ҡ ойоп бирә лә, туйҙ ың мы тиһ ә, сеү ә тә м менә н ҡ алағ ымды ялаһ ам, туйырмын, ти торғ айным. Ана шулай ҡ алаҡ ялап та туйғ ан саҡ тар бар ине”, – тип ошо хә лде бер лә ззә т менә н йыш иҫ енә алыр ине олатаһ ы. Ө лә сә һ енең йомартлығ ын, ә ллә ү ҙ енең шаян бала сағ ын, ә ллә һ икелә ялтырап ҡ алғ ан ҡ алағ ын, ә ллә башҡ аһ ын һ ағ ыныуы булдымы икә н ҡ арттың.

Ә ле бына нисә йыл эшһ еҙ йө рө гә н Фә нил берә й кө н ас ултырғ аны, йә бер-ике ҡ алаҡ ҡ атыҡ ҡ а зар-интизар булғ аны бармы? Зар-интизарлығ ы бер шешә сә мә йҙ ә генә булмаһ а. Ә ө ҫ тә лдә рендә һ ә р саҡ һ ый, икмә к, картуф, ит, тө рлө ярма, ҡ айнатма, бал һ ә м башҡ аһ ы. Эй, заман ауыр, тип зарланғ ан булабыҙ. Ә лбиттә, юлғ а сығ ырғ а, тә мә ке-фә лә н алырғ а, гә зит-журналғ а яҙ ылырғ а аҡ са таба алмағ ан саҡ тар ҙ а була. Ә уныһ ы аслыҡ эргә һ ендә нимә – пү стә к барыһ ы ла. Кә йефе шә п ине Фә нилдең. Һ ө йө нө п йә шә ргә кә рә к тормошҡ а. Берә й нә мә уйлап табырғ а ҡ ө ҙ рә т тә, форсат та булыр ә ле. Ошоноһ онан ғ ына ҡ отолайым да.

Полиция бү легенә алып килделә р. Килгә с, тағ ы һ орау алдылар. Ағ ас ҡ ырҡ ыуҙ ы тағ ы дө рө ҫ лә ттелә р. Тағ ы ҡ ултамғ а ҡ уйҙ ырҙ ылар. Тағ ы, штрафты ҡ асан тү лә йһ ең, тип бауырғ а тө штө лә р. Ҡ урҡ ытыуҙ ары ине, тү лә мә ҫ был тигә ндә рҙ ер. Кискә сығ арҙ ылар.

– Был ваҡ ытта ҡ айҙ а барайым мин, – тип аптырап ҡ араны майорғ а Фә нил.

– Нимә барыр кешең дә юҡ мы ни? Эй, ошо урман аборигендарын.

– Юҡ, автобус китте.

Аптыраманылар. “Ә гә р риза булһ аң ”, – тинелә р ҙ ә, алты урынлыҡ буш ҡ араң ғ ы изоляторғ а алып барып яптылар. ”Алдан ө йрә нә тор, кә рә к булыуы бар”, – тип тә кө лдө лә р. Мунса тө ннө гө ндә й генә тә ҙ рә гә ҡ арап оҙ аҡ ултырҙ ы егет. Ҡ ыҙ ыҡ был тормош, кисә генә бер ни булмағ андай ү ҙ урманың да ҡ оштар моң он тың лап, оҙ он кө йҙ ә р һ уҙ ып йө рө лә, бө гө н килеп мө гә рә птә һ ыҙ ғ ырып ултыр инде. Эй, ү ҙ гә реү сә н дә инде был ә ҙ ә м тигә ндә ренең ғ ү мер итмеше. Кө нө кө нгә оҡ шаш булмаһ ын ә ле тип Хоҙ айҙ ың шулай “биҙ ә к” һ алыуылыр. Иртә гә иреккә сыҡ һ а тағ ы бер сағ ыу бите тормоштоң. Фә нилдең барыбер ҙ ә кә йефе кү тә ренке ине.

Ишек янындағ ы иң ситке тимер карауатта урын алды. “Тиҙ ерә к сығ ып китергә ошо миң ә тамамыраҡ булыр. Ысын енә йә тселә р тү ргә уҙ һ ын. ” Ятҡ ас та йоҡ лап китте. Тыныс йоҡ ланы, таң ғ а олатаһ ын тө штә кү рҙ е.

Ситдиҡ ҡ арттың гә зит, китап уҡ ырғ а ике ҡ олағ ы ла юҡ ҡ а сыҡ ҡ ан кү ҙ леге бар ине. Чеховтың пенснеһ ы кеү ек. Ана шул кү ҙ лекте йә теш кенә кү ҙ е тапҡ ырында танауына элә ктергә н дә, балта менә н ҡ алын бер бү рә нә не ә рсепме, юныпмы маташа. “Нишлә йһ ең, олатай? ” – тип һ ораны Фә нил. Ул ү ҙ е – ҡ орт ҡ арағ ан кейемендә, башында – селтә рле ҡ алпағ ы.

– Ожмахҡ а инер ө сө н таяҡ кә рә к икә н дә. Сатанлап һ икереп барып булмай, ней ҡ ә бергә таяҡ ты һ алмағ анһ ың. Бына һ ин ҡ ырҡ ҡ ан ҡ арағ астан таяҡ эшлә п ултырам, – эй асыҡ ишетелде олатаһ ының ә йткә не.

– Бик йыуан тү гелме һ уң бү рә нә ң?

– Таяҡ ҡ а ә йлә ндергә нсе тағ ы бер ғ ү мер кә рә к булыр инде, – тип кө лдө олатаһ ы, шунан йә шә реп китте лә Фә нилдең ү ҙ енә оҡ шаны ла ҡ уйҙ ы. Шул Фә нилгә оҡ шағ ан олатай йылмайҙ ы ла китеп барҙ ы. Ҡ улында таяҡ бар ине.

Бар тө шө шул. Уянғ ас, тө шө н иҫ лә п ята бирҙ е ул. “Киткә ндә таяғ ы бар ине. Тимә к, ожмахҡ а барып етер. Ә ул таяҡ ты Шамил менә н теге ваҡ ыт һ атып эскә н булһ аҡ … барып етә алмаҫ инеме икә н? Ҡ ыҙ ыҡ был донъя. Бү рә нә не таяҡ ҡ а ә йлә ндерер ө сө н бер ғ ү мер кә рә к тағ ы, тине. Уныһ ы нимә аң лата? Ә таяҡ ты бү рә нә итеп буламы? Ә л дә таяғ ы музейҙ а һ аҡ лана. Барыһ ын да яҡ шығ а юрайым, тө шө мдө изгегә юрайым, юрайым”. “Изгегә юрайым”, – тип шыбырҙ аны.

Аяғ ын олатаһ ы Фә нилдең кү ҙ алдында һ ындырҙ ы. Ул саҡ та малай ғ ына ине ул. Икеһ е Йә некә й артындағ ы ҡ орт баҡ саһ ына солоҡ элергә барғ айнылар. Бейек ҡ арағ астың тармаҡ лы ботағ ына солоҡ умартаһ ын ултыртып бә йлә п бө ткә с, ни ғ ә лә мә т, билендә нығ ытылғ ан арҡ анынан ысҡ ынып ҡ олап килде лә тө штө ҡ арт. Фә нил уның ботаҡ тан ысҡ ынып киткә нен дә, осоп килгә нен дә кү рҙ е, тик бер ни эшлә й алманы. Доң итеп уның алдына, ярай ҙ а аяғ ы менә н, килеп тө штө лә, ауып та китте. Оҙ аҡ ың ғ ырашып ятты. Фә нил олатаһ ының башына тә гә рлә п киткә н тү бә тә йен кейҙ ереп, тубыҡ ланып маң лайына усын ҡ уйып торҙ о. Һ ыҙ лаһ а ла тү ҙ ҙ е, баланы ҡ урҡ ытыуҙ ан ҡ урҡ ты. Хә ҙ ер торам, атты яҡ ыныраҡ алып кил, тигә н булды тешен ҡ ыҫ ып. Малай тың лашманы, уның ҡ ытыршы битен һ ыйпап ултыра бирҙ е: “Тик ү леп китмә, олатай, йә ме. Хә ҙ ер алып килә м, тик ү леп китмә, йә ме”. Уның тамғ ан кү ҙ йә штә ре ҡ арттың сыйылғ ан битен ә сеттерҙ е.

Салбар балағ ын кү тә ргә с, тырпайып торғ ан һ ө йә кте кү реп Ситдиҡ тың ү ҙ енең дә кү ҙ алдары ҡ араң ғ ыланып китте. Атҡ а тиклем Фә нил бә һ леү ә н олатаһ ын һ ө йрә п алып барып еткерә алмаясағ ын шунда уҡ аң ланы. Ат арба менә н был шырлыҡ ҡ а ү тә алмағ ас, олатаһ ы ө йрә теү е буйынса, тә ү ҙ ә ҡ арама ботаҡ тарынан һ аласа эшлә не, шуның ө ҫ тө нә кожанканы тү шә не лә иплә п кенә ҡ артты уның ө ҫ тө нә ә йлә ндереп һ алды. Һ ө йрә п ҡ араны, юҡ, ҡ уҙ ғ атып та булмай. Нишлә ргә? Атты туғ арып килтерергә була ла, һ уң ынан ҡ амыттағ ы сө йө лдө рө к бауын бә йлә ргә кө с етерме һ уң? Башҡ а ә мә л булмағ ас, атты туғ арып олатаһ ы эргә һ енә алып килде. Малай һ аласаны арҡ анлап, ҡ амытҡ а бә йлә гә с, атты ҡ ыуҙ ы. Уныһ ы арбағ а саҡ лы хужаһ ын һ ө йрә теп алып барҙ ы. Арбағ а ҡ арт ҡ улы менә н тартылып кө скә -кө скә менеп ятты. Һ ә р хә рә кә т һ айын ың ғ ырашты. Себен-серә кә йгә былай ҙ а тик тормағ ан бейә не тә ртә араһ ына кө скә индерҙ е Фә нил. Ни тиклем кө сә нһ ә лә сө йө лдө рө к бауын еренә сә тартып килтерә алманы, шунан тү мә р килтереп, шуғ а аяғ ын терә п баҫ ып тартҡ ас, ҡ амыт урынына килде. Ой, шатланды ун бер йә шлек Фә нил шул саҡ та. Ҡ амытты тартып бә йлә рлек кө сө ң бар икә н, тимә к, һ ин егет тигә н һ ү ҙ – шулай тип ә йтә торғ айнылар ауылда. Һ ыбай сабыу, ат аҫ тынан сығ ыу кеү ек оҫ талыҡ ҡ а улар мә ктә пкә бармаҫ борон уҡ ө йрә нә лә р. Егет ҡ орона инеү берсә ҡ ыуандырһ а, берсә олатаһ ының ҡ азаһ ы хә ү ефкә һ алды малайҙ ы, ә й, юҡ, егетте.

⇐ Предыдущая 1 2 3 456 7 8 9 10 Следующая ⇒