Мөнир ҠУНАФИН 1 страница

Мө нир Ҡ УНАФИН

Йө ҙ ө п барғ ан, ти, аттар диң геҙ ҙ ә …

(повесть)

“Может быть, великая живучесть человека именно в том и состоит, что не всегда и не все он может простить себе... ”

Cың ғ ыҙ Айтматов

С итдиҡ ҡ арттың вафатын Ташлыйылғ а ауылы халҡ ы ғ ә ҙ ә ттә гесә, кеше тыуа, ғ ү мер итә, ү лем етә, тип ҡ абул итте. Етерлек йә шә гә н, кү ререн кү ргә н инде мә рхү м. Һ уғ ыш ауырлығ ын, аслыҡ -яланғ аслығ ын, яуҙ ан һ уң ғ ы шаң дауҙ арҙ ы кисергә н, ауылдың тағ ы бер тыл ветераны китеп барҙ ы, тип ә сенеү селә р ҙ ә, ике йыл ныҡ лы сирлә гә н ҡ артты йә ллә п, ваҡ ыты еткә ндер, тип һ ығ ымта яһ аусылар ҙ а булғ андыр. Ауылдаштары, йолаһ ына тура килтереп, ауыл осондағ ы зыяратҡ а алып барып ҡ уйҙ ы. Ауыл башлығ ы, ололар телмә р ҙ ә тотто. Ғ ү мер буйы леспромхозда бил бө ккә н Ситдиҡ ҡ арт бығ а бик лайыҡ та, тик иҫ ә н сағ ында ишетһ ә, тағ ы ла арыу булыр ине. Ө лкә н ҡ ыҙ ы Сә лимә нең улы, йә ки ейә не еҙ баш Фә нил яратты олатаһ ын. Башҡ алар ҡ ә бер ҡ аҙ ырғ а киткә с тә Шамил дуҫ ы менә н, бер сусҡ а балаһ ын “аяғ ынан тотоп һ елккә с”, Йә некә й тауына менеп бер оҙ он ҡ арағ асты йыҡ тылар ҙ а шунда ҡ ә бергә бура буранылар. Йыназа башланыр алдынан алып та тө штө лә р. Борон-борондан ҡ ә бер ө ҫ тө нә ҡ арағ астан бура ултыртып, таш ҡ аҙ ап ҡ уялар. Йолаһ ы шулай.

Мә ң гелек донъяғ а кү скә с, ошо ауылда тыуып ү ҫ еп, ғ ү мер кисергә н ә ҙ ә мдә ргә ана шул Йә некә йҙ ең быуаттар буйы йә нен һ аҡ лағ ан тик бер генә ҡ арағ астан ҡ ә лғ ә тө ҙ ө п хө рмә т кү рһ ә телә. Ә ҡ арағ ас – Уралда иң бейек ағ ас, сө нки башҡ алар менә н сағ ыштырғ анда, тамырҙ ары кү пкә тә рә ндә. Оло хө рмә т был. Зыяратта һ ә р ҡ ә бер тиерлек ҡ арағ ас бура менә н уратылғ ан. Был кеше ошо ерҙ еке, тимә к тамырҙ ары ла, ғ ү мере лә был ҡ арағ астарғ а лайыҡ. Ситдиҡ ҡ арт та – Ташлыйылғ аның мә ғ рур уҙ аманы, аҫ абаһ ы. Бө йө к Ватан һ уғ ышына тиклемге, унан һ уң ғ ы бө тә ауырлыҡ тарҙ ы татып ү ҫ кә н тыл һ ә м хеҙ мә т ветераны ине. Бә лә кә йҙ ә н атаһ ына эйә реп артелдә эш башланы, ү геҙ егеп, урмандан ағ ас ташыны, бынан тыш, сайыр ағ ыҙ ҙ ы, хат ташыусы булып та эшлә не, ун ете саҡ рымдағ ы Поляковка ауылынан аҙ ыҡ -тү лек килтерҙ е… Ә пенсияғ а сыҡ ҡ ансы ана шул Йә некә йҙ ең йә нен – урман, йылғ аларын һ аҡ ланы. Егерь булды. Тауҙ ың итә гендә посадка булып ү ҫ кә н шыршы-ҡ арағ айҙ ар уның ғ ү меренең бер иҫ тә леге булып ана ҡ алай ғ орур баҫ ып тора. Ә был йө ҙ йә шә р ҡ арағ астарҙ ы ул кү ҙ ҡ араһ ы кеү ек кү рҙ е, һ ис кемгә тейҙ ермә не, берә й ауылдашы ү леп-нитеп китһ ә, йә шерә ктә ренә н генә бура буратты. Ул саҡ та унан һ орап та торманылар инде, ауылда йолаһ ы шулай булғ ас, килерҙ ә р ҙ ә бер бө ртө к кенә ҡ арағ асты ауҙ арырҙ ар ине. Ғ ә йеп тү гел, киреһ енсә, бер сауап һ аналыр ине был балта һ елтә неү. Артығ ына теймә йҙ ә р һ ә м йө ҙ йә шә рҙ ә ргә ҡ ул һ онмайҙ ар. Быныһ ы гонаһ улайһ а.

Хә ҙ ер бына сират ү ҙ енә лә етте. Яратҡ ан ейә не олатаһ ы ө сө н уҡ кеү ек тө ҙ бер йә ш ҡ арағ астың ғ ү мерен ө ҙ ҙ ө. Тамырынан киҫ елгә н ағ ас һ ыҙ ғ ырып ергә гө рҫ итеп килеп ятты. “Арыу ирҙ ә р ана шулай һ ыҙ ғ ырып ауа”, – тиер ине был саҡ та олатаһ ы. Фә нил ү ҫ мер саҡ та олатаһ ы менә н йыш йө рө нө урманғ а. Хә ҙ ер генә уның эшһ еҙ леге, эскелеге арҡ аһ ында аралары йырағ айҙ ы, юҡ, һ ыуынманы, бары олатаһ ы алдында уның абруйы юҡ ҡ а сығ а барҙ ы, ә ул яҡ ын кешеһ е алдында ү ҙ енең “хә йерһ еҙ ”легенә н оялды һ ә м шуғ а ситлә ште. Мә ктә пте бө ткә с, тағ ы ла артабан уҡ ыманы. Ә рменә н ҡ айтҡ ас, леспромхозда ябай эшсе булып һ ин дә мин эшлә не ул, хатта ү ҙ ен маҡ тайҙ ар ҙ а ине, тик Ү ҙ ә ктә н килгә н “Деревопром” тигә н ниндә йҙ ер корпорацияһ ы был тирә лә ге урмандарҙ ы ү ҙ ҡ улына алғ айны, леспромхоз да бө ттө, Фә нил дә, шул уҡ Шамил, Рә ү еф кеү ек класташ дуҫ тары ла, башҡ алар ҙ а эшһ еҙ ҡ алды. Урман эшенә бә йле кә сеп асып шө ғ ө ллә нергә ниә тлә п тә ҡ арағ айны был ө с дуҫ, тик документтар тултырып баштары ҡ атты, унан бигерә к ә леге “Деревопром”дан рө хсә т ала алмай ярты юлда туҡ тап ҡ алдылар, аҙ аҡ бө тө нлә й ҡ ул һ елтә нелә р. Нисек кенә булмаһ ын, ошо заман буранында юл таба алмай ҡ алды Фә нил, Шамил, Рә ү еф атлы утыҙ ҙ ы ҡ ыуғ ан Ташлыйылғ а ирҙ ә ре. Ана шулай аҙ ашып ҡ алыуын бик ө нә п етмә не олатаһ ы ейә ненең.

“Мин ү лгә с, улым, был Йә некә йгә ҡ арағ ас алырғ а менерһ ең. Билең дә балта булыр. Ағ ас һ айлағ анда һ ылыу ҡ арағ ас һ айлама миң ә, ү ҙ ем кеү ек ә рһ еҙ ерә ген, йыйырсыҡ лыһ ын һ айларһ ың, йә ме”, – тип аң ғ арта торғ айны урманда йө рө гә ндә олатаһ ы. Эй, унан һ уң кү пме йылдар ү тте, кү пме ҡ арағ астар буй еткерҙ е, кү пмеһ е һ ыҙ ғ ырып ауҙ ы. Бө гө н бына Ситдиҡ ҡ арттың да “һ ыҙ ғ ырыр” ваҡ ыты етте. Килдең дә, ауҙ арҙ ың да, бураның да, ҡ ә бергә ҡ уйҙ ың ғ ына тү геллеген Фә нил кү ң еле менә н аң лай, бында ата-бабаларҙ ан килгә н оло мә ғ ә нә барлығ ын да тө шө нә ул. Шуғ а ла, “Ҡ айһ ыныһ ын бысһ аҡ та булмаймы ни, барыһ ы ла бер ағ ас инде”, тип торғ ан Шамилды аптыратып, башын артҡ а сө йө п бейек ҡ арағ астарҙ ы оҙ аҡ ҡ арап йө рө нө ул. Ҡ айырҙ арын һ ыйпап, ағ ас йылыһ ын да тойоп торҙ о. Һ ә м шуларҙ ың береһ ен… олатаһ ына оҡ шатты. Эйе, эшлә пә һ ен ҡ ырын һ алып ҡ ына, аҡ мыйығ ы аҫ тынан ғ ына йылмайып торғ ан олатаһ ына оҡ шатты. Һ ә м мотобысҡ ыһ ын ҡ абыҙ ҙ ы. Һ ыҙ ғ ырып ауҙ ы ағ ас, арыу ирҙ ә р кеү ек. Сайыр еҫ е алды урманды. Тө мө здө ң ө ҫ тө нә ҡ арағ ас энә лә ре менә н тулышҡ ан йомшаҡ ерҙ е һ алды, тамырҙ ан килгә н һ ут май ҡ ояшында ялтырап, кибеп ятмаһ ын, тигә ндер.

Урман эшен белгә н егеттә р тиҙ ү к эштә рен бө тө рө п, мә йет зыяратҡ а килеп етмә ҫ борон уҡ, бураны ылау менә н тә ғ ә йен ҡ ә бер янына килтереп ҡ уйғ айнылар инде.

***

Ситдиҡ ҡ арттың йыназаһ ынан һ уң, ө с дуҫ – Фә нил, Шамил, Рә ү еф – хә йергә тө шкә н аҡ сағ а магазиндан ике шешә араҡ ы алғ ас, Ҡ ағ ы йылғ аһ ы буйына тө шө п тамаҡ сылатты. Ҡ артты ҡ ә ҙ ерлә п иҫ кә алды, урыны йә ннә ттә булыуын телә не. Эң ер тө шкә с, ә сә һ е дауаханала ятыу сә бә пле, аулаҡ булып ҡ алғ ан Шамилдарҙ ың ө йҙ ә ренә ҡ айттылар. Унда таң ғ а тиклем “хә тер кисе” дауам итте. Иртә н торғ ас, баш тө ҙ ә терлек рә ттә ре юҡ ине һ ә ү ректә рҙ ең, эшлә мә гә с, кем һ иң ә килтереп бирһ ен. Элек ҡ ай саҡ Фә нил олатаһ ынан һ ораштырғ ылай ине лә, бө гө н инде ул да юҡ.

– Бө ттө. Йә, нишлә йбеҙ? Табырғ а кә рә к ине. – Фә нил-Федя мығ ырҙ аны, икмә к ҡ атыһ ын сабый кеү ек имергә тотондо. – Былай тү бә гә ҡ арап олоп ятһ аҡ, мотор туҡ таясаҡ минең.

Шамил-Шома ҡ апыл ҡ алҡ ынды ла һ алмаҡ итеп бейергә тотондо. Тә ү ҙ ә аҡ ҡ ош булып осто, һ уң ынан бө ркө т булып кү ккә атылды булыр, аҙ аҡ бер аяғ ын бө клә п сатанлап һ икергелә не лә, тигеҙ лек һ аҡ лай алмай, иҙ ә нгә йығ ылып китте.

– Бер идея бар ул башта, – тине лә оҙ аҡ тү бә гә ҡ арап ятты. Рә ү еф-Рафа тү ҙ мә не, ең елсә тегенең аяғ ына типте:

– Йә, һ арығ ың бә рә слә йме, юҡ мы?

“Бейеү се” ишетһ ә лә, иғ тибар итмә не, тын ғ ына шиғ ыр һ ө йлә ргә тотондо. Шул тиклем тыныс һ ә м талғ ын һ ө йлә не, хатта ә шнә лә ре тауыш-тынһ ыҙ ултырҙ ы. Тың ланылар ҙ а буғ ай.

– Кү ргә нем бар минең аяҡ һ ыҙ ҙ ар бейегә нен

45-тә – Ең еү кө нө ндә.

О, ул бейеү! Ул ажарлы бейеү

Кү ҙ алдымдан китмә й бө гө н дә.

Ышанмайым: ө ҙ ө лө п ҡ алғ ан аяҡ

Онотолалыр яйлап, тигә нгә.

Йө рә к тетрә й, туҡ -туҡ һ уғ ылғ анда

Ағ ас аяҡ ағ ас иҙ ә нгә *, – Шамил тынды ла һ аман тү бә гә ҡ арап ятыуын белде.

– Шиғ ыр ҡ айғ ыһ ы берә ү ҙ ә, – Рафаның йә не кө йө п китте.

– Кемдер шешә лә таба терә ү ҙ е, – Шамил тороп, муллалар кеү ек аяғ ын салып ултырҙ ы ла Фә нилгә ҡ араны. – Олатайың дың тимер аяғ ын ҡ ә бергә бергә кү мдегеҙ ме?

– Бергә инде, бар ғ ү мере шул аяҡ та ү тһ ен дә, нимә гә ул һ иң ә? – Фә нил икмә к ҡ атыһ ын һ урыуын дауам итте.

Шамил буш шешә не тотоп иҙ ә ндә ә йлә ндергелә п алды:

– Бар идея шунда ине. Музейғ а алып барып тапшырғ анда, Мостафа ҡ арт моғ айын бер сә мә йгә алыштырыр ине уны, протезды.

– Тимер аяҡ, тип ҡ ә бер соҡ оп йө рө мә ҫ беҙ бит инде, – Рафа кө лө мһ ө рә п ҡ уйғ ан булды.

– Тамаҡ ҡ ә бергә лә тө шө рә, туғ ан. Ә ҡ ул таяғ ын ҡ ә бергә һ алмағ анһ ығ ыҙ ҙ ыр ә ле? – Шамилдың нурһ ыҙ кү ҙ ҙ ә рендә нурҙ ар уйнап китте.

– Юҡ сы, аптырайһ ың мы ә ллә, ҡ ә бергә таяҡ һ алырғ а йү лә рме ней беҙ, ү ҙ ем һ арайҙ ың мө йө шө нә һ ө йә п ҡ уйҙ ым.

– Булды. Шул етте, ошо таяҡ ты музейғ а һ атабыҙ. – Шамил һ икереп торҙ о. – Шул, башҡ аса юл юҡ. Ситдиҡ бабайымдың рухы, моғ айын, шат ҡ ына булыр.

Ө й эсендә йә нлелек һ иҙ елде. Стаканғ а оҙ аҡ ҡ а ҡ унғ ан себен дә, хә рә кә ткә килеп, бызылдап һ ө йө нө слө тауыш сығ арҙ ы, тү бә лә ге лампочкағ а ҡ унды. Шамил, хужа булараҡ, бойороҡ биреү ҙ е кә рә к тип тапты:

– Беҙ Федя менә н йө рө п килә беҙ, ә һ ин, Рафа, картуф турап анау табағ а һ ал. Май булмаһ а, һ ыуҙ а “жарить” ит. Закуска һ инә н. Беҙ изге эш менә н йө рө п килә беҙ.

Егеттә рҙ ең һ ә р береһ енең ҡ ушаматы бар ине. Рә ү еф ысынлап та Рафа – башҡ а килгә н яфа, улай зыяны ла, шулай уҡ файҙ аһ ы юҡ уның, яфанан Рафағ а ә йлә нде бына. Шамилды бә лә кә й саҡ та “Шә м” тип йө рө ттө лә р. Хә ҙ ер кү птә р Шома тиҙ ә р. Ә Фә нилде урыҫ салап Федя тип ебә рә лә р. Был законһ ыҙ исемдә ренә ү ҙ ҙ ә ре лә кү негеп бө ткә н.

Фә нилдең ата-ә сә һ е кү рмә һ ен ө сө н, теге икә ү картуф баҡ саһ ы артынан ҡ асып-боҫ оп тигә ндә й һ арайғ а барып инде. Кү пте кү ргә н ҡ ул таяғ ы урынында, һ арай мө йө шө ндә, һ ө йә лгә н килеш тө ҙ генә баҫ ып тора ине. Фә нил ҡ алтыранғ ан ҡ улдары менә н таяҡ ты һ аҡ ҡ ына ҡ улына алды, ә йтерһ ең, тө шө п китһ ә, быяла кеү ек селпә рә мә килә инде. “Бир”, – тине Шамил, ҡ улына элә ккә н иҫ ке тоҡ ҡ а урарғ а йыйыныуын белдереп.

– Ат итеп сабып йө рө ргә шә п был таяҡ, – ялтыр тотҡ аһ ын тотоп таяҡ ты ике бот араһ ына ҡ ыҫ тырҙ ы ла ат булып кешнә п ебә рҙ е Фә нил. Шунан ҡ апыл: – Ә ллә бирмә й торайыҡ мы? Бынау ере йылы ғ ына, ышанмаһ аң, тотоп ҡ ара, – ул таяҡ тың ялтыр тотҡ аһ ын Шамилғ а һ ондо. Ү ҙ е таяҡ тың аҫ ҡ ы ө лө шө н ысҡ ындырманы.

– Һ е, йылы инде, тотоп торҙ оң да. Һ инең йылың, бир, киттек. – Шамил таяҡ ты тартты, Фә нил ысҡ ындырманы.

– Олатайҙ ың ҡ улы йылыһ ы, мин белә м, тоям даһ а. Шул йылы. Хатта ҡ улының еҫ е лә шул килеш, махрай менә н дарыу тә ме.

Шамил аптырап таяҡ ты ысҡ ындырҙ ы:

– Нишлә йек һ уң ә теү? Һ ин конкретно ә йт, таяҡ йә л, тиң дә ҡ уй, – асыуы ҡ абарҙ ы.

Фә нил таяҡ ты ҡ осаҡ лап ултыра бирҙ е. Һ арайҙ ы иң лә п тегелә й-былай йө рө гә н Шамил нишлә ргә белмә не. Фә нилдең кү ң елен ул, ташҡ а ә йлә нгә ндер, тип уйлай торғ айны. Хатта олатаһ ын ҡ ә бергә тө шө ргә ндә лә, лә хеткә һ алғ анда ла бер кү ҙ йә ше сығ арыу тү гел, уф та тимә гә н дуҫ ының бө гө нгө сә йер ҡ ыланышын аң ламаны. Эстә н һ ыҙ лана бахыр. Тик хә лен аң ларғ а телә мә не, уны шә п идеяһ ының юҡ ҡ а сығ ыу ихтималлығ ы борсоно. Иҫ ке бер ағ ас таяҡ ҡ а иҫ е китеп ултыра, аң һ ыҙ ың. Тынлыҡ та һ ә р ваҡ ыттағ ыса уғ а ярҙ амғ а ҡ асандыр мейегә һ ең еп ҡ алғ ан шиғ ыр юлдары килә. Улар ғ ына тынлыҡ ты ла, бушлыҡ ты ла тултыра тө шкә ндә й.

– Тың ла, улым, — тине олатай, —

һ ү ҙ ҙ ә ремде алсы артмаҡ ҡ а:

ҡ айт ауылғ а, ҡ айтһ аң яҡ шы ат менә н,

тик атланып ҡ айтма таяҡ ҡ а-а, – һ уң ғ ы һ ү ҙ ҙ ә рен һ уҙ ҙ ы ла дуҫ ы янына ултырҙ ы.

Фә нил таяҡ ты ипле генә итеп ике усына һ алды ла уғ а һ уҙ ҙ ы:

– Юҡ, таяҡ йә л тү гел, олатай йә л, юҡ ҡ а ү лгә н.

– Ҡ артайғ ас, кеше ү лә, киттек. Уның ҡ арауы таяғ ы музейҙ а һ аҡ ланасаҡ. Ә беҙ гә ҡ артлыҡ килеп етмә йә сә к.

– Нишлә п?

– Ә теү музейҙ а таяҡ тар кү бә йеп китер, тип ҡ урҡ ам. Ярты юлда туҡ тап ҡ аласаҡ. Мыжыҡ ҡ артлыҡ ты ә йтә м, беҙ йә шлә й генә һ инең менә н тамуҡ ҡ а юлланырбыҙ, ахыры.

– Ахыры, ахыры, – тип ү секлә п ҡ абатланы Федя дуҫ ын.

Мостафа ҡ арттың ө йө Шамилдарғ а кү рше генә, яң ынан кире оҙ аҡ ҡ ына тә пә йлә ргә тура килде ике һ ә ү реккә. Ғ ү мер буйы леспромхозда бухгалтер булып эшлә гә н ауыл аҡ һ аҡ алы йә штә н ү к ауыл тарихы, уның кешелә ре менә н ҡ ыҙ ыҡ һ ынды. Кү плә п гә зит-журнал алдырҙ ы, ә ҙ ә биә тте, мә ҙ ә ниә тте яратты. Бер бирелгә н ғ ү мерҙ е бушҡ а ү ткә рмә йем, барыһ ына ө лгө рө ргә кә рә к, тип йә шә не ул. Йыйғ анын йыйып, теркә рен теркә п ярайһ ы уҡ мә ғ лү мә т туплағ ас, ғ ү мер ҙ ә сикһ еҙ тү гел, фанилыҡ тыҡ ы фанилыҡ та ҡ алһ ын тип, яң ыраҡ ауыл хакимиә те менә н бергә мә ктә птең бер кабинетында “Ауыл тарихы“ тигә н музей булдырҙ ы. Ауылда кем боронғ ораҡ ә йбер таба, уғ а алып бара. Аталарының орден-миҙ алдарын да бү лә к итеү селә р булды. Таҫ тамал-камзул, тирмә н ташы, ватыҡ кө ршә к кеү ек ә йберҙ ә р шул тиклем кү п, хатта музейғ а һ ыймай ҡ айһ ы берҙ ә ре уның келә тендә ята ә ле ул. Шамил да уғ а, унынсыла уҡ ығ анда буғ ай, олатаһ ынан ҡ алғ ан ике иҫ ке китапты алып инде. Ысынлап та ҡ ә ҙ ерле ҡ омартҡ ылармы икә н, йә нә һ е? Мостафа ҡ арт бик һ ө йө ндө, Шә мсетдин Зә ки тигә н олуғ фә йлә сү фтең яҙ маларын олатаң ҡ айҙ ан тапты икә н, тип аптырап ултырҙ ы ла, илле тә ң кә аҡ са тоттороп, китаптарҙ ы алып ҡ алды. Аҡ саһ ына Рә ми менә н Рафаэль Сафиндың шиғ ыр китаптарын һ атып алғ айны Шамил. Ҡ айҙ а ул саҡ та, эсеү башҡ а ла килмә гә н. Тә млә ү ен тә млә й ине ул зә һ ә р утлы эсемлектә рҙ е, тик байрамдарҙ а ғ ына. Ул саҡ та шиғ ыр уҡ ып, яратҡ андарын яттан һ ө йлә п тә иҫ ерә ине. Шә п ғ ә ҙ ә т булғ ан да, хә ҙ ер бына онотола бара, зә һ ә р утлы һ ыу эскә, аң ғ а нығ ыраҡ инә. Эйе шул, ҡ айһ ыныһ ы булһ а ла ең ергә тейеш тә инде. Шиғ ырҙ ан ҡ арағ анда, тимә к, был ә се һ ыу кө слө рә к.

– Кө ршә к-мө ршә ктә ре, һ абан тө рә ндә ре, һ ә нә к-кө рә ктә ре кү п инде уның, ә бына кешегә почти ғ ү мер буйы терә к булғ ан таяҡ музейҙ а кү ренмә не, алыр. Шулай бит, Федя? – килә торғ ас, Шома шиген белдереп ҡ уйҙ ы. “Ғ ү мер буйы” тип арттырып ебә рҙ е, ә лбиттә, егет. Шулай тип баһ аһ ын кү тә рмә ксе таяҡ тың.

– Ә алмаһ а?

– Алмай нишлә р тиң. Олатайым уны һ уғ ыштан алып ҡ айтҡ ан, тиерһ ең.

– Ул һ уғ ышта булмағ ан.

– Улайһ а, Бохаранан алып ҡ айтҡ ан, тиерһ ең.

– Уның ҡ айҙ а икә нен дә белмә гә н ул.

– Ярай, уйларбыҙ берә й нә мә.

Быларҙ ың бә хетенә Мостафа ҡ арт ө йҙ ә ине. Һ аулыҡ һ орашып амин тотҡ ас, хә л-ә хү ә л һ орашҡ ан булдылар. Шунан ғ ына Шамил тоҡ эсенә н таяҡ ты килтереп сығ арҙ ы.

– Байлыҡ алып килдек ү ҙ ең ә, Мостафа бабай, – ү ҙ е ҡ улының шаҡ тай ҡ алтырауын белдермә ҫ кә тырышты.

– Ҡ айҙ а ә ле, ниндә й байлыҡ икә н? – тип аҡ һ аҡ ал таяҡ ты ҡ улына алды. Теклә п-теклә п ҡ араны. – Һ е, ябай имә н таяҡ тү гелме һ уң? Заты ниҙ ә инде бының?

– Ну-у, был бына Фә нилдең олатаһ ының таяғ ы ул. Ситдиҡ бабай ғ ү мер буйы уғ а таянып йө рө нө. Ҡ ояшлы кө ндә лә, дауыл-бурандарҙ а ла ошо таяҡ ярҙ амында бабай аяғ ында ныҡ торҙ о, йығ ылманы. Ныҡ лыҡ та һ ә м терә к була белеү ендә уның заты, – Шамил, һ ин дә кү тә рмә лә тигә ндә й, Фә нилгә кү ҙ һ алып алды.

– Бохараның ү ҙ енә н алып ҡ айтҡ ан шикелле олатайым… – тигә н булды ә шнә һ е.

– Ситдиҡ тың Бохара тарафтарында йө рө гә нен һ ис тә иҫ лә мә йем. Ябай ғ ына таяҡ та тү гелдер, Ситдиҡ кеү ек шә п ир-азаматты имә н таяҡ тар ғ ына һ ө рө ндө рмә й йө рө тә алғ анын аң лайым да, тик ниң ә бында алып килергә булдығ ыҙ ә ле?

– Ну, музейғ а экспонат булһ ын, тигә йнек. Хаҡ ы тө шө рҙ ә й булһ а, берә й шешә генә сә мә й булмаҫ мы, тип тә уйлағ айныҡ, – Шамил, бар ҡ ыйыулығ ын йыйып, килеү сә бә бен еткерҙ е. Маң лайынан тир бә реп сыҡ ты.

Мостафа ҡ арт тынып оҙ аҡ ҡ ына ултырҙ ы. Шамилдарҙ ың ө йө ндә ҡ алғ ан себен бында ла ү ҙ тауышын белдерҙ е, уның без-без килгә н тауышы ҡ олағ ына инеп, йә ненә тейҙ е шиғ ри кү ң елле егеттең. Ә Фә нил, башын эйеп, шым ғ ына ултыра бирҙ е. Ғ ә ҙ ә ттә, бахмурҙ а ул һ ә р саҡ шулай һ ә йкә л кеү ек ҡ ата, хатта ҡ уҙ ғ алмай сә ғ ә ттә р буйы, уйғ а сумғ ан гений кеү ек бер аяғ ын икенсеһ енә һ алып, башын ҡ улына терә п ултыра ала. Себен ҡ унһ а ла ҡ ымшанмай.

– Бының хаҡ ы бер сә мә йгә етмә й… Ү лсә ме башҡ а. Таяғ ығ ыҙ ҙ ы алығ ыҙ ҙ а сығ ығ ыҙ. Шул, – һ ү ҙ тамам, тигә ндә й, Мостафа ҡ арт ө йө нә инеп китте.

Нишлә ргә? Эш килеп сыҡ маны. Идея тыумаҫ борон уҡ ҡ арында ү лде. Тормошҡ а ашманы. Иң ә леү ҙ ә н файҙ а уҡ. Хаҡ ы етмә й, тип ҡ ә тғ и ә йтте. Ни ө сө н шулай ә йтелгә нен ныҡ лы аң ланылар. Бында ундай хаҡ тураһ ында һ ү ҙ бармағ анын икеһ е лә аҡ ылы менә н тү гел, йө рә ге менә н тө шө ндө. Ҡ ул йылыһ ы һ аҡ лағ ан таяҡ ты нисек бер ярты сә мә йгә генә алыштырмаҡ кә рә к. Таяҡ ты яң ынан тоҡ ҡ а уранылар ҙ а урамғ а сыҡ тылар.

Нишлә ргә? Тегендә Рафа картуф ҡ ыҙ ҙ ырып кө тә. Ҡ ыҙ ғ ан картуфты ә ҙ ерә к еү ешлә п-сылатмаһ аң, тамаҡ тан ү тмә й йонсота ул.

– Киттек сауҙ агә р Хамматҡ а. Йә йен бесә нен сабышырбыҙ ә ле, кө тә сә ккә бирер, – Шамил һ ыр бирмә ҫ кә тырышты.

– Уғ а минең бурыс муйындан. Ө с шешә тейеш, бармайым. Барыбер бирмә йә сә к, – Фә нил ҡ аршылашып маташты. Ү ҙ е башын тотоп нишлә ргә лә белмә не. Барһ аң мә схә рә итеп бер буласаҡ, бармаһ аң … мейе сығ ып килә, тамаҡ тө бө ү лтереп ҡ ысыта. Ә кү ң елгә бер ни ҙ ә кә рә кмә гә н кеү ек, хет ошо таяҡ ты ҡ осаҡ ла ла тә ү лек буйы тик ят.

– Мә ң ге ябыҡ ишек кенә шығ ырламай, ти шағ ир ә фә нделә р. Астырып ҡ арарғ а кә рә к, бә лки майлап ебә рербеҙ. Бир ә ле таяҡ ты, – Шамил таяҡ ты тоҡ тан тартып сығ арҙ ы ла, уғ а таянып, бер яҡ ҡ а ҡ ыйшая биреп, һ ылтанлап атлап китте. Хә йлә ҡ ормаҡ сы, тағ ы ла бер идея.

12 3 4 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒